In
„Het belangrijkste resultaat van
tien jaar feminisme is wel de
mentaliteitsverandering
FJIVIEW
LO
Joke Smit, winnares van de Annie Romein-Verschoor-prijs:
.55
UITEINDELIJK
MAANDAG 24 DECEMBER 1979 J
We schrijven 1970, het
eerste jaar van een decennium
dat na de turbulente zestiger
jaren het stempel ,,de grote
matheid" zal krijgen. De grote
radikale veranderingen zijn uit
gebleven zonder overigens veel
konsekwenties te hebben voor
de voorstanders daarvan. Die
verdwijnen geruisloos in het
door hen zo bekritiseerde es-
tablisement en worden bijvoor
beeld burgemeester van Rot
terdam.
Vernieuwingsbewegingen
zoals Provo en Nieuw Links zijn
doodgebloed, maar aan het ein
de van dit ..ludieke" tijdperk ge
beurt er iets belangrijks, de
geestelijke kleindochters van de
suffragettes die rond de
eeuwwisseling een felle strijd
voeren voor onder andere
vrouwenkiesrecht en recht op
onderwijs komen tot de ontdek
king dat het kredo gelijke kan
sen voor iedereen voor de
vrouwelijke helft van de sa
menleving nog steeds niet op
gaat. De emancipatie is niet
voltooid zoals sommigen in die
jaren wel beweren, maar staat
pas in de kinderschoenen. De
tweede emancipatiegolf breekt
in alle hevigheid los.
In 1968 wordt Man Vrouw Maat
schappij opgericht, een vereniging
die de scneidsmuren tussen man
nen en vrouwen wil slechten door
de traditionele mannen- en
vrouwenrollen verwisselbaar te
maken Iets wat alleen mogelijk is
door de maatschappij struktureel
te veranderen In 1970 volgt het
eerste internationale Dolle Mina
kongres in Arnhem
Inmiddels zijn weer bijna tien
jaar verstreken en zijn we in de
zogenaamde tweede fase van de
tweede emancipatiegolf beland
Een fase van bewustwording van
de persoonlijke onderdrukking van
vrouwen in bijvoorbeeld hun hu
welijk of relaties, op hun werk en
door hun kinderen Het konkrete
resultaat van het wakker en wijzer
worden van Marie zijn de
vrouwenkafees. de Blijf van m'n lijf
huizen de VOS. kursussen
(Vrouwen Orienteren zich op de
Samenleving), Vrouwenuitgeve-
njen, -films en -boeken
ONTBREKEND
LEIDSDENKEN
BE-
Bij oppervlakkige beschouwing
een prima resultaat, maar er zijn
na bijna tien jaar herleefde
vrouwenstrijd ook tegengeluiden
te vernemen In de pyramide van
de maatschappij zijn nog altijd veel
vrouwen aan de basis, en weinig
aan de top Alleen MVM en bij
voorbeeld de Rooie Vrouwen ble
ven voor struktuurverandermg van
de maatschappij strijden De ge
hoorde kritiek is dan ook dat het
feminisme moet vermaatschappe-
lijken. zich meer met beleid en po
litiek moet bemoeien ,,Dat er ver
bindingen gemaakt moeten wor
den tussen feminisme en beleid is
noodzakelijk, want binnen het fe
minisme ontbreekt het beleids-
denken En binnen het beleids-
denken de emancipatiegevoehg-
heid Bovenstaande uitspraak is
afkomstig van Joke Smit. mede
oprichtster en voormalig voorzit
ster van MVM. schrijfster van de
nota ..De moeder van Marie kan
meer lid van de Onderwijs-
kommissie van de SER (Sociaal
Ekonomische Raad), de Eman
cipatie Kommissie, moeder van
twee kinderen, en in het dagelijkse
leven werkzaam als docente aan
het Nederlands Instituut voor Ver
taalkunde. Ze is een van die vrou
wen van het eerste uur. Reden
waarom ze eind november de An
nie Romein Verschoorprijs ont
ving. haar toegekend door een jury
bestaande uit Emma Brunt. Harriet
Jansen en Hilda Verwey Donker
als erkenning van de rol die haar
vele geschriften gespeeld hebben
in de ontwikkeling van de feminis
tische beweging
Een afspraak met haar maken is
niet eenvoudig Met de bekend
making van de prijs in het feminis
tisch maandblad Opzij is ze
Nieuws geworden, met alle gevol
gen vandien Het lukt uiteindelijk
toch, ze vindt nog een gaatje in de
overvolle agenda en de afspraak
wordt gemaakt, donderdags om 12
uur
De ontvangst in haar Am
sterdamse etage is. zoals haar
stem door de telefoon al deed
vermoeden, hartelijk. De koffie en
de banketstaaf. het is net Sin
terklaas geweest, staan klaar
het grootbrengen van kinderen
nog altijd bij vrouwen is onderge
bracht
Zolang dat zo is hebben vrou
wen natuurlijk niet dezelfde kan
sen En nou zijn er wel vrouwen die
daar als individu onderuit komen
door bijvoorbeeld geen kinderen te
nemen, dat is tegenwoordig met
de Pil mogelijk, maar dat is geen
oplossing voor vrouwen als groep
Dus moet de maatschappij veran
derd worden, en daarvoor zijn drie
grote strukturele veranderingen
nodig Ten eerste ze lacht nu zelf
om de docerende toon. ..herver
deling van het werk binnenshuis
en buitenshuis, daarvandaan
pleiten voor een vijf-urige werk
dag. Het andere is dat alle funkties
gemengd moeten worden ge
maakt dus dat er net zoveel vrou
wen als mannen op beslis-
singsfunkties moeten zitten. An
ders krijgen vrouwen nooit invloed
op het maatschappelijk gebeuren
Ze haalt het voorbeeld aan van
de vakbeweging dat ze ,,een bol
werk van konservatisme" noemt
,.Het FNV bijvoorbeeld heeft wel
een vrouwensekretariaat. maar
dat bestaat uit anderhalve vrouw
en een paarden-kop Absurd in
vergelijking met het percentage
Joke Smit ontvangt de Annie Romein-Verschoor-prijs
uit handen van Opzij-redaktrice Hanneke Reuvenkamp.
STRUKTURELE
VERANDERINGEN
Ze formuleert bedachtzaam en
duidelijk soms met stemverheffing
en met veel explicaties ..Wat wil je
ik sta al weer jaren voor de klas en
dan krijg je dat automatisch", haar
gedachten over de resultaten van
de afgelopen tien jaar en de huidi
ge ontwikkelingen Ze schenkt nog
een keer koffie in, ..want als ik
eenmaal praat komt het er niet
meer van", en begint.
.Kijk je moet goed begrijpen dat
ik niets tegen bewustwording heb.
hoewel een aantal mensen dat
sinds een artikel in Vrij Nederland
wel schijnt te denken. Ik vind alleen
dal je na de periode van de nood
zakelijke bewustwording verder
moet gaan Een van de beroemde
slagzinnen uit het feminisme is dat
privézaken maatschapelijk be
paald zijn. oftewel het persoonlijke
is politiek En dan zeg ik dus ge
bruik die politiek dan ook om aan
die ogenschijnlijke privézaken iets
te veranderen Bijvoorbeeld aan
het feit dat huishoudelijk werk en
vrouwelijke leden En als er in de
SER ofzo iets besproken wordt
dan wordt er niet aan vrouwen ge
dacht. De term emancipatie wordt
dan wel gebruikt, maar het blijft lip
pendienst. kretologie
Over de afgelopen tien jaar is ze
toch niet negatief ..Natuurlijk is er
wel wat bereikt, het belangrijkste
vind ik wel de mentaliteitsveran
dering die heeft plaatsgevonden
In 1973 bijvoorbeeld beweerde de
toenmalige minister van Sociale
Zaken: Boersma glashard zich bij
de term Emancipatiebeleid niets te
kunnen voorstellen Inmiddels be
staat de Emancipatie Kommissie
vijf jaar, binnenkort opgevolgd
door de Emancipatie Raad. en is er
een staatssecretaris voor Eman
cipatiezaken (Jeltien Kraaijeveld).
Dus het besef dat Emancipatie
raakvlakken heeft met veel vor
men van beleid dringt langzaam
door De konkrete resultaten van
die veranderingen moeten echter
nog komen
Wat heel belangrijk is is dat veel
vrouwen wakker zijn geworden en
niet langer denken het ligt aan
mij Maar dat is natuurlijk wél iets
anders dan een fatsoenlijke rege
ling van de schooltijden of vol
doende crèches, of dat gehuwde
vrouwen bij werkloosheid ook
recht op een uitkering hebben
Je ziet gelukkig dat ook steeds
meer mannen dat gaan inzien, en
dat is toch een resultaat van de
uitstraling van de feministische
gedachte Natuurlijk duurt het bij
mannen langer dan bij vrouwen
Daar is trouwens een mooi Ne
derlands gezegde voor Je weet
wat je hebt. en niet wat je krijgt
Maar dat geldt in het algemeen,
mensen zijn nu eenmaal huiverig
voor veranderingen Maar ik vind
dat je voor samenwerking moet
blijven ijveren, dan wel natuurlijk
met die mannen die blijk hebben
gegeven van rechtvaardigheids
gevoel
INKAPSELING
Ze onderstreept nogmaals hoe
belangrijk het is dat vrouwen zich
met beleid en politiek gaan bezig
houden. ..Ik ben ook helemaal niet
bang voor de veelgehoorde kreet
inkapseling dat als een gevaar
wordt gezien als je je met beleid
gaat bezighouden Want in tegen
stelling tot een aantal jaren gele
den toen het mode was om overal
een vrouw in te benoemen den
kend dat het met de emancipatie
dan wel goed zou komen, is men
nu meer gaan inzien dat vrouwen
als groep vertegenwoordigd
moeten zijn. en dat eén persoon
daarvoor niet genoeg is.
Ik vind het ook heel positief om
te konstateren dat politieke par
tijen die over allerlei onderwerpen
verschillende meningen hebben
ten aanzien van emancipatie, af
gezien van abortus natuurlijk, toch
globaal dezelfde gedachten heb
ben Zo heeft het CDA-vrouwen-
beraad onlangs een brochure uit
gebracht waarin min of meer de
zelfde gedachten zijn gefor
muleerd als die van vele feminis
ten En dat is een voordeel, want
zolang die eisen afkomstig zijn van
een groep of van een politieke par
tij worden de argumenten van tafel
geveegd als zijnde eenzijdig of niet
geldend voor een grotere groep
Kijk en dat is ook het punt niet. er-
zijn goede ideeën genoeg, maar
we blijven maatschappelijk pas
sief Het blijft bij nota's, brochures
en noem maar op We bedenken
wel wat er moet, maar niet hóe Het
operationeel denken laten we aan
de andere over We hebben dan
ook geen onderhandelingspositie
maar zijn nog altijd afhankelijk van
het fatsoen van de machtigen
EMANCIPATIEBURO'S
Daarom ook zegt ze blij te zijn
DOOR
REMYVAN DER ELZEN
met de Emancipatieburo's die in'
de nabije toekomst van start zullen I
gaan De hier en daar gerezen kri
tiek als zouden deze buro's logge
van bovenaf bestuurde instituten I
zijn wijst ze beslist van de hand
,.Nee hoor. als je dat met multina
tionals of zelfs het departement
vergelijkt dan is dit heel klein
schalig Er zullen hoogstens 15
mensen gaan werken Waar we
vanuit de Emancipatie Kommissie
wel sterk op hebben aangedron
gen is dat de vrouwen die op der
gelijke buro's gaan werken afkom
stig moeten zijn uit de vrouwen
beweging. emancipatie-deskun
digen zijn Nou is dat natuurlijk een
afgrijselijk woord, maar als je irl
Den Haag bezig bent moet je nuf
eenmaal termen gebruiken did
daar aanslaan Ze moeten dus de;
problemen die kunnen spelen aan
den lijve of van nabij hebben mee
gemaakt, en niet van achter een
buro werken
De emancipatieburo's kunnen
ook een hele belangrijke rol gaar,
vervullen, als het goed gaat lopen
worden ze een soort verbin
dingslijn naar de centrale overheia
toe Belangrijk is dat zij bepaalde
zaken moeten signaleren en door
spelen Tenslotte moeten ze ook
een koórdinerende rol gaan spe
len; bijhouden wie waar mee bezig
is. Dat is natuurlijk ook bij uitstek
een taak voor een eventueel lan
delijk Vrouwenburo, zorgen dat
informatie over een bepaald beleid
of onderwerp aanwezig is zonder
dat eerst anderhalve meter doku-
mentatie doorgeworsteld hoeft tel
worden
Want door het ontbreken van
dergelijke instanties gaan er be
paalde dingen verkeerd voor
vrouwen. Er zal een voorbeeld ge
ven Voor de zomervakantie dit]
jaar werd er een noodwetje aan
genomen over gehuwde onderwij
zeressen die ontslagen dreigder
te worden Dat mocht niet mee
volgens Europese richtlijnen maai 1
Nederland was daar wat laat mee
Er was toen een aktiegroep, SOS
gehuwde onderwijzeressen diej
daar heel aktief mee bezig was. Er J
was toen een programmaleidster
van een televisieomroep die die|
groep wilde benaderen Dat ging
toen niet door omdat ze onvind
baar waren, en niemand een kon-
taktadres wist. Kijk en dergelijke j
dingen zijn gewoon niet nodig
RADIKAAL
De jaren '80 komen ter sprake
Ze heeft eigenlijk maar een wens
dat het feminisme vermaat-
schappelijkt. Dus écht radikaai
wordt, want daar is ook een mis
verstand over.
..Radikaai betekent niet je te
rugtrekken uit de boze man
nenmaatschappij, al kan ik daar
wel begrip voor opbrengen, maar
dat is meer ekstremisme Radikaai
zijn betekent knokken voor een
rechtvaardiger machtsverdeling
tussen vrouwen en mannen En 1
dat wil eigenlijk iedereen, iedereen
in Nederland is voor gelijke kansen 1
en rechtvaardige verdeling dar
hoort bij de hiërarchie van de sa
menleving Het is niet iets waar
mensen principieel tegen zijn Al
leen moet daar wel wat mee ge
daar. worden
Het gesprek nadert zijn einde Ze
zoekt half lachend maar tever
geefs naar de verplichte uitsmijter
de ijzersterke slotzin
In een interview in Opzij van
dezelfde maand zegt ze: ,,lk heb
één hartewens, ik ben nu 46 jaar
over 19 jaar wil ik de zaken voor
zover ik daaraan kan bijdragen
zo achterlaten dat anderen ver
der kunnen met het feminisme
