rijken gingen er dood
en dat wil wel wat zeggr-
Frévan Dordrecht praat over Afghanistan, Nepal, Vietnam...
reportage
uiteindelijk
december 1977
26
9 U
Je i mm
**-""r«nnii-«■■IIIÉHI nuiMi' ie<n rii«— Illinium
door aad veth
ROTTERDAM - Begin deze maand is ze 69 jaar
geworden: Fré van Dordrecht. Zo op het eerste gezicht is
dat niet te zien. Ze lijkt nog steeds zo vief als in de tijd dat ze
zich wijdde aan het verbeteren van de gezondheidstoe
standen in de zogeheten achtergebleven gebieden. Want
Fré van Dordrecht zwierf en werkte als verpleegster een
aantal jaren in landen ais Afghanistan en Nepal. En voor
het Medisch Comité Nederland-Vietnam maakte ze vorig
jaar een reis naar Vietnam.
Fré van Dordrecht: een leven lang in de verpleging, in
verre landen, maar ook in eigen land. Tegenwoordig woont
ze, in schril kontrast met vroeger, in een kleine flat in
Rotterdam Overschie. Tussen vele voorwerpen, die aan
haar verleden herinneren. En veel boeken. Ze wil niet zo
nodig geïnterviewd worden. Daarom begint ze wat aarze
lend aan haar verhaal....
Fré van Dordrecht: „Maar al doe je het werk nog zo goed, rood is ge
vaarlijk.
ROTTERDAM
,.69 jaar geleden ben ik in Rot
terdam geboren Je zult je afvragen
waarom ik weer in deze grote, niet
meer zo frisse stad ben terugge
keerd Nou, ik ken Rotterdam uit de
tijd dat de Maas nog helder was. Ik
heb dus goeie herinneringen aan
deze buurt. We gingen vroeger
vaak op de fiets naar Oostvoorne
Daar waren in die tijd nog prachtige
duinen. Precies dat stuk is nu
oliegebied geworden. Verschrikke
lijk jammer.
Natuurlijk zijn bepaalde streken
ongerept gebleven, maar die raken
achterop door de ontvolking. De
mensen uit die gebieden worden
verplicht weg te trekken naar het
westen, om werk te vinden. Met als
gevolg dat de rijke lui uit het westen
zo'n arbeidershuisje als tweede
woning kopen Maar dat heeft ook
tot gevolg dat de kruidenier en de
slager in zo'n dorp niet meer aan de
kost kunnen komen. Die kleine
middenstanders moeten wijken
voor de grootwarenhuizen
Al bij al krijg je op die manier na
tuurlijk een chaotische toestand
Voor mii is dat een reden om tegen
de vrije ekonomie te zijn ledereen
mag hier zijn bedrijf vestigen waar
hij maar wil. Waanzin!
Zulke dingen hebben niets meer
te maken met de veel genoemde
vrijheid Dat benadert bandeloos
heid.
VERPLEEGSTER WORDEN
Tot 1937 heb ik in Rotterdam ge
woond Toen liep in mijn privé-
leven een aantal dingen fout. Ik ging
naar Leiden om een opleiding voor
verpleegster te volgen Maar ook
toen was men al erg gebrand op
mensen met linkse sympathieën
Déér liep mijn opleiding op vast
Dat maakte me vreselijk boos Ik
wilde zo snel mogelijk weg uit Ne
derland Want ik had echt plezier
gevonden in mijn werk en dat mocht
ik niet eens voortzetten, terwijl de
patiënten zo blij met me waren. Het
waren kinderen die tbc hadden en
niet uit bed mochten Toen er eens
sneeuw lag, reed ik de bedden naar
buiten en bracht ze sneeuw, zodat
ze sneeuwballen konden gooien.
Maar al doe je je werk nog zo goed,
rood is gevaarlijk
Ik heb toen kontakt gezocht met
Ben Sajet, die verplegend per
soneel naar Spanje stuurde tijdens
de Burgeroorlog Maar dat liep
spaak, want ik had de opleiding niet
voltooid. Via vrienden ben ik uit
eindelijk toch in een kinderkolonie
in Picanna (bij Barcelona) beland
Ik heb er gewerkt tot het einde van
de Burgeroorlog in het voorjaar van
1939 Weer terug in Nederland kon
ik geen werk vinden. Na veel
zoeken kon ik terecht in het Grote
Joodse ziekenhuis in Amsterdam.
Maar daar moest ik na anderhalf
jaar weer weg, want de oorlog was
begonnen en alle Ariërs moesten
het ziekenhuis verlaten.
WERELDGEZONDHEIDS
ORGANISATIE
Na de oorlog hoorde ik van een
kennis dat hij gesolliciteerd had bij
de Wereldgezondheidsorganisatie.
Dat vond ik een goed idee, dus
schreef ik ook een briefje, al wist ik
dat ik nergens op moest rekenen
Bovendien moest je opgeven
waarin je gespecialiseerd was.
Zonder specialisatie kwam je niet in
aanmerking. Ik had opgegeven:
huid- en geslachtsziekten.
Tot mijn verbazing kreeg ik een
oproep Ik kon vertrekken naar Af
ghanistan. Een land waar ik wel van
gehoord had, maar dat ik toch eerst
in de atlas moest opzoeken. Ik
kwam aan in Kaboul, de hoofdstad,
waar alles nog onbestraat was. En
de verhalen klopten: de mensen
met geld hadden stromend water
én een toilet én een badkamer en
een zinkput. Maar in de gewone
volkswijken was geen rioleringen
en geen waterleiding. Het stonk er
vreselijk.
Het was een gek land, erg berg
achtig en helemaal kaal door de ero
sie. Alleen in de rivierbeddingen
was enige begroeiing
Ik was daar dus als specialist
geslachtsziekten! Waanzinnig
natuurlijk, want als iemand zo'n
ziekte heeft, durft hij er niet voor
uit te komen. Verder mag je man
nen niet behandelen en de toe
standen voor vrouwen waren er
barmelijk. In heel Kaboul was één
ziekenhuis voor vrouwen. Verder
helemaal niets. Zelfs de mensen
met geld gingen er dood en dat
wil wat zeggen!
Het onderwijs was ook
ontzettend slecht. De kinderen
leerden aanvankelijk alleen de
Koran neerschrijven Wat ze schre
ven wisten ze niet eens...
Het medisch personeel werd ge-
selekteerd door het Rijk. Ze werden
verplicht om voor het Rijk te werken
voor een salans van nog geen
dertig gulden per maand Uiteraard
namen ze daarom met genoegen
partikuliere patiënten aan Dat
waren de enigen, die een kans op
overleven hadden Want de armen
mochten wel gratis naar een dokter
(die bij vrouwen dankzij de Mos-
limwetten enkel de pols mocht voe
len om zo een diagnose vast te stel
len), maar als ze medicijnen nodig
hadden, moesten die betaald wor
den. En daar was geen geld voor
Begrijpelijk dat de dokters alleen
wilden werken voor partikuliere pa
tiënten, die nog wat extra geld
meebrachten. Wat dat betreft is er
nu nog niks veranderd!
KANDAHAR
Ik kreeg snel genoeg van deze
situatie en schreef een brief naar
het hoofdkantoor in Delhi. Daarop
werd ik overgeplaatst naar Kan
dahar en mocht werken met een
eigen budget. Dat was in 1953
Daar ontdekte ik weer iets vreemds.
Alle plaatselijke dokters waren spe
cialist. internist of oogarts. Ik heb de
behandelingen in de onder-
zoekkamers eens bekeken. Bela
chelijk gewoon' Daar lag alleen een
spatel in een krant gewikkeld en als
een patiënt keelpijn had. leed hij
aan difterie. Was het buikpijn, dan
werd dysenterie genoteerd op de
lijsten. Later heb ik nog eens aan
iemand uit de States uitgelegd hoe
de cijfers, waarop hun statistieken
werden gebaseerd, samengesteld
waren
Gelukkig kreeg ik wat geld los,
zodat ik meer mogelijkheden had
om mijn plannen uit te voeren. Eén
van die plannen was een soort
zuigelingen-konsultatieburo Maar
daar had ik personeel voor nodig.
Er liepen meisjes genoeg rond,
maar zij moesten thuis blijven. Na
hun veertiende verjaardag werden
ze gesluierd en kwamen ze de deur
niet meer uit. Gelukkig kreeg ik de
gouverneur zover dat hij zijn
dochter stuurde. Toen hij het goeie
voorbeeld had gegeven, kwamen
er meer. Het grote probleem was
dat deze meisjes helemaal niet
konden lezen of schrijven. Ik moest
ze eerst de Romeinse cijfers op de
weegschaal uitleggen, want de cij
fers kenden ze niet En natuurlijk
moesten ze ook leren optellen en
aftrekken om te zien of een baby
was aangekomen of afgevallen. Ik
heb ze dat geleerd door elke
morgen wat aan hersengymnastiek
te doe/3. Een ander probleem was
dat zé-dagen van de week niet kon
den onderscheiden. Ik heb toen
iedere dag van de week een kleur
gegeven.
Op een bepaald moment kregen
we bezoek van een kinderarts. Die
stond zo verbaasd over wat we al
lemaal hadden bereikt dat hij zei:
..Vraag maar wat je wil' Ik zorg bij
de Organisatie dat het in orde
komt." We kregen toen de kans om
een kliniekje te bouwen voor twintig
bedden. Daar hebben de meisjes
alles zelf voor gemaakt. Toen het
klaar was hadden we alle vrouwen
van Kandahar uitgenodigd en het
zou ook door een vrouw zelf worden
geopend. Maar op de dag zelf, toen
meisjes in schone jurken stonden te
wachten, bleken er alleen mannen
voor de poort te staan. Ondanks
alle toezeggingen van hogerhand
bleken de gewoonten niet te door
breken. Ik heb daar al die jaren mijn
uiterste best gedaan om iets te be
reiken, maar het was niet te doen
De vrouwen bleven aan de leiband
van de mannen lopen De kinderen
worden nog steeds op een hondse
manier in doeken met touwen ge
bonden. Ik heb ze laten zien hoe
slecht het was. maar tot op dit mo
ment gebeurt het nog net zo. Ik ben
twee jaar geleden nog in dat hos-
pitaaltje geweest. Er is niets veran
derd. Alleen de patiënten met geld
worden geholpen. De rest heeft het
nog net zo slecht als vroeger
NEPAL
In 1957 werd ik overgeplaatst
naar Nepal. Ik kwam daar terecht bij
mensen die al jaren niets hadden
uitgevoerd en het was er een
heidense rotzooi in het hospitaal.
Het verband werd twee keer ge
bruikt en alles stonk vreselijk. We
zouden daar mensen opleiden
maar dat was onmogelijk. We kon
den wat theorie geven, maar verder
kwam het niet. Hopeloos.
In Nepal ben ik ruim een jaar ge
weest, maar ik heb mijn kontrakt
niet verlengd. Een paar jaar
geleden ben ik er nog eens
geweest. Het is nu een groot hos
pitaal, maar het is er nog net zo
smerig als vroeger.
NEDERLAND
Tegen het einde van de vijftiger
jaren ben ik naar Nederland terug
gegaan. Vol verwachting, want
iedereen zei tegen me dat ik met al
die ervaring wel een redelijke be
trekking zou krijgen Vergeet het
maar Ik heb een jaar zonder werk
gelopen. Uiteindelijk heb ik een
baan bij een kraamcentrum aange
nomen Dat heb ik tot mijn zestigstè
gedaan.
In dit tijd begonnen de bom
bardementen op Vietnam Ik kreeg
er gewoon buikpijn van. Dat zo'n
groot land als Amerika met al zijn
rijkdom en zjjn machtige wapens
een land als Vietnam platbombar-
deerde Zonder ook maar te denken
aan de mensen die er leefden Al
mijn sympathie ging naar de
Vietna mezen
Er was toen een fototentoon
stelling in Rotterdam. Daar kwam ik
in aanraking met een aantal mensen
die hetzelfde gevoel hadden als ik.
We wisten dat het belangrijkste was
om zoveel mogelijk medicijnen naar
Vietnam te sturen.
Alle artsen in Nederland worden
overladen met monsters die ze
bijna nooit gebruiken. Ik hoorde van
een student geneeskunde dat hij al
een poging had gedaan om die
monsters los te krijgen. Zonder re
sultaat! Ik wilde het nog eens probe
ren en stuurde al die artsen een
briefje waarna een aantal
studenten de monsters bij hen gin
gen ophalen. De eerste keer
hadden we al twee autobusjes vol.
Vanaf die tijd zijn we de monsters
blijven ophalen
KOMMUNISME
Het is wel ontmoedigend als je
hoort dat dominees in hun preken
weten te vertellen dat Vietnam
kommunistisch is, dus slecht. Ze
waarschuwen ongenuanceerd voor
het rode gevaar Dat is puur een
kwestie van het volk opjutten. Dat
zelfde gebeurde vroeger met de
kreet: ,,De Russen komen'" De
mensen die dit prediken hebben
inmiddels wel hun zin gekregen.
Vietnam krijgt nauwelijks nog enige
aandacht. Dat komt ook omdat de
oorlog er is afgelopen en de be
langstelling om aan dat land hulp te
verlenen is altijd al gering geweest.
REORGANISATIE
VIETNAM
Uiteraard had ik door het werk dat
ik deed voor het Medisch Comité
Nederland-Vietnam al vrij veel ge
hoord over de opbouw van
Vietnam. Maar ik was er nog nooit
geweest. Toen die kans kwam, heb
ik geen nee gezegd. En echt hoor,
het is een belevenis, dat Vietnam.
De Vietnamezen zijn alleen
gewend aan toeristen die willen
rondreizen en vakantie nemen.
Wij waren met een hele groep
mensen die allen voor dat land
hadden gewerkt. Wij wilden nu wel
eens zien wat er op
maatschappelijk gebied gebeurde
Dat was aanvankelijk erg moeilijk
De reis ging plotseling niet langs de
mooie tempels, maar langs dorpen
waar iets werd opgebouwd. We zijn
zo'n twee weken rond gaan kijken.
Ondanks alle ellende in dat land is
het toch vrij goed georganiseerd.
Een keurig verzorgd land en, netjes
doorkruist met irrigatiekanalen Dat
is gewoon een wonder, als je Bang
ladesh hebt gezien
Maar het is in Vietnam erg een
voudig. ledereen bezit slechts het
uiterst noodzakelijke en niemand,
met welke f unktie dan ooktreedt op
met veel poeha ledereen is gelijk.
Dat wordt van bovenaf gestimu
leerd Dat is eens wat anders dan
die landen waar alle hoge mannen
in het mooiste pak lopen, in grote
auto's worden rondgereden en het
hoogste woord voeren zonder ver
der iets te presteren.
En dat is volgens mij ook de enige
manier om de belangrijke on
derlaag van de bevolking mee te
krijgen. Dat blijkt ook op medisch
gebied, want daar ging uiteraard
mijn grootste belangstelling naar
vervolg op pagina 27
