„Het IKON heeft
altijd een voorhoece-
funktie vervuld"
,We moetende technologie aanvaarden,
maar niet tegen elke prijs'
'KON-REGISSEUR PHILIP ENGELEN
filVER „KOUWE KUNSTJES":
De technologie is
mti-mens geworden'
L;
9.
interview
vervolg op pagina 9
t <L
- 'ir
"rONDERDAG 27 DECEMBER 1979 Bf*l l^wfflCT* iCBMMifc
bent van dokumentalre overgestapt
op gedramatiseerde dokumentalre,
op TV-spel. Een nieuwe richting?
Philip ..Ik heb wel eens eerder aan
drama gedaan, maar niet voor de
jeugd. Dat was in 1976. toen ik samen
met de (Leusdense) kerndeskundige
Eric Jan Tuininga een gedramati
seerde dokumentaire maakte over de
gevaren van kernenergie ..Benefit of
the doubt". Die wordt in het buiten
land veel gedraaid Na ..Kouwe
Kunstjes" ben ik van plan om meer te
gaan doen voor de jeugd Eigenlijk
ben ik een beetje moe van het maken
van films voor volwassenen. Deze se
rie is voor kinderen van maximaal
14/15 jaar Met deze serie proberen
we de ontwikkeling van de technolo
gie en de gevolgen daarvan op een
aantrekkelijke manier gestalte te ge
ven. We proberen daarin de kinderen
zelf konklusies te laten trekken zodat
ze vragen gaan stellen.
Het is goed dat kinderen vragen stel
len over waar wij. volwassenen, mee
bezig zijn. Het is hun toekomst Ei
genlijk- en dat klinkt zwaar overdre
ven. maar dat is het niet - wil ik later
mijn kinderen recht in de ogen dur
ven kijken als ze mij bij wijze van
spreken vragen ..Wat deed jij in de
oorlog, papa?" Oorlog ja Want voor
mij is dit een oorlog"
NIET IN DANK
,.Je moet op een gegeven moment
je konsekwenties trekken Je wordt
er niet populair door Het wordt je
niet altijd in dank afgenomen Dat
streven wij als IKON ook niet na. we
proberen alleen maar alles in de
juiste proporties te zetten Het IKON
is steeds op dezelfde wijze bezig Wij
vervullen al jaren een voorhoede-
funktie. De IKON-mentaliteit heeft,
denk ik. te maken met de schuld van
de kerken. Lang geleden heeft de
kerk een vloek uitgesproken over de
wetenschap (Gallileï. Copernicus) Ik
denk. dat de kerken daar nog steeds
mee worstelen De Wereldraad van
Kerken is nu met een soort revival
bezig ,,We moeten het verleden ver
geten. we moeten nu maar eens de
werkelijkheid onder ogen zien". De
technologie wordt aanvaard, maar
niet tegen elke prijs
Het IKON wordt wel eens eenzij
digheid verweten. Hoe denk je daar
over?
Philip: ..Ik beloof niet. dat wij een
zijdig zijn. Wij trachten steeds alle
aspekten. die bij een probleem horen
bijeen te brengen, op een rijtje te zet
ten Zoals ook in Kouwe kunstjes".
Ik ben het met je eens. dat er in deze
serie ook veel aandacht wordt ge
schonken aan de bewapening, het is
een steeds verdergaande spiraal,
waar we tenslotte niet meer uit zullen
komen, als we er niets aan doen. De
wapens worden steeds groter en
verschrikkelijker. Maar in de serie
zeggen we niet. dat we moeten stop
pen met het leger, dat we geen wa
pens moeten hebben We laten ook
de andere kant zien Wat wij alleen
maar willen bereiken is. dat de kinde
ren zelf gaan nadenken Het gaat er
om. dat de kinderen het langer moe
ten vertikken om te slikken, wat de
ouderen uitgedokterd hebben Ze
moeten niet klakkeloos overnemen,
wat wij volwassenen hen voorzeg
gen".
ADEMBENEMEND
SLECHT
Er wordt de laatste jaren veel ge
sproken over onze Nederlandse tele
visieprogramma's. Vertrossing is een
nieuw woord geworden, synoniem
voor populaire eenheidsworst. Hoe
zie je dat als programma-maker?
„Wat er tegenwoordig op het
scherm komt is in de meeste gevallen
adembenemend slecht. Veel pro
gramma's worden op het scherm ge
gooid met een grenzeloze verachting
voor het publiek. De Nederlandse TV
is één groot spel geworden En we
staan aan de rand van de afgrond als
we zien, hoe Mies Bouwman de ene
auto na de andere verloot
Er zijn gelukkig nog omroepen, die
nog steeds in staat zijn iets goeds te
brengen De VPRO en ook de VARA
heeft zo nu en dan echt goede pro
gramma's. die iets te zeggen hebben.
hem was dat een belaigrijk moment.
Philip „Ja, dat wasn 1973 Op de
vuilnisbelt van de kerifcentrale in Do-
dewaard werd toen rslio-actief afval
gevonden De pers ws hiervoor ge
tipt en ik kwam er acher, wie de man
was, die dat had geèan Een stra
lingsdeskundige Watk toen hoorde
van die man. heeft metan het denken
gezet Er werd de han gelicht met de
veiligheidsvoorschrift ten koste
van de arbeiders /fechuwelijk. Ik
heb dat gedramatiseed in een televi
sie-programma. samn met de IK-
ON-huisschrijver Krel Eykman
„Spaanders" heette <3t programma,
gebaseerd op het spreekwoord
„waar gehakt wordtvallen spaan
ders"
Het zijn deze spaarlers, waar Phi
lip Engelen zich nacen mee bezig
zou houden. De spanders van de
technologie komen ladien steeds
weer terug in zijn tarijke program
ma's. In de jaren '7476 maakte hij
een serie van dertie programma's
onder de titel „Niuwe ketters",
Scène uit „Kouwe KunstjesMickey (Annelies Hulsker) kijkt verbijsterd toe als een energiedeskundige en een
industrieel ellfaar in de haren vliegen om haar eigen vinding: de verplaatsdoos.
AMBTENAAR
IKON-regisseur Philip Engelen in een voor hem typische, ontspannen houding, (foto Janus Visser).
tenslotte mijn stekkie gevonden
Daar voelde en voel ik me thuis. Ik
vond en vindt, dat dat de enige om
roep is. die echt wat temelden heeft,
die konstant bezig melonze samen
leving."
SPAANDERS
De eerste film van Fhilip Engelen
was een serie van ze'en program
ma's over minderheden in Neder
land.
„Ja. daar heb ik vetl van geleerd.
Het beoogde doel, meir begrip kwe
ken voor de minderhedïn in ons land.
werd echter niet bereilt. Uit een on
derzoek bleek, dat devooroordelen
waren toegenomen Daaruit bleek,
hoe voorzichtig je moe zijn met deze
kwetsbare zaken
Na een dokumentate over Zuid-
Amerlka In het kader \an „Kom over
de brug", kwam Philp Engelen In
kontakt met mensen, de nauw waren
betrokken bij de kerrenergle. Voor
waarin aandacht werd gevraagd voor
alternatieven voor de moderne tech
nologie, alternatieven, die vooral te
vinden waren en zijn In de Derde We
reldlanden. In Indonesië, Peru, Chili,
om maar enkele landen te noemen.
Philip „Ik heb toen gekonstateerd,
dat bijvoorbeeld de Indonesiërs niet
onder de indruk raken van onze mo
derne wegwerpmaatschappij met
zijn talrijke technologische wonde
ren. De Indonesiër vindt het cultuur-
bewust zijn belangrijker dan de dol
lar"
KLEIN IS MOEILIJK
Dat scherpe kontrast tussen de
westerse maatschappij en de derde
wereld-landen kwam sterk tot uiting
in de dokumentaire „Klein is moei
lijk", naar de uitspraak van prof.
Schumacher „Small is beautiful".
Hierin maakte Philip Engelen duide
lijk, hoeveel moeite de westerse tech
nologen hebben met de ontwikke
lingshulp In het westen denkt men
teveel in het groot het opzetten van
fabrieken, waar veel arbeiders werk
zouden kunnen vinden etc. In werke
lijkheid is men in de derde wereldlan
den veel eerder gebaat met de kleine
technologie, de simpele waterpomp,
het slaan van een waterput, een drai
nage-net en al die andere kleine za
ken. die door de autochtone bevol
king zelf in stand kunnen worden
gehouden, door hen zelf na een sim
pele opleiding kunnen worden ge
maakt
„Dat begripen heel veel westerse
mensen niet Die denken teveel in het
groot Klein is te moeilijk voor hen
KOUWE KUNSTJES
En dan nu „Kouwe Kunstjes". Je
Philip Engelen ging niet direkt naar
het IKON. Van 1969 tot 1971 was hij
ambtenaar.
Zeker een erg boeiende periode?
Hij lacht „Ik kwam bij het ministe
rie van Buitenlandse Zaken. Referen
daris nog wel Op voorlichting. Er
was me beloofd, dat ik daar artistiek
volledig aan mijn trekken zou komen,
maar dat bleek allesbehalve het geval
te zijn Kun je het je voorstellen? Elke
morgen als ik binnenkwam werd ik
begroet door de portier „Goedemor
gen meneer Engelen Goed geslapen
meneer Engelen? Wat wenst u bij de
koffie meneer Engelen en wanneer
wenst u te lunchen, meneer Enge
len."
Je hebt het er toch nog twee jaar
uitgehouden.
„Ja Maar het was niet zo'n gewel
dige periode. Er kwam artistiek niets
uit mijn handen. Bij het IKON heb ik
van de stoommachine een enorme
verbetering was voor de arbeiders in
de fabrieken Het vuile, echt zware
werk. werd opeens door machines
gedaan Dat was vooruitgang. Een
positieve vooruitgang Maar het is
steeds verder gegaan en nu zijn we
op een punt gekomen, waarop we
ons af kunnen vragen of we ermee
door moeten gaan of ons moeten
gaan bezinnen Velen zijn van me
ning, dat we pas op de plaats moeten
maken. Dat het onverantwoordelijk is
om zonder meer door te gaan.
In 1960 werkte ik op de Technische
Hogeschool in Delft waar ik een film
maakte over Delft en de school. In dat
filmpje zat ook een stuk over kerne
nergie Ik was toen voorstander van
het gebruik van kernenergie Als ik
die film nu terugzie, dan schrik ik
toch wel even Er zat wel enige kritiek
in, maar bet had weinig te betekenen.
Als je uit die wetenschappelijk-tech-
nische kringen komt is het erg moei
lijk om anders over de ongelooflijke
prestaties van de techniek te gaan
denken Maar als de gevolgen van die
vooruitgang ziet, het kernafval, de
dodelijke gevaren die onvolmaakte
kern-techniek met zich meebrengt,
de milieu-vervuiling, het opslorpen
van onze energie door de te sterke
groei van ons autopark, de bewape
ning. dan vraag ik me af: is het de
moeite wel waard, dat mensen voor
mij risico's moeten lopen. Je moet
steeds de moed hebben om regelma
tig de dingen te toetsen Als het
slecht is geworden, kijk dan hoe en
waarom het slecht is geworden. Daar
ben ik nu steeds mee bezig."
SCHARNIEREN
Je begon bij de Technische Hoge-
shool In Delft. Hoe ging het verder?
Philip „Ik ben inderdaad begon
nen als fotojournalist bij de TH Daar
heb ik later de audio-visionele dienst
vorm gegeven. In 1960 was ik betrok
ken bij de oprichting van de film
dienst van de TH, voor het maken van
onderwijs-technische films In dat
zelfde jaar maakte ik mijn eerste film.
die over Delft Het is toen door de
BBC uitgezonden en daar was ik
maar wat trots op. Dat was meteen
een duw in een andere richting. Ik
stortte mij op de film."
Met een subsidie van maar liefst
f40 000.— (wat erg veel was voor die
tijd),maakte hij in 1962 een film over
het studentenleven („Mejuffrouw,
mijne heren") en onder meer in 1968
een kritische film over de werktuig
bouwkunde
Philip „Dat was vlak voordat ik
naar het IKON zou gaan De werk
tuigbouwkundigen worden in het
jargon van de school „Fietsenma
kers" genoemd, omdat ze werkelijk
van alles moeten kunnen doen In die
film benadrukte ik de menselijke
aspekten van het vak De film zakte
als een baksteen op de TH. Maar met
dat werkstuk ben ik later naar de IK
ON gegaan, waar ik werd aangeno
men Het aardige is. dat mijn werk-
tuigbouwkunde-film nu weer
hernieuwde belangstelling krijgt van
de zijde van de TH
Je voelde je thuis bij het IKON?
Philip „Ik voelde me in het begin
van de jaren zeventig aangesproken
door wat het IKON bracht Vooral
haar aktualiteitenrubriek „Kenmerk"
bracht de zaken op een bijzonder
goede manier Over Maagdenhuisbe
zetting. Provo, noem maar op het IK
ON vervult een voorhoede-funktie
Dat deed ze toen en dat doet ze nog.
Het belicht de sharnieren waarop ons
tijdsgewricht draait."
igisseur Philip Engelen en cutter Fred Schiltmans tijdens het monteren van
CoiJwe Kunstjes", (foto Janus Visser).
OOR BERT VOS
ip£T
EUSDEN Er heerst enige paniek in net zaaltje van studio Con-
dia in Bussum, waar voor de medewerkers aan de nieuwe TV-serie
ouwe Kunstjes'' een pre-view zal worden gegeven. Het gaat alle-
al niet zoals het zou moeten gaan: de techniek laat verstek gaan, de
eorecorder weigert. Je zou hierin iets symbolisch kunnen zien,
nt in feite zou het voor de technici van de NOS een koud kunstje
eten zijn om die paar afleveringen van de nieuwe IKON-serie via die
i h simpele recorder te vertonen. Het komt later allemaal best voor
aar en dan kan regisseur Philip Engelen samen met de medewer-
s met enige tevredenheid kijken naar „Kouwe Kunstjes", een serie
I zes TV-spelen voor de jeugd, die op woensdag 2 januari a.s. van
i rt gaat. Een spannende serie over de technologie In onze maat-
iappij en wat wij er mee gedaan hebben. Een boeiende serie ook,
arin de oorzaak en de gevolgen van onze technologische bescha-
1 g worden verpakt in een aantrekkelijk verhaal over een meisje, dat
t haar verplaatsdoos een groot deel van technologisch nederland
stelten zet.
LENZEN
/ERSCHRIJDEN
ater, thuis in zijn werkkamer op
rdogne 11, hebben wij een ge
ek met Philip Engelen, 41 jaar, TV-
lisseur Hij is nog eigenlijk een
etje kwaad over het falen van de
hniek de dag ervoor. De boosheid
dwijnt. maar maakt plaats voor
ji ander soort boosheid, als we pra-
over zijn werk en wat hij ermee wil
eiken Want Philip is een man. die
Irk is betrokken bij de problemen
h onze welvaart, wat tot uiting komt
de talrijke televisie-dokumentai-
die hij tot nu toe voor het IKON
Een bewogen mens? Hij
dat geen juiste uitdrukking. „Ik
er steeds mee bezig, vraag me
af. wat we met z'n allen aan het
zijn. Via mijn dokumentaires
ik alles op een rijtje te zetten,
ik de mensen aan het denken
2n. Want hoewel de snelle
van onze huidige techno-
in onze westerse welvaarts-
onmiskenbare voorde
len heeft, denk ik dat we bezig zijn
grenzen te overschrijden."
Of zoals aan het slot van „Kouwe
Kunstjes" wordt gezegd: „Jullie de
den wat jullie konden, inplaats dat
jullie deden wat nodig was"?
Philip „Dat is inderdaad de rode
draad die door deze serie heenloopt
Er zijn - en dat moet eigenlijk ieder
een duidelijk zijn - bepaalde grenzen
overschreden, zonder dat we met z'n
allen hebben gezegd: tot zover en
niet verder, want dan gaat het ver
keerd."
Volgens jou is het al verkeerd ge
gaan, zijn we al over de grens van het
toelaatbare geschreden?
Philip Engelen trekt aan zijn pijp,
een tikkeltje driftig „De technologie
is anti-mens geworden. De techni
sche revolutie, begonnen in de vorige
eeuw, heeft geweldig veel betekend
voor de kwaliteit van het leven. In
deel twee van „Kouwe Kunstjes"
komt Micky, het meisje met de ver
plaatsdoos, in een textielfabriek in
Twente Als je je verdiept in de ge
schiedenis van de industrialisatie,
dan moet je erkennen, dat de komst
