„Leusden in vertellingen", een kostelijk
boek van J. M. Schouten
JSSEN LEUSDEN EN BARNEVELD
DONDERDAG 16 JUN11977
ijftig jaar Rudolphstichting
„TERVELD/LEUSDEN - Op de
r,.|e grenzen van Gelderland -
h-i de kleine buurtschap ,,De
P De buurtschap is In het land
bekend als „Jeugddorp de Ru-
Liiebtlnt" Vorige week bestond
lemeenscbap vijftig J«r. Van-
Edit lubileum verscheen het boek
Vfeltijnstorg'\ ter gelegenheid
Li vijftig-jarig bestaan van de
mtV, tot Verzorging van Kin-
■De Rudolphstichting. OnieLeus-
rint medewerker schrijft in dit
inboek onder het hoofdstuk „Dat
mmo Domini", o.m. het volgende
00g enkele aanvullingen):
meer dan vijftig
JAAR GELEDEN
ilindhorst is een buurtschap on-
gemeente Barneveld. Te voet
I0'n drie kwartier ten westen
meveld. bijna twee uur ten
van het station Woudenberg
i een half uur ten zuiden van
-eld Behoudens enkele lager
zure gras en biezenlanden is
bei te vinden Slecht begaan-
zandwegen vormen het wegen-
natuurnjkste weg is die naar
jchting van het dorp Hamers-
D*ars door de bossen van het
lerkte landgoed De Boom kron-
j eeuwenoude Goweg, nu Post-
iheten Ze bestaat uit één karre-
raet ernaast een lager gelegen
rijwielpad hetwelk vaak onder
staat Want de waterlossing is er
best te noemen, temeer daar
jente of degenen die het aan-
mets voor voelen werk uit te
voor anderen. Tussen het karre
en het voetpad staat om deonge-
meter een eikenpaaltje, zodat
irman zijn gerij wel op de weg
houden Toch zijn de paaltjes
vooral alsdecarbidlantaarn
is botst menig wielrijder,
duisternis misleid, tegen de
>s op Het voet en rijwielpad is
lechter dan het karrespoor. Want
ee voertuigen elkaar passeren
met een uithalende bocht over
I gereden hetgeen steeds verder
it tot waterhoogte van de sloot
[ooi zijn de boerderijen waar-
Hardevelt, Droffelaar en Groot
Voor de kleine bestjes als
Rottendaal, de Fikkerie,
lernest en de Klaveet bloeien
Ie geraniums tussen de lage
les in Bn 't Hoendernest staat
tngelpomp buiten en menig be-
van de Glindhorst gaat er zich
aan het kristal heldere koude
Ier de hoge eikebomen bij Groot
irink staan een paar ketenkasten-
|s Daar huizen de zigeuners zoals
viool met schele Mart en de
e Edward van Hastings met acht
niet bepaald schone kindertjes,
ebben allemaal gitzwart haar en
ireloogjes zijn zo vertederd dat
kost wel weten op te halen.
15 is er in het naburige Achter
een postkantoor gekomen. Ieder
eel want de Glindhorst kent al
i wegpaalverlichting en Achter-
moet nog ruim zes jaar wachten
room
Glindhorst is bij de posterijen
1 als postbestelling De Glind.
)nder hoort ook het Achtervelds-
edeelte, direct ten noorden van
erk aldaar, hetwelk Gelders ge-
is Verder is de vermelding van
de boerderijnaam voldoende om
raaruit de post ook komt deze op
ïede bestemming te krijgen. Dat
ook voor de Glinder hoeven:
enhorst, Middelmoorst, Dashorst,
Steden. Binnenveld, Siberië,
st, Kolfschoten en Langelaar.
er dan vijf en dertig jaar zijn de
leoboojen Dirk Rijken en Gijs-
s Gijsbers die er de post be-
a Ze hebben ook postzegels bij
ontvangen geld, betalen geld en
i de formulieren in, dat hoort
de dienstverlening.
1927 DE EIERPRIJS
IS HEEL GOED
is 1927, de tijd is nog niet eens
slecht te noemen. De boeren
goede prijzen voor de eieren
r de grootte liggen de prijzen
de acht tot elf gulden per
rd stuks. Vijf jaar later zullen
[d eieren slechts één gulden tach-
^rengen
Groot Zandbrink tussen het dorp Hamersveld en de buurtschap De Glind. Tussen
de eikenbossen in was het hier een pleisterplaats voor de rondtrekkende woonwa
genbewoners.
Ook de veeprijzen liggen niet zo
slecht. De biggen brengen tussen de
vijf en tien gulden op, en een haan
zelfs een dubbeltje duurder. Kleine
boeren uit Friesland horen van De
Rudolphstichting, en mede omdat het
hier een kippengebied is trekt menig
een hier naar toe. Toch zal het leven
hier niet eenvoudig worden. Het valt
niet mee om, naast de eigen kinderen
ook nog eens heel wat mondjes van
de besteekinderen te vullen. De maal
tijden bestaan meestal uit stamppot.
In de winter lijkt het wel varkens
voer, want de snijbonen uit de Keulse
Pot, zijn nauwelijks te eten. En dan
die dikke slierten zuurkool, probeer
het maar door je keelsgat te krijgen.
Niks geen wonder dat de knollenvelden
worden geplunderd, het geeft toch iets
het gevoel dat je korte tijd geen honger
hebt. Door de week wordt er rogge
brood gegeten. Alle mensen op De
Rudolphstichting moeten hun brood ko
pen bij bakker Van Veen. Zijn knechtjes
van de stichting brengen weinig van
broodbakken en bezorging terecht, zo
dat de kwaliteit niet altijd uitmuntend
is te noemen. Op zaterdag wordt er
soms een wittebroodje gekocht voor de
eigen kinderen. De stichtingkinderen
doen het wel met roggebrood, vaak
besmeert met soms groen uitgesla
gen reuzel. Gelukkig zijn er ook nog
wel gezinnen waar geen verschil wordt
gemaakt tussen de eigen en tussen de
voogdijkinderen.
KERK EN BROOD
De drie vrijgezelle zusters Dirkje,
Keetje en Niesje van Voorthuizen, die
bijzonder trouw ter kerke gaan op de
Rudolphstichting kopen het brood van
de Roomse bakker Hein Schouten uit
Achterveld. De dominee komt er eens
over praten dat het toch wel wenselijk
is om brood te kopen bij een eigen ge
loofsgenoot. Maar de gezusters wijken
niet. Als de verzoeken worden her
haald, nemen ze als tegenmaatregel
dan vrienden en buren worden verzocht
bij hen in het huis Ora et Labora te
komen luisteren naar de Schriftlezin
gen. Maar tenslotte keert de rust terug
en in vrede gaan de gezusters weer te
voet naar de kerk en blijven Rooms
brood eten De nieuwe bakker de heer
Smit van de Rudolphstichting en de
Achterveldse bakker worden goede
vrienden. De broodstrijd is voorbij.
De huisslachtingen zijn bijzonder
welkom voor de hongerige maagjes. De
varkens worden vetgemest, tot soms
driehonderd kilogram toe. Hoe zwaar
der het varken wordt, hoe luier gaat
ze lopen, hoe kleiner worden de oogjes
en des te groter de oogharen. Dat op
zichzelf is voor de kinderen altijd
een nieuwe ontdekking. Als het varken
door de huisslachter Bart Smit uit
Achterveld is gekeeld, wordt het bloed
opgevangen en meteen gespadeld, zodat
er geen stukken in komen. Dan volgt
de vermenging met roggemeel en witte
spekkajen. De warme pap wordt in een
lange linnen zak gestopt, en een paar
dagen later smult iedereen van de heer
lijke bloedworst. En is er een buil ge
barsten dan wordt direkt al de eerste
proef genomen. De knapperende brui
ne kaatjes zijn een heerlijke lekkernij
op het roggebrood. Daarintegen kan het
ouder geworden spek als garstig zijnde
wel eens bijzonder zwaar_op de maag
liggen. Het vet - smout genoemd -
wordt met een vleugje zout als boter
gesmeerd op het brood. Overigens
buiten de slachttijd is de prijs van
de margarine vrij hoog te noemen,
zijnde veertig centen per pond, ter
wijl het paardenvlees te koop is voor
een kwartje per pond.
HOOG BEZOEK
De Achterveldse kastelein en
koetsier Helmusoom heeft het bericht
ontvangen om een hoge meneer van het
station Amersfoort af te halen en
naar de Rudolphstichting te brengen.
Het is dominee Joh. Visser, de eerste
minister van onderwijs, kunsten en
wetenschappen en nu tweede kamerlid.
De koetsier gaat niet over de straat
weg van Achterveld, maar neemt de
slecht begaanbare Postweg Dan kan
de hoge gast meteen merken dat de
weg dringend verbetering behoeft. Het
oezoek aan de Rudolphstichting duurt
nog geen twee uur. Na de vermoeiende
reis is een bezoek aan de stichting in
opbouw, voor een bijna tweeënzeven-
tigjarige man, nog moeizamer.
EEN CITROENTJE EN
EEN RITMEESTERTJE
Als er een waardig feestje is, wordt
er aan een Citroentje genipt en alléén
de sigaar met het merk Ritmeester
wordt gerookt. Dat hoort zo bij de
Protestanten, want de Roomsen vatten
een Jenevertje en een Hofnar-sigaar
VEEZIEKTEN
Omdat de grond niet de goede struc
tuur en levenssappen geeft die er nodig
zijn voor de gezondheid van de dieren
komen er veeziekten voor. Met allerlei
lapmiddeltjes probeert men zelf de
genezing toe te passen. Een beproefd
recept is aldus: Als de hoek van het
mondstuk waar de toom ligt rauw is,
is de oplossing de toediening van drie
lood rozenhoning en acht wichtjes af
treksel van myrrhe. Dan zal de mond
van het paard weer gauw genezen
zijn. Bij jonge kalveren komt meer
dere keren gortigheid voor Dan zit
ten er wormen op de tong en ze vor
men er zweertjes. Dan dienen met
een stomp mes de blaasjes en zweren
van de tong te worden geschuurd en
daarna de tong fiks insmeren met zout
Glinthorst - Oostelijk gedeelte. De zeer geziene en onbaatzuchtig hard wer-
dominé Vogelaar had er omstreeks 1925 al een tuindenj met huis opgericht.
gelder wordt beboet met maar liefst
veertig gulden of dertig dagen zitten.
Hij kiest voor dertig dagen cel aan het
Wolvenplein in Utrecht. Dan zijn er
een paar stichtingjongens betrapt van
wege het feit dat de rode reflector van
het fiets-achterlichtlampje onvoldoen
de uitstraalt Dat kost vijftig cent boe
te. De boerderij Langelaar gaat in
vlammen op en Fikse verhuist naar
Amerika.
NU IN 1977:
Jeugddorp De Rudolphstichting nodigt
u uit voor een bezoek. Vanaf Leusden
gaat u per fiets door het natuurrijke
Asschat en enkele honderden meters
voorbij de Zandbrinker molen slaat u
de Postweg in. Langs manege De Kla
veet en de mooie boerderijen en huis
jes en over een kronkelende zeer na
tuurrijke weg bereikt u ,,De Glind".
50 jaar Rudolphstichting.
J M. Schouten.
waaraan iets honing en aluin is toe
gevoegd. Een probaat middel.
Gebrek aan kalkstoffen in het ge-
beendergestel levert de Engelse ziekte
op Die ziekte wordt dan bestreden
met vier wichtjes gentiaan-wortel, twee
wichtjes kreefsogen en een wichtje
duivelsdrek alsmede zeven korrels
zwavelzuurijzer. Het zijn beproefde
recepten van meer dan honderd jaar
oud. Er zwerven nogal enkele duistere
koedokters hier rond, meestentijds
Duits sprekend, die menige gulden
weten te verdienen Want als de Ru
dolphstichting boer de vreemde krui
den niet in voorraad heeft, komen ze
wel uit het leren handkoffertje van de
koedokter
Naast de Koningsgezindheid wordt
de Anti Revolutionaire Partij hier op
de handen gedragen De zondagen wor
den m huis stichtend doorgebracht
met ondermeer schoon orgelspel, de
kinderen bezoeken de zondagsschool
en iedereen gaat twee keer ter kerke.
Dat wil nou ook weer niet zeggen dat
iedereen ook heel braaf leeft. Zo pikt
Arie Takkebos een rijksdaalder mee
uit een rinkelende winkellade van een
Achterveldse kruidenier, worden er
twee broedse kippen meegenomen van
de boer van Binnenveld en wordt er
wel eens een stuk vlees afgesneden van
een varken dat aan de haal hangt. Maar
ja, wat doe je als je honger hebt. De
derde wildstrooptocht van een dag-
Op het kruispunt van wegen (hoek Postweg-Ringlaan-Schoonderbekerweg) had
meer dan zestig jaar geleden, de strijder van het eerste uur, dominé Vogelaar, kans
gezien op De Stichting enkele gebouwen geplaatst te krijgen. Hij kreeg geen loon
naar werken en smaad viel hem ten deel. Hij was de bouwer op een te zwak
fundament.
LEUSDEN - Gelijktijdig met het
feest van Leusden's 1200 jarig
bestaan, verscheen bij de uitge
verij „Europese Bibliotheek" te
Zaltbommel een keurig verzorgd
historisch boekwerk „Leusden
in vertellingen" van de Ach-
te(r)veldse historicus Jan
Schouten. Wie trouwens niet
beter zou weten, zou denken, dat
de heer Schouten zich telkens
vergist als hij Achterveld
schrijft zonder r in plaats van
Achterveld. Niets is minder waar,
want al tientallen jaren is de Ach
terveldse historicus een vurig
voorstander van de naam „Ach-
teveld". Blijkbaar op historische
gronden, hoewel andere ge
schiedvorsers tot nu toe die
naamgeving niet in hun eigen
geschriften hebben overgeno
men.
Jan M. Schouten is ongetwijfeld
een goed kenner van de gemeente,
waarin hij woont, hoewel zijn spe
cialiteit zijn eigen dorp is, mede
dankzij de talrijke overleveringen
die van vader op zoon werden
doorverteld en tenslotte in de uitge
breide archiefkast van de heer
Een oude tabaksschuur (illustratie uit: „Leusden In vertellingen")
Het omslag van het nieuwe boek van J.M. Schouten, „Leusden in
vertellingen."
Schouten terecht zijn gekomen.
Feiten en namen, die hij in de loop
der jaren in verschillende bundels
aan de vergetelheid prijsgaf. Zo ook
in dit boek Leusden in vertellin
gen", waarin tal van kostelijke ver
halen over de tijd van toen. Geen al
te beste tijd overigens, want de
streek was armoedig Rijkdom was
alleen te vinden op de landgoede
ren.
Je kunt overigens merken, dat de
heer Schouten zijn verhalen op
overleveringen heeft gebaseerd,
die hij grotendeels zelf heeft opge
tekend uit de mond van echt Ha-
mersvelders of Achtervelders. De
door hem in dit boek op schrift ge
stelde vertellingen dateren vrijwel
allemaal uit de laatste twee, drie
eeuwen, vanaf ongeveer 1700 tot
en met de eerste wereldoorlog. Te
recht schonk hij geen aandacht aan
de talrijke verhalen uit de tweede
wereldoorlog, toen met name As-
schat en Achterveld middelpunt van
oorlogshandelingen waren. Uit die
periode zijn verhalen in andere his
torische uitgaven van Schouten te
vinden.
.Leusden in vertellingen" legt het
leven van ongeveer 1650 tot 1940
vast, waarbij het accent
voornamelijk ligt op de periode na
1700. Verhalen over het leven op
het land, de armoede van boeren
en dagloners, de Franse bezetting,
het graven van het Valleikanaal, het
onderwijs in die tijd, vertellingen
van een echte Hamersveldse schil
der. nieuwsberichten uit die tijd, een
hoofdstuk over de grootste
branden, de schrijver Henk van
Mussendorp. kortom over alles,
wat in totaliteit een goede indruk
geeft van het leven, wonen en wer
ken in de bovengenoemde periode
in Leusden, dat wil zeggen in Leus
den, Oud-Leusden, Bavoort, As-
schat, Hamersveld, Stoutenburg en
Achte(r)veld.
Boeiende, amusante verhalen
soms, die vooral de nieuwe be
woners van het nieuwe Leusden
iets te vertellen hebben over de
streek die ze nu bewonen, maar
die vroeger bestond uit heide,
veen en moeras.
Bert Vos
