De Vallei worstelde eeuwenlang met problemen EEN NIEUW LEUSDENAARTJE? MEDISCHE DIENSTEN PREDIKBEURTEN Burgerlijke Stand: LEUSDER KRANT - PLAATSELIJK NIEUWS DONDERDAG 28 JUL11977 „Men vindt hier niet alleen eene bergstreek, maar ook vlakke velden, waarvan sommige tot heerlijke koornlanden, andere tot grazige weiden den runderen verstrekken; eene menigte veengronden en voortreffelijke boomgaarden, welker vruchten uitmuntend en alom bekend zijn. De Berg streek bereikt eene lengte van 7 uren en heeft eene verschillende breedte. Van een weinig bewesten Amersfoort, zuidoostwaarts voort gaande, tot een vierde uur boven Rhenen ziet men niet dan bergen; daar zij echter geene bijzondere hoogte hebben, zou men ze ook wel heuvels kunnen noemen. Deze bergstreek is zeer zandig; op hare heiachtige opper vlakte, weidt men koeijen en vooral schapen; op sommige plaatsen teelt men er ligt koorn, als: rogge, haver en boekweit; doch vooral is deze grond tot aankweeking van houtgewas geschikt, hetwelk er de Utrechtenaars ook overvloedig telen, en de bijen laden er tevens hare korven tot eene aan merkelijke zwaarte; met den zoeten honig en het nuttige was.'" Als in de Aardrijks- en Geschied kundige Beschrijving der Provincie Utrecht, die in 1820 door A. van Zutphen werd geschreven, niet de plaatsnamen vermeld stonden zou men zich terecht kunnen afvragen op welke streek deze beschouwing sloeg. Nu is het echter duidelijk, dat het gaat om wat wij de Gelderse Vallei noemen, waarbij dan direkt weer de aantekening dient gemaakt, dat men zich over Gelders of Utrechts niet teveel het hoofd moet breken. In verband met de voorgenomen verbreding van het Valleikanaal hebben wij ons wat nader verdiepte in de geschiedenis van de Vallei en van het kanaal, dat uiteindelijk ge graven is om de afwatering van de streek te verbeteren. Het materiaal daartoe werd ons ter beschikking gesteld door museum „Flehite" en het Amersfoortse gemeente archief. DE OUDSTE SCHIEDENIS GE- Reeds in de oude Romeinse ge schriften is sprake van de verbinding tussen de Rijn en het toenmalige Flevomeer, maar eigen lijk begint de betrouwbare historie van de Vallei pas veel later. Niette min lijkt het aannemelijk, dat de Romeinse geschiedschrijvers in hun werken de Gelderse Vallei bedoeld hebben, want inderdaad had de Rijn hier - tussen de Wagemngse hoogten en de Heimenberg bij Rhe nen - de mogelijkheid zich in het dal te storten, dat gevormd wordt door de Utrechtse heuvels en de wes telijke Veluwe: Exacter: die aan de westelijke kant begrensd wordt door de Grebse, Rhenense, Ame- rongse, Leersumse, Darthuizer en Doornse heuvels en aan de oostkant door een lijn, die van Wageningen, langs de voet van de heuvels tot Bennekom, Ede en Lunteren liep en verder langs de Wekeromse, Ot- terlose, Hartskamper, Kootwijker en Garderense zandverstuivingen liep. Een dal met een oppervlakte van 900 km2, waarin zich van tijd tot tijd de Rijn via de ongeveer 5 km brede poort tussen Wageningen en Rhenen stortte. In het dal uitge strekte kommen, waarin het water bleef staan en die naderhand venen werden. Nabij Veenendaal bijv. moet het Agilmare gezocht worden - dat in 950 genoemd wordt - waaraan mis schien het latere Egelmeertje, de oudste Veenendalers herinneren het zich nog, de naam dankt. Op de plaats van dit meer vond men later de Manense, Rhenense, Amerongse, Ginkelse en andere venen. Ook bij de abdij van St. Paulus nabij Amers foort zou volgens het Charterboek van Gelderland een groot meer hebben gelegen, terwijl eveneens gewag gemaakt wordt van een meer, dat na 777 in een moeras overging en de Grauwe venen ge naamd was. Hiermee wordt waar schijnlijk de hoge veenstreek tussen Hoevelaken, Zwartebroek, Nijkerk en Hoogland bedoeld. IN 1552 Het is een begrijpelijke zaak, dat naarmate de Vallei bewoond raakte, de noodzaak van een dijk tussen de Wageningse hoogten en de Heimenberg toenam. In de 16e eeuw was die dijk nog slechts een kade, die in de 17e eeuw geleidelijk tot een echte dijk verzwaard werd. Een dijk, die nogal eens bezweken schijnt te zijn, o.a. in het jaar 1552. In de Cronyk van Sint Aagten Con vent staat daarover: „Des Nagts voor S. Pontiaans avondt (19 no vember) was het soo grooten onwe- der van Donder, Blixem, Hagel, Re gen, Wynt, en de Vloet van Water, datter grcote schaede ende jammer geschiede. Te Bunschoten werde de schaede geschat aan de Dijcken op een Tonne goudts. Veel schaede aan Menschen ende Beesten geschiede ook op andere Plaetsen. Ter Goude wierde een schone Kerke, ende op andere Steeden Toornen ende Huy- sen van den Blixem verbrant. Tot Deventer ving men visch in de Kerke. Ende daar vielen veel grote Huysen ter neder. De Menschen clommen op de boomen, daar som mige afvielen en de storven van hon ger ende koude". EN IN 1595 Amersfoort en de Vallei hadden nogal eens last van het Rijnwater. In Van Bemmel lezen wij bij het jaar 1595: „In dit Voorjaar was een ver schrikkelijke overvloeijing der Ri vieren in de Nederlanden en elders, veroorzaakt door het smelten der sneeuw in de maand February ge vallen, en de daar op volgende ge- duurigen regen. Amersfoort had daar mede gevoel van, vermits de Rijndijk tusschen Rheenen en Wa geningen doorbrak, waardoor het Rijnwater op den vijfden Maart met zulken kracht op deze Stad aan drong, dat de Slijkpoorts brug met het Wagthuis geheel weg, en een gedeelte der Poort en Stadswallen of muur afspoelende, instortten, vloeijende het water zeer hoog door de Stad heen, zo dat de Inwoonders eenigen tijd met schuiten door bij na alle de straten der Stad voeren. Ook raakten veele andere bruggen en ligte gebouwen geheel weg en om ver, waardoor die van Amersfoort en 't omliggende Land groote en zwaare schaden leden." Volgens andere gegevens moet Amersfoort 9 voet=ongeveer 2.70 m water binnen de muren hebben gekregen. ZELFS DE KOPPELPOORT Ook in 1643 was er een door braak, die grote schade veroor zaakte. Uit Van Bemmel hierover: „1643. Heeft Amersfoort ook last geleden van den Rhijn, die boven maten wassende, den Dijk doorbrak en het omleggende Land niet alleen onder water zetten, maar het Grondwerk der Balken bij de groote Koppelpoort, spoelden ten eenemaal weg, waar door de Voor poort en Brug zodanig verzwakte, dat in 't jaar 1645 geheel en al ver nieuwd moest worden tot groote kosten van de Stad." OOK IN 1651 In 1651 is het weer raak. „Is be- halven andere Rivieren, den Rhijn door het sneeuwwater zo hoog ge zwollen, dat 's nagts tusschen den 25. en 26. January de Rijndijk over liep en doorbrak, waar door het Land rondom Amersfoort onder water gezet, en alles tot voor de Poorten overstroomden. Daar ver dronken menschen en veel vee. De huisluiden moesten haar bergen op de zolders, en wierden veel hazen op de bomen gevangen. SLAPERDIJK Om het noordelijk deel van de Vallei verder tegen overstroming te beschermen verlenen de Staten van Utrecht op 7 september 1652 aan de ingezetenen van Eemland en Amersfoort octrooi om een slaper dijk aan te leggen „beginnende om trent den Dwarsweg tot aan de groote Haar van Renswoude, en voorts van Wolshaar langs Velt- jensgraaf tot aan de Renswoudsche steeg en soo veel verder, als sulks noodig, en raadsaam sal worden bevonden." Die slaperdijk kwam te liggen op Utrechts gebied en daarmee zijn we in feite op het grote probleem, waarmee de Vallei eeuwenlang te kampen heeft gehad, nl. dat het éne deel tot het Stichtse, het andere deel tot Gelre behoorde. Het onderhoud van de Grebbedijk was een taak van Gelderland, maar dat besteedde er niet veel aandacht aan, want bij een doorbraak kwam toch goeddeels Utrechts land onder water te staan. Door de slaperdijk werd de lozing in noordelijke richting verhinderd of althans sterk belemmerd, ook bij de normale situatie. De natuurlijke af watering van het zuidelijk gebied, dat oorspronkelijk uitsluitend of voornamelijk op de Rijn plaats had was geleidelijk aan in noordelijke richting gegaan als gevolg van de veenontginning en de verhoging van de waterstand in de Rijn. BISSCHOP DAVIDSGRIFT Het was iri de tweede helft van de 15e eeuw zo, dat de venen tussen de Amerongse en Elster heuvels eigendom waren van de Utrechtse bisschoppen. Om hun ontginning mogelijk te maken liet bisschop David van Bourgondië tussen 1473 en 1481 een grift graven. Die grift begon bij het tegenwoordige Veen endaal en mondde met gedeeltelijke gebruikmaking van de Kromme Eem uit in de Rijn. Spoedig raakte de Bisschop Davids grift in verval. In 1545 geeft keizer Karei V aan een vereniging van Geërfden, oc trooi om haar uit te diepen, alsmede door te trekken. Zo ontstaat de Bo- veneindse grift. Het octrooi bepaalt: „Sovele, goede, stercke schuttingen ofte verlaten te stellen, dat 't water van de hooge veenen den voorse van Rhenen en van Wageningen niet meer en over- valle ofte beschadige, dan 't tot nog toe gedaan heeft." Op grond hiervan worden verscheidene stutten of verlaten gebouwd: bij de uitmonding in de Rijn (het Rijn- schut), ter hoogte van de Benne- komse Meent (Maanderbuurt) en voorts nog drie, in de Bisschops Da vids - en de Boveneindse grift sa- VEENENDAAL EN DE SCHOONDERBEEKSE GRIFT In 1549 wordt het dorp Veenen daal gebouwd, „midden in 't Veen- land, gedeeltelijk op Stichtsch, ge deeltelijk op Geldersch gebied; dat door dit dorp van het een tot het andere einde eene gegraven vaart loopt, langs welke de afgemaakte en gedroogde turf met schuiten tot aan de sluis te Grebbe wordt gebracht, door welke men bij laag water in den Rijn vaart." Die sluis te Grebbe was oor spronkelijk een uitwateringssluis, waarvan de deuren bij laag Rijn water vanzelf opengingen naar de Rijn toe; bij hoog Rijnwater echter moest de turf, welke men afvoerde, overgeladen worden, omdat dan het varen uit de Grift in de Rijn niet kon geschieden. Bij octrooi van 31 maart 1549 geeft Karei V aan Gille- bert van Schoonebeecke, koopman en burgemeester te Antwerpen, de venen ten noordwesten van Veen endaal ter exploitatie, terwijl de Antwerpse burgemeester tevens vergunning krijgt om een kanaal naar de Lunterse beek te graven. Zo komt de Schoonderbeekse grift tot stand, die bij Veenloo begint en be neden Geerestein (bij de Roode brug) in de Lunterse beek uitloopt. In 1560 wordt die Schoon derbeekse grift in verbinding ge bracht met de Bisschop Davidsgrift en is de verbinding Rijn-Eem tot stand gekomen. Het rapport dat in 1932 door de commissie tot „de verbetering van de afwatering van het gebied der Geldersche Vallei" en waarvan o.a. ir. A. A. Mussert, de leider van de NSB, toen nog hoofdingenieur van de Provinciale Waterstaat in Utrecht, deel uitmaakte, kon- stateert: „Nu beginnen de geschil len, tot dan toe beperkt tot het zuidelijk deel der vallei, zich verder uit te breiden; er ontbrandt een voortdurende strijd tusschen het zuidelijk deel en de lagergelegen landen aan de Lunterse be$ stad Amersfoort, zooveel i aangewakkerd door de hoofdstad, die tot eiken pr^ komst van Amersfoort scheepvaart en handel lüj meren." We hebben reeds geziea, 1652 een slaperdijk wordli maar in de bijna honderdje» het totstandkomen van i Eemverbinding en de 8* gebeurde er ook het nodigej bijv. wordt de verbindingh Schoonderbeekse en del Davids grift afgedamd. 1 krijgt de naam „Nijen Da 1608 wordt een accoord over het openen van dezel de Roode Haan. GREBBELINIE Als in 1629 de Spanja Veluwe binnendringen ros Staten van Utrecht, vena op advies van prins I drik, het water te huIp.Zj bevel om de sluizen bij deO openen ten einde het Amersfoort en Bunschots lopen en om een Woudenberg een en retraa te Amersfoort aan te li schijnlijk is dit het begin van de Grebbelinie, die defensie-opzet meermaleD heeft gespeeld, laatstelijkn tiger jaren van deze eeuw.! getuigen de eenvoudige kn die eenvoudige militai» graafplaats op de Grebbete Waarschijnlijk omdat het kanaal, zoals wij dat keus voor de oorlog is gegravq wijdverbreide misversta staan, dat het een munditi is. Dit is beslist onjuist H« afwateringskanaal, dat i eeuwenlange probleem?; watering van de Vallei moest maken. Er is in d derd jaar tussen de aanlet slaperdijk en het graven Valleikanaal overigens wil dige in de Vallei gebeurd Vallei geschreven, omdat in 1711 en 18551 grote overstn plaatsvonden, overstroma ook Amersfoort teisterda over in een tweede artiW Verloren Twee sleutels in etui met opschrift „gemeentegiro Amsterdam"; verzeke ringsplaatje bromfiets; groen vest met lange mouwen; herenfiets; groene vouwfiets. Weggevlogen en weggelopen Drie pauwen; klein zwart poesje. Gevonden Bolvormige, zilverkleurige arm band; rode damei laarzen met een kin derschoentje; bankbiljet van f25,-; groen zelfgeschilderd kinderfietsje; portemonnee met geldbedrag; tuinstoel; rode portemonnee met inhoud; blauwe portemonnee met geldbedrag; bruine etui met drie sleutels met opschrift „BMW Bakker"; groene etui met sleu tels De Rijkspolitie te Leusden-zuid ver strekt gaarne inlichtingen over deze dieren en voorwerpen. U kunt bellen of een bezoek brengen aan het bureau der Rijkspolitie, Arnhemseweg-Oude Rijksweg, telefoon 44444. BORDJE WEER WEG Voor de tweede keer deed de heer B. er bij de politie aangifte van, dat het bordje „onbewoonbaar verklaarde woning" van zijn behuizing aan de Zwarteweg te Leusden-centrum was verdwenen. De eerste keer zou het bordje verwijderd zijn door de eigenaar, die het perceel wilde ver kopen. LICHTMAST OMVERGE REDEN Dinsdag 19 juli werd door een on bekende dader een lichtmast omver gereden op de Doornseweg. Indien er zich geen getuigen melden van deze aanrijding, zal het niet goed mogelijk zijn de betrokken automobilist te ach terhalen. AUTO VERTOONDE BREEKSPOREN Onbevoegden hebben getracht een bij Alberts Corner geparkeerd staan de auto open te breken. De auto be hoorde toe aan de heer B. uit Lei den. De auto vertoonde breeksporen, maar de onbevoegden slaagden er niet in de auto te openen. Er wordt dan ook niets uit de auto vermist. Later kon de heer J. D. S. uit Amersfoort worden aangehouden. Het gebeurde op dinsdag 19 juli. DOZEN BUITEN Een inwoner van Leusden maakte op dinsdag 19 juli de politie erop attent dat er enkele dozen met goe deren buiten stonden bij het winkel centrum in Leusden-centrum, terwijl de winkels gesloten waren. De po litie stelde de goederen veilig. Deze konden de dag daarop aan de eige naar worden overhandigd. AUTO'S BESCHADIGD Woensdag 20 juli werd door een groepje onbekende baldadige jongens beschadigingen aangebracht aan een aantal in Leusden-centrum gepar keerd staande auto's. Op vrijdag 22 juli werden de ach terbanden van n in Leusden-centrum geparkeerde auto doorgeprikt. De ei genaar konstateerde maar liefst een zestiental gaatjes. De politie verzoekt de ouders van de opgroeiende jeugd hun kinderen ci op te wijzen niet de eigendommen van anderen te beschadigen. Als „vakan- tie-tijdverdrijf" kunnen er tegenwoor dig toch voldoende andere bezigheden worden ondernomen! Bij de politie kwamen deze week ook weer klachten binnen over cros sende bromfietsers. De inwoners van Leusden hebben daar grote last van. Het zou erg prettig zijn, als de lieve jeugd eindelijk eens ergens buiten de bebouwde kom over eencross-terrein- tje zou kunnen beschikken! VERDACHT PERSOON In de nachtelijke uren van woens dag 21 juli zag de politie iemand, die zich op verdachte wijze in Leus den-centrum ophield. Dit vond plaats op Bohemen. Er gebeurde echter niets dat de politie noopte tot ingrijpen. CONTROLES Bij politiecontrole op vrijdag 22 juli moesten op de Noorderinslag elf auto mobilisten worden bekeurd wegens het negeren van de verkeerslichten. Drie bromfietsen gingen voor datzelfde de lict op de bon Ook op zondag de 24e was het op dit punt weer raak. Negen automobi listen en zeven bromfietsen stoorden zich niet aan de stoplichten en wer den geverbaliseerd. Op vrijdag 22 juli moest de politie eveneens twee bromfietsers bekeuren, die hun bromfietsen hadden opgevoerd wat niet toegestaan is. Zaterdagmiddag 23 juli werden in Leusden-centrum een drie tal automo bilisten bekeurd, die aan hun auto's niet de juiste verlichting hadden aan gebracht. Twee automobilisten werden geverbaliseerd wegens het niet inbezit zijn van een geldig rijbewijs. Ook twee bromfietsers gingen op de bon. omdat ze de voorgeschreven verlichting niet voerden. De bestuurder de W. uit Leus den liep een bekeuring op, omdat hij een auto bestuurde ondanks het feit dat de grote hoeveelheid alkohol, die de man had gedronken, hem daarto* niet in staat stelde. MEISJE VERDWAALD Een meisje, dat met haar ouders met vakantie was in het Leusdense kampeer centrum, raakte zaterdag 23 juli verdwaald. De politie bracht het meisje na enige tijd weer bij haar verontruste ouders terug. LOSLOPENDE HONDEN In verband met de klachten die gere geld bij de politie binnenkomen over loslopende honden, hield de politie zaterdagavond 23 juli weer eens een controle. Slechts de eigenaar van één hond, wonende te Leusden-centrum, die zijn hond niet had aangelijnd, kon wor den geverbaliseerd. De politie verzoekt het Leusdense pu bliek mede een oogje in het zeil te willen houden, opdat de overtreders van de gemeentelijke verordening ein delijk eens zullen leren, dat zij de hond, die zij zo graag in hun gezin wilden opnemen, naar behoren bij zich die nen te houden LEUSDEN Voor de huisartsen in de gemeente Leusden, dus voor de praktijken van: Brinkhorst, Boersema/Koch, Lantink- Verhage, Van Nieuwkerk, Den Toom, neemt dit weekend waar: Arts: dr. J. v. Nieuwkerk, Galicië 41. tel. 033-44541. Voor spoedgevallen: Spreekuur, zaterdag- en zondagmiddag om 14.00 uur. Visites graag voor 10.00 uur 's morgens aanvraeen Apotheek: Apotheek Leusden, Toren- akkerweg, winkelcentrum Rozendaal, geopend van maandag t/m vrijdag van 8.30-18.00 uur en uitsluitend voor spoedeisende gevallen van 19.30 tot 20.00 uur. Op zaterdag en zondag geopend van 14.00-14.30 uur en van 17.30-18.00 uur. Wijkverpleging: zr. Van Bremen, Gor zen 10, Amersfoort, tel. 033-41049. De week volgend op dit weekend heeft zuster De Boer avonddienst, b.g.g. tel. 033-40818. Verloskundige: mevr. Brink-Bruyn, Borgesiuslaan 26, Amersfoort, tel. 033- 15272, b.g.g. dokterscentrale, tel. 22000. Tandarts: voor noodgevallen in het weekend: dokterscentrale Amersfoort, tel. 033-22000 VERLOREN GEVONDEN GEVONDEN: Rolschaats, gele bandjes. Walstro 77. tel. 43202. ACHTERVELD Ned. Herv. Kerk: zo. 31 juli 1977, 9.00 u.: ds. Kamerbeek uit Hoevelaken. R.K. Kerk: za. 30 juli 1977, 19.00 u.: H. Mis; zo. 31 juli 1977, 8.30 u.: H.Mis; 10.00 u.: Hoog Mis. LEUSDEN/CENTRUM Marcuskerk: 9.00 u.: ds. J. Arend- sen, Leusden, Herv. (G.B.); 10.30 u.: ds. D Kuiper, Leusden,Geref./ Herv.; 19.00 u.: ds. Kelder, Geref./Herv. St Jozefkerk: za. 19.00 uur; zo. 8.00 uur; 9.30 uur: Hoogmis; 11.00 uur; 18.30 uur: Lof. LEUSDEN/ZUID Dorpskerk: 10.00 u.: ds. Kelder, Geref /Herv.; 18.30 u.: ds. Koo- man, Herv. Huize Don Bosco: za. 19.15 uur; zo. 10.00 uur: Hoogmis; 11.30 uur. LEUSDEN - Geboren: 18 juli: Gienke Rolien, d. v. H. E. de Bruine en J. F. Kodde (Kornoelje 21); 18 juli: Petrus Bernardus, z. v. P. J. van den Hoven en A. M. Mulder (Hessenweg 154). Geboren te Amersfoort: 1 juli: Maar ten Dirk Sybren, z. v. D. S. Tigchelaar en F. A. H. Mulder (Hondsroos 16); 6 juli: Sabine, d. v. E. B. M. Post en W. J. A. Klarenbeek (Porfier 6); 3 julf: Wessel, z. v. J. Elzinga en H. G. de Jong (Goudplevier 14); 5 juli: Martinus Petrus, z. v. W. W. van den Hengel en W. M. Janmaat (Hessenweg 98a). Overleden: Geen. ....U kunt de vlag uitsteken ....een dorpsomroeper hun ....het van de daken schrei Het één kost meer dan M maar het gaat veel gemel met een perfekt gedrukt geboortekaartje van de LEUSDER KRANT Komt u alvast eens langs! U zult verbaasd zijn over onze enorme kollektie. U kunt niet zeggen, dat u geen keus hebt U mag onze modellenboeken thuis rustig eens doorkijken Flnnmark 3, Leusden-C., tel. 033-41495. Kantoortijden: werkdagen ven 10-12 en ven 2-4 uur. Overleden te Huizen: 3 juli: Helena Kneppers, wed. A. A L. Gallis, oud 90 jaar. Gehuwd: 14 juli: H. M. Barlag en M. A. H. Hartman; 20 juli: H. J. G. Nijland en A. J. Paf. Ondertrouwd: 20 juli: Wilhelmus Coenraad van Roomen (Lcusden, As- schatlerweg 217) en Wilhelmina Catha- rina Maria van Ruitenbeek (Leusden. Ruifweg 8); 20 juli: Aalbert Marinus Verschuur (Schcrpenzeel, Vijverlaan 15) en Bartha Trijntje Vahlkamp (Leus den, Kon. Julianalaan 23). l „Dat telt nief De Arnhemse- ot Slljkpoort, naar een tekening van Jordanus Hoorn (1753-1833). (Zeven eeuwen Amersfoort)

Historische kranten - Archief Eemland

Leusder Krant | 1977 | | pagina 6