„Pastorale 1943" - relativerend beeld
van Nederlands verzet in oorlogstijd
Sir John Gielgud in
fraaie „Providence"
De auto is een duivel
in „The Car"
Terence Hill krijgt
wat geld...
Evenwichtige film
yan Wim Verstappen
B
KÏRw®
Leusder Krant - Kijk op de film
vervolg op pagina 23
DONDERDAG 20 APRIL 1* 5
enige praktische ervaring in het liquide
ren van landverraders Zoals alle Ne
derlanders zijn het pure leken op dit
gebied De film volgt hen in hun ont
roerende blunders bij hun tragi
komische pogingen om Poerstamper te
liquideren. Als het tenslotte lukt, wordt
één van hen door de Duitsers opgepakt
en afgevoerd naar het Oranjehotel, de
Scheveningse gevangenis De
stijgende spanning voert naar een
fraaie ontknoping op het Binnenhof.
Het zou nog twee jaar duren voordat
in Nederland de vrijheid terug kwam.
RELATIVEREND BEELD
Bij het kijken naar Verstappen's film
ontkom je niet aan de indruk, dat het
tamelijk relativerende beeld, dat
Vestdijk heeft geschapen van het zeer
kleinschalige verzet op het platteland,
nog eens is aangescherpt. Re-
DOOR BERT VOS
AMERSFOORT - Deze week gaat de Nederlandse speelfilm „Pastorale
1943"' van regisseur Wim Verstappen o.m. in het Amersfoortse Grand
rheatre in première. De film, gebaseerd op de bekroonde roman van Simon
/estdijk, bevat het verhaal van het Nederlandse verzet in een bepaalde
jerlode in 1943. In de hoofdrollen Frederik de Groot, Renée Soutendijk, Hein
3oele, Bernard Droog, Sylvia Kristel en Rutger Hauer (de laatste overigens in
>en piepklein rolletje). „Pastorale 1943" gaat tegelijk in 27 theaters in
jremière en dat betekent, dat de filmmakers er nogal wat van verwachten. Na
Soldaat van Oranje" zou dat ook best eens het geval kunnen zijn. Neder-
andse verzetfilms doen het goed, zo is gebleken. Het gaat overigens in het
ilgëmeen uitstekend met de Nederlandse film, want ook „Dr. Vlimmen" is
jangeslagen bij het publiek. Er zijn droeve tijden geweest, dat dit wel anders
PROVIDENCE
Wie een werkelijk erg fraaie film wil
zien, moet deze week toch eens een
bezoek brengen aan Grand 5, waar
de nieuwste film van de Fransman
Alain Resnais, „Providence" over
het doek gaat. Door de schitterende
vertolkingen van Dirk Bogarde, Ellen
Burstyn, Sir John Gielgud, David
Warner en Eilaine Strich, is regisseur
Resnais erin geslaagd (mede dankzij
ook het ingenieuze scenario van
David Mercer) om een werkelijk voor
treffelijke film te maken, die van het
begin tot het einde blijft boeien en
intrigeren.
De meest opmerkelijke rol in „Provi
dence" is die van Sir Joh Gielgud als de
78-jange schrijver Clive Langham, die -
eenzaam in zijn prachtige landhuis -
bezig is aan een boek, terwijl hij steeds
weer gekweld wordt door allerlei ouder
domskwalen. Het is deze fantasie van
de schrijver, die een soort biografie
rond zijn familie aan het scheppen is,
die de inhoud van de film grotendeels
bepaalt.
Resnais en Mercer zijn met dit on
derwerp als belangrijkste gegeven aan
het spelen gegaan, hebben wer
kelijkheid en fantasie door elkaar ver
weven. Gedachten en realiteit wisselen
elkaar in snel tempo af, vloeien in elkaar
over.
De hoofdfiguren in dit fantasierijke
spel van de oude man zijn z'n zoon
Claud, een kille en hooghartige
openbare aanklager, diens aantrek
kelijke echtgenote Sonja en Clive's on
wettige zoon Kevin.
Het verhaal zelf laat zich nauwelijks
navertellen Men moet het eigenlijk zelf
ondergaan. Sir John Gielgud levert
werkelijk formidabel spel af als de oude.
mopperende, verbitterde, ironische
man, die zich tegen zijn familie afzet via
zijn roman, zijn gedachten en zijn dro
men. Die een geheel nieuwe, soms on
wezenlijke, wereld kreèert, gevangen in
boeiende, intrigerende beelden.
Cynisch en ironisch.
Dirk Bogarde speelt de zoon Claud,
zoals we van hem gewend zijn, terwijl
Ellen Burstyn (o.m. uit „Alice doesn't
live here anymore") de knappe echt
genote Sonja karakter geeft David
Warner is Kevin, die soms wat wereldv
reemd door het beeld loopt, maar even
als de andere hoofdpersonen door de
oude man wordt gestuurd.
Alain Resnais heeft met „Provi
dence" geen gemakkelijk film gemaakt,
ook al niet, doordat hij de hoofdrolspeler
steeds het verhaal van richting laat ver
anderen, zoals een schrijver zijn
verhaal verandert als het hem niet be
valt. Alle grillige invallen van Langham
ON(T)ROEREND
GOED
Ms, «i ,v-\ fjÖ .«o in «Cl B* -•*»
I Sinds tal van gemeenten zijn
overgegaan op het invoeren van de
onroerend goedbelasting. is het
aantal miskleunen met enorme
sprongen gestegen. Lees er de
krant maar op na en u zult ontdek
ken, dat de computers van de ge
meentelijke belastingdiensten al
lesbehalve feilloos werken, ook aJ
zal de schuld hierbij eerder gezocht
kunnen worden bij de dienaren der
computer, die er iets m stoppen,
wat er beslist niet in hoort te zitten
Enkele maanden geleden ontving ik
zo'n miskleun in m'n bescheiden
brievenbus. Een belasting-aanslag
afkomstig uit een naburige ge
meente, die mij voor de somma van
f 27,- aansloeg voor het bewonen
van een perceel in die gemeente U
begrijpt mijn enorme verbijstering.
Hoe komt zo'n computer op het idee
dat ik daar zou wonen, vraag /e je
dan af, maar je moet het antwoord
schuldig blijven. Het eerste wat je
doet is een vriendelijk briefje
schrijven aan de mensen achter die
computer om hun op hun fout te
wijzen ,,Dat is helemaal niet erg
hoor',, werd me allervriendelijkst
verteld, ,,die fout herstellen we
even. Fijn dat u belde.Nou, dat is
dan fijn opgelost, dacht ik, want in
gedachten zag ik alweer een
enorme stri/d met de computer ont
staan
De week daarop lag er echter een
officiële aanmaning van de belas
tingdienst met de sommatie om nou
eindelijk eens die f 27,- te betalen.
Toen gingen m'n haren recht óver-
eind staan want ik wilde die f 27,-
helemaal niet betalen voor iets, wat
e ik nooit heb bezeten, waar ik nooit
tyheb gewoond, ja zelf nog nooit van
had gehoord. De gemeente gebeld
om nadere informatie. Er
ontwikkelde zich de volgende, zeer
boeiende dialoog:
„Meneer, ik wilde graag in-
formatie over aanslag nummer zo-
veel.Dat kon. ,,Wat wilt u weten?"
IJ „Tja, kijk eens, ik zit daar een
beetje mee, want ik weet niet, wat
daarmee wordt bedoeld. Over welk
perceel gaat het en wie is de eige-
naar9 Ik werd doorverbonden met
een hoger gelegen post, want blijk-
L baar ging deze vraag het
beantwoordingsvermogen van de
goeie man te boven. Ik heb daar
begrip voor, want ik bel zelden met
een overheidsinstantie zonder
doorverbonden te worden. Na
enige telefonische aarzelingen
klonk er een klik en een
vertrouwenwekkende stem vroeg
I mij vriendelijk, wat ik wenste
Dat vertelde ik hem. Het was even
I stil aan de andere kant van de lijn
I „Dat kunnen we u echt niet
vertellen Waarom wilt u het
eigenlijk weten?" Mijn stemming
paderde het kookpunt. ,,Tja me-
dat zit zo. Jk heb meerdere
1jes in uw gemeente, waar ik
eens verblijf en nu wilde ik
ig weten, welk pandje en wie de
eigenaar is, zodat ik tenminste weet
wéér ik die f 27,- voor betaal."
Als ooit iets dergelijks aan de
hand heb, vergeet dat dan maar te
vragen, want u krijgt er géén ant
woord op U mag best betalen - u
moet zelfs - maar waarvoor, dat is
blijkbaar staatsgeheim.
Enkele dagen later bereikte mij
het bericht van hoge belastingzi/de,
dat mijn aanslag zou worden ver
nietigd en dat ik het als niet verzon
den zou kunnen beschouwen zodra
ik-hé) ttevt# \zan"vernlelitflfig-7$u'f
hebben ontvangen Dat stemde mij
uitermate gerust Wie schetst echter
mijn verbijstering, toen ik - een
weekje later opnieuw een aanma
ning in mijn brievenbus kreeg, ver
zonden door de desbetreffende
gemeentedienst en waarschijnlijk
ondertekend door diezelfde
vriendelijke meneer die óók al geen
vragen kon beantwoorden Toch
maar eens de belastingdienst ge
beld. Gevraagd wat de bedoeling
van dit schrijven was. Tja, zo werd
me vriendelijk verteld (want
belastingmensen zijn de laatste
jaren steeds vriendelijker aan het
worden), dat was een aanslag en
als ik het er niet mee eens was, dan
moest ik maar uitstel van betaling
vragen
Uitstel van betaling voor iets wat
je niet hoeft te betalen omdat je er
mets mee te maken hebt De
overheid maakt het soms erg dol
Dat heb ik dus maar niet gedaan
want je hebt nou eenmaal je prin
cipes, nietwaar? En bovendien zou
de aanslag al immers worden ver
nietigd door vrouw Justitia?
Maar de ambtelijke molens heb
ben maling aan principes. Enkele
dagen later - ze lieten er werkelijk
geen gras oever groeien - stond
een vriendelijke man aan mijn voor
deur Kompleet met aktetasje en
een somber gezicht. Hij had een
presentje voor me. Een
dwangbevel en hij was, zo vertelde
hij me, deurwaarder en
Kijk, die mensen kunnen er ook
niets aan doen. Het is nu eenmaal
hun werk, nietwaar? Maar toch
won de boosheid het van de rede
lijkheid en hoewel ik hem vriendelijk
uitnodigde eventjes binnen te
komen voor een gesprek, moet ik u
toch bekennen, dat ik allesbehalve
vriendelijk was. Meneer had alle
begrip voor de situatie maar vroeg
zich af, waarom ik toch geen uitstel
van betaling had gevraagd
De man keerde onverrichterzake
huiswaarts met het dwangbevel.
Het wachten is nu op die
vernietigingsverklaring of hoe dat
ook mag heten van die aanslag voor
de somma van f 27,-. Maar het zal
me werkelijk niets verbazen als ik
binnenkort een oproep krijg om voor
het gerecht te verschijnen wegens
oplichting van de staat. En dan
vraag je je toch in steeds ernstiger
mate af, hoe Lubbers en zijn col
lega's dat nou allemaal doen. Er
moet toch een goede manier zijn om
zonder dwangbevelen door het
leven te gaan?
Overigens blijf Ik nieuwsgierig
naar de oorzaak van al deze papie
ren ellende. Wie heeft er zo'n hekel
aan mij, dat hij mijn naam doorgaf
aan de gemeentelijke onroerend
goedbelastingdienst? Want je kunt
die computer van alles aanwrijven,
maar niet, dat ie een hekel aan mij
heeft. Want ik heb hem toch ook
lief?
V.
GOEDAARDIGE DUITSERS
Ook de Duitsers in de film hebben op
de één of andere manier een veel
goedaardiger karakter, dan uit bijvoor
beeld de geschiedkundige werken van
prof. Lou de Jong tot nu toe is gebleken.
Wat dat betreft kan ik me de opmerking
van W. F. Hermans indenken, die na het
zien van „Pastorale 1943" schreef, de
indruk te hebben een propaganda-film
van de nazi's te hebben gezien, ook al is
dat dan natuurlijk sterk overtrokken en
bezijden de werkelijkheid. Feit blijft, dat
de Duitsers en de NSB-ers eigenlijk nog
niet zo slecht worden afgeschilderd in
deze film. Het lijkt er op, alsof de
scherpe kantjes er zijn afgeslepen. Het.
zal eerder te wijten zijn aan het feit, dat
de makers van de film de oorlog niet
bewust hebben meegemaakt en zich
misschien ook niet voldoende hebben
verdiept in de Duitse terreur in
Nederland tussen 1940 en 1945. Erg
storend is het niet direkt in het kader van
de totale film, omdat in hoofdzaak het
verzet wordt geschetst, waarbij de
deelnemers maar sporadisch in kontakt
komen met hun Duitse bezetters.
Eén van de dramatische hoogtepunten in de film „Pastorale 1943" van regis seur Wim Verstappen.
GOEDE SPELPRESTATIES
Het beroerde van sommige Neder
landers speelfilms vind ik altijd, dat
te weinig aandacht wordt besteed
aan de spelprestaties van de acteurs
en actrices. Daardoor wordt een be
paald soort kneuterigheid van een
film nog eens extra onderstreept. Die
indruk heb ik bij het zien van „Pas
torale 1943" niet gekregen. Verstap
pen en producer Frans Rasker zijn er
Hein Boele als de Joodse onderduiker Cohen, terwijl hij luistert naar de
overvliegende Engelse bommenwerpers, op weg naar Berlijn.
- naar mijn zeer bescheiden mening
- In geslaagd om een tamelijk vol
wassen film te maken, waarin even
wichtige spelprestaties worden ge
leverd.
De hoofdrol van Johan Schultz, een
leraar Duits, die in feite het verzet ter
plaatse regelt en zorgt voor
onderduik-adressen, wordt gespeeld
door een nieuweling in het Nederlandse
filmwezen, Frederik de Groot. De Groot
was aanvankelijk niet zo erg in een film
rol geïnteresseerd. Na 1971, toen hij
afstudeerde aan de Amsterdamse to
neelschool, experimenteerde hij met
mini-toneel en onlangs speelde en re
gisseerde hij een schitterende „Huis
Clos" van Satre en is nu regelmatig te
zien in het Amsterdamse theatertje De
Suikerhof, in een solo-optreden naar
Shakespeare's Hamlet, door hem
„Hamlet's Hamlet" genoemd. Frederik
de Groot is een ontdekking. Hij leverde
een uitstekende vertolking en het zou
best eens kunnen zijn, dat we in de
toekomst méér van hem zullen zien in
Nederlandse filmprodukties.
Hetzelfde geldt eigenlijk voor het
verrassende spel van Renée
Soutendijk als Marie, de dochter van
de boer, bij wie het verzet de onder
duikers onderbracht. Overtuigen
worden de karakters neergezet van
Cohen (Hein Boele), Poerstamper
(Bernard Droog), Mies Evertse
(Geert de Jong), Eskens (Leen Jon-
gewaard), Mertens (Luc Lutz), de
bloemist (Sacco van der Made) en de
café-houder (Coen Flink). Ook Bram
van der Vlugt leverde herkenbaar
spel af als Van Dale, een van de
coördinators in het verzet tegen de
Duitsers. Kleine, maar fijne rolletjes
werden gespeeld door Sylvia Kristel
als de Engelse lerares en Rutger
Hauer als de broer van Johan
Schultz. Kortom: „Pastorale 1943" is
zonder meer een goed gemaakte Ne
derlandse verzetsfilm met evenwich
tig spel, vlot gemonteerd en door
cameraman Mare Felperlaan uitste
kend In beeld gebracht.
(Grand 3, eerste week, alle leef
tijden).
Goede vaderlanders, vermomd als Duitsers, willen het vonnis voltrekken
tegen de NSB-er Poerstamper in „Pastorale 1943". Van links naar rechts:
Sacco van der Made, Bram van der Vlug*, Bernard Droog en Leen Jon-
gewaard.
PASTORALE 1943
„Pastorale 1943" werd door Simon
Vestdijk vlak na het beëindigen van
de oorlog geschreven en direkt be
kroond met de proza-prijs van de
stad Amsterdam. Het verhaal speelt
zich af in Doornwijk, een stadje er
gens in midden-Nederland, vlak
boven de grote rivieren. In de roman
is het een samenvoeging van Doorn
(de woonplaats van Simon Vestdijk)
en Wijk bij Duurstede. Kernpunt van
het verhaal is het verzet op het platte
land, de gespannen verhouding tus
sen de „goeden' en de „slechten",
de belevenissen van onderduikers
op een boerderij en de gevolgen van
liefde en haat in zo'n kleine gemeen
schap. Vestdijk beschreef dat magi
straal in een roman, die tot één van
zijn populairste behoort
Kortgeleden verscheen de negende
druk bij De Arbeiderspers.
Win Verstappen heeft Vestdijk's
roman zoveel mogelijk op de voel ge
volgd. waarbij zelfs grote delen van de
door Vestdijk geschreven dialogen door
Verstappen werden overgenomen. Dat
daarbij het indrukwekkende laatste deel
(wat zich afspeelt in het Oranjehotel in
Scheveningen) door Verstappen voor
het grootste deel is weggelaten, is
jammer, maar we; begrijpelijk
„Het is niet de bedoeling van deze
film", aldus de filmmakers in een bege
leidend schrijven, „om een compleet
beeld van het verzet te geven. De ma
kers van de film hebben de oorlog hier
niet meegemaakt en hebben dus ook
geen bijzonder duidelijk beeld van hoe
of het toen in elkaar zat. Wat ze wel
gezien hebben zijn de verschillende
eigenaardigheden van de Nederlander,
en die zijn tegen het decor van de
oorlog geprojekteerd, conform de
roman van Simon Vestdijk."
„Pastorale 1943" is het verhaal
over Nederlanders in bezettingstijd.
Over een klein volk, dat eensklaps
groot moet zijn.
1943.
Nederland zucht onder het Duitse
juk
Niet overal wordt die druk even zwaar
gevoeld In het stadje Doornwijk,
ergens midden in Nederland aan de
grote rivieren, ziet men naar verhouding
weinig van de Duitsers.
Het plaatselijk verzet helpt onder
duikers en pleegt een keer een overval
op het distributiekantoor. De directeur
van het kantoor is zelf teen van de over
vallers Hij wordt herkend als de plaat
selijke NSB-er, de drogist
Poerstamper, toevallig voorbij komt en
hij moet onderduiken op een boerderij
aan de andere kant van de rivier, waar
al een paar jongens zitten die niet in
Duitse fabrieken wilden gaan werken
en ook een jood, Cohen.
Verder gaat het leven vrijwel zijn ge
wone gangetje. Op de middelbare
school in het stadje wordt geroddeld
over eerwan de leraressen die een ver
houding met een Duitse officier zou
hebben De dochter van de boer vrijt
met een van de onderduikers, maai
wordt later verliefd op de zoon van
NSB-er Poerstamper
De ond£j£Juii$g[s mSP die
"nieuwe liefde, wal-soms tot scènes
leidt Een keer wordt boerendochter
Marie zo kwaad da! zij wegloopt naar
Poerstamper en daar vertelt dat haar
vader onderduikers heeft. Nu is
Poerstamper NSB-er maar hij begrijpt
dat het gevaarlijk voor hem kan worden
OP DE VOET GEVOLGD
als het plaatselijk verzet hoort dat hij de
boerderij heeft aangegeven. Hij houdt
dus zijn mond.
Cohen ontvlucht de boerderij voor
een paar dagen. Hij smacht naar Am
sterdam en neemt de gok om er nog
eens te gaan kijken, ondanks de
gevaren die hem bedreigen. Cohen
neemt een van de andere onderduikers
mee, en wel de jongen waar Marie een
verhouding mee had voordat ze verliefd
werd op die zoon van Poerstamper Het
is begrijpelijk dat deze jongeman zich
de laatste tijd op de boerderij niet erg
gelukkig voelt Eenmaal in Amsterdam
besluit hij niet terug te keren, hij loopt
weg van Cohen om zich te melden voor
werk in Duitsland en verraadt dan de
boerderij met de onderduikers.
Als Cohen daar alleen terugkomt is
hij juist op tijd om door Duitse soldaten
te worden opgepakt, samen met alle
anderen op de boerderij In het stadje is
men geschokt door de tragedie op de
boerderij Het plaatselijk verzet is er,
uiteraard, van overtuigd dat drogist
Poerstamper de zaak bij de Duitsers
heeft aangegeven. Men besluit dat hij
daarvoor gestraft moet worden met de
dood. Echter, de verzetsgroep bestaat
uit brave lieden, fatsoenlijke Neder
landers, een onderwijzer, een bloemist,
een herbergier, een ingenieur en een
pianostemmer. Geen van allen heeft
Duitse geheime politie arresteert S
school waar zij les geeft, vanwege
1943".
Kristel (de Engelse lerares) op de
spionage-aktiviteiten in „Pastorale
lativerend in die zin, dat de heldhaftig
heid van de verzets-strijders in veel ge
vallen lachwekkend overkomt, ondanks
de ernst, waarmee dit verzet wordt ge
pleegd Kleinschalige kneuterigheid,
zoals de wijze waarop een distribu
tiekantoor wordt overvallen of de
manier waarop vier van de ver
zetshelden" een NSB-er, die ze van
verraad verdenken, ter dood ver
oordelen en het ten uitvoer trachten te
brengen met alle knulligheid, waarmee
zoiets kan worden gedaan. Op zich
schitterende scènes, de menselijkheid
van het gebeuren onderstrepend. Het
zijn geen keiharde kerels, maar
gewone, hardwerkende vaders, die
zich tot het verzet geroepen voelen,
maar er eigenlijk niet goed raad mee
weten Ze vallen terug op de verhalen,
die een zoon van één van hen heeft
verteld over de wijze waarop de echte
knokploegen te werk gaan. Maar het
zijn wel overleveringen van een
gevallen strijder, door de vader zeer
ernstig en ook geromantiseerd overge
bracht.
