„Literatuur is heel eigen
soort kennisoverdracht"
I
NIEUWE NEDERLANDSE THRILLERS
leus—en
Willem Kuipers, redakteur letteren bij De Volkskrant:
Fanny Hill,
memoires van
een dame van
plezier
„Lachen
met rode
koontjes'
VRIJDAG 11 APRIL 1980
plaatselijk nieuws
doorMamix Kreijns
LEUSDEN - Jeroen Brouwers
Kladboek, bladzijde 95: „Steeds
zeldener komt het voor dat er een
literair werk wordt besproken
zonder dat in de bespreking rod
del, om niet te spreken van laster,
over de auteur ervan wordt op
gedist, waarbij in de eerste plaats
aan de integrieit van de auteur
wordt getwijfeld en vervolgens
bijzonderheden worden ver
strekt omtrent des auteurs ge
laatstrekken, lichaamsomvang,
geslachtsdelen, huwelijks- en
liefdeleven, stemgeluid, cafébe
zoek, auto, kleding, karakter,
kapsel, maatschappelijke habi
tus enzovoort, pas als dit alles is
beschreven komt het te bespre
ken boek aan bod, dat dan bij
voorkeur in een vloek en een
zucht wordt weggebabbeld.
Literatuurkritiek in Nederland
is tengevolge van deze gos-
sip-schrijverij niet meer dan fol
klore geworden: wat Neder
landers over hun schrijvers we
ten overstijgt niet het wetens
waardigheidsgehalte van de
kletsrubrieken over „bekende
Nederlanders" in blaadjes als
„Story," „Mix," „Rits," en Privé.
Liever makkelijk, liever een sap
pig verhaal, liever babbelen,
liever show, liever de man-ach-
ter-de-schrijver, liever human
interest, liever inside-stories: zo
is in overwegende mate „de kri
tiek" in Nederland. En verder
slaat de klok: landerigheid, lui
heid, ideeënloosheid, inzicht
loosheid, bevooroordeeldheid,
gebrek aan belezenheid, gebrek
aan onderlegdheid, gebrek aan
talent. Madurodamse litera
tuurkritiek, geschreven door de
tuinkabouter, kritiek om gruwe
lijk de pest aan te hebben, kritiek
van dusdanig kaliber dat vele
beoefenaars ervan in het water
geworpen moeten worden."
Is Jeroen Brouwers de enige die last
heeft van maagzuur? Onderneemt de
Vlaamse messenwerper een prive-
kruistocht tegen het o zo gehate volkje
van kritici9 Gaan Brouwers' knuppels
uitsluitend omwille van het effekt het
hoenderhok in"?
Of schort er werkelijk een heleboel
aan ..de kritiek" in Nederland? Wan
neer Ik Willem Kuipers, sedert 1 januari
redakteur ..letteren." bij de Volkskrant,
bel met de vraag of hij bereid is tot een
gesprek, zegt hij: „Als ik daarmee iets
zou kunnen bijdragen aan de bevorde
ring van de kwaliteit van de literatuurkri
tiek, dan graag
Enkele dagen later dus de vraag is
het echt zo bedroevend gesteld met de
literatuurkritiek9 Willem Kuipers „Er
zijn natuurlijk best mensen, die het
goed doen. Tom van Deel in Trouw bij
voorbeeld, in de boekenbijlagen van
Vrij Nederland staan veel goede din
gen In de NRC ook. Maar daarnaast zie
je toch ook zeer vaak het bevredigen
van een lamlendig soort nieuwsgierig
heid Drinkt de schrijver inderdaad 28
flessen whiskey per week of het betreft
hier een celibatair asceet9 Of van die
verhalen die beginnen met een stukje
reisbeschrijving van de eenvoudige
journalist op weg naar het grote mo
ment: de Ontmoeting met de Kun
stenaar. Dat is dus volstrekt irrelevante
informatie
GEEN ENKELE ZIN
Dat soort verhalen wenst Kuipers niet
te maken Hij zou bij voorbeeld best
graag een keer een gesprek hebben
met de schrijver A Alberts Om er ach
ter te komen hoe Alberts aan zijn geheel
eigen manier van schrijven komt. door
Kuipers in een recensie onlangs om
schreven als „aan de grens van het
zwijgen." Maar voorshands zal Kuipers
geen pogingen ondernemen om tot een
afspraak met Alberts te komen „Omdat
ik denk dat het op dit moment geen
enkele zin heeft om met hem te gaan
praten. Om tot een gesprek te komen
waarin die dingen besproken worden,
die ik zou willen weten, zou je zo'n man
eerst op de een of andere manier wat
beter moeten leren kennen Anders
haalt hij bij zo'n vraag zijn schouders op
en neemt nog een kelkje. En daar schiet
je dan ook niet zoveel mee op."
„Je moet alleen met iemand gaan
praten als je op grond van zijn werk met
bepaalde problemen komt te zitten, als
je aanvullende informatie nodig hebt,
over de man z'n opvattingen, over lite
ratuur bij voorbeeld. Wanneer je dus
nieuwe gezichtspunten zou kunnen
openen."
Voorbeeld van relevante informatie:
een man als Per Olaf Sundman laten
uitleggen waarom hetgeen hij schrijft
zich nooit afspeelt in de hoofden van
zijn romanfiguren, waarom hij het nodig
vindt dat de lezer als het ware alles
waargenomen moet kunnen hebben
Voorbeeld van irrelevante informatie
„Dat Oek de Jong een zoon is van
staatssecretaris. Dat moet je dus niet in
de krant zetten Van dat soort informatie
wens ik geen gebruik te maken
Temeer niet daar de verwarring er
slechts groter door zou kunnen worden
Kuipers: „Het is voor mij onverklaar
baar dat „Opwaaiende zomerjurken"
zo n superbestseller is geworden. Elf
drukken en al meer dan 100 000 van
verkocht. Terwijl het een literair heel
knap, een moeilijk boek. Ik heb er met
De Jong lang over gepraat Veel men
sen hebben het boek als een soort au
tobiografisch verslag gelezen. Dan
verwijst dus alles in het boek steeds
naar Oek de Jong en zijn vader en zijn
moeder Maar dat zijn natuurlijk niet zijn
vader en zijn moeder, die figuren in dat
boek. Wel iets van wat hij als „vader" en
als „moeder' ervaren heeft."
Te vaak wordt een boek. zo meent
Kuipers, alleen maar oppervlakkig ge
lezen „Alsof het een willekeurig stuk in
een krant is of zo. Maar dan lees je
weinig zinvol. Je moet er moeite voor
doen om het te doorgronden Als op
bladzijde 84 bent zonodig even terug
grijpen naar bladzijde 37 Zoals je dat
met een belastinggids doet."
Zo kom je er bij voorbeeld achter dat
„Opwaaiende zomerjurken" zeer veel
meer te bieden heeft dan een auto
biografisch verslag alleen ooit zou kun
nen doen. Kuipers: „Het boek gaat over
de beslissingmomenten in het leven
van een mens. Hij wil duidelijk maken
hoe ingrijpend het is als je moet kiezen
voor jouw manier van leven, voor het
enige leven dat jij kunt leiden. Over de
noodzaak om je leven zo in te richten
als jij voelt dat het nodig is Dat je ban
den moet doorsnijden, omdat je iets
wilt
„Het is een rationeel proces, door
Oek de Jong beschreven in de persoon
van een zestien-, zeventienjarige jon
gen. Van wie het aanvaardbaar is. dat
het met zulke vragen worstelt. Een veer
tigjarige als hoofdpersoon zou hier
belachelijk geacht worden
Niettemin raakt „Opwaaiende zo
merjurken" volgens Willem Kuiper aan
fundamentele crises, die niet aan een
bepaalde leeftijd gebonden zijn. En zo.
aldus de criticus, kom je dicht bij de
wezenlijke dingen des levens
SYMBOLIEK
Hetzelfde geldt eigenlijk voor Jan
Wolkers' „Doodshoofdvlinder."
Kuipers legt uit: „Als je dat boek opper
vlakkig leest, mis je toch een hoop Dat
boek is niet het autobiografisch verslag
van iemand wiens vader overleden is.
Dat boek wordt pas zinvol, wanneer je
oog hebt voor de hele symboliek die er
in zit Die diepvrieskippen die iedere
keer de ijskast uit komen lazeren als ie
een pilsje wil pakken. Dat achteloos in
vriezen van levende wezens: dat gaat
toch over de manier waarop wij met de
dood bezig zijn.
En ook de plek waar de hoofdper
soon woont, aan de rand van de stad
met tegenover zich weilanden. Dat is
meteen een tekening van de positie van
de man zelf: die verkeert ook in een
soort grenssituatie Wel een auto heb
ben, maar dan een heel oude. Zo nog
net niet helemaal meedoen aan de con
sumptiemaatschappij. En ook die
ontmoeting met die vrouw Ik vind dat
allemaal uitdrukkingen van het feit dat
we in een uitzichtloze cultuur leven en
daar zo weining aan doen
Op grond van bovenstaande moeten
„Opwaaiende zomerjurken" en „De
Doodshoofdvlinder" naar de maatsta
ven van Willem Kuipers goede boeken
worden genoemd. Kuipers „Dat zou ik
eigenlijk in mijn beleid duidelijk willen
maken dat literatuur gaat over mensen,
dingen, samenlevingsvormen, door de
auteur beschreven op een manier zoals
nog nooit eerder beschreven. Dat lite
ratuur een heel eigen soort kennisover
dracht is. nieuw en uniek, omdat alleen
die schrijver het vanwege het hanteren
van de taal op zijn manier zo kan ver
tellen."
En „In ieder goed boek is zichtbaar
dat de maatschappij in zo'n boek ge
maakt is. De schrijver maakt werkelijk
iets. kreëert iets. doet iets nieuws. En ik
denk dat lezers dat maakproces kun
nen overnemen. Dat lezers iets over
zicht krijgen van: ik kan dat ook, de
maatschappij maken. Ik kan meedoen,
invloed uitoefenen, hier in Leusden bij
voorbeeld. Literatuur kan je bij het besef
doen ontwaken dat je dingen naar je
hand kunt zetten."
Alleen al daarom acht Willem Kuipers
het wenselijk dat iedereen alvorens aan
de dagelijkse arbeid te beginnen, een
uur zou lezen. Het zou een hoop van
„die sensitivity-ellende" overbodig ma
ken. Omdat een boek bij voorbeeld ie
eigen tijdsbeleving erkent Kuipers: „In
een boek kan gespeeld worden met de
tijd Die hoeft niet steeds lineair te ver
lopen. Zoals bij iedereen de tijd lineair
verloopt. Hoe vaak komt het niet voor
dat je met je gedachten ergens ander in
de tijd bent Als kind is het je wellicht
nog gepermitteerd om ettelijke uren per
dag afwezig te zijn. maar voor vol
wassenen is dat taboe Die moeten zo
veel mogelijk beantwoorden aan het
ideale mensbeeld, het nuchtere en
praktisch wezen, dat met open ogen
bezig is met zijn taak Maar mensen
kunnen dat toch niet bij voortduring
aan."
„Mijn pa had een wagenmakerij. En
ik herinner me dat die man 's avonds
soms twee, drie uur stil voor zich uit kon
zitten kijken. En dan ineens pakte hij
potlood en papier en maakte zo het
ontwerp van een wagen.
Het op deze manier nemen van wat
tijd daardoor de gelegenheid krijgen om
kreatief te zijn, is tegenwoordig alleen
nog gepermitteerd, wanneer het direkt
wat oplevert Reklamemannen die een
dag naar het strand mogen, maar dan
ook met de kampagne terug moeten
komen
MOEILIJK
Ik denk dat een hoop neurotische
klachten voortkomen zouden kunnen
worden, wanneer iedereen regelmatig
enige tijd voor bespiegelingen zou kun
nen nemen, enige tijd om te dagdromen
zou kunnen hebben. Maar nee, wij die
nen alert te zijn. Te leven als een auto
mobilist: voortdurend goed voor en
achter je kijken
Schrijvers brengen dat soort dingen
onder woorden Waarna het de taak
van de criticus is om het volk daar in
duidelijke, begrijpelijke termen op te
wijzen. Falen de goede kritici nu niet
juist vaak op dit punt wellicht prima ar
tikelen, maar voor wie in vredessnaam
op deze nauwelijks toegankelijke wijze
geschreven? Kuiper „Nou. ik vind dat
je best mag overbrengen, dat het moei
lijk is. wanneer het om literatuur gaat.
De belangstelling van de lezer moet
verder gaan dan de vraag, „krijgen ze
elkaar of niet?" Het gaat om een inte
resse waarbij de lezer beseft dat een
boek voor hem persoonlijke waarde kan
hebben, wat heb ik eraan9 Maar ik
vrees, dat die belangstelling er vaak
niet is En dan wordt het vaak ook niet
duidelijk waar het om gaat."
Willem Kuiper schat het aantal wer
kelijk in literatuur geïnteresseerde
Volkskrant-lezers op ongeveer 1 van
het totaal. Daarnaast dan ook nog eens
een kring van uiterst kritische volgers,
die bij de minste of geringste onnauw
keurigheid in een verhaal „uitgebreide
schoolmeesterbrieven vol gestolde
kennis" op het buro van de redakteur
letteren doen neerdalen Helaas blijkt
de kennis niet immer even up to date.
„Maar ach," verzucht de redakteur let
teren. „ik denk dat eigenlijk maar heel
weinig mensen literatuur op een zin
volle manier lezen. Voor de meesten
blijft het toch gewoon een verhaaltje.
Als het kan mooi of spannend, dan zijn
ze tevreden En dat was dan dat."
Willem Kuipers vond na zijn middel
bare school een eerste baan in dejourna-
iictiok bii het inmiddels opgeheven ka
tholieke dagblad „Het Centrum." Hij
werkte er op de redaktle In Amersfoort,
later op de elndredaktie In Utrecht.
Pas na een aantal jaren in de journalis
tiek gewerkt te hebben, besloot Willem
Kuipers te gaan studeren. Hij deed Ne
derlands en algemene literatuurweten
schap in Utrecht.
In die stad was hij na zijn studie ook
nog enige tijd hoofdredakteur van het
universiteitsblad „U." Vervolgens werkte
hij een aantal jaren als redakteur bij de
uitgeverij Ambo. Juist op het moment dat
hij besloten had om die uitgeverij te ver
laten en overwoog om wetenschappelijk
medewerker te woorden aan de univer
siteit van Groningen, werd hij door Van
der Pluijm. hoofdredakteur van de
Volkskrant, gevraagd om mee te sollici
teren naar de vacerende funktie van re
dakteur letteren.
Op 1 januari jongstleden trad Kuipers
In dienst bij de Volkskrant.
In mijn jeugdjaren verslond ik de de
tective-verhalen van Havank en Ivans.
De Schaduw was mijn grootste idool
en dat het een Fransman was kon mijn
chauvinistische gevoelens nog niet
zo aantasten.
Feit was, dat de verhalen deels in Neder
land waren gesitueerd en dat veel
daarom herkenbaar was. Ook de ver
halen van F. R. Eckmar (het pseudo
niem van Jan den Hartog), die ik kort
geleden nog in een Elsevier-omnibus
In handen kreeg, hadden In die tijd
mijn volle aandacht. Ik heb nog ver
schillende pocket-uitgaven van zijn
verhalen in mijn kast staan, misschien
wel uit een gevoel van nostalgie be
waard. Opvallend was, dat het heel
wat jaren duurde, voordat de jonge
generatie detective- en thrillerschrij
vers ontstond. Pas nu laten de nieuwe
auteurs van zich horen en het resul
taat is bijvoorbeeld de detectives van
Janwillem van de Wetering en Koos
van Zomeren, om er maar een paar te
noemen.
Jan van Hout behoort ook tot de generatie
nieuwe Nederlandse thriller-auteurs. Hij
debuteerde met „Waar de slagen vallen"
en kortgeleden verscheen van hem bij
Elsevier Boekerij zijn tweede roman:
„Grensgeval" Ik heb zijn eerste boek
met gelezen, zodat u van mij geen verge
lijking hoeft te verwachten, maar er zijn
verschillende zaken, die mij aantrekken
in zijn verhalen. Dat is in de eerste plaats
het feit. dat Jan van Hout. zelf Groninger,
zijn verhalen voor een belangrijk deel al
laat spelen in Groningen In „Grens
geval" is dat met name de havenplaats
Delfzijl, waar ik zelf nogal wat persoon
lijke herinneringen aan heb bewaard, en
de gas-velden van Slochteren, de natio
nale bodemschat. Meer nog wellicht dan
bij anderen het geval zal zijn. die niet zo
bekend zijn in en met Groningen, kom ik
in „Grensgeval" tal van herkenbare scè
nes tegen, zoals de tocht met de ple
zierboot naar het eiland Borkum. het in
dustrie-gebied van Delfzijl en de eeuwige
gasvlammen in het ..kale' Groninge
landschap. Jan van Hout weet goed die
sfeer te treffen, In „Grensgeval" is Freek
Denning de held. maar je kunt eigenlijk
beter spreken van een anti-held. aan wie
een heleboel voorbij gaat door zijn
drankzucht Van Hout haalt in deze thril
ler heel wat overhoop. De Korea-oorlog,
via communistische infiltratie tot een
terroristen-aanval op de Groninger gas-
velden Daartussen door behandelt hij
ons „nationaal vergiet" ook nog even in
zijn beschrijving van de affaires, waarin
zijn bedrijf buiten zijn wil is verwikkeld
dankzij enkele uitgekookte docterandus-
sen. Dat alles verpakt in een behoorlijk
portie meedogenloos geweld en goed
gedoseerde aktie „Grensgeval" is niet
slechter of beter dan de doorsnee thril
lers van buitenlandse bodem, maar het
heeft de charme van het dichtbij-huis-
gebeuren De arme BVD heeft het er
maar moeilijk mee
Theo Capel is free lance recensent bij de
Haagse Post. waarin hij voornamelijk
thrillers en detectives bespreekt. Een lo
gische stap is het zelf schrijven van een
thriller en het resultaat is „Weggegooid
geld", dat kortgeleden bij Elsevier
Boekerij verscheen in de reeks „Neder
landse thrillers"
Capel's stijl is wat minder gewelddadig dan
die van Jan van Hout Hij zoekt het niet
direkt in de internationale spionage-we-
reld zodat de BVD rustig kan bli|ven sla
pen „Weggegooid geld" speelt zich af in
Amsterdam in de wereld van het geld
Hoofdpersoon is Hank Stammer, die bij
de Geldkredietbank op free lance basis
karweitjes opknapt, zoals het er voor
zorgen, dat iedere geldlener op tijd de
rente en aflossing betaalt.
Stammer heeft nog een bijverdienste hij
verhuurt kamerruimte aan Turken en dat
doet hij als een joviale huisbaas
Het loopt allemaal een beetje uit de hand als
de dochter van de bankdirekteur ver
dwijnt, er vals geld in omloop wordt ge
bracht en Stammer met beide zaken
wordt belast. Hij heeft het er druk mee en
zijn zorgen worden meteen een tikkeltje
groter, doordat buren zich gaan bemoei
en met de huisvesting van zijn Turken,
die volgens hen niet vlekkeloos zou zijn.
Kortom problemen genoeg
Theo Capel weet al die elementen op een
geloofwaardige wijze in zijn verhaal te
bouwen, waardoor verschillende span
ningsvelden ontstaan De hoofdpersoon
is geen overdreven held. maar gewoon
een jongen, die zijn werk doet De pro
blemen zijn kleinschalig en worden ook
als zodanig behandeld Geen grootse
vechtpartijen met geharde gangsters,
geen spionnen Desondanks (of dankzij)
deze kleinschaligheid, waarin de bur-
gelijkheid van de verschillende hoofdfi
guren op een aardige manier te kijk wordt
gezet, blijft het verhaal steeds boeien
Eigenlijk hoeft het voor Stammer alle
maal niet zo nodig. Hij heeft een hekel
aan bazen die personeel behandelen als
vuil en hij heeft geen greintje bewonde
ring voor personeel dat kontlikkend ach
ter de baas aanloopt. Een moord oplos
sen behoort niet tot zijn meest geliefde
bezigheden
Ook hier weer: een soort anti-held, die
eigenlijk tegen wil en dank wordt betrok
ken bij de vuiligheid van anderen.
Capel weet dat alles sfeervol uit te wer
ken, ook al is ook in dit verhaal de
„ik-stljl" soms wat storend. En on
danks de eerder-genoemde klein
schaligheid van het gebeuren, ont
breekt de aktie niet en valt er zelfs een
dode (dat laatste vermeld ik voor de
liefhebbers van thrillers, die bloed
willen zien). Een aardige vondst vind
ik, dat Capel zijn verhaal laat afspelen
tijdens een hittegolf. Dat geeft een
aparte sfeer vol zwetende, puffende
mensen in een drukkende stad.
„Weggegooid geld" Is een prima de
buut. Ik zie dan ook met belangstelling
de tweede thriller van Theo Capel te
gemoet.
Bert Vos.
„Grensgeval", door Jan van Hout. 266 blz.
Paperback. Uitgegeven door Elsevier
Boekerij te Amsterdam.
„Weggegooid geld", door Theo Capel. 174
blz. Paperback. Uitgegeven door El
sevier Boekerij te Amsterdam.
Ruim twee honderd Jaar geleden ver
scheen een roman, die nog steeds de
„ongekroonde koningin van de erotische
klassiekers" wordt genoemd. Een boek,
dat even vaak van onder de toonbank dan
erboven werd verkocht. Het is een roman
Fanny Hill" van John Cleland, dat kort
geleden opnieuw werd uitgebracht In Ne
derland door uitgeverij Bruna te Utrecht.
Deze memoires van een dame van plezier
werden eerder in 1975 in Nederland uitge
bracht Voor hen, die dit amusante boek toen
misliepen, is er nu weer de kans om deze
klassieker op het gebied van erotische
schrijfkunst in de boekenkast te kunnen
zetten Amusant, omdat het boek is verlucht
met facsimilé's van de oorspronkelijke il
lustraties. die voor die tijd wellicht als bijzon
der gewaagd werden beschouwd Nu. in on
ze hedendaagse porno-maatschappij, waar
men de hand niet omdraait voor een blote
penis meer of minder, wekken deze illustra
ties eerder de lachlust dan andere lusten op.
maar het is voorstelbaar, dat het boek met
die pikante platen bij haar verschijnen nogal
opschudding verwekte Ook nu nog zijn er
landen, waar.Fanny Hill" niet zo maar open
en bloot verkocht mag worden
Hoe het ook zij .Fanny Hill" blijft een heel
aardig boek, waarin vrijwel niets onuitgelegd
blijft, hoewel natuurlijk in zeer bloemrijke
bewoordingen, zoals wij ze tegenwoordig
bijna nergens meer tegenkomen
Voor de liefhebbers beslist de moeite van
het bezitten waard Een amusante curiosi
teit
Fanny Hill", door John Cleland Vertaling J F
Kliphuis 1980 Uitgave Bruna 4 Zn te Utrecht
Gebonden, 275 blz Prijs 24,90
Na langdurig onderzoek heeft men
definitief kunnen vaststellen, dat Adam
en Eva Russen waren En wel om twee
redenen ze hadden totaal geen kleren
en er werd hun gezegd, dat ze in het
paradi/s waren
Dit is één van de talrijke anekdotes
en moppen, die terug te vinden zijn in
het amusante boekje: Lachen met
rode koontjes", samengesteld door
Antoine Philippe Meyer. Grappen
van achter het ..ijzeren gordijn", die
daar volop de ronde doen en er de
moed inhouden Cynische, satirische
galgenhumor
Politieke humor, die in vrijwel alle
Oost-Europese diktaturen, ja zelfs in
het „verlichte" Joegoslavië van Tito de
ronde doen. Op zich toch al een ge
vaarlijke bezigheid, dat moppen ver
tellen in die landen, want Vladimir
Boekotski heeft uitgerekend, dat als
iemand in de Sowjet Unie de ongeveer
tweehonderd anekdotes die in dit
boek staan zou samenstellen of lezen
en hij zou worden betrapt, hem dat op
zo n zeshonderd jaar werkkamp zou
komen te staan, wat neerkomt op drie
jaar per anekdote
Het kostelijke boekwerkje is ge
schreven „ter nagedachtenis aan de
diep betreurde Vladimir I Lenin en Jo
sef V. Stalin" Warm aanbevolen
voor mensen met gevoel voor humor.
„Lachen met rode koontjes door An-
toine 4 Philippe Meijer Vertaling Carla
Berkhout 1979 Uitgave H J W Becht
te Amsterdam paperback, 128 blz
