ISDEN 1200
LEUSDER KRANT EXTRA
9
«VOLG VAN PAGINA 8
Ook groef hij het
later en liet met de grond
tussen het huis en de
'ophogen Overigens is de berg
Ier het huis ook gedeeltelijk
g Het noordelijk deel is
_jd met zand van de top,
..zuidelijker lag Dit teneinde
[vlak terras te krijgen. Het is niet
md wanneer dat gebeurd is
huis Heiligenberg kreeg zijn
aanzien door de bouw van
Ie zijvleugels, de noordelijke
de zuidelijke iets eerder
ter was E L. van Hardenbroek,
j en neef van de vorige ei-
Na hem is het huis nog ei-
geweest van de familie
t Meinesz (tussen 1904 en
Een zoon van deze familie
grote bekendheid door de
em verrichte zwaartekracht
en, gedaan vanuit onder-
In 1928 verkochten zij
luis aan de familie De Beaufort
bouw van Heyligenberg in de
eeuw stond bepaald niet
Inde periode 1650-1700 zijn
oot aantal herenhuizen ge
ld. de meeste omringd door
gracht (meer voor het gezicht
als beveiliging).
m. de slechte gang van zaken
landbouw was land goedkoop
kooplieden kochten boerde-
bouwder, naast de pach-
ining een lanahuis. Voor
in Leusden zijn naast Hei-
iberg Vlooswijk. Wijnbergen,
inenburg i dat aanvankelijk
iseweij heette). Brinkhorst en
jevaarshorst Van het laatste is.
jnals van Nimmerdor bij Amers-
Ht. de gracht nog steeds te zien
ginder welvarende grootgrond-
titters lieten een ooerderij van
van hun pachters uitbreiden
een herenkamer (Groot-
ndbrink. Driftakker).
- Jon herenkamer werd in de
'J.v ste helft van de 18e eeuw toe-
voegd aan de hoeve Den Treek,
was het begin van een buiten
ster als die, in 1807 door mr W.H de
aufort gekocht te zijn. aanzienlijk
rd uitgebreid I v.m een bouw-
bod was het niet mogelijk aan
uwe bouwmaterialen te komen
Beaufort kocht daarom een bui
plaats aan de Vecht en liet die
eken Het ook in 1807 gekochte
de ttBdhuis Ooyevaarshorst was een-
fde lot beschoren Een aantal
steeds in Hotel Den Treek
iwezige dorpels en
gei imkozi|nen zijn uit het huis aan
Vecht afkomstig (fig, 6)
n dezelfde tijd werd een van de
ntijpere buitenhuizen in Leusden.
inenburg. afgebroken (1803).
gei iden was de bouwvalligheid van
huis Opdracht werd gegeven
eenaBor de bouw van een nieuw huis,
eindeloze moeilijkheden met
aannemer pas in 1833 gereed
Het werd toen te koop aan-
rvarrftboden maar er kwam geen
er opdagen. Uiteindelijk werd
huis 12 mei 1843 opnieuw in
ing gebracht en kort daarna ge
fopt De tuin- en vijverpartijen.
;n en grachten verdwenen na
publieke veiling in 1921
Uit de laatste eeuw dateren nog
huizen De Boom (gebouwd tus-
1879 en 1882 door A.J. de
lufort) Leusder End (nu Don
>sco) en Schutterhoef
die'
later
Heil
OSSEN, PARKEN
TUINEN IN LEUSDEN
(0fit ij Vanaf de tijd dat de eerste
de
=-
A
Huize Den Treek (tig. 6).
mensen zich blijvend vestigen
werd het bos teruggedrongen.
Aan het eind van de middeleeu
wen was er nog maar zeer weinig
over. Van de eens zo dichte bos
sen in de Gelderse Vallei restten
nog slechts enkele namen zoals
Woudenberg en Renswoude. We
kunnen niet precies meer zeggen
hoe die oorspronkelijke oerbos
sen in de Gelderse Vallei eruit
hebben gezien. Het laatste onge
schonden voorbeeld van een
dergelijk bos in Nederland, het
Beekbergerwoud, is in de vorige
eeuw gekapt. Van de tegenwoor
dige Leusdense bossen komen
de Schoolsteegbosjes er mis
schien nog het dichtste bij.
Kastelen worden nu meestal om
ringd door fraaie parkbossen In de
middeleeuwen was dat zeker niet
het geval Een vesting heeft weinig
nut als er geen vrij schootsveld is
Overigens dient gezegd te
worden dat het verdwijnen van het
bos de middeleeuwse mens niet
onwelgevallig zal zijn geweest Hij
ging niet op zondagmiddag met zijn
gezin een boswandeling maken. In
tegendeel. de bossen, en vooral de
dichte moerasbossen in de
Gelderse Vallei e.d., boezemden
hem angst in Bossen waren donker
envoi met geesten en gevaren Iets
van deze angsten vinden we terug
in sprookjes. Daarin zijn de bossen
gevuld met wolven, heksen,
reuzen, trollen, en vele andere grie
zelige wezens Een stoutmoedige
jager waagt zich er nog wel eens
maar Klein Duimpje, Roodkapje,
Sneeuwwitje, Frob Balings en Hans
en Grietje verdwalen hopeloos en
komen in grote gevaren
Parken die werden aangelegd bij
de in de 17e en 18e eeuw ge
bouwde buitenplaatsen stonden
dan ook nog zeer ver af van de
woeste natuur De parken, of liever
gezegd tuinen, werden aangelegd
..Ooievaarshorst". In 1771 gebouwd naast het heren-
in meetkundige vormen en patro
nen. met gladgeschoren heggen en
veei rechte lijnen De Oud-
Hollandse en later Franse stijl van
tuinaanleg werd terecht betiteld als
tuinKUNST (met grote K) Het
mooiste voorbeeld is de tuin bij het
paleis van Versailles, maar ook in
Nederland zijn prachtige resultaten
bejikt.
Van deze tuinen is nu weinig
meer over In de Romantiek begon
de mens voor het eerst weer be
langstelling te krijgen voor de na
tuur. In Engeland, dat zeer sterk
beïnvloed was door de Oud-
Hollandse en Franse tuinkunst,
begon een nieuwe stijl opgang te
doen. In plaats van tuinen kwamen
er landscapes" (een woord dat de
Engelsen hadden overgenomen
van Nederlandse schilders).
Parken die in die zg Engelse stijl
werden aangelegd kenmerkten
zich door grote gazons,
kronkelende vijvers en verspreid
staande boomgroepen. De oude
rechte lijnen werden vervangen
door grillige vormen. Vooral loof
bomen waren populair, maar ook
een exotische naaldboom als de
ceder (zie Den Treek) was graag
gezien. Hoewel deze parken nu niet
bepaald natuurlijk waren, boden ze
toch een veel minder kunstmatige
aanblik dan de oude tuinen
Heiligenberg was in de eerste
helft van de 18e eeuw
„pronkende met een torentje, en
ongemeen fraaije tuinen, zynde,
voor eenige jaaren, door den
toenmaaligen bezitter,
vernieuwd en vry wat aanzienly-
ker gemaakt". Een eeuw later
werd dit geheel omgegooid. Het
terrein werd opgehoogd met
grond, verkregen door het
graven van het Zwanewater.
Onder leiding van de beroemde
tuinarchitekt J.D. Zocher jr. werd
daarna het nog steeds bestaande
park in de Engelse stijl aange
legd.
Ook nieuw aangelegde buiten
plaatsen kregen dergelijke parken
Voorbeelden zijn Den Treek en De
Boom Het park bij laatstgenoemde
werd aangelegd door een andere
beroemde parkontwerper. Copijn.
Kon men met de oude stijl het
best uit de voeten op vlak terrein, de
Engelse stijl was bij uitstek geschikt
voor heuvelachtige terreinen Bui
tenplaatsen in het vlakke land wer
den onverkoopbaar (Zwanenburg,
maar ook de huizen langs de Vecht
en de Langbroeker Wetering) of
werden kunstmatig opgehoogd
(Heiligenberg). Er ontstond een trek
naar de Utrechtse Heuvelrug een
trek die voortduurt tot op de dag van
vandaag Een voorbeeld is Den
Treek.
Aan de buitenplaatsen danken
we parken en parkbossen, zoals bij
Den Treek, De Boom, Heiligenberg.
Lokhorst en SchutterhoeDaar
naast is er produktiebos
Hakhout diende in 1815 nog
alleen voor brandhout. Met de toe
genomen vraag naar rijshout voor
de Zuiderzeewerken ging men
drassige percelen hiermee beplan
ten De boomsoorten waren vooral
elzen en essen Hiervan resten nog
o a de Schoolsteegbosjes en de
Langesteegbosjes
In de Treek werd bos aangeplant
op voormalige heide Met de komst
van landbouwverbeteringen. zoals
de verbouw van klaver en knolge
wassen. werd het houden van
schapen omwille van de mest on
nodig De uitgestrekte heidevelden,
gezamenlijk eigendom van de 31
hoeven die gerechtigd waren in de
marke, verloren hun waarde Vanaf
1872 werd de heide verhuurd voor
schietoefeningen In 1886 werd het
gebied ten westen van de weg
Doorn-Amersfoort aan het Rijk ver
kocht Dit kwam daarna geheel ter
beschikking van het leger Kort
daarop werd de rest van de heide
onder de eigenaren van de ge
noemde 31 hoeven verdeeld Een
aantal van de kavels werd toege
wezen aan leden van de familie De
Beaufort, tezamen eigenaren van
14 van de boerderijen Door ruil en
aankoop kregen die ook de overige
stukken hei in handen Daaruit ont
stond het landgoed Den Treek,
sinds 1919 een NV op de hei werd
veel produktiebos aangeplant
In de twintigste eeuw verloor de
niet meer onderhouden heide
steeds meer terrein aan het zich
uitzaaiende bos Zelfs de Leusder-
hei wordt steeds kleiner, ondanks
het immer voortrazende militaire
verkeer. Dat het bos sterk opgerukt
is blijkt uit huisnamen als Heihuis"
wind-korenmolens Eén daarvan
stond in Bavoort Deze werd 3 de
cember 1917 afgebroken De
tweede stond in Santbrinck en werd
al in 1477 genoemd. In de vorige
eeuw werd de molen vervangen
door één die daartoe werd aange
kocht in Amsterdam. Deze laatste
werd in 1940 door oorlogshande
lingen vernield.
Hoe weinig belangrijk wegen
waren blijkt wel uit het feit dat er
eeuwen lang geen verbinding heeft
bestaan tussen de Hamersveldse-
weg en de Leusbroekerweg Nadat
de boer van De Zuidwind" her
haaldelijk had geweigerd mensen
over zijn erf te laten, werd tussen
deze boerderij en de Leusbroeker
weg de Hekkersteeg aangelegd
Naast wegen waren er een aantal
veedriften, waarover het vee
(schapen) naar de hei werd ge
bracht Een voorbeeld was het
Damreesche Spoor, genoemd naar
de Fransman D Amblé
Pas in de vorige eeuw kwamen
grote wegen tot stand zoals de
straatwegen van Amersfoort naar
Arnhem (omstreeks 1827) en
Doorn (1840- 41)
Op het hierboven geschetste
beeld bestaat eén belangrijke uit
zondering Al eeuwen loopt
namelijk enige kilometers
noordelijk van Hamersveld (door
Stoutenburg) een internationale
verkeersweg, de Hessenweg
DE HESSENWEG
Eeuwen geleden al vond ver
keer over land plaats van de ha
vens aan de kust naar het binnen
land van Duitsland. Vooral dure
De Schoolsteegbosjes. Nu een omstreden natuurgebied met als
belangrijkste strijdvraag: is dit gebied waardevol ja of nee. En in
hoeverre moet het gespaard blijven? (fig. 7).
(Trekerweg) en ..Heidezicht"
(Buurtweg) Beide huizen zijn nu
omringd door bos.
Men doet momenteel moeite om
bij de Treekerpunt een stuk heide te
behouden Daartoe is nieuwe hei
ingezaaid Er zal echter steeds on
derhoud nodig zijn.
De misschien voor sommigen
verrassende conclusie uit dit
alles is, dat het door bos inge
nomen deel van Leusden groter
is dan ooit eerder in de laatste
zes eeuwen het geval is geweest.
WEGEN EN VERKEER IN
VROEGER TIJD
Wegen hadden vroeger over het
algemeen slechts lokale betekenis.
Het grootste deel van de bevolking
bestond uit boeren en die hoefden
maar weinig weg. Ze gingen op
zondag naar de kerk. soms
moesten ze naar de markt, en na
tuurlijk af en toe naar de molen
Behalve rosmolens (waaraan
boerderij ,,De Rosmolen" nog her
innert). waren er in Leusden twee
en bederflijke goederen gingen
over land. De routes van Antwer
pen/Amsterdam naar Leipzig en
van Hamburg/Lübeck naar
Zuid-Duitsland kruisten elkaar in
Waldkappel in Hessen. Vooral uit
dit Waldkappel en omgeving
kwamen de vrachtrijders. Zowel
hun wagens (Hessenkarren) als
de wegen die ze gebruikten wer
den genoemd naar hun land van
herkomst: Hessen.
Aanvankelijk was de route van
Duitsland naar Antwerpen het be
langrijkst. Nadat deze stad aan het
eind van de 16e eeuw zijn positie
verloor aan Amsterdam werd de
weg Bocholt. Gendringen.
Doesburg (later Arnhem). Deelen,
Voorthuizen. Terschuur, Stouten
burg, Amersfoort belangrijk. Van
Amersfoort naar Amsterdam ging
het vervoer vaak per schip.
De hessenwegen hadden in die
tijd een bijzonder karakter. Wegen
waren niet meer dan karresporen.
Een karrespoor dat door een be
paald type wagen sterk was uitge-
LEES VERDER
OP PAGINA 11
