imKripr krnnl:
START VOLGENDE WEEK WOENSDAG IN ST. JORISKERK
Drgelcyclus 1980 brengt keur
\/an
organisten
in Amersfoort
Lisidunahof zoekt vrijwilligers
voor rijden aangepast busje
8 DONDERDAG 12 JUN11980
gevarieerd allerlei
Calvijn. de Nationale Synode zelfs
de orgels uit de kerken wilde ver
wijderen Dat is meestal niet ge
beurd. maar het orgel wordt tijdens
de kerkdiensten niet gebruikt
Opmerkelijk - en men zou uit de
betaling door de stad aan Evert
Somer kunnen afleiden dat dit ook
in Amersfoort het geval was - is,
dat juist door de afwijzing door het
calvinisme van het orgel, in de kerk
dit instrument qua wereldse mu
ziek dan een bloeiperiode door
maakt ..De organisten staan nu in
dienst van het stedelijk bestuur en
hebben een vast rooster voor de
orgelbespelingen, die bedoeld zijn
om de mensen een verstrooiing te
bieden, die zij anders in de herber
gen zouden zoeken'
De kerken, waarvan in die tijd
toch al om een begrip uit onze tijd
te gebruiken - een multifunctio
neel gebruik werd gemaakt, krij
gen hierdoor ook de funktie van
..concertzaal", een funktie die
vooral die kerken, waar grote,
klankvolle orgels zijn gebouwd tot
op de huidige dag hebben behou
den
Dat is ook met de St Joriskerk
die niet alleen als kerk maar ook
als ruimte voor culturele activitei
ten worden gebruikt
DE EUVELE MOED
Het orgel ..boven de Hofingang"
dat dus in 1636 verbouwd en uit-
aebreid is. wordt in 1726 opnieuw
uitgebreid en vernieuwd door
Andries Duyschot. De St. Joriskerk
heeft dan een orgel van 1400 pij
pen verdeeld over 24 registers met
3 klavieren Van dit ..tweede" orgel
is nu nog het wapenschild met de
twee leeuwen, dat bovenop het
rugpositief stond, over. In 1843
blijkt het orgel versleten Bij de De
venter orgelbouwer C. F. A. Naber
wordt voor 12.000,- een nieuw
orgel besteld, dat in 1845 geplaatst
wordt op het voor ons land unieke
oxaal.
„Omdat men voor de plaatsing
van het rugpositief last had van
deel van de balustrade van het
oxaal. heeft men dit plaatselijk
verwijderd." schrijft de heer H E.
Dekhuijzen in zijn „De Sint Joris
kerk van twaalfhonderd tot heden."
En hij gebruikt de woorden „de
euvele moed gehad" want het is
een vergrijp geweest, dat in onze
tijd zeker niet gebeurd zou zijn.
Het Naber-orgel. dat nu - na de
estauratie van de St. Joriskerk in
969 - weer aan de westzijde van
le kerk staat, dateert uit 1845 en is
laarmee beslist niet het oudste
/an de in Nederland aanwezige
>rgels. maar het is wel één van de
>etere orgels uit de klassicistische
>eriode Dat vereist voor de leek
>en toelichting. De muziekhistori
cus M. Hoving zegt, dat het orgel
xganisch is gegroeid, dat in deze
jroei het ene onderdeel de ontwik
keling van het andere stimuleerde,
Jat het eerste daardoor weer een
mpuls tot verdere differentiatie
Dntving
En dan is het niet zo vreemd, dat
lij de ontwikkeling laat beginnen
Dij de panfluit, die door de oude
Grieken gecombineerd wordt met
de doedelzak, dat hij de door wa
terdruk geregelde luchttoevoer
i/an het waterorgel noemt, dat om
streeks 300 v. Chr. door Klesibios
in Alexandrië is gebouwd
Weer later komen de blaasbal
gen en zo ontstaat de grondvorm
van het orgel, „die sindsdien al
leen uitgebreid en verbeterd is" Bij
de Romeinen wordt het orgel in het
theater gebruikt en na de val van
het Romeinse Rijk blijft het in By
zantium een gewaardeerd instru
ment Vandaar komt het naar onze
streken In 757 krijgt Pepijn de
Korte een orqel ten geschenke
van keizer Constantijn VI van By
zantium en omstreeks 800 wordt in
de Domkerk van Aken een bijzan-
tijns orgel geplaatst, dat waar
schijnlijk het voorbeeld is geweest
voor een meer inheemse or
gelbouw. Rond 825 bouwt een
Venetiaanse monnik hier een orgel
voor Lodewijk de Vrome, komen
geleidelijk aan in de kerken kleine
orgels - positieven genoemd - in
gebruik om de lange tonen van de
cantus frimus - de Gregoriaanse
melodie - te ondersteunen. Het
positief dient aanvankelijk om door
middel van een introductie - een
voorspel - de begintoon van het
gezang aan te geven, waarop dan
het kerkkoor kan inzetten. Verder
worden er tussen- en naspelen op
ten gehoren gebracht
Parallel met de ontwikkeling van
de Nederlandse vocale polyfonie -
veelstemmigheid - in het begin
van de vijftiende eeuw groeit het
orgel tot een instrument dat in de
zestiende eeuw tot een eerste
volledige ontplooiing komt. steeds
meer een „eigen" taak krijgt in de
kerkdiensten
ALS HET MENSELIJK OR
GANISME
Reeds is gezegd, dat het orgel
als het ware organisch aearoeid is.
maar het is ook vergelijkbaar met
het menselijk organisme. Dat blijkt
duidelijk uit deze omschrijving van
het orgel: „een muziekinstrument
(zanger), waaarop verschillende,
op windladen (luchtpijp staande,
pijpereeksen (stembanden) door
middel van windinblazing (longen),
mechaniek (spieren) en klavieren
(zenuwen) zijn te bespelen".
Wat populair gezegd is het orgel
een verzameling registers - pijpen
met eenzelfde klankkarakter maar
in toonhoogte verschillend, die met
een bepaald muziekinstrument,
zoals de trompet, de hobo en de
fluit, kunnen worden vergeleken -
die met manualen en pedalen
(resp met de hand en de voet be
diende toetsenborden) worden
bespeeld.
Al die mogelijkheden maken het
orgel tot „de koningin der mu
ziekinstrumenten" en geen won
der dan ook, dat men ook aan de
uiterlijke vormgeving - de kast -
aandacht gaat besteden, ver
schillende kerken en/of plaatsen
elkaar wat de „pracht" van het or
gel betreft zoeken te overtreffen
Zo zijn de vaak imposante en
fraaie orgelfronten ontstaan, die
aan de kerken mede hun luister
geven, die er ook toe hebben ge
leid. dat die orgels het stempel op
gedrukt hebben gekregen van
onvoldoende ervaring om met het busje
te kunnen rijden. Daar komt bij dat we
toch al krap in het personeel zitten, zo
dat we niet iedereen willekeurig vrij
kunnen maken om met de bus te rij
den", aldus de heer G. Groenendijk,
coördinator van de aktiviteiten in het
verpleeghuis
„Tot nu toe", vervolgt de heer
Groenendijk, „waren de bewoners dik
wijls aangewezen op de diensten van
slechts een vrijwilliger die buiten het
personeel met de bus wilde rijden Dat
is drie jaar uitstekend gegaan, maar die
vrijwilliger ligt momenteel in het zieken
huis waardoor onze bewoners in de
problemen komen wanneer zij ergens
heen willen."
Om zo snel mogelijk weer aan die
behoefte van de bewoners, psychisch
gestoorde oudere mensen, te kunnen
voldoen zit de stichting te springen om
een of meer vrijwilligers die bereid en in
staat zijn met het busje te rijden. Vol
gens geneesheer-direkteur P. J
Woortman wordt er in de eerste plaats
gedacht aan gepensioneerden „Daar
naast". aldus de heer Woortman.
„moeten de vnjwilligers in staat zijn hun
programma's snel aan te passen aan
de behoefte van de bewoners. Over het
algemeen komen de plannen om een
uitstapje te maken spontaan bij de be
woners op, dat ligt natuurlijk voor een
belangrijk deel aan het weer. Dat ver
eist soms nogal wat improvisatie
vermogen van het personeel en zeker
ook van de vrijwilliger die het busje
moet besturen Verder verwachten wij
van de vrijwilliger dat hij begrip heeft
voor de moeilijke situatie waarin onze
patiënten kunnen verkeren Wel gaat er
tijdens de tochtjes altijd een verpleger
mee, zodat de chauffeur zijn aandacht
op de weg kan houden Natuurlijk kan
iedere nieuwe vrijwilliger rekenen op
onze hulp en begeleiding en wordt hem
geleerd hoe hij moet omgaan met de
speciale apparatuur in het busje zoals
de rolstoellift."
Het busje van de Stichting Lisidu
na Auto Mobiel is geschikt voor het
vervoer van acht personen zodat ie
dereen die in het bezit is van een
autorijbewijs, het zogenaamde rij
bewijs B-E, ermee mag rijden. Vol
gens de heer Woortman is het wel
gewenst dat nieuwe vrijwilligers eni
ge ervaring hebben met het besturen
van een dergelijk busje. Eventuele
belangstellenden voor dit werk kun
nen contact opnemen met verpleeg
huis Lisidunahoftelefoon 942224 en
vragen naar de heer G. Groenendijk.
ganist Evert Somer kreeg „18
Hollandsche guldens van de stad
en 7 van de St Joris" voor het be
spelen van beide orgels
Er moet dus ook een voorloper
geweest zijn van het orgel, dat in
1551-1552 in de St Joriskerk
wordt geplaatst door de Utrechter
Cornells Gerritsz. Dit orgel is her
haaldelijk uitgebreid, o.a. door
Peter Jansz de Swart. de vroegere
meesterknecht van Gerrits en - in
1636 u door vooraanstaande or
gelbouwers als de familie Van Ha-
gerbeer uit Amersfoort, nl. Galtus
Germersen en zijn stiefzoon Ger-
mer Galtussen. Zij zijn het, die het
orgel met een nieuw hoofdfront uit
breiden. de kast van het 16e eeuw-
se orqel tot rugpositief inrichten
Vermoedelijk hangt die uitbrei
ding samen met het feit, dat ook in
de Protestantse kerken het orgel
weer een plaats gaat innemen,
nadat in de 2e helft van de zestien
de eeuw. vooral onder invloed van
NABER-ORGEL
Het Naber-orgel - het werd in
1890 en 1935 gerestaureerd - is
bij de laatste grote restauratie van
de St. Joriskerk naast de toren ge
plaatst en toen uitgebreid met een
register door de firma J. de Koff uit
Utrecht. Het bestaat nu uit 2460
pijpen met 38 registers verdeeld
over 3 klavieren en pedaal.
Tijdens de orgelcyclus 1980 zal
niet alleen dit Naber-orgel maar
zullen ook de beide door de Zwit
serse orgelbouwers Metzier en
Söhne te Dietikon. waarvan het
een als kerkorgel in gebruik is. ge
bouwde orgels worden bespeeld,
zodat voor de orgelliefhebbers en
voor hen. die met de klankrijkdom
van het orgel kennis willen maken
in de komende weken veel te ge
nieten valt
ORGELCYCLUS 1980
Aan de orgelcyclus werken dit
iaar mee:
Woensdag 18 juni: Jan J van den
Berg, organist te Delft
Woensdag 25 juni: Willem Hüls-
mann. organist te Amersfoort
Donderdag 3 juli Michelle Leclerc,
organist te Sens (Frankrijk).
Woensdag 9 juli: Feike Asma. or
ganist te Maassluis
Dinsdag 15 juli: Klaas J Mulder,
oroanist te Kamoen
Woensdag 23 juli: Jaap Rem-
melzwaal. organist te Amersfoort.
Woensdag 30 juli Willem Hendrik
Swart, organist te Kampen
Woensdag 6 augustus: Feike As-
ma. organist te Maassluis
Woensdag 13 augustus: Tjalling
Roosjen, organist te Soest, en
Jean Felder, organist/clavicinist te
Hilversum.
Woensdag 20 augustus. Willem
Hülsmann. organist te Amersfoort
Dinsdag 26 augustus Ben van
Oosten, organist te Den Haag
Het concert, dat Jan J. van de
Berg op 18 juni geeft, bestaat
o.a. uit Fantasie en Koraal over
„Halleluja Lofgezangen," van
Adriaan C. Schuurman, dat in
1942 als Improvisatie ontstond,
later door de componist - op
verzoek van de Delftse organist
- alsnog op papier is gezet. Ver
der worden werken van Bach,
Loeillet, Rossi, en Guilmant
vertolkt, terwijl ook de Sonate 1
In C kl. terts van Jan A. van Elj-
ken - eeen leerling van Men
delssohn - die In 1823 In
Amersfoort werd geboren ten
gehore zal worden gebracht
AMERSFOORT - Volgende
eek woensdag - 18 juni - be-
int in de St. Joriskerk de or-
elcyclus 1980, een reeks van
If concerten op de orgels uit de
t. Joriskerk. Een orgelcyclus
'aarvoor een keur van or-
anisten in die periode van 18
inl t/m 26 augustus naar
.mersfoort komt. Jan J. van den
ierg, de organist van de Nieuwe
.erk in Delft, opent de rij van
rganisten, als bijv. Klaas Jan
luider, Feike Asma en Willem
lendrik Zwart, die op de Naber-
n Metzgerorgels hun kunnen
uilen tonen.
Want gedurende de komende
ïaanden zal - op twee uitzonde-
ngen na - elke woensdagavond
m 20.00 uur in de St. Joriskerk
an goede orgelconcerten te ge-
lieten zijn.
(AN PANFLUIT TOT ORGEL
J. J. v. d. Berg.
barok, Roccoo, klassicisme en
romantiek.
Maar daarom liggen ook andere
oorzaken ten grondslag, te weten
de muzikale stijl van de periode, de
gebruikte materialen en het vak
manschap van de or
gelbouwers
EERSTE ORGELS IN DE ST.
JORISKERK
Terug naar de St. Joriskerk Al in
1374 moet er een orgel in de kerk
aeweest ziin. want dan wordt ge
sproken over een „vicarie-altaar
aan de noordzijde onder het or
gel" Bij de laatste restauratie van
de St Joriskerk is zonder meer
komen vast te staan, dat dit heeft
gehangen „aan de noordmuur bo
ven de huidige plaats van de kap-
banken, daar waar men nu nog
enige restanten ziet van natuur
schilderingen. naast het smalle
dichtgemetselde raam"
Uit archiefstukken van 1550
blijkt, dat toen ook aan de zuidwand
„boven de Hofingang gelegen"
een orgel aanwezig was. want or-
LEUSDEN - Sinds augustus 1977
maken de bewoners van verpleeg
huis üsldunahot bij uitstapjes en
varvoer van en naar zwembad Ba-
voort gebruik van een aangepast
busje. Dat busje kon drie jaar gele
den worden gekocht na een succes
volle aktle, waaronder een rommel
markt. die in totaal meer dan 60.000
gulden opbracht. De aanschafprijs
van het busje dat Is voorzien van tal
van aanpassingen, zoals een
rolstoellift aan de achterzijde, extra
verwarming en verlichting, bedroeg
ongeveer 45.000 gulden, zodat toen
een bedrag van 15.000 gulden over
bleef waarmee de eerste exploitatie
kosten konden worden opgevangen.
Omdat het niet is toegestaan de
kosten van het busje door te bereke
nen in de verpleegprljs, werd een
aparte stichting, de Stichting Lisidu
na Auto Mobiel, in het leven geroe
pen die met de schenkingen van de
bewoners en hun familieleden tracht
benzine, verzekering, onderhoud en
afschrijving te betalen. Tot nu toe Is
dat steeds gelukt, alleen is er nooit
voldoende geld geweest om een be
taalde chauffeur aan te trekken.
Voor het besturen van het busje was
men steeds aangewezen op de bereid
heid van een van de personeelsleden
van Lisidunahof of een vnjwilliger. Daar
een groot deel van de personeelsleden
uit jonge mensen bestaat is de groep
die met de bus kan rijden zeer beperkt.
,,Veel van onze medewerkers hebben
nog geen rijbewijs of beschikken over
busje van de Stichting Lisiduna Auto Mobiel dat door gebrek aan vrijwilligers de laatste tijd maar al te vaak in de
ige staat.
