erkelijk Leusden vanaf
Ie schenkingsbrief
NAGESPEURD DOOR
J. JOH. VEENENDAAL
SOEN 1200
LEUSDER KRANT EXTRA
15
fcUSDEN - De oud-
maar J. Joh. Veenendaal,
iuinBlaricum woont, heeft in
jddat hij in Leusden woonde,
[studie gemaakt over het
Leusden. Veel speurwerk
[hieraan ten grondslag,
r gelegenheid van het 1200
■bestaan van Leusden wil hij
j Historische gegevens niet
jden aan allen, die zich daar-
|irteresseren Hij deelde ze ons
e en wij geven ze hieronder, zo
Irteurig mogelijk weer.
p neer Veenendaal is bij zijn
piiedschrijving uitgegaan van
fkarchieven vroeger dé bron
Informatie!
I de Grote", zo vertelt hij
|nt Leusden: Lisduna. Dus
r de i van Lisiduna In de
[nkingsbrief - de datum kan
777 zijn óf 7-6-777 - geeft Karei
ote. die op dat moment te Nij-
n vertoeft, het landgoed Li-
a aan de Sint Martinuskerk te
cfit Het landgoed Lisiduna ligt
let dal van de Eem, en wordt
ponken met alles erbij en
n:hoeven en landerijen, en wat
ran afhankelijk is"),
jn de Sint Martinuskerk zetelt de
Ie bisschop Albricus.
r Willibrord en/of door zijn
ïzellen wordt hier na de
Inking het evangelie verkon-
1834 doen de Denen en Noor
den een inval in Utrecht. Dan
het geslacht Lookhorst
Is tot de kerk. 2)
heren Lockhorst moesten
volgens Matheus de kerk en
ideren der kerk (de boerderij-
bermen. Er was dus in die
U een kerk.
I-1010
[nsfridus wijst Adam van Lock-
I aan als beschermer Deze
orstwerd begraven in de kerk
[het Klooster. Later is zijn
i met de grafzerk overge-
fcht naar Utrecht
iïSDEN
81006 wordt de kerk van Loys-
8 aan het klooster geschonken.
hJS verhaalt: 6 mijl van
cht ligt een heuvel - de ene kant
n drassige rivier (de Eem), en
fier een uitgestrekt moeras, die
Juiting vormt. Ansfrisdus gaat
chuitje over de rivier. Hij wil het
I der wereld ontvluchten.
sat bomen en struiken uitrooien,
p de top van de Heiligenberg
~eren Daar bouwt hij een ka
stje en een cel voor zichzelf.
J00STER EN KAPEL
I1LIGEN3ERG
|atef komt daar een klooster De
xirkonde van Ansfridus is
1:13 november 1006, met
chenking aan het klooster, die
I als volgt
■Teneinde bedoelde plaats méér
Jthkt zij voor de dienst des Hee-
1 hebben wij aan gezegde broe-
Igeschonken onze heerlijkheid
daarbij veertien mansi land
I Hohorst gelegen tussen de
■fijkheid Heze en Soest, een
gronds dat zich strekt van Ho-
P tot Bakvoort (Bavoort), als-
Is de kerken van Hamerthe en
fden Gegeven te Hohorst in de
Pop de dag van haar inwijding'
psr verduiaelijking stelt de heer
Ttosndaal, dat de abdij op de Ho-
pdeop de Heiligenberg is Eris
f9ens maar weinig van haar
1 bekend De eerste abt was
P9er, die van de opvolger van
P'dus Adelbert. tienden ont-
J?ze Ade,bert volgt als hoofd
l/tosfridus op Over het lijk van
is nogal getwist, zegt de
F Veenendaal Dat heeft hij ge-
777 juni 8. Koning Karei (De Groote) schenkt aan de St. Maartens
kerk in het Oude Trecht de villa Leusden en vier bosschen aan de
Eem. en aan de kerk Opkirika boven Dorestao honderd roeden
perticagrond om de kerk, het ripaticum op de Lek en een eiland
tusschen Rijn en Lek.
.troluf drrqra ixx jrurioiu 4 ldnqi>(»ar»taf ac jMmnuj rnma
ii<uV J>iawn ar lufqu/ diuina jnaof nok' Unpn diqnOQcj}
ut!ur«tbilib 'rêtdumif. hor nobif adrtna Itarmidmc j>ac(
dubto j*nncpr oonfuLm'J^ f»r omnru fulritü iiftiy ma^-
nnudtnj qudlir donamuf Sö UifiWj ja masani gut oon
jlrulta xTuufh» uarrj fubc dorrftaJo abt ücnqubftif uirol
bpaif jjjbr dvey rlrthjf iTrtrr jïcflcuidrr boef uilla nps min
aipamr ItftdUna in pa^u qui mxuf ^airier \uy alum bcm)
aim ortii inrapatr u« adraccmjiJ* jeu appaidiaif fuif» id cfV
mm xrrrij- maiifi*. domib: fdifiai/. man a puf fduif capf rfy-
pjfcuif aqiuf. jquariu* Jcrurftb. mobiitb V
cv ommb; qu.tfminjq; «er-i^rnif amirf tbidc y nfrn bcnrfioutr
tuur mam jWlFrf iUaf quar uorubuld ff bmqrftfc*»
hcj< nuvarvbr sx-Joc que ff ambab; pdmb; hemi .fmuitf
curiam |d outnni que c fuy tUrrflafe eflructa.^oo
cor ubkincu Jc oiniq; paiir rmni^ncif de irrra ur omj ton
port pdu'fcs bafilira fpanü nrrr cam poejf l*bqz debtor,
s cü npoodï süy. (up a infula ilum ppe ipfam cattan
jd parrt oj urn ra li ui f mui t lol» lui He* oaija vruduiïjjtc
pjcnn ad pfota fa bcappauaüc ad yoftida\tu ^d^o hantp
cr|Tionr oudmiranf ufjr ^nbcnr jujfimuf. ur ab bot dit ram
manara f albnrvf pfb'r. fntf fui fuarjf»>rrf qui fuervrr rcthuf
adc (n loa pdidu loca ad opuf vam didr tc&f. Kabcanr tmr
anr qidmou-- rgarrt. Oi«p. dtfponanr f r-qmeqb <nndc ad p
fntü ipfiuf (a laq fcuqr dgcnnr: libcrg pfrranr arburtum
tv nutiuf quifübrr dc ludiaapa ycafcnr aurqualibrr p(o
na pdido albnco jfina-nay fucccfluib. futf dr iam dimfn
tnquitcqr aacronr*rononi5 aidmc uci coiupma qmcranr
quaq, trpaic pfumar. y nfm [orgaanf prcapru pidi
rta btftluJ iurr uaUd|q'obaJlC7r'^^rm^(I,m^,• Ir ur bet wC
ttatW firm UB bobcamr ud dnmtrnif vxycab, omfcrueruK.
(HMi^pna fubr com inmum roborarr ud de anuloqps
jofltmul \\piUrt $i$nü karnfi jtófiflimi
mmi ilnno niif^qufdcnmnèjpi yaiédo pub
lias in dq nomine friiatOL
Foto naar afschrift in het Cartuamum van de Bisschoppen van
Utrecht.
zien in het archief van het aartsbis
dom Utrecht. 3)
In de notulen van ..Flehite" te
Amersfoort wordt gewag gemaakt
van het feit, dat Baron van Harden-
broek toestemming krijgt om de Hei
ligenberg te onderzoeken.
Ansfridus had daar ;n 1005 een
Benediktijner klooster gesticht Oud
en Dlind had hij er de laatste jaren
zélf gewoond. Hij sterft er op 3 mei
1010. De zorg voor de Loysdenaren
wordt opgedragen aan de klooster
lingen Dit betekent dat zij Amers
foort. Hoevelaken, Loysden, Ha-
mersveld etc. onder hun hoede
krijgen.
Het onderzoek van de Heiligen
berg levert op beplanting van ei
kenbomen, die de vorm van een
Romaanse kerk weergeeft: mid-
aenschiD, zijbeuken en presbyte
rium. Veel puin, oud ijzer en zelfs
tutsteen, maar de overblijfselen zijn
over de hele berg/heuvel verspreid,
(te zien in Flehite)
Er is een oud handschrift, dat
zegt ,.Op deze sijde hebt ghij noch
den Heiligenbergh wezen een
boven maeten vermaekel plaats op
welcken bergh anno 1006 is
gesticht een capellecken door Ans-
frid". ,,den bergh was te vooren
geut Hohorst"
Loysden (Lisduna) is een deftig
dorp, links van de Eems, in het land
Flehite Omliggende buren, zelfs
Amersfoorters, moeten er tot het
midden van de 13de eeuw heen om
er gedoopt of begraven te worden
Loijsen was de moeder van het
omliggende gebied, getuige de
oorkonde van Jan I van Nassau
aan Hoevelaken. 4) .Daarbij or
dineren wij voor de menschen,
die het gezeide land zullen be
wonen, dat ze hunne doop, sy
node en hunne begraaffenis
zullen hebben te Loesden, tentijd
toe dat ze zelf eene kerk zullen
konnen hebben De inkomsten
van deze pastorij waren derhalve
aanzienlijk!
Het kerkgebouw, dat eertijds
aan de toren te Oud-Leusden ver
bonden was. vertelt de heer Veen
endaal, bestond reeds in het jaar
1006. Het is waarschijnlijk reeds
door Willibrord als ver-
rbindingskapel gesticht, aan
vankelijk 900. Deze kerk wordt
nog aangeduid achter de toren van
de begraafplaats (Is de toren de
oudste toren van Nederland?) door
een ijzeren afrastering, waarbinnen
enkele oude Leusdense families
begraven liggen: lepenburg, Vee
nendaal, Van Loenen, Lagemaat
en andere
De Hervorming schijnt in
Loijsden spoedig wortel geschoten
te hebben In 1588 nad Oud-
neusden reeds een eigen
predikant. Lambertus Brincsius
Zeker is het dat in 1590 het kerkge
bouw aan de Katholieken was ont
nomen. De heer Veenendaal citeert
net rapport van de commissaris bij t
gericht op 7 juli 1590: .rapporteren,
dat sijnde in de kerek van Oud-
Leusden dat daer deur noch
venster inne is. het dack ondicht,
die graven als molshopen over den
anderen liggen ende dat die plaetse
niet bequaem en is omme te predi
ken, en dat in de toren geen clock in
hangt nemaer begraven is"
Wat was er gebeurd?
In 1580 wordt de kerk van
Leusden door de Calvinisten ge
plunderd bij de aanvang van het
Kerstfeest, en „voldeden zij als
ware Croponymi in hare
doopvonten aan hunne natuurlijke
behoeften". 5)
De katholieken zijn niet lang van
kerkelijke diensten verstoken. De
predikant van Woudenbergh, De
Bree, verklaert dat de schoolmees
ter van Loysden een paep is, en dat
hij voor de dooden op de
kerekhoven in de begravinge der
dooden bidt
De woning van de edelman, waar
de katholieken daarna vergaderen,
kan geweest zijn Ooievaarshorst,
behorende aan de familie De Beau
fort; waarschijnlijker echter, stelt de
heer Veenendaal, groot-Ronselaar
(Roomse laer), buurtschap Voskui-
le Hier staan drie boerderijen,
klein-, midden- en groot Ronselaar.
De mensen, die groot-Ronselaar
kennen, weten dat een gedeelte
dezer woning niet altijd voor boer
derij is bestemd geweest Iets
eigenaardigs, dat bij geen enkele
andere boerderij vóórkomt, is dat er
een kamer aan verbonden is met
een trap. 1 Va meter hoog. vanuit de
woonkamer. In boven- en onder
drempel zijn grote vierkante gaten,
ook in stijlen van het kozijn, waarin
een versperring kan geplaatst wor
den De muren zijn ongewoon dik.
Twee meter boven de vloer recht
tegenover de deur een nis met twee
Gothische pilasters met Gothische
nisjes Mogelijk de woning van eer
der genoemde edelman, die enige
tijd voor kerkdiensten gebruikt
werd.
Deze boerderij behoorde
voordien aan het klooster
Een predikant uit die tijd klaagt op
de synode ,dat er paepsche stou
tigheden geschieden in Voskuile in
boerenachterhuizen" Ook uit oude
doopboeken blijkt, dat katholieken
uit Hamersveld, van de Zwarte
Steeg, Asschat. de Kopermolen, de
Kletersteeg, en Muijsdorp beho
rende tot de oude parochiekerk van
Loijsden, gedoopt zijn door de Be-
nediktijners van het klooster.
De naam Hamersveld, 't veld van
Amer, van de hamel schapen),
komt het eerst voor in 1253 in het
extract van het leenregister van de
abdij ..daer die van Lockhorst met
beleent zijn geweest, dat gerech-
tende die tienden wilt ende tam,
alsodat van ouds gelegen is tus
schen Leusden ende Hamersfelt. 6)
Volgens een oud handschrift
moeten de eerste godsdienstoefe
ningen gehouden zijn op hofstede
Rossenberg Deze is in mei 1940
verbrand.
De Rooms-katholieke kerk te
Hamersveld heeft op haar
torenspits een kostbaar kleinood.
Niet te geloven aldus de heer
Veenendaal „De spits heeft na
melijk het kruis van het oude
kerkje van Oud-Leusden, dat he
laas in 1828 afgebroken werd. Hoe
komt dat daar^"
Van de stenen van deze afbraak,
vertelde de vader van de heer
Veenendaal, is de Nederlands Her
vormde pastorie in Leusden ge
bouwd. Alle mensen met gerij
moesten helpen puin rijden Ik
vermoed dat ook de oude winkel
van Veenendaal aan de Arnhem-
seweg in zijn grondmuren nog een
vrachtje zal hebben zitten, want er
bleef wat puin over"
Wat betreft 't Ros Beyaert vertelt
de heer Veenendaal het volgende.
„Abracadabra is de loverspreuk
van de oom van de vier Haemskin-
deren Ongeveer 1200 jaar geleden
speelde zich een gedeelte af van de
legende der vier Heemskinderen
Karei de Grote, de schenker van
Lisduna, onthoofdde de vader van
de vier Heemskinderen. Uit wraak
tegen Karei trokken de vier Heems
kinderen op hun Ros Beyaert door
Frankrijk en Nederland Dit paard
was onoverwinnelijk, en kon zich
vliegensvlug verplaatsen Daarop
waren de vier Heemskinderen veilig
met hun spreuk „abracadabra"
konden ze zelfs een dondersteen
op hun vijanden laten vallen en ont
snappen Dezelfde historikus
schrijft dat zelfs een leger
verslagen werd met niespoeder De
zonen, Reinoud. Ritsaert, Adelaart
en Writsaard bezochten ook Lisdu
na In het café ,,'t Ros Beyart' moet
nog het beschadigde tegeltableau
zitten Ik hoop dat de letters nog
leesbaar zijn, die door een Beaufort
zijn aangebracht. Is het gerestau
reerd?"
Werd er de vorige eeuw
gevochten in Hamersveld?
Er wordt in Hamersveld op 1 april
1872 een eeuwfeest gevierd ter ge
legenheid van de val van Den Briel
driehonderd jaar terug De burge
meester wil feest. De pastoor keurt
het af, en wil niet dat Leusden zich
hierin aansluit bij Amersfoort De
burgemeester, als gewoonlijk, zet
dóór Hij stuurt een vlag naar het
raadhuis met de beeltenis van
Willem de Zwijger
De verhuurder van het raadhuis
als trouw katholiek vraagt via de
pastoor om een nationale vlag:
rood, wit en blauw, maar krijgt deze
niet. Hij weigert de oranje vlag uit te
steken Daarom doet de burge
meester het zelf. Katholieke
jongelui verscheuren 's nachts de
vlag
De protestanten nemen wraak
Verzamelpunt is het huis van de se-
kretaris De katholieken zijn ook
spoedig met honderd man op de
been De burgemeester trekt met
vierentwintig man paardevolk op
weg naar Hamersveld.
De burgemeester en de pastoor
komen tot een verzoening, als de
burgemeester verklaart, dat nog
vijftig man van 't gemene volk van
Amersfoort zich in de bomen ver
scholen hadden!
Op 25 mei 1822 krijgt
Hamersveld zijn Rooms-katholieke
begraafplaats van het burgelijk be
stuur van Leusden Daar was de
oude heer Pothoven Oij betrokken
De klok van de Rooms-katholieke
kerk komt uit de oude kerk. die ver
keerd georiënteerd was tussen
iwee haakjes De klok draagt het
opschrift .Petit et Fritsen me fun-
derunt 1820' „Ik moet den tijd,
nood en dood beduiden. Men
spoedt zich kerkwaarts heen, wan
neer men mij hoort luiden"
Tenslotte deelt de heer Vee
nendaal nog mee, dat er een
vluchtgang moet zijn van onder
de toren van de kerk te Oud-
Leusden of vanuit het schip van
de kerk. De kerkelijke schatten
trekken immer plunderaars aan.
Er moet een onderaardse gang
'open in de richting van het be-
ruchte concentratiekamp Deze
vluchtgang is echter nooit ge
vonden.
1) Bron: Heda blz. 41, Cloet no. II,
blz. 13.
2) Matheus Brevier Descr. blz. 8,
Archief Abdij Utrecht.
3) D 21 blz. 405
4) Utr. Bisdom II, blz. 114 en 115.
5) Mlchlel van iJsselt. blz. 719
Hist
6) Ant. Math. Rerum Amersf. blz.
179.
