Buitenlandse vrouwen in Leusden -11
Ik voel me een echte
ud-Hamersveldse, ik
oon hier al twintig jaar"
miss peach
IE INDISCHE OLGA JOSEPHINE KRIJGSMAN-BREETVELD
ft
Krant - serie
DONDERDAG 8 SEPTEMBER 1977
EliSDEN - Ze noemt zich Indische,
rel ze zegt in de war te komen, als
ttderlanders met Indische mensen,
'inwoners uit India, de voormalige
is-Indiërs, blijken aan te düiden.
heet Olga Josephine Krijgsman
tel. en ze is op 29 oktober 1931
;renin Kedin. op Oost-Java. Ze is
wfd met de Indischman Eduard
ard Krijgsman, die geboren werd
yidiun. eveneens op Oost-Java.
i heeft vijf zonen, van wie Charles
ird (1949) en Harold James (1951)
Surabaya Richard John Anthony
iï) te Amersfoort, Reginald Leonard
j) en Albert Francois (1962) te
gden zijn geboren. Haar enige doch-
ïvonne Francisca werd in 1954 te
jbava geboren Charles is getrouwd
een Hollands meisje, Harold met
Indisch meisje en Yvonne is ge-
urd met een jongen met een Holland-
vader, en een Indische moeder.
Krijgsman-Breetveld heeft drie
2100ns. en héél aardige schoonkin-
s, zoals ze zegt
eis eigenlijk als wees opgegroeid,
toterde niet tussen haar Indische
der en haar Indische vader. Haar
der (Annie) verdween naar Neder-
en bracht de kinderen, Olga vier
oud, en haar zusje twee jaar oud,
het weeshuis. Daar groeiden Olga
nr zusje op Om de vijfjaar kwam
n nieuwe direktrice Olga had wel
aanhaar oude direktrice, die ze on-
sop een reünie in Den Haag ont-
lle, willen vragen hoe zij als kind
Zij vond zichzelf namelijk erg
-Ie. (Nü vindt zij zichzelf erg bru-
imderen in het weeshuisin die tijd
zich in zichzelf op. Ze uitten
(evoelens niet, spraken niet over
gedachten, en leerden die ook niet
woorden brengen.
KRUISJES ACHTER
DE NAMEN
oorlog kwam, en de Japanners
(beerden Indonesië binnen. Op een
nam een Japanner naar het wees-
„We moesten allemaal in een rij
staan, weet u Er werd gekeken
je eruit zag Postuur. Conditie,
'apanner zette kruisjes achter de
in van de meisjes die hij geschikt
te. Wij moesten naar Lawang, zei
Toen zei onze direktrice. ,,Voor
ag durf ik het niet. Voor Malang
het nog wel kunnen.'' ,,Over een
dagen kom ik terug", zei de Ja-
er, ,,en die kinderen moeten klaar
i met hun koffertjes De direk
trice, kien als ze was, stuurde zoveel
mogelijk kinderen weg naar hun ver
wanten. Olga en haar zusje kwamen bij
hun grootmoeder terecht in Surabaya.
Haar dertiende jaar was een pechjaar,
zegt ze. In het weeshuis behoorde Olga
tot de halfwasjes. Je had de kleintjes,
de halfwasjes en de grote meisjes.
De halfwasjes deden nog niet aan alle
werkzaamheden mee. Maar bij de
grootmoeder, die in de Japanse tijd
zonder bediendes zat, moest Olga alles
aanpakken. Wassen, strijken, regenwa
ter opvangen, planken verzamelen om
rijst te koken, ,We leerden er veel
door", zegt ze. Bij elk ding dat ze
fout deed, kreeg ze te horen; ,,Je eet
hier genadebrood!".
Een jaar later kwam haar vader terug
uit Siam, met een Siamese vrouw.
Olga en haar zusje waren, na alle ver
halen die ze over hem gehoord hadden,
erg bang voor hun vader, die streng en
driftig was ,,Ik hield me verborgen
achter een zuil, toen hij kwam. Ten
slotte moest ik natuurlijk tóch te voor
schijn komen. Klappen heb ik nooit van
hem gehad, maar door die angst durfde
je toch nooit vrijuit met hem te pra
ten.
De Siamese stiefmoeder zei, dat ze
drie jaar ouder was dan Olga Ik weet
niet of die mensen zélf wel precies
weten hoe oud ze zijn", zegt Olga. De
stiefmoeder had het moeilijk. Ze sprak
Siamees, en Olga en haar zusje moes
ten haar Nederlands leren Olga had
van haar vader een boekje, waarin deze
Siamese woorden had opgeschreven,
met de Nederlandse vertaling erachter
Olga hoorde de stiefmoeder eens tegen
een Siamese vriendin zeggen: ,,Die
dikke is erg gulzig Ze eet me te veel!"
Die dikke was Olga, die repliceerde.
..Mens, je moet blij zijn, dat ik je eten
eet!"
,,Als ik op mijn jeugd terugkijk", zegt
Olga berustend, ..dan weet ik dat het
een heel nare jeugd was, hoe grote moei
te sommigen ook voor ons hïbben ge
daan. Wij groeiden zonder aiders op,
en moesten het altijd bij /reemden
zoeken. Het leven nü vergoelt me erg
veel Ik heb een heel fijne man, weet u,
met twee rechterhanden. Hij can alles.
Hij werkt bij de tankwerkpaats. Op
2 november zit hij er 25 jair. De In
dische jaren tellen mee. Danseggenze;
krijg jij een enveloppe met gild!
Ik had nooit verwacht, dat i: nog eens
naar Nederland zou komen, ei een huis
voor mezelf zou hebben! W.j hebben
erg veel geluk. In 1957 gingei we naar
een huis met drie slaapkam-rs in de
Hohorstlaan. In 1967 gingen venaardit
mooie grote huis aan de Wilgeüaan, met
centrale verwarming en een grote zol
der!"
Na de oorlog gingen Olga en haar
zusje naar een herstelschool. Olga be
zocht ook nog een handelsschool, en
leerde toen haar man kennen. Ze was
achttien jaar toen ze moeder werd.
Haar vader was ordonnans bij de be
velhebber in Surabaya. Hoewel hij zeker
niet pro-Nederlands was, nam hij toch
steeds officieren mee naar huis, die hem
dan vroegen of ze kennis mochten maken
met zijn twee dochters. ,,Maar dan
waren wij altijd al gevlogen", zegt Olga
lachend. Haar vader wou geen toestem
ming geven voor haar huwelijk met
Eduard Leonard Krijgsman, want hij
hoopte nog altijd x»p een huwelijk van
Olga met een rijke man. De Weeska
mer, die voogd over de beide meisjes
Breetveld was, raadde Olga aan, te
wachten tot zij 21 jaar was. Toen Olga
negentien jaar was, werd haar tweede
zoon geboren.
Inmiddels was haar moeder in Neder
land overleden, en Olga moest over
de overlijdensakte kunnen beschikken.
Veel meer dan dat haar moeder met
een matroos was getrouwd, en in Den
Haag of Den Helder had gewoond, wist
Olga niet. Vijf jaar moest ze op die
overlijdensakte wachten. Een jongen,
die ze kende, wist de akte tenslotte
tevoorschijn te brengen Ze gaf de
akte aan haar vader, maar die vernie
tigde hem. Toen moest die jongen wéér
voor een nieuwe akte zorgen.Toch had
mijn vader misschien het beste met
ons voor", zegt Olga achteraf. .Wan
neer je zelf kinderen hebt, besef je
dat je angst groot is, dat ze met de
verkeerde trouwen!"
BIJGELOOF
Olga zegt, dat ze erg bijgelovig is
Haar dochter Yonne, die met haar
zoontje het gesprek bijwoont, lacht er
om .Wij zijn in een sfeer opgegroeid,
die je je hier moeilijk kunt voorstel
len", zegt Olga. ,,We hebben zó veel
verhalen over magie gehoord! En die
tropennachten zijn zo geheimzinnig!
Toen ik mijn tweede zoon kreeg, lag ik
in 't ziekenhuis. Ik ben erg bang al
leen", en kan in het donker niet goed
slapen, weet u. Op een gegeven mo
ment werd ik wakker door een rauwe
kreet in de nacht. Er liepen twee an
gorakatten onder mijn bed door. De
tweede nacht hoorde ik weer geluid.
Er werd in het Javaans gesproken.
Kinderstemmen. Ik zei in het Indone
sisch: ,,De mensen moeten slapen.
Stil!" De volgende ochtend vroeg ik
de anderen: ,,Heb jij dat gehoord, die
kinderstemmen in de nacht?" De zus
ters zeiden: ,,U hebt gedroomd". De
Indonesische bediende, die het eten
kwam brengen, zei: ,,Niet zeggen dat ik
het vertelde op üw bed is een jong
meisje overleden, weet u."
Ik zoek overal iets achter. Komt er
iets, dan zeg ik: ,,Zie je wel, dat was
een waarschuwing." Ik neem aan,
dat ik van hogerhand gewaarschuwd
wordt. Het is niet alleen bijgeloof,
maar ook: geloof. In het weeshuis
was ik ook vaak erg bang. Je zat in
het schemerdonker, en dan hoorde je
in de kampong de gamelan. Ik houd niet
van gamelan. Die maakt me angstig.
Achter de glijbaan op de speelplaats
van het weeshuis gingen we naar de
kampong gluren. Dan hadden ze daar
ketopra (=dansen). Het idee, dat die
mensen zó in trance raakten, dat ze
glasscherven aten!
Als de tjitjak kleine hagedis) op
je noofd valt, krijg je een sterfbericht.
Die tjitjaks zuigen zich heel goed vast;
als er eentje op je hoofd valt, dan is dat
heel speciaal, weet u.
In onze kamer legde de tokeh eitjes,
en die bleven tegen de muur kleven.
De tokeh was alleen te verjagen met
tabakssap. Ik deed een stukje sigaret
op een stokje en plaagde de tokeh.
Dan viel hij bewusteloos op de grond.
Als de tokeh begon te roepen, deden
wij een wens. Als hij zeven maal
roept, moet de wens uitkomen. Maar
hij nep zelden zeven keer achter el
kaar!"
Olga is blij, dat er in Nederland geen
slangen voorkomen. Van kindsaf aan
had zij een heilige angst voor slangen.
(Ik vertelde haar, dat ik na een jaren
lang verblijf in de Congo, terug in Ne
derland nog hartkloppingen kreeg, als
ik op de grond iets zag bewegen of
hoorde ritselen)
,.Mijn vader had een heel grote
python. Die had hij bij zich in een
kistje met aan één zijde gaas. Al mijn
vriendinnen kunnen zich die python
herinneren ,,Weet je nog, die python
van jouw vader", zeggen ze tegen me!
(Mijn vader hield altijd zijn vingers
achter de kop van de python v Hij r
te foto's van ons met de python,
maak-
en dan
kreeg ik de python om mijn nek. Was
je net gebaad. Deed hij plasje op je,
kon je weer opnieuw baden! Toen mijn
vader in dienst moest, bracht hij de
python bij kennissen. Die hadden er
zeker niet veel mee op, want een tijdje
later kreeg ik het bericht: die slang
is dood."
Ze woonden lang met z'n allen in
één kamer: Olga, haar man en de zoons.
Als ze hoorden, dat er Nederlanders
vertrokken, vlogen ze op het lege huis
af. ,,De studenten bedreigden de op
zichter, als hij het huis aan ons wilde
geven. Ze eisten alles op Het werd heel
moeilijk voor ons. Toen kwam het
warga-negaraschap. Veel kennissen van
ons kozen voor Indonesië. Vaak kwa
men ze, in slechte omstandigheden, in
de kampong terecht. En later werden ze
er toch weer uitgegooid. Dat waren de
spijtoptanten. De Nederlandse regering
was zó: die heeft ze toch weer naar
hier laten komen!"
Het gezin Krijgsman-Breetveld ver
trok naar Nederland. Ze gingen nog net
door het Suez-kanaal Op 13 januari
1956 kwamen ze in Nederland aan.
,,Het is véél mooier dan je het in boe
ken leest", zegt Olga. ,,Het jongste
broertje van mijn moeder, die met een
Chinese vrouw_ is.getrouwd, woonde in
Oldenbroek. Laten we daarheen gaan,"
zei ik. In die ene avond, dat we er
sliepen, werd het 25 graden onder
nul. Mijn dochter, die tussen ons in
lag, lag de hele nacht te huilen van
de kou! De volgende avond zijn wij
met zijn drieën aan de ene kant van
de potkachel, en mijn tante met zeven
kinderen aan de andere kant, in de
huiskamer gaan slapen! De lodaline inde
keuken was helemaal bevroren.
Weet u, ik vind in de winter kun je
je niet voorstellen, dat het 's zomers
soms zó heet is, dat je bijna geen
kleren aan kunt, en omgekeerd. De jaren
gaan snel, om de jaargetijden!"
HET KEERPUNT
Ze kwamen inAmersfoortterecht.de
Krijgsmannetjes, en ze werden onder
gebracht in pension ,,'t Keerpunt".
,,Het was voor ons echt een keerpunt.
Het was een fijne tijd in Amersfoort.
Er woonden twaalf gezinnen, 52 men
sen, in dat huis. (Nu woont er één in
genieur). De ene vrouw na de andere
raakte in verwachting. Tonie is daar
geboren. Je had een kamer. Die was
snel opgeruimd. De kinderen waren
naar school. Ik maakte een praatje met
die en met die. Ik heb er heel goede
vrienden aan overgehouden.
Weet u, wat me erg opviel, toen ik
pas in Nederland was. Dat een strate-
maker hier een oude blanke heer was.
En de man van het ziekenfonds ook, en
de vuilnisman ook.
In Indonesië had ik twee bediendes.
De ene huilde erg, toen wij weggingen.
Ze wou mee naar Nederland. ,,Nee",
zei ik, ,,dan trouw je met een blanda,
en dan moet ik nyonya tegen je zeg
gen!" Daar hebben we erg om ge
lachen!"
KLEEDJES KLOPPEN
De maatschappelijk werkster in
Amersfoort kwam de vrouwen van ,,'t
Keerpunt" vertellen hoe het m het huis
houden toeging. ,,We moesten leren
kleedjes kloppen", herinnert Olga zich.
,,We moesten ramen zemen en Hol
lands eten koken. En we kregen eer
dag- en weekindeling. Maandag: was
dag. Dinsdag: de meubels eruit. Elke
week de kamer een goede beurt geven.
Vrijdag, de ramen zemen. Het was
goed dat ze het ons vertelden. Maar ik
heb me er nooit zo erg aan gehouden.
Het pension had één geyser, en ze
konden één keer in de week baden. De
volgende dag mochten ze de kleren
wassen. Al spoedig kochten ze Torna-
dorekken, die ze aan de ramen hingen
om alle kleren te drogen. Dat mocht
eigenlijk niet.
Olga Krijgsman had een kamer aan
de achterzijde met veel zon. ,,'t Was
heerlijk", zegt ze. ,,De maatschappe
lijk werkster kwam de kamers inspek-
teren, en vragen of je klachten had.
Als Tonie sliep, ging ik weg, en omdat
ik er nooit was, was de kamer altijd
schoon.
Je leerde er met al die mensen om
gaan, en nu ben je nog steeds met de
zelfde mensen. Toen Reginald geboren
werd, toen had ik geen hulp. Dat moet
je hier vroeg opgeven. (Ik werd nog
wel geholpen door een vroedvrouw).
Maar een vriendin uit 't Keerpunt
kwam mij helpen
Diskriminatie? Olga heeft er nooit
iets van gemerkt. In het begin werden
ze wel vaak aangekeken. Maar niet in
de kwade zin Veel mensen maakten
een praatje, en zeiden dan enkele
woorden in het Maleis Albert, de
jongste zoon, zegt dat hij wél diskri
minatie heeft ondervonden, maar dat
was in de tijd van de gijzelingen door
de Zuid-Molukkers.
Toen verhuisden ze naar Leusden
Vanaf het moment, dat ze bij de groen
teman stond, kreeg Olga trouwe hulp
van haar buurvrouw. Oma Kreikamp.
Een schat van een mens. Ze zeemde
elke week haar ramen. Olga deed dat
niet. ,,Zo lang ik er maar doorheen kan
zien, kan het me niet schelen", zei haar
man. ,,Je moet niet zo lui zijn", zei
Oma Kreikamp dan, en zeemde Olga's
ramen in dezelfde vaart mee. „Zoiets
doet je ontzettend goed", zegt Olga
Ze moest wennen aan de grote ramen
Je keek dwars door het huis heen. Je
kon jezelf niet zijn, vindt ze.
Ze ging buitenshuis werken. Ze werk
te eerst zeven jaar bij Johnson and John
son. Aan de lopende band: baby-artike
len, maandverband, 't Was avondwerk
En 't was een geheel Indische groep.
Die het werk onder de knie kregen,
vonden de sfeer fijn Later bleef alleen
nog het kantoor. De rest verhuisde naar
Kuyk. Olga kon mee, en kon daar een
huis krijgen. Maar dat ging niet met
het gezin. Van het afvloenngsgeld kocht
Olga mooi een bromfiets voor één der
zoons
Ze liep een paar maanden in de WW,
en zag toen een advertentie voor een
part-time baan in Leusden. Het werd
de linnenkamer in Lisidunahof. 01a kijkt
het was- en stoomgoed na, dat wordt
binnengebracht Of de naam er nog
aan zit, of het héél is. Dan sorteert ze
het goed in manden, voor elke afdeling
apart. Het ondergoed komt in bundels
aan Dat moet ze omkeren, en opvou
wen. zo, dat de naam te zien is.
Toen las ze in de krant, dat er
een gemengd koor in Leusden werd op
gericht Er stond, dat je geen noot
behoefte te kunnen lezen. Met haar chef
fin ging Olga er op af Ze had altijd al
zo graag willen zingen. Nu heeft ze een
fijne hobby door de zangkunst van
„Treecksangh". ,.We hebben er ern
stige stukken bijZoals het Requiem van
Fourré, dat we op de uitvoering van 12
oktober zingen. Bassen en tenoren ko
men we tekort. Op de braderie van
Leusden 1200 stonden we met een stand
We deelden briefjes uit, en klampten de
mannen aan: „Komt u bij ons zingen!"
We repeteren in 't Ros Beyaert". De
dirigent Van Spaendonck is streng. De
mannen dienen hem van repliek, en dan
begint de hele boel te lachen
Ik voel me een echte oud-Hamers-
veldse. Per slot woon ik hier ook al
twintig jaar' Toen ik hier kwam, was
alles rondom nog weiland! Toen mijn
vader hier was, kwamen er op een
avond twee koeien in onze tuin!"
ANCO MALI
JAAEM
CjBUBOESJ At
IK WAC AttEEK)
TE VE&.UE4&J
OH «ET TE
LATEKJ
HOOI OAN
IK HES t>E MERl"
BescHeicsAi SDMEJ
vaaj tse w
<5pib
'AkHOL D'S
AÊfieseueo
l/oor vlOM^EAiS
we PRoBcene^
REBBew MET
p MglSJES (g-OQ
fAC NOLO, OAT ME.lc.JE +TEEET
ME P, DAT IK DE MEEST
wEeeïiA/wEKKEWPE jonc,BOJ
beaj oie ze ©oir H6w=r
HOBT Ik. ME OAAtLVObtC
DA TEAJ ONT HOBOtABN\
35 HT
iiEr i/ooit ze^
Aue AMceee
vlftKKSEUS fAAl
PC WEEEU)
qe-TABN MbcATy
I&PIB
tinntt"
/MfPC
PAvArUKf
