LEUSDER KRANT EXTRA 11
nog bestaan. In 1928 bestond de
kerk van Leusbroek honderd
jaar. Dr. J.Th. de Visser hield
daarbij een toespraak. Hij was
van 1880 tot 1884 alhier
predikant geweest, en kwam nu,
na 35 jaar, weer terug in Leusden.
Hijzelf had in die tijd een glan
zende carrière gemaakt (o.a. mi
nister van O, K W). Leusden
vond hij terug zoals hij het verla
ten had. „Uitwendig verandert er
hier weinig of niets. Enkele
nieuwe woningen mogen ver
rijzen; oude enigszins worden
vernieuwd. Het Leusden van NU
is, behoudens Oud-Leusden, ei
genlijk geheel het Leusden van
TOEN. Als de doden herleefden,
zouden zij ongetwijfeld ongeveer
alles bij het oude vinden".
Na de Tweede Wereldoorlog
begon Leusden te veranderen, om
in de jaren '60 in een stroomversnel
ling terecht te komen. Nieuwbouw
wijken kwamen al in de jaren '40 en
'50 tot stand aan de Maanweg. om
de kerk in Leusbroek (de Kerke-
buurt) en in Hamersveld. In de laat
ste 15 jaar is het gebied tussen
Kerkbuurt en Maanweg opgevuld
De gehele wijk kreeg de naam
Leusden-Zuid Hamersveld maakte
een nog grotere ontwikkeling door
De naam werd veranderd in
Leusden-Centrum, hoewel de oude
bevolking nog steeds veelvuldig de
oude naam gebruikt. De eerste fase
van de nieuwbouw is al gereali
seerd, de tweede volgt zeer bin
nenkort. De derde fase is tenminste
tot het einde van deze eeuw (en
waarschijnlijk voorgoed) in de ijs
kast gezet
De werkgelegenheid hield be
paald geen gelijke tred met de be
volkingstoename Leusden werd
slaapstad
Na het afronden van de tweede
fase zal de bebouwing aan ver
schillende zijden worden be
grensd door dijken (liniedijk,
spoordkk) en bossen (school
steegbosjes). Hierdoor blijft de
invloed van de bebouwing op het
omliggende gebied beperkt (zie
fig. 9). Asschat bijvoorbeeld zal
zijn landelijke karakter kunnen
behouden.
Overigens bleef ook het agrari
sche deel van Leusden niet onver-
andej. Boeren moesten zich, of ze
wilden of niet, aanpassen aan de
eisen die in deze tijd aan ef
agrarisch bedrijf gesteld worden
Oude bedrijfsgebouwen werden
vervangen door minder mooie,
maar zeer funktionele nieuwe schu
ren Naast die schuren verrezen
fraie bungalows (fig. 1)
Door velen betreurd wordt het
verdwijnen van houtwallen. Die
houtwallen geven het landschap
een belangrijk deel van zijn intimi
teit. Ze zijn echter in vroeger tijd
aangepland om hun nut. niet om
hun schoonheid
Houtwallen hielden het vee van
de akkers, grensden het bezit van
de boer af. leverden hout voor
brandstof en palen, schaduw voor
vee en boer op een warme zomer
dag, hielden de wind tegen en
boden een broedplaats voor insek-
tenetende vogels Er waren echter
ook nadelen aan houtwallen ver
bonden. Schaduw en luwte maken
dat het hooi langzamer droogt, een
wal neemt landbouwgrond in be
slag, onttrekt voedingsstoffen en
water aan de bodem en biedt een
schuilplaats aan schadelijke
vogels. Met de komst van prikkel
draad. chemische bestrijdingsmid
delen en andere brandstoffen ver
dwenen de belangrijkste voordelen
De nadelen bleven echter bestaan.
Bij die nadelen kwam in deze eeuw
nog het feit, dat houtwallen de uit
breiding van percelen sterk bemoei
lijken en daardoor de schaalvergro
ting in de landbouw in de weg staan
LITERATUUR
Hengel. C van den: Bijdragen tot
de geschiedenis van Leusden tot
1811 Leiden
Perks, W.A G Hoe uit een Franki
sche villa een 20e-eeuws landgoed
ontstond (Leusden. den Treek en
de Boom) Utrecht 115
Aa A.J. van der Aardrijkskundig
woordenboek der Nederlanden.
Deel 7 Gorinchem. 1846
Bardet Ir. J.D M Kastelenboek
Provincie Utrecht 5e druk
Bussum, 1975.
Brilman, Ir. G. De Twentse boer en
zijn houtwallen Jaarboek Twente,
1974, p. 67 e v
Brongers, J A Celtic fields op de
zuidpunt van de Utrechtse Heuvel
rug In: Flehite. jrg 5. nr 1, mei
1972. pp 12 en 13
Edelman, Prof Dr. C. H Over de
plaatsnamen met het bestanddeel
woud en hun betrekkingen tot de
bodemgesteldheid In Bijdr en
Med der naamkunde-comm van
de K N.A.W te Amsterdam Deel
VII, 1955
Fockema Andreae. S J. Hessen
wegen. In Med. Afd Letterkunde
van de K.N.A.W Nieuwe Reeks,
deel 20. 1957 pp 283-301
Gedenkschrift ter gelegenheid van
het honderdjarig zelfstandig
bestaan der Nederduitsch Her
vormde gemeente te Leusden 16
december 1828-1928 A food.
1928
Gysseling. Dr M G.: De oudste
plaatsnamen in Holland en Utrecht
In: Bijdr en med. der naamkunde-
comm van de K.N A W te Amster
dam Deel XVII. 1959
Halbertsma. H Zeven eeuwen
Amersfoort Amersfoort, 1959
Harten. J D H Historische Geo
grafie van Nederland 2e uitgave
Utrecht, 1972
Hovy, Dr J Amersfoort in prent
1975
Hovy. J De heerlijkheid Lokhorst
In. Jaarboek Oud Utrecht. 195 pp
93-109.
Iterson, W van. De historische
ontwikkeling van de rechten op de
grond in de provincie Utrecht Deel
I: Inleiding-Markeverhoudingen in
het Overkwartier en Eemland 2
banden Leiden, 1932
Kmjff-Mali. A. de: De geschiedenis
van het landgoed ..De Boom" In:
Leusder Krant, 27 april 1972.
Kooy. A. van: ,,'t Claverenblad
Eén der oudste hofsteden in de
gemeente Leusden In Leusder
Krant, 14 februari 1974.
Red. Leusder Krant: Meeste mo
numenten Leusden stammen uit
periode na 1800. In Leusder Krant
26 juli 1974
Red Leusder Krant: Buitengoed
heette vroeger nog ..Ganseweij"
(1669). Speurtocht naar ..Zwanen
burg" gaat verder In: Leusder
Krant 21 maart 1974
R O B jaarverslag 1971-pp 84-85
Roessingh, H KStad en
platteland in economische wissel
werking de inlandse tabaksteelt in
de 17e en het begin van de 18e
eeuw In Economisch en sociaal
historisch jaarboek. Jrg. 38. 1975,
pp. 95-108
Schouten, J M Asschat van am
bachtsheerlijkheid tot verdedigings
linie Deel 4 In Leusder Krant 1
november 1973
Schouten, J M Leusden in oude
ansichten. Zaltbommel. 1973.
Slicher van Bath, B H De agrari
sche geschiedenis van West-
Europa (500-1850) Utrecht. 110
Tegenwoordige Staat der
Verenigde Nedrlanden
Amsterdam 17
Topografische kaart nr 32D, 1973
(1 25 000)
Topografische en militaire kaart van
het Koninkrijk der Nederlanden
Blad 3261 50 000) ca 1855
Utrechtse gemeenten in 1815, De
Utrecht 197
Heide na plaggensteken (fig. 10).
je Liniedijk onttrekt de bebouwing van o.m. Alandsbeek en De
lering aan het oog (tig. 9).
iRVOLG VAN PAGINA 9
ten, kon niet gebruikt worden
ir wagens met een andere wiel-
jedte De hessenwagens nu.
irme wagens met 4 of 5 paarden
loor. maakten een voor Neder-
dse begrippen zeer breed spoor,
waren daardoor vrijwel de
gen die van deze wegen gebruik
akten
het teruglopen van het
ang van de Amsterdamse haven
ii ook het verkeer over land naar
Island af Het Hessische
jenverkeer naar Nederland
>g definitief de genadeslag door
spoorwegaansluiting Arnhem-
erhausen in 1856 Aan het
ang dat de weg eens had herin-
nu enkel nog de naam.
KERK VAN OUD-
USDEN EN DIE VAN
USBROEK
kerk in Oud-Leusden,
wijd aan de H. Anthonius, zou
gens overlevering gesticht
door Willibrord.
i het jaar 1005 was het een van
in totaal slechts drie kerken in
oosten van Utrecht (de andere
nden in Rhenen en Amerongen)
de parochie behoorden Ha-
rsfeld, Amesforde (Amersfoort),
ifiake (Hoevelaken), Hohorst en
chevoort (Bavoort)
Nadien brokkelde de parochie
eds verder af. Amersfoort ont
helde zich van gehucht tot
rktstad en kreeg omstreeks
50 een eigen kerk. Hamersveld
ef Rooms-Katholiek, nadat de
kin 1585 overging naar de her-
mden Daarvoor was het
xxjw in 1580 geteisterd door de
Jldenslorm
n 1741 hoorden Maarn en Hoog-
d nog tot het kerspel Leusden,
Hooglanders maakten
jbruik van de kapel van Coelhorst.
i dorpskern Oud-Leusden was
Hn. In 1799 stonden er zeven hui-
m Een paar eeuwen eerder zal
dat niet veel meer geweest zijn (zie
fig. 8). Het dieptepunt van de in
krimping werd bereikt toen in 1780
het Heetveld werd ingedeeld bij de
kerk van Woudenberg
Vanaf 1615 had Leusden geen
eigen dominee meer In de zomer
werd eens in de 14 dagen een
dienst verzorgd door een predikant
uit Amersfoort. Als het regende
moest die op de preekstoel zijn
overjas aan en zijn hoed op
houden, zo bouwvallig was de kerk
geworden Op het kerkhof werden
schapen geweid
Het gebouw, dat als bij
zonderheid had, dat men vier trap
pen af moest dalen om binnen te
komen, werd in 1802 opgeknapt
Het lag echter zo excentrisch ten
opzichte van het grootste deel van
de gemeente, dat in 1815 tot
afbraak werd besloten. Na aanvan
kelijk overwogen te hebben
Leusden kerkelijk in te delen bij de
omliggende gemeenten, werd ge
kozen voor de bouw van een
nieuwe kerk en wel aan de in die tijd
aangelegde straatweg naar Arn
hem.
De toren van de oude kerk was
eigendom van de burgerlijke ge
meente en bleef staan.
De nieuwe kerk was een zg. wa
terstaatskerkje De bouwkosten
waren 2200 (van de pastorie
ƒ3215). Hiervoor werd onder
andere in alle hervormde kerken
van Utrecht gecollecteerd Bij de
inwijding in 1828 was geen enkele
luxe aanwezig. De huidige preek
stoel, de kroonluchters en alle an
dere versieringen werden later
aangebracht Een orgel kwam eerst
in 1871
De Rooms-Katholieken hebben
na de reformatie lange tijd gekerkt
in schuilkerken, o.a boerderij Ros
senberg Zij bouwden tussen 1835
en 1841 een eigen kerk.
LEUSDEN IN DE TWINTIG
STE EEUW
Aanvankelijk bleef in deze
eeuw het rustige levenstempo
of Heiligenberg, Bisschop Ansfried (995-1010) stichtte
boven op de heuvel een kloostertje. Op de bovenste tekening
prent van B. C. Koekkoek, gelithografeerd door J. A. Daiwaille,
men het goed Heiligenberg, waarop een buitenplaats is aange-
in de eerste helft van de negentiende eeuw.
de Hohorst zoals het er nu uitziet, ongeveer gefotografeerd
dezelfde plaats. Het landhuis is nu in gebruik bij het ministerie
CRM als internaat.
