4
)e verbazingwekkende wereld
m tekenaar Jan Sanders
„Halen en brengen"
- de visserij door de
eeuwen heen
Samenstelling: Bert Vos
wal-vis-v angst,
Leusder Krant - boeken
DONDERDAG 4 JANUAR11979 11
0,-
boeken,voor u besproken
De schrijver Dick Schaap.
,De naam Jan Sanders is in grote
en van de wereld een begrip: niet
V. een onder kapiteins, stuurlieden,
jtslieden, pursers, machinisten
j. radio-telegrafisten van allerlei
ionaliteiten, maar ook onder
itgenotes, verloofden, kinderen,
nisschien zelfs wel kleinkinderen
kapiteins, stuurlieden, bootslie-
n, pursers, machinisten en radio-
egrafisten van even zoveel natio-
iiteiten," aldus Cees Buddingh in
inleidende tekst bij de schitte-
mde uitgave: ,,'t Kan verkeren, een
ftuze uit het werk van Jan Sanders."
■feuddingh beschrijft op humoristische
ijze, dat Sanders eigenlijk niet méér
j|n de zee afweet dan wat hij vanaf het
Jrand heeft gezien en dat zijn enige
ivaring met een bootreis die éne over
dek is geweest met de veerpont Bres-
gns-Terneuzen.
jToch weet Jan Sanders als geen an-
ere het zeemansleven in beeld te
=ngen. Zeer humoristisch, met een
i gekende blijmoedigheid. De
edmoedige spot, die uit al zijn pren-
spreekt. is verrukkelijk aanstekelijk
na de eerste prent blijf je eigenlijk
;hen. En er staan zo'n honderd van
ie prenten in deze prima keuzebundel.
>wel in kleur als in zwart-wit.
Opmerkelijk gedetailleerde prenten,
isschien kent u ze wel, want Jan San-
irs heeft er ettelijke gemaakt voor
faamde scheepskalenders Hoe lan-
er je zo'n plaat bekijkt, hoe méér je
ntdekt Het is hoofdzakelijk de kapi-
in, die het moet ontgelden. Zeelieden,
niet tot deze rang zijn doorgedron-
en, zullen Sanders' prenten dan ook
iet extra veel leedvermaak bekijken,
leem ik aan. Een enkele keer komt ook
jen scheepsarts onder het mes en ook
lan is het meteen raak
De kapitein wordt in de prenten van
Sanders bekeken als een diktator, die
iet liefst met karwats rondloopt om zijn
■nanschappen konstant te drillen en
Dnder de duim te houden. Maar owee,
als de kapitein zijn hielen heeft gelicht,
A/ant dan begint het gedonder in de gla-
fen. Dan vallen alle remmen weg en
naken de ondergeschikten er een bij
De voorplaat van het boek van Jan Sanders. Er staan nog honderd andere in dit kostelijke platenboek.
zonder vrolijke boel van Sanders
schept met zijn fantastische tekeningen
een specifieke wereld, waarin - ik zei
het reeds - de details soms meer zeg
gen dan het grote geheel, waarbinnen
het gebeuren zich afspeelt. Humor is
het bijzondere wapen, waarmee San
ders de wereld der zeevaarders op z'n
kop zet, tot groot genoegen van ieder
een, want tot in de verste landen wordt
om zijn kalenders gevochten
Cees Buddingh: ,,Jan Sanders is een
begrip, en mocht hij daar zelf aan heb
ben getwijfeld, want hij is een beschei
den man, dan werd hem dat enkele ja
ren terug wel duidelijk gemaakt toen er
bij Sigma Coatings, waar hij elk jaar zijn
.zeevaart kalender" voor vervaardigt,
een dringend verzoek binnenkwam van
één van hun agenten in Singapore: of
de kalenders voortaan toch alsjeblieft in
metalen kisten naar het Verre Oosten
konden worden verzonden, want hou
ten kisten werden onherroepelijk
opengebroken en de inhoud onder de
kapers verdeeld, zoal niet op de zwarte
markt verhandeld
Wie oog heeft voor details zal in vrij
wel alle prenten van Sanders die ene
matroos ontdekken, een mistroostig fi
guur, die konstant, waar hij ook is, de
verfpot bij zich heeft Of het nu in een
bordeel is. in een bar, die verfpot blijft
Hij is er als het ware mee vergroeid.
Behalve die ene keer. toen hij met een
liefje op een bankje zat en de kapitein in
vermomming langskwam
De kapitein als onverbiddellijke dik
tator. Talloos zijn de prenten, die dit nog
eens fijntjes uit de doeken doen. Zoals
die prent, waar je eigenlijk niet genoeg
van kunt krijgen, waar matrozen, met
een soort plat deksel op hun hoofd ge
bonden. waarop een kwak rode verf
met katapult naar de scheepswand
worden geschoten omdat die een verfje
nodig heeft. Eenzelfde thema gebruikt
Sanders, wanneer het schip in het ijs
terecht is gekomen en de matrozen met
een stevige metalen geval op hun hoofd
loodrecht van de voorplecht af moeten
springen om het ijs te breken, met de
kapitein en zijn trawanten aan de kant.
kompleet met bord: ..Opschieten jon
gens, dan zijn we voor Kerstmis
thuis "Aan de voeten van de kapitein
staat, eigenlijk heel onopvallend een
EHBO-koffertje. De man met de verfpot
heeft duidelijk geknoeid, maar dat is
hem in dit geval vergeven
Zelden heb ik me zo kostelijk ver
maakt als met dit boek. barstensvol met
humor van de bovenste plank Jan
Sanders is een fenomeen, dat is duide
lijk Een begaafd humorist, die met
soms vernuftige tekenpen in feite hele
simpele zaken tot leven brengt op een
wijze, die meesterlijk kan worden ge
noemd
Je krijgt soms medelijden met al die
arme sloebers van matrozen, die het zo
te verduren hebben met die lelijke ka
pitein met z'n karwats. De smoelwerken
van die kerels zijn juweeltjes op zich
Maar aan de andere bemerk je al gauw,
dat de matrozen van Sanders evenveel
lol of verdriet in hun leven hebben, dan
wie van ons ook. En dat is wellicht mede
de grote kracht van Sanders' werk het
verbeelden van de gewone mens met al
z'n gewone beslommeringen. Of dat nu
op zee plaats vindt of gewoon thuis
achter de televisie, in principe is het
overal hetzelfde
,,'t Kan Verkeren'' is een bundel
om in bezit te hebben. Om telkens
weer in te kijken met de brede glim
lach vol leedvermaak om al die an
deren. ook al kijk je glimlachend
eigenlijk in een spiegel.
Bert Vos.
,.'t Kan Verkeren", een keuze uit het
werk van de tekenaar Jan Sanders. Met
teksten van Cees Buddingh. Uitgegeven
door Meulenhoff Nederland b.v. te Am
sterdam. Prijs 25,- (en dat is werkelijk
een koopje).
Titelpagina van een verhandeling over de walvisvangst in 1682. Illustratie uit het boek:
„Halen en brengen".
vele garnalenpelsters in de Jordaan, en
het rijke volksleven in de stadjes langs
de Zuiderzee
Boeiend zijn ook de belevenissen
van de schrijver aan boord van de hek-
trawler Maria Elizabeth" bij de traw
lervisserij onder IJsland. In dat verhaal
zijn ook weinig bekende wederwaar
digheden over de Nederlandse vissers
tijdens de Tweede Wereldoorlog in de
Engelse visserplaats Fleetwood ver
weven De vloot kreeg na het uitbreken
van die oorlog opdracht naar de
dichtstbijzijnde Engelse haven te sto
men. Mannen die dachten met een paar
dagen weer thuis te zijn, zagen pas na
vijf jaar van vissen in door mijnen ver
geven wateren hun familieleden weer
terug Velen van hen werden met hun
schip ingelijfd bij de geallieerde marine.
Lang niet allen overleefden in Engeland
het wrede avontuur van die oorlog. Het
slot van het boek is somber, maar toch
hoopgevend De zee is als voedselbron
onuitputtelijk De overbevissing geldt
voor de geliefde vissoorten Die soorten
behoren lange tijd met rust te worden
gelaten. Het herstel van deze visstand
is mogelijk Het viskopend publiek moet
in het belang van het behoud van de
tong en de haring gaan wennen aan
andere, even smakelijke vissoorten,
waarvan nog enorme voorraden in
dieper water aanwezig zijn: blauwe wij
ting en zwaardvis zijn daarvan voor-j'
beelden. In West-Duit6land wordt het
"Publiek in campagnes reeds voorbereid
op de komst van deze nieuwe vis
De illustraties en de bijschriften in
dit mooie boek vormen een verhaal
op zichzelf. De ontwerpers hebben
voor het verkrijgen van passende il
lustraties zelfs het museum van
Lerwick op de Shetland's Eilanden
afgestroopt. Veel op die eilanden
herinnert nog aan de grote dagen
van de Hollandse visserij. In de bij
schriften heeft de schrijver een schat
van gegevens verwerkt, die in de
schetsen door hun overvloed sto
rend zouden hebben gewerkt. Hij
heeft kunnen achterhalen hoeveel
walvissen er in de grote dagen van
de oude walvisvaart zijn buitge
maakt. Hij stelt die cijfers tegenover
de vangst van de..Willem Barendszl
en 2", binnen luttele jaren. Het re
sultaat van dit rekenwerk Is veelzeg
gend. „Geen wonder dat de blauwe
vinvis bijna is uitgeroeid, zeg je te
gen jezelf na het lezen van dit docu
ment.
„Halen en brengen," door Dick Schaap.
De visserij door de eeuwen heen. Uitga
ve: A. W. Sijthoff's Uitgeversmaat
schappij b.v. te Alphen aan de Rijn.
Gebonden. Prijs 34.50.
De schlemiel met de verfpot, een
steeds terugkerend beeld in de
werken van Jan Sanders
Stoomsloep uit Maassluis aan de beug.
Nederland is van oudsher een
zeevarende natie. Een natie ook van
vissers. We beseffen dat soms, als
de kranten weer volstaan over de
maxima, die Nederlandse vissers uit
de zeeën mogen halen aan vis, als er
weer eens een IJslands „visserij
oorlogje" heeft plaatsgevonden of
als vissers in opstand komen, omdat
ze willen vissen en niet aan de wal
willen blijven. Je haalt dan mis
schien je schouders op om even la
ter op de markt je zoute haring te
verorberen. Met smaak, zoals ge
bruikelijk. Zonder er bij stil te staan,
dat de haring, die je net met smaak
soldaat hebt gemaakt, niet zo maar in
die marktkraam terecht is gekomen.
Daar is wat voor gedaan. Daar is hard
voor gewerkt. In feite worden we wel
elke dag gekonfronteerd met vis,
zonder daar bij stil te staan.
De Nederlandse schrijver/journalist
Dick Schaap stond er wel bij stil en het
resultaat is een uitstekend dokumentair
boek. „Halen en brengen", de visserij in
Nederland door de eeuwen heen
In dit boek wordt méér verteld dan
alleen de weg van de haring vanuit de
zee tot het moment dat je de „Holland
se haring", die al geen echte Hollandse
haring meer is. smakelijk oppeuzelt
Schaap vertelt met kennis van zaken
zeer uitgebreid en erg boeiend alles
wat er maar over de Nederlandse vis
serij te vertellen valt en hij doet dat niet
alleen met het vertellen van zijn ver
haal, maar ook aan de hand van talrijke
illustraties, waarvan sommigen eigen
lijk uniek zijn te noemen.
Heden en verleden. De geschiedenis
van de dood van de grote vis, de blauwe
vinvis, één der grootste walvissen ter
zee, die bijna werd uitgeroeid in
AAME Cii NOIT GEHOOKi:
Voorgevallen bij St Anra land »n i jaat ir?j dcn7.0a«tcr.
MIDSGADER5,
Een Pertinente B-.rchrijvingc,
Vindeg h !c
GROENLANDSEVA ART.
I {thindtUfttfrt* Itrftn.
NoCfiiVcrfchciJcSiakcn tot Jic Materie dienende;
(klyloy w»1ic fij L HUdkic !eu.
Door P; P: v: S.
MeJ/< Utte K*/'t Prtntvttktlifintfn xtrxrtrJ,
D.L 2 s"D:uk,a:il>.L V .,1 :i .Ea t., nid;vaoeci.fji
vroegere tijden tot aan de overbevis
sing van vandaag Schaap weet dat al
les met verve te vertellen, zonder de
mens in deze „eeuwige strijd om het
naakte bestaan.' te vergeten
De schrijver, zelf een telg uit een vis
sersgeslacht. die het visserijbedrijf als
bemanningslid en later als „meevarend
en meewerkend journalist" van zeer
nabij kent. heeft zijn boek opgebouwd
uit vijf logisch in elkaar overvloeiende
schetsen Achtereenvolgens beschrijft
hij de oude en de nieuwe walvisvaart,
de Zuiderzeevisserij, de Grote Holland
se Haringvisserij, de opkomst van de
moderne trawlervloot en de onzekere
toekomst van dit toch nog altijd tot de
verbeelding van velen sprekende oer-
Hollandse bedrijf. Die schetsen zijn uit
stekend gedocumenteerd Ze rekenen
bijvoorbeeld af met de in tal van boeken
steeds maar weer klakkeloos herhaal
de enorme vloot van haringbuizen, die
in de Gouden Eeuw naar de Shetland
Eilanden zeilde Het zijn er nooit meer
dan 500 tot 600 geweest, op zichzelf
natuurli|k een groot aantal, maar niet de
2.000 tot 2 200 schepen, die Engelse
waarnemers in overdreven rapporten
aan hun koning plachten te melden
Zo was ook de storm over Herman
Heyerman's beroemde toneelstuk „Op
Hoop van Zegennogal overdreven De
sociale toestanden aan boord van de
schepen en de behuizing van de vissers
waren wel slecht, maar hun reders wa
ren er niet op uit om voor het opstrijken
van de verzekeringspenningen hun
bemanningen op rotte, lekkende sche
pen te laten omkomen Dat „wegbren
gen van schepen' gebeurde na de
Eerste Wereldoorlog in IJmuiden door
gelegenheidsreders, die vanwege de
hoge visprijzen in die oorlog alles wat
maar even kon varen hadden gekocht
om vis te kunnen aanvoeren. Toen na
die oorlog de visprijs snel kelderde,
trachtten zij voor het innen van de hoge
verzekeringsuitkeringen hun beman
ningen tegen betaling te bewegen het
schip op zee te laten zinken De schets
over de oude Zuiderzee is een prachtig
nostalgisch verhaal, waarin de schrijver
zich afvraagt of we thans met de huidige
stand van verdedigingstechniek tegen
de waterwolf nog wel zouden besluiten
tot het afsluiten van zo'n rijke visvijver
In de Eerste Wereldoorlog bleef de Ne
derlandse bevolking in leven dankzij de
overvloedige aanwezigheid van de
Harderwijker bokking! Wat hebben de
Nederlanders in de hongerwinter in '44-
'45 deze voedzame lekkernij gemist De
Harderwijkerbokking was vanwege zijn
smaak en houdbaarheid bekend tot ver
buiten Parijs Met heimwee wordt ook
verhaald van de bedrijvigheid van de
Volendammers en Markers op 't IJ. het
rumoer van de Jordaanse viskopers, de
De oude Zuiderzee.
