ud-Leusden
in overieveiingen
Zoals het werd
ferteld aan de
heer J. Mensink
I200
I Laan 1
I Het oudste deel van de ge-
ente Leusden is ongetwij-
j (met uitzondering mls-
ichlen van Achterveldse de
in) Oud-Leusden, met name
jitoren, die tot de oudste van
iderland wordt gerekend,
it herdenken van 1200 jaar
»«jsden zou niet kompleet
Cjn zonder een verhaal over
luist dat oude Leusden. De
ir J. Mensink uit Leusden-
itrum schreef de volgende
Jnnerlngen over Oud-
NJSden, haar bewoners en
omgeving, van
.„„jeks 1800 tot ongeveer
(940. Een periode van bijna
150 Jaar. We laten verder het
d aan de heer Mensink.
redaktle.
EERSTE
NNISMAKING
[Toen Ik In de winter van
Ï7/1908 In militaire dienst in
ifoort lag, passeerde ik - op
g naar de schietbanen op de
iuaderhelde - verschillende
jalen Oud Leusden. Ik herinner
jij het hotel - nu Albert's Corner -
aarde Leusderweg eindigde en
ging in de Doornsegrind-
j, die door bos en heide slin-
ferde naar Doorn.
Jln 1936, toen ik in Oud-Leusden
wonen, heette de weg
xls Doornseweg Na de wegom-
iging en afsluiting werd het de
jsdijkseweg. Veertig jaar gele-
n nog een zeer drukke weg door
Set militaire vervoer dat er over
n trok
[De Leusderweg liep ongeveer
tnaf het Treekerbergje kaarsrecht
btaan het hotel en kruiste de Laan
[914, toen ook straatweg. Bij de
sing stond een stenen bank.
Oud-Leusden ging verscholen
>en zeer oude bomen Olmen op
it kerkhof bij de toren, beuken,
Sken en dennen bij de boerderij de
jge en bij Rusthof de begraaf-
aats van de gemeente
ersfoort Veel van die bomen
aren erg oud, tussen de 150 tot
300 jaar. De meeste ervan zijn ge
rooid in de oorlog 40/45, vooral tij
dens de hongerwinter van 1944-
1945.
Bij het hotel was een stalhouderij
en er stond tegenover het hotel een
schaapskooi Dat was de situatie in
1936.
In de boerderij, nu bewoond door
de familie Brons, woonde de in
Leusden welbekende familie Ka
merbeek. De toen al bejaarde tim
merman Kamerbeek was verzorger
van het kerkhof bij de toren. Dood
graver zei men toen. Van deze fami
lie heb ik talrijke gegevens ontvan
gen over Oud-Leusden in vroegere
tijden. Voor de juistheid van die ge
gevens kan ik niet instaan, want ze
berusten op overleveringen van
vader op zoon. Interessant zijn ze
wel
OUD-LEUSDEN
1800
ROND
Omstreeks het jaar 1800 be
stond Oud-Leusden volgens de
familie Kamerbeek uit ongeveer
99 gebouwen, huizen, schuren
en schaapskooien. Een gehucht.
Waar de Leusderweg de Laan
1914 (toen een zandweggetje)
kruiste (ongeveer honderd meter
van het hotel), stond een ge
bouwtje, waar de kinderen van
Oud-Leusden naar school gin
gen. In die omgeving stond ook
een gebouw, waar administratie
werd gevoerd. De oude heer Ka
merbeek noemde het een „ge
meentehuis".
De kerk was nog niet afgebroken.
De koster woonde nog in vertrek
ken, die aan de kerk waren ge
bouwd. Om het kerkhof was geen
omheining, die is later aangebracht
Ongeveer waar nu het hotel staat,
stond een café De weg naar Doorn,
de Leusderweg eindigde bij het ho
tel, liep in 1800 en daarvoor,
evenals nu na de wegomlegging,
vóór het café, de kerk en de boerde
rij langs. Dat is zeker het geval ge
weest. want de boerderij staat even
als de kerk met het front naar de
oude weg.
De kantonnier Buitenhuis, die in
1951 is overleden en wiens vader
ook kantonnier was, vertelde me
eens, dat hij bij graafwerk, bedolven
onder het zand. op die oude straat
weg was gestoten. Bij die gelegen
heid vond hij enkele waardevolle
voorwerpen uit de tijd van Jacoba
van Beieren, die nu een eervolle
plaats hebben gekregen in
museum Flehite.
LEUSDER KRANT EXTRA 13
Gezicht op de kerk te Oud-Leusden (aquarel en houtskooltekening van W. Horstink, 1799).
(Topografische verzameling van Jhr. J. F. L. Coenen van 's Gravesloot).
Tussen de boerderij en de kerk
moet vroeger een nonnenklooster
hebben gestaan, ook met het front
naar de oude weg, met on
deraardse tunnels naar het monni
kenklooster in Amersfoort. Boven
gronds waren de beide kloosters
verbonden door een weggetje, het
Monnikenpad.
VLOOSWIJK
Aan de oude weg van het café
naar Doorn, niet zo ver van de
plaats waar nu de benzinepomp
staat, stond vroeger een korenmo
len. In de buurt van de molen was
veel bouwland. Als men vanaf de
Hertekop kwam, liep de Dodeweg
niet helemaal door tot aan het café
Oud-Leusden, maar boog on
geveer vijftig meter vóór het café,
naar het zuidwesten af en ging tus
sen twee rijen beukebomen (die er
gedeeltelijk nog staan) door naar de
Kerkweg, die nu eindigt bij de ma
nége.
De Kerkweg, een brede zandweg
die naar Woudenberg liep, en de
Dodeweg vloeiden hier samen en
kwamen - niet ver van de boerderij -
uit op de weg Amersfoort-Doorn
óp de plaats van de samen-
voeding dezer wegen, waar nu de
Vloosdijkseweg eindigt, stonden
enkele zeer oude dennebomen, die
in 1944 zijn gerooid Zelf heb ik nog
helpen zagen en de ringen geteld
Het waren er meer dan 300. Ze da
teren dus uit begin 1600
Tegenover de plaats waar nu de
manége staat, dus aan de andere
kant van de Vlooswijkseweg - toen
zandweg - stond de villa Vlooswijk.
Deze villa, genoemd naar de bur
gemeester van Amsterdam, was
zeker niet groot. Aan de verlaging
van de grond is nog te zien, waar
deze villa heeft gestaan. De bur
gemeester van Amsterdam, de
heer Vlooswijk, kocht indertijd in
Oud-Leusden een stuk grond, maar
moest dit later wegens geldgebrek
weer verkopen. Nu is het eigendom
van Den Treek. Op de plaats, waar
nu het huis van de provinciale wa
terstaat staat (bewoond door de
kantonnier Vosmeijer, stond
vroeger een wat kleiner huis, een
tolhuis. Vandaar de naam op het
nieuwe huis „Het oude tolhuis"
Mogelijk zal ook dit huis ter zijner
tijd plaats moeten maken voor de
plannen voor aanleg van de Rijks
weg 28.
DE PASTORIE
Daar, waar nu de ingang is van
het terrein van Jonkheer Radema-
cher Schorer - einde Vlooswijkse-
weq - stonden omstreeks 1800 en
kele arbeiderswoningen Aan de
oostzijde van de dubbele rij beuke
bomen - vroeger het laatste stukje
Dodeweg - liep een zandweggetje
vanaf de plaats waar nu het elektri-
citeitshuisje staat, rechtstreeks
naar de Berkeweg aan het Hazewa-
ter
Aan dat zandweggetje - dat er
nog steeds is en nu eindigt bij de
parkeerplaats van Rusthof - stond
vroeger de pastorie, bewoond door
de pastoor. Vóór het huis was een
kleine tuin en er achter beukebo
men. De beuken staan er nog en de
plaats van de tuin is door verlaging
van de grond nog te zien. Wanneer
de pastorie is afgebroken is mij niet
bekend. Wel vertelde de heer Ka
merbeek me. dat nog lang na de
Reformatie protestanten en katho
lieken samen de kerk in gebruik
hadden.
DE TOREN VAN OUD-
LEUSDEN
Het was nog vóór 1940, toen op
een zondagmorgen twee heren
bij mij inlichtingen kwamen vra
gen over de toren van Oud-
Leusden. Toen ik hen vertelde
over het jaar 777, kregen ze inte
resse en vroegen mij, of ze
samen met mij de toren konden
bekijken. Het bleek me al gauw.
dat de bezoekers oudheidkundi
gen waren. Ze vertelden mij inte
ressante dingen.
De grond om de toren bij
voorbeeld en op de oude begraaf
plaats, is ongeveer anderhalve
meter opgehoogd, vermoedelijk om
het oegraven te kunnen
voortzetten. Als bewijs wezen ze
Een heel oud heideboerderijtje op een schilderij dat eigendom is van de fam.
Van Plateringen in Leusden-Zuid.
SCHAPEN
Op het stuk grond bij het café tus
sen de kerk en de Dodeweg
stonden aan de noordzijde drie
schaapskooien en aan de zuidzijde
ongeveer waar nu het elektriciteits-
huisje staat - een bakkerij Aan de
westzijde van de dubbele rij beuke
bomen - dicht bij het huis van de
pastoor - stonden drie arbeiderswo
ningen. Als daar gegraven wordt,
vindt men nog steeds scheurwerk in
de grond. De bewoners van Oud-
Leusden waren - op een enkele uit
zondering na - heideboeren en keu
terboeren, vaak tevens imker Ze
hielden schapen. De terreinen,
waar de schapen mochten grazen,
waren omwald met heideplaggen
(zoden). Vanaf Oud-Leusden tot
aan Woudenberg toe was het als
het ware één groot heideveld
Vanaf het Hazewater kon men de
toren van Woudenberg zien. De ter
reinen waren zeer drassig wegens
de slechte waterafvoer De
walletjes zijn in de loop der jaren
geslecht. Veertig jaar geleden heb
ik me eens laten rondleiden door
kantonnier Buitenhuis We troffen
nog verschillende overblijfselen
aan Als je het niet weet, vallen ze
niet eens op.
mij op een ontbrekende steen bij de
grond, rechts bij de ingang van de
toren. Ze vertelden mij, dat de pas
toor daar vroeger zijn wij-bakje
plaatste.
De stenen van de kerktoren zijn
Munsterse stenen, die ongeveer in
1230 voor het eerst in Nederland
zijn ingevoerd De kerk en de toren
dateerden dus van ongeveer 1230
Voordien zal en de toren en de kerk
waarschijnlijk opgetrokken zijn ge
weest van hout.
Het smeedwerk van de kerktoren
is van veel latere datum en zal date
ren van het begin van de 19e eeuw
DE GOUDEN KLOK
Tenslotte nog een legende, die
nog steeds in Oud-Leusden
wordt verteld. Het is het verbaal
van de gouden klok. In de tijd der
reformatie, bij de opheffing van
het nonnenklooster, moet In de
buurt van de toren een gouden
klok in de grond zijn begraven. Ik
heb me laten vertellen, dat ver
schillende wichelroedelopers In
de loop der tijden naar deze gou
den klok hebben gezocht. Tot op
de dag van vandaag Is er geen
spoor van terug gevonden.
J. Mensink, Leusden-Centrum
