Willem Hendrik de Beaufort
historicus, staatsman, jurist
EEN GROOT LEUSDENAAR:
Leusdense historicus
mr. dr. Jan den Tex
over groot Leusdenaar
LEUSDEN 1200
LEUSDER KRANT EXTRA
Mijn eerste kennismaking
met mr. dr. Jan den Tex vond
plaats In het voorjaar van
1971, toen hij aan de universi
teit van Utrecht promoveerde
tot doctor honoris causa van
wege zijn grote verdienste op
het gebied van Nederlandse
geschiedschrijving. Het was
eigenlijk ook mijn eerste ken
nismaking met het leven van
Johan van Oldenbarnevelt,
die ooit nog eens op
Leusden's grondgebied bezit
tingen had en in Amersfoort
heeft gewoond. Feiten, die
Jan den Tex op zijn smakelijke
wijze vertelde, terwijl we bij
het gezellig knapperende
houtvuur zaten In zijn woning
in Leusden/Zuid aan de
Buurtweg. Hij kon met recht
over deze grote Nederlandse
staatsman vertellen, omdat hij
kort daarvoor zijn vijfdelige
(omvangrijke) biografie over
Johan van Oldenbarnevelt
voltooid had. Een standaard
werk, dat alom bekendheid
kreeg en In 1973 In een twee
delige Engelse uitgave bij de
Cambridge University ver
scheen. Jan den Tex was de
zeventig toen reeds enkele
.jaren gepasseerd, maar dat
betekende beslist niet, dat hij
op zijn lauweren ging rusten.
Hij begon aan een nieuw pro
ject: de geschiedschrijving
over de bezetting van Neder
land in 1672 door de Fransen
en Munster. Het was
daardoor, dat ik hem in die tijd
per ongeluk In de trein van Pa
rijs naar Amsterdam tegen
kwam. Het bleek, dat hij
enkele weken had doorge
bracht op het bekende
Chateau van Vincennes voor
het bestuderen van oude
Franse oorlogscorrespon
dente. Mr. dr. Jan den Tex
was nog steeds druk bezig
met de geschiedenis van zijn
land. Kortgeleden kwam ik
opnieuw in kontakt met deze
energieke Leusdense histori
cus, dit keer in verband met dit
extra nummer van de Leusder
Krant ter gelegenheid van het
1200 jarig bestaan. Jan den
Tex wilde daar wel aan mee-,
werken. Een onderwerp had
hij ook al: minister Willem
Hendrik de Beaufort, de enige
Leusdenaar die ooit minister
werd. Enkele weken later had
ik het artikel in bezit. Zo doet
hij dat. Deze vriendelijke,
energieke Leusdenaar, die
zijn hart heeft verpand aan de
geschiedenis. En aan het
Leusden, waar hij nu al meer
dan vijf en twintig jaar woont.
Bert Vos.
LEUSDEN - De familie De
Beaufort, thans zo rijkelijk verte
genwoordigd in Leusden, Wou
denberg en Maarn, behoort niet
tot de oudste families in de
streek. Zij hebben die langzaam
benaderd, vanuit het Franse
Meaux via Sedan, Hulst, IJssel-
stein en Utrecht, tot een Willem
Hendrik, grootvader van de mi
nister, in de Franse tijd een voor
delige belegging zag in het aan
kopen -- tegen door de malaise
veroorzaakte spotprijzen van
de ene na de andere van de zes
entwintig hoeven die deelge-
rechtlgd waren in de mark
„Leusderberg."
Deze markgronden. ongeveer zo
groot als het tegenwoordige land
goed Den Treek, bestonden in die
tijd grotendeels uit hei, en het recht
van hoevenbezitters bestond voor
namelijk in het plaggen steken Eén
van die hoeven was Den Treek,
waarschijnlijk zo genoemd omdat
het een rustplaats vormde voor het
vee tijdens zijn tweemaal jaarlijkse
,,tre(e)k" van de lage naar de hoge
gronden en vice versa. De boerderij
was in tamelijk vervallen toestand
en werd gebruikt als herberg - men
zegt een minder goed befaamde
Willem Hendrik besloot er zich te
vestigen en liet de boerderij grondig
verbouwen tot een statig landhuis,
ongeveer zoals wij het nu kennen.
Hij betrok het kort na zijn vaders
dood in 1807 en bekleedde als
voornaamste „notabele" van de
streek allerlei openbare functies,
zoals lid van de onder Willem I nog
niet demokratische Gedeputeerde
Staten van Utrecht. Hij breidde zijn
bezit uit, tot hij bijna de helft van de
hoeven in zijn bezit had. Hij en zijn
zoon Arnoud Jan, vader van de mi
nister, waren graag overgegaan tot
het ontginnen van de woeste gron
den, maar dit kon niet geschieden
zonder toestemming van alle mark
genoten. Herhaalde voorstellen
van de heren De Beaufort tot ophef
fing van de mark vonden geen ge
hoor. Eerst lang na de dood van
Amoud Jan dwong de markenwet
van 1886 de opheffing van de mark
af. die in 1889 haar beslag kreeg.
Willem Hendrik II, die het grootste
deel van de hoeven geërfd had er
nu eigenaar werd van het leeuwen
deel van de woeste gronden, zette
zich onmiddellijk aan de bebossing,
grotendeels met naaldhout zondei
onderhout zoals in die tijd gebruike
lijk. Drie kaartjes in het interessante
boekje van W. A. G. Perks, „Hoe uit
een Frankische villa eerrtwintig-
ste-eeuws landgoed ontstond"
tonen de bebossing van Den Treek
in 1850, 1905 en 1960, waaruit te
zien is dat deze in versneld tempo
plaats greep tussen 1889 en Willem
Hendriks dood in 1918
HISTORISCHE
BELANGSTELLING
Toen Willem Hendrik na de dood
van zijn vader in 1866 Den Treek
erfde, was hij student in Utrecht,
weldra rector van het Utrechts stu
dentencorps. Zijn opvoeding had hij
eerst door een huisonderwijzer ge
kregen; om meer dan één reden
was het ondenkbaar dat de jonge
heer De Beaufort de dorpsschool
zou bezoeken. Naar school ging hij
voor het eerst op dertienjarige leef
tijd Het was de Latijnse school in
Utrecht, die voorbereidde op de
Universiteit Studie in de rechten
was. zeker voor niet-theologen,
bijna de enige standmatige moge
lijkheid. al ging de belangstelling
van de jonge man meer naar de
historie dan naar de juristerij uit
zoals ik zelf nog in 1917 ondervon
den heb Van politieke be
langstelling blijkt nog niet veel, ook
niet in de onrustige jaren 1866 tot
'68, toen koning Willem III een
laatste poging deed, door middel
van het zogenaamde koninklijk pre
rogatief het parlement een onge
wenst ministerie op te dringen.
Daarentegen stonden er veel
reizen op het programma, het eerst
naar Engeland Zou hij behoefte
hebben gevoeld zijn Engels wat te
verbeteren, welke taal hem onge
twijfeld minder grondig was bijge
bracht dan het idiomatisch perfekte
Frans dat huisonderwijzer en La
tijnse school hem hadden bijge
bracht? Verder ging het naar Duits
land, Zwitserland, Rome (nog
onder verouderd pauselijk bewind)
en tenslotte ,,om de Oude Wereld
zee" naar Egypte, Palestina en
Konstantinopel. Tiidens die laatste
reis, in 1871had nij zich al in Am
sterdam gevestigd ,,pour étudier la
vie et la société de cette grande
capitate" (om het ge
zelschapsleven van die grote stad
te bestuderen) zoals hij schreef in
zijn in het Frans gesteld dagboek
Hli liet er zich als advocaat in
schrijven, „om de schijn van niets
doen te vermijden" zoals hij met ka
rakteristieke zelfspot vermeldt Hij
vond er een bruid uit een patricisch
Amsterdams geslacht, Adèle Maria
van Eeghen, een huwelijk dat hem
behalve 39 jaar huiselijk geluk, ook
LEESVERDER
OP PAGINA 21
Mr. Willem Hendrik de Beaufort, o.a. lid van de eerste en tweede kamer, minister van Buitenlandse Zak*
Geboren op Den Treek 19-3-1845, overleden In Den Haag op 2-4-1918. Gehuwd te Amsterdam op 20-3-1*
met Adèle Maria van Eeghen. (portret van Haverman uit 1900 Iconographisch Bureau - Den Haag)
ff'**' '"'"v
