Het plein moet de grote
uiskamer van Leusden zijn"
let hoofdcentrum volgens „Kokon"
[FRANS VAN DER WERF (KOKON):
COMMENTAREN
EN MENINGEN
KEUZE HOOFDCEN
TRUM BEPAALD?
■^ÉR KRANT- INTERVIEW
DONDERDAG 14 JUL11977
Le verslaggever Marnix
isden/rotterdam
irchitectenburo's hebben
een maand de tijd
<om eens na te denken over
joldcentrum voor Leusden.
s een uitermate korte tijd,
lomdat de gedachten ook
gevisualiseerd moesten
en in tekeningen en een ma-
et was vooral voor de ma-
temaker nogal een zenu-
ilus. En voor ons was het ook
nend. Ja. je moet er uitko-
II,heb me enige tijd van kan-
eruggetrokken en dit is er uit
Aldus ir Frans van der Werf van de
architektenwerkgroep Kokon B V Hij
maakte het eerste ontwerp, dat gekop
peld werd aan de projectontwikkelaar
Amro-Westland-Utrecht. Het buro
Spruit en de Jong uit Utrecht maakte het
andere ontwerp, dat verbonden werd
met de andere kandidaat-ontwikkelaar.
Delta Lloyd Vastgoed. Zoals bekend,
moet het college van burgemeester en
wethouders binnen enkele weken be
slissen, welke projectontwikkelaar welk
ontwerp mag gaan uitvoeren. Het is mo
gelijk dat men het ontwerp van Kokon
neemt, terwijl het uitgevoerd gaat
worden door Delta Lloyd Of Spruit en De
Jong koppelt aan Amro-Westland-
Utrecht.
Hoewel bij het maken van de keuze de
financiële kant van de zaak de doorslag
zal geven - zie het interview met ir.
Dortmond, hoofd Stadsuitleg, in de
Leusder krant van veertien dagen gele
den - blijft de stedebouwkundig/archi-
tectonische kant van de ontwerpen na
tuurlijk het interessantst.
De architecten kregen van de ge
meente een aantal gegevens als uit
gangspunt: Dit is het gebied waar het om
gaat; er moeten woningen, kantoren,
winkels, een warenhuis, een gemeen
tehuis en een sporthal in. Dat alles had
den de medewerkers van de gemeente
in een schetsje in het plangebied ingete
kend. Van dat schetsje mocht door de
architecten worden afgeweken, maar
dat hebben ze niet gedaan. Ir Van der
Werf:,,Ja, je mag daar een bevestiging
van mijn kant in zien, dat ik het een
aardige opzet vind. Natuurlijk heeft het
ook wel te maken met het feitdat we niet
zo erg veel tijd kregen Maar ik ben ge
wend om te werken binnen een be
paalde procesgedachte Je moet je ont
werp zoveel mogelijk aansluiten op wat
er gebeurt en al gebeurd is. Dat is ook
een vorm van economie"
RANDWEGEN
Dat neemt niet weg dat Van der Werf ook
wel kritische kanttekeningen wil
plaatsen bij de op het gemeentehuis
uitgedokterde planologie van het
Hoofdcentrum. Van der Werf:,,Ik vond
van het begin af aan dat het
Hoofdcentrum gescheiden ligt van de
woonbebouwing. Aan de noord- en oos
tzijde wordt het centrum van de woon
bebouwing afgesloten door de randwe
gen Dan kun je zeggen: de randwegen
liggen niet goed Maar om dat te kunnen
gaan veranderen, moet je de hele ver-
keerscirculatie en het wegenplan gaan
bekijken En dat was de opdracht niet.
Bovendien kun je er toch niet van uit
gaan, dat dat allemaal wel bekeken en
afgewogen zal zijn
Wanneer je de ligging van die rand
wegen niet verandert, dan moet je wat
aan het karakter er van doen Zoals de
Noorderinslag en straks de verlegde
Centrumweg er nu uitzien, zijn het echt
wegen Ik zou daar veel meer het karak
ter van een straat of een laan aan willen
geven Zodat er een overgang van het
centrum naar de woonbebouwing ont
staat", aldus ir Van der Werf.
WONEN
Toen hij zich bleek te kunnen
verenigen met de afbakening, vroeg
Van der Werf zich af, wat zo n Hoofdcen
trum zelf eigenlijk zou moeten zijn. Van
der Werf.Het belangrijkste wat er in het
Hoofdcentrum gebeurt, is het samen
komen in een voorzieningen
concentratie Maar er moet ook
gewoond worden. Waarom? Omdat de
woonmogelijkheden zo gedifferentieerd
mogelijk moeten zijn. Misschien dat niet
zo veel mensen het willen, maar er is er
altijd nog een aantal dat graag in een
centrum wil wonen Dat komt zo'n
centrum ook ten goede, omdat het 's
avonds anders helemaal dood is. Bij
iedere stedelijke ruimte moet gewoond
worden, want dat is het weefsel van een
stad".
Een plein is in de gedachte van Van
der Werf het hart van zo'n
hoofdcentrum. In het Leusdense hoofd
centrum is een plein geprojecteerd van
70 bij 30 meter Het wordt omsloten door
het gemeentehuis aan de oostzijde, het
warenhuis in het noorden, een winkelga
lerij in het westen en de sporthal (annex
sociaal-cultureel centrum) in hetzuiden.
Van der Werf: ,,Zo'n plein is maximaal
publiek Dat moet de grote huiskamer
van Leusden zijn. Het moet niet te groot
zijn Wanneer je te weinig mensen hebt
per vierkante meter, dan maakt zo'n
plein een lege indruk, dan ziet het er niet
gezellig uit Maar je moet van de andere
kant toch wel enige afmetingen hebben,
wil je het kunnen gebruiken voor eve
nementen als markten en dergelijke.
Doordat het plein aan alle kanten omslo
ten wordt, krijgt het ook een bepaald
karakter. Daarom vind ik het erg belang
rijk, dat de bouw van het gemeentehuis
niet te lang op zich zal laten wachten".
Over het grote plein zal het drukste
voetgangersverkeer zich langs de west
zijde. langsde winkels begeven. Tussen
het warenhuis en het beginpunt van een
winkelstraat. De oostzijde van het plein
heeft dan met hetgemeentehuis een wat
..officiëler,' karakter
Aan de zuid-west kant van het plein -
tussen de sporthal en de winkelgalerij -
loopt men een straat in, die uitkomt op
een kleiner pleintje. In de gedachte van
Van der Werf is dat een gezellig punt,
knooppunt van twee winkelstraten, met
wat horeca er omheen .Zolang het ge
meentehuis er nog niet is, kan dat
pleintje wellicht als Kunsthart fungeren",
aldus de architect. Belangrijk is verder
een lange winkelstraat.
LANDELIJK
Nadat Van der Werf de verschillende
ruimtes van het hoofdcentrum had be
keken, liet hij zijn gedachten gaan over
de vormgeving van de bebouwing. Die
moet uiteraard zoveel mogelijk aanslui
ten bij het karakter van Leusden. Maar
hoe bepaal je het karakter van een dorp,
dat nog nauwelijks iets heeft wat op ka
rakter lijkt. Van der Werf „Ik ben er
wezen kijken Ik heb er gesprekken ge
voerd op het gemeentehuis Ik ken de
plannen voor de nieuwbouw, die er
neergezet gaat worden. Uit die verschil
lende dingen heb ik geconstateerd dat
Leusden toch een landelijke ne
derzetting is.
Nu we het toch over die veel
besproken inspraak hebben:
volgens ir. Dortmond in onze
krant van twee weken geleden,
is door ambtenaren de keuze
reeds bepaald. "Maar de be
slissing moet nog worden ge
nomen door het gemeentebe
stuur." Tja, daar zitten we dan
toch wel even tegen aan te hik
ken, want nog niet zo heel lang
geleden werd door het ge
meentebestuur gezegd, dat de
bevolking een grote invloed
zou kunnen uitoefenen op de
uiteindelijke vorm van het
hoofdcentrum. Daar zou spe
ciale aandacht aan worden be
steed, zo werd duidelijk ge
maakt. Door vakantie - en ik
behoorde niet tot de uitzonde
ringen - heb ik niets kunnen
bewonderen van wat twee ar
chitecten voor het hoofdcen
trum hebben bedacht. Tegen
de tijd dat de meeste Leusde-
naren terug zijn van hun wel
verdiende vakantie, is er geen
tijd voor informatie en
inspraak meer. Is dat de spe
ciale aandacht die het ge
meentebestuur bedoelde? Na
tuurlijk konden er inspraak-
brieven tijdens de expositie
worden ingeleverd door be
langstellende Leusdenaren.
Maar dat kon ook tijdens al die
andere exposities die
voordien zijn gehouden.
Niks bijzonders, zult u
zeggen en het is nog de vraag
in hoeverre die in-
spraakbrieven van invloed zijn
op de uiteindelijke besluit
vorming. Erg controleerbaaris
dat niet, ook al gaan we er niet
voorshands van uit, dat er aan
voorbij zal worden gegaan.
Maar als er gesproken wordt
over speciale aandacht wat de
wensen van de bewoners be
treft, dan nemen we toch aan,
dat in ieder geval vóór het op
gang komen van de vakanties
informatie-dagen worden ge
houden. Nu ging het gemeen
tebestuur er waarschijnlijk
van uit, dat iedereen pas gedu
rende de schoolvakanties hun
heil elders zouden zoeken.
Mijdt de vakantiepiek, staat
overal aangeplakt. Déar heeft
het gemeentebestuur
blijkbaar nog nooit van ge
hoord, noch van de konse-
kwenties, dat vooral Leusde
naren zonder kinderen eerder
met vakantie zijn gegaan en
zodoende niet die speciale in
spraak konden leveren, die
blijkbaar werd verwacht.
Jammer hoor.
V.
Vervolg
hoofdcentrum
op pagina 7
n onze verslaggever)
ILEUSDEN/ROTTERDAM - In
Ijntoelichting op het schetsplan,
pmt ir. F. J. van der Werf zijn
tgangspunten bij het ontwerp
Daarover zegt hij:
fi| de ontwikkeling van een
Tofdcentrum voor Leusden ach-
jn wij een strukturele aanpak
ïorhet gehele gebied van groot
Hang.
enmerk van deze strukturele
inpak is een gefaseerde be-
juitvorming van grof naar tijn in
■nivo's van besluitvorming t.w.:
■Het bebouwingsplan, waarin de
^litenruimten worden vorm
geven d.m.v. bebouwingen op
fond van rooilijnen met marges.
iDe bouwplannen, waarin de
pendige „drager'struktuur van
^bebouwingen een vorm gaat
jijgen.
iDeinbouwplannen, waarin per
fouwdeel (b.v. woningen, win-
M, kantoren) nog nadere invul
leen worden bepaald.
tweede uitgangspunt vormt
H feit dat men van funkties en
'iteiten nooit volledig zeker
.jeten kan zijn. Dat wil zeggen
pde menselijke vormgeving die
por ruimte en materiaal in het
(otrum geconditioneerd gaat
prden, op zich de vrijheid voor
^schillend gebruik moet toela-
PJ. wil een dynamische samen-
fj09 er zich in kunnen ont-
Jooien. De buiten- en ook de
Jhnenruimten moeten op ver-
pillende wijzen gebruikt
worden hoewel er in het
"der van dit ontwerp een speci-
r* Programma in onder is ge-
j Aan de doorwerking van
el plan zal aan deze aanpas-
fcmeld grote prioriteit worden
Meend, zonder tot
rallteiten te vervallen.
Een derde uitgangspunt betreft
j* ourtenruimten in het ontwerp.
dienen bijzonder duidelijk
*")rensd te worden door de be
ogen, een plein, een straat,
doorgang of steeg, een plek
Hierdoor ontstaat een grote
,Jfvan Identiteit, van duidelijk-
van herkenbaarheid, terwijl
hï duide|ijke begrenzingen
oeschutting en een herberg-
■mneid wordt verkregen die
id 'ut6' 'osstaande gebouwen
*baar zou zijn. (In dit kader
zou nader bezien moeten worden
op welke wijze deze herberg
zaamheid verder tot in de aan
grenzende woongebieden zou
kunnen worden gekontinueerd.)
Niet alleen de buitenruimten
moeten karakteristiek zijn in hun
vorm en hun onderlinge relaties.
Ook de verschillende bebouwin
gen dienen een gemeenschappe
lijke en eigen karakteristiek te
krijgen. Daarom zijn in het plan
grote kappen «n één
hoofdrichting geplaatst,
waardoor ook de oriëntatie wordt
versterkt: men ervaart steeds in
welke richting men loopt, even
wijdig met of loodrecht op deze
kappenrichting.
Tenslotte is een zekere vermen
ging van funkties gerealiseerd,
waardoor voor de bewoners en de
bezoeker steeds het doelgerichte
ervaringen (b.v. kopen)
gekoppeld kan worden met
minder doelgerichte ervaringen.
Hierbij is echter uitgegaan van
een scheiding van de dienst- en
parkeerzones en de wandel- en
verblijfsgebieden, waaraan ook
gewoond kan worden. Korte ste
gen vormen de verbinding tussen
deze twee sferen.
HET BEBOUWINGSPLAN
In aansluiting op de stede-
bouwkundige voorstudie zijn in
het bebouwingsplan een aantal
typische buitenruimten ontwik
keld:
Het grote plein, het meer officiële
centrumplein, waaraan het ge
meentehuis met klokkentoren,
een warenhuis, een sporthal-
komplex, enige winkels en bo
venwoningen zijn gelegen. Het
grote plein wordt gezien als
ruimte voor manifestaties bij bij
zondere gelegenheden, een plein
voor een kleine kermis of circus,
voor markt- en mu-
ziekaktiviteiten, voor nationale
feestdagen, SL Nikolaas, sport-
demonstraties enz. De pleinbe
strating is een weinig „kom
vormig'' gedacht, dus lager in het
midden.
Tegenover het gemeentehuis be
vindt zich een winkelarcade,
waarboven gewoond wordt.
Vooral deze arcade zal de verbin
dingsroute zijn van het warenhuis
naar het kleine plein.
Het kleine plein. Via een ruime
doorgang ligt enigszins
verhoogd het kleine plein, vanaf
het grote plein bereikbaar. Deze
kleinschalige ruimte vormt het
knooppunt van het centrum, het
gezelligheidspunt, waar de
drukte het grootst zal zijn.
Een kruispunt van winkelstraten,
horeca, met terrasjes, een semi-
publieke toegang tot het sport-
halkomplex met sociaal-kulturele
en andere voorzieningen en met
terraswoningen boven.
De lange winkelstraat tussen het
kleine plein en de Hamers-
veldseweg met boven galerijen
en terrassen voor woningen.
De korte winkelstraat, de verbin
ding van het kleine plein met de
latere uitbreiding van het hoofd
centrum in zuidelijke richting.
Beide winkelstraten eindigen
ieder in een verbrede toegang als
overgangsruimte. Hier zijn ook de
twee supermarkten gelo
kaliseerd.
Bij verdere ontwikkeling
zuidwaarts van het centrum kan
deze overgangsruimte op
soortgelijke wijze worden beant
woord. Twee sekundaire straten
bevinden zich aan de Noord-
Westhoek van het grote plein
langs de bibliotheek en aan de
Zuid-Oosthoek van het grote
plein langs de sporthal.
Parkeerhoven. Deze liggen aan
de 4 zijden van het hoofdcentrum
met het aksent op de Oostzijde,
waar de centrumweg is gesi
tueerd.
Deze hoven, waarin ook de ex
peditie van winkelbedrijven
plaatsvindt, zijn zo direkt
mogelijk verbonden met de win
kelstraten en het grote plein,
zodat de bezoeker en de bewoner
er zo kort mogelijk in hoeven te
verblijven. Hierop vormt de
Noordoostelijke parkeerplek een
uitzondering. Deze zou een meer
publiek karakterJcupnen krijgen
omdat het centrum op deze plek
door velen zal worden benaderd
en omdat er naast het gemeente
huis en het warenhuis ook een
postkantoor is gesitueerd.
Aan deze ruimte wordt dan ook
niet geëxpedieerd door vracht
wagens.
De bebouwingen. Deze dragen in
zijn algemeenheid een kontinu
karakter maar in zijn aanzicht en
opbouw gevarieerd van breedte
en hoogte.
Met name langs het grote plein is
een duidelijke artikulatie
zichtbaar boven de winkelarcade.
Funkties. De auto dringt het cen
trum slechts binnen aan de
randen tot in de parkeerhoven.
Alle andere ruimten zijn typische
wandelgebieden en dienen als
zodanig te worden uitgewerkt.
Wellicht dat bij bijzondere gele
genheden enig autoverkeer op
het grote plein kan worden toege
staan.
Een belangrijke fietsroute loopt
vanuit het oosten onder de cen
trumweg door, langs de sporthal,
diagonaal over het grote plein
langs de bibliotheek naar de Ha-
mersveldseweg.
HET BOUWPLAN
Voor het gehele plangebied is
een konstruktie-moduul van 5,40
m gehanteerd, welke zowel voor
winkels, kantoren als woningen
goede indelingen mogelijk maakt.
Plaatselijk in de supermarkets
en in het warenhuis is een ver
dubbeling in één richting toege
past (10,80 m).
DE WINKELS
De winkels (totaal 10.000 m2)
komen met versch. dieptematen
voor, maar in hoofdzaak 3x5,40
100 m2). Alle winkels bevinden
zich op de begane grond.
De supermarkten (opp. 800 m;
1200 m2) en het warenhuis
(2500 m2) zijn zoveel mogelijk in
gesloten door winkels en wonin
gen om teveel aan „dode"
wanden in de straten te voorko
men.
Voor alle winkels treft men een
„luifel" aan, hetzij in de vorm van
een galerij voor bovenwoningen,
hetzij als een arcade aan de wand
van het grote plein. Daarnaast zul
len ook licht gekonstrueerde
luifels worden toegepast, als be
schutting tegen regen en zon.
De vormgeving van de bebou
wing is zodanig dat veel moge
lijkheden bestaan tot het aan
brengen van reklames, vlag-
gemasten en verlichting alsmede
het uitstallen van artikelen op
straat.
Het ligt in de bedoeling de dra
gende konstrukties niet als
neutrale kolommen uit te voeren,
maar reeds een zekere expressi
viteit van de vorm „mee" te
geven, waardoor meer „kapstok
ken" gevonden zullen worden om
kreatief in te haken en af te bou
wen.
DE WONINGEN
Boven de winkels en verzor
gende bedrijven bevinden zich
woningen (totaal 100) welke
steeds zijn afgekeerd van de
parkeer- en expeditiehoven.
Door een samenspel van kap-
vormen en ruimtevormen
ontstaan diverse woningtypen
binnen éen struktuur. Zo zijn de
woningen aan de lange winkel
straat in twee lagen naar deze
straat toegekeerd: op de eerste
verdieping de toegangen, op de
tweede verdieping de terrassen.
Inwendig geven de kappen
diverse goede bewoningsmoge-
lijkheden met een duidelijk eigen
karakteristiek.
De dragerstruktuur van
winkels en woningen maakt het
mogelijk om in beide vele inde
lingsvarianten door elkaar heen
te realiseren. Hierbij zal de
inbreng van de toekomstige ge
bruiker zeer wel kunnen worden
gehonoreerd.
De woningen aan het grote
plein zijn toegankelijk via een op
gang vanaf het plein naar een
patio op de 1e en 2e verdieping.
Elke woning is voorzien van een
ruim terras, een typische moge
lijkheid van de gestapelde bouw.
De kapvormen zijn steeds in
één richting gehouden. Dit ver
sterkt in hoge mate het karakter
van de centrumbebouwing en
ook de oriëntatie van de be
zoeker. De struktuur van de dak-
vormen is zodanig, dat er voor
verschillende bestemmingen
(woningen, sporthal, warenhuis,
gemeentehuis en kantoren) va
rianten ontwikkeld kunnen wor
den, zodat een eenheid in ver
scheidenheid ontstaat.
Ook een menging van ma
terialen is denkbaar, doch een
eerste gedachte gaat uit naar
rode keramische pannen, ge-
kombineerd met lichtkleurige
beton en roodbruine baksteen
waardoor als basis een warme,
zonnige en heldere sfeer
ontstaat, waardoorheen een rijk
skaia van kleuren toelaatbaar
wordt geacht.
Een deel van de woonterrassen
ligt op het zuiden, een ander deel
aan de noordzijde van de woon
ruimte georiënteerd. Door steeds
lage gootlijnen aan deze
terrassen toe te passen zal de be
zonning van deze terrassen nog
zeer goed zijn, met name in de
zomerse dagen, omdat de
zuidzon dan hoog genoeg staat
om een groot deel van de grote
terrassen te beschijnen.
DE KANTOREN
Daar het programma van kanto
ren (3500-7000 m2) een grote
mate van flexibiliteit in de
fasering vereist zijn deze als bo
venbouw opgenomen in het plan.
Hiervoor zien wij een interes
sante mogelijkheid om eveneens
de dragerstruktuur met kappen
c.q. terrassen te ontwikkelen,
waardoor zo min mogelijk
schaduwplekken in de stedelijke
ruimten vallen.
Als voorbeeld is de opbouw
tussen het kleine plein en de
sporthal uitgewerkt zodat dit
kantoor aan het grote plein een
levendige ruimtelijke begrenzing
geeft tegenover het warenhuis.
De kombinatie op de begane
grond in een semi-openbaar bin-
nengebeuren van het sporthal-
komplex, de sociaal-kulturele
voorzieningen, de horeca, de
bowling en {Je vergaderruimten
geeft een heel eigen sterke inte
gratie van de diverse citt-funk-
ties, in het knooppunt van het
centrum.
Andere lokaties lijken ons mo
gelijk bij de kleine supermarkt
aan de zuidzijde en nabij het wa
renhuis aan de noordzijde. Deze
twee laatste zouden als uit-
breidingslokaties zeer geschikt
zijn.
HET SPORTHALKOMPLEX
EN DE HORECA
Zoals boven is aangeduid kan
dit komplex (ook eventueel
zonder kantoren bovenbouw) een
semi-openbaar karakter krijgen
met een grote mate van multi-
funktionaliteit.
De tribunes van de sporthal zijn
rechtstreeks te verbinden met ho
reca op de begane grond en de
verdieping welke over de door
gang tussen het grote en het
kleine plein gesitueerd is. Samen
met deze horeca en de sociaal-
kulturele ruimten vormt dit kom
plex de hoeksteen van het plan
met toegangen vanaf het grote en
het kleine plein.
Het is denkbaar om een over-
bouwing naar het
gemeentehuis-komplex te reali
seren, indien ook hier de in
tegratie in de semi-openbare
sfeer kan worden verwezenlijkt.
Vooral op niet-zomerse dagen
kan hier dan een extra
kommunikatie-circuit ontstaan.
HET GEMEENTEHUIS
De opbouw van het Huis der
gemeente is slechts te benaderen
vanuit een nadere oriëntatie van
het programma van eisen. Voor
alsnog volgen hier dan ook
slechts globale ideeën.
Het gemeentehuis zal zo moge
lijk aan drie zijden sterke wanden
moeten krijgen, terwijl de vierde
zijde, aan de centrumweg, een
meer uitgehold karakter zou kun
nen vertonen. Wellicht is een
eigen binnenhof een reële moge
lijkheid, die dan vanaf ver
schillende zijden, o.a. vanaf het
grote plein toegankelijk wordt.
De lange wand aan het plein
dient een sterke artikulatie te ver
tonen.
Een gemeentehuis heeft naast
haar ruimtelijke funktionele
waarde een belangrijke
symbool-betekenis. Wij menen,
dat hiervan de geest van
openheid kan afstralen, zodat
men er welkom is.
Een letterlijke geopendheid
naar het plein van de represen
tatieve ruimten, de ontvangsthal,
de balies en expositieruimten kan
hiertoe bijdragen, zodat de bin
nenruimte zich voortzet naar bui
ten toe.
Men zou het gemeentehuis
even vanzelfsprekend moeten
binnengaan als een warenhuis
(en uitgaan).
KLOKKENTOREN
Op de Z.W. hoek van het ge
meentehuis zien wij een klok
kentoren als levend signaal, een
teken van het hoofdcentrum van
Leusden. De muziek van de klok
ken zal dit stadsteken bekrachti
gen. Van verre wordt hierdoor het
centrum duidelijk voor wie horen
wil en zien", aldus ir. Van der
Werf.
