Leusden heeft een ondergrondse.
/9,
Watertor in glazen cel
De paardebloem
laat er geen gras over groeien
Jl
DONDERDAG 23 OKTOBER 1980
LEUSDER KRANT
8
ONWERKELIJKE WERELD
DE riemen van de roeiboot trekken kolkjes door het water. Rustig glijdt
de boot door de kabbelende sloot. Onder water speelt zich een apart
leven af. Tussen slingerende waterplanten krioelt het van rode bolletjes,
glibberige larven en schitterende kevers. Een haal van het schepnet
maakt even een eind aan die onwerkelijke wereld. In het net zit een ras
echte onderwaterbewoner. Je kijkt recht in de ogen van een geduchte
rover. Met een zachte plons wordt de geelgerande watertor in een jam
potje gedaan, waarin het dier onrustig tegen de glazen wanden oproeit.
EERSTE KLAS ROVER
DE brede harige achterpoten van de
roofkever lijken net twee roeispanen.
Tegelijk worden ze door het water
getrokken, waardoor de geelgerande
tor zich snel door het water kan ver
plaatsen. De twee paar andere poten
zijn een stuk kleiner en worden niet
gebruikt bij het zwemmen. Een geel
gerande watertor is een forse kever
met een lengte van 2 3 centimeter
Het sterke lichaam wordt beschermd
dooreen hard chitine pantser, dat een
groenzwarte kleur heeft. Aan de ran
den is dat harna met gele biezen
afgezet, waaraan de tor zijn naam te
danken heeft. De kop draagt twee
bolle ogen, sprieten en gevaarlijke ka
ken. Om goed door het water te kun
nen schieten is de kop klein. Het is net
of het insect zijn kop tussen zijn
schouders trekt om er zo gestroom
lijnd mogelijk uit te zien.
Voor zijn medebewoners in de sloot is
het raadzaam niet te dicht in de buurt
te komen van de geelgerande, want
het is een rover van de eerste orde.
Deze tor kan gemakkelijk kikkers, sa
lamanders en kleinere vissen aan.
Wanneer een geelgerande watertor in
een tuinvijver terecht komt, schuwt hij
uw prachtige goudvissen niet. Evenals
de meeste kevers heeft deze kever
vleugels tot zijn beschikking Deze be
horen tot de standaard-uitrusting van
de gele rover en liggen gewoonlijk
opgeborgen onder de fraaie dekschil
den. Alleen in de paartijd wordt er
door de geel gerande kever gebruik
van gemaakt. Aan de dekschilden kun
je trouwens ook zien met wie je te
maken hebt. Het mannetje heeft
gladgepolijste schilden, het vrouwtje
heeft een groeven-patroon op haar
schilden.
ZUURSTOF POMPEN
DE geelgerande watertor is inmiddels
tot rust gekomen in zijn tijdelijke gla
zen cel. Statig zwemt hij rond en stijgt
zo nu en dan naar de oppervlakte.
Hierbij steekt de tor zijn achterlijf net
boven de waterspiegel uit. Even blijft
het dier hangen, wappert wat met de
schilden, en duikt dan weer naar be
neden. Wat de tor doet is van levens
belang. Insecten hebben geen longen.
Bij onderwater levende insecten ont
breken kieuwen en het harde harnas
kan geen zuurstof doorlaten De
watertor moet op een andere manier
aan zuurstof zien te komen. Van tijd
tot tijd komt de kever aan de opper
vlakte. Het achterdeel wordt boven
water gestoken, de dekschilden even
opgelicht en de luchtvoorraad onder
de dekschilden wordt ververst. Maar
nu moet die zuurstof nog in het li
chaam van het insect komen. Insec
ten hebben een vertakt buizenstelsel
door hun lichaam lopende tracheeën.
Deze buizen staan door openingen in
verbinding met de buitenlucht Bij de
geelgerande watertor bevinden zich
de openingen onder de dekschilden,
waar ook de luchtvoorraad zit. De ge
bruikte lucht wordt door de spier
bewegingen uit de tracheeën geperst,
de verse lucht kan naar binnen en elke
cel van het insect wordt zo voorzien
van levenbrengende zuurstof.
GEELGERANDE watertorren zijn ech
te rovers en believen dan ook alleen
maar een hartige hap. De kever mag
dan grote ogen hebben, hij gebruikt
ze nietbij het opsporen van een prooi.
Daarvoor heeft hij uitstekende reuk
zintuigen die in de sprieten en in de mi
tasters van de onderkaken liggen. De
reukzin van de geelgerande watertor
is terdege onderzocht Wanneer er
een druppel bloed in het water gedaan 5
wordt, waarin de kever zich bevind, I
dan begint de kever direct opgewon-
den rond te roeien met trillende sprie
ten en wijd geopende kaken. Hij is op
zoek naar een prooi die er helemaal
niet is Een stukje gekookt vlees,
waaraan geen enkele geur zit, brengt
het dier niet tot opwinding Ook aan
wriemelende kikkerlarven in een gla
zen buis besteedt de gele rover totaal
geen aandacht. De geur van de prooi
brengt de rover in beweging en niet
het zien van een slachtoffer.
Evenals andere levende wezens moet
de geelgerande kever voor nageslacht
zorgen. Wanneer het verliefde man
netje een bruid ontdekt heeft, grijpt hij
haar stevig vast. De zuignappen aan
zijn voorste poten bewijzen hierbij
goede diensten. In een stevige om
arming vindt de bevruchting plaats.
Het vrouwtje gaat nu op zoek naar
een geschikte plaats om de eieren te
leggen. Met een legboor scheurt ze
een gleuf in de stengel van waterplan
ten. Daarin wordt een eitje gelegd. Uit
dit ei kruipt een wezen dat in geen
enkel opzich op zijn ouders lijkt. Al
leen hun vraat- en roofzuchtige aard
heeft hij geerfd. De larve is een onge
veer zes centimeter lang beest, dat er
zeer vervaarlijk uitziet. Gewapend met
twee enorme kaken, die wijd open
staan, hangt de larve aan de opper
vlakte van het water in afwachting
van een slachtoffer. Wanneer die ge
vonden is, grijpt de larve de prooi vast
en drijft zijn kaken in het lijf van de
ongelukkige. De maaltijd is begonnen.
Maar je ziet niet dat de larve zich te
goed doet aan hompen vlees. De larve
verslindt zijn prooi zonder dat je het
ziet. De kaken zijn hol en door de
holte spuit de larve verteringssappen
in zijn prooi. De larve hoeft nu alleen
maar te zuigen om zich te voeden. Het
enige wat er overblijft is de verpak
king, die langzaam naar de bodem
dwarrelt. De kinderen van de geelge
rande watertor zijn zulke kanibalen,
dat ze bij gebrek aan andere prooi
dieren rustig elkaar opzuigen. Op een
gegeven moment is de larve volgroeid
en kruipt in de bodem. Daar verpopt
hij zich en na enige tijd komt de geel
gerande kever tevoorschijn. De hele
ontwikkeling van ei tot volwassen dier
duurt gemiddeld één jaar.
GESTIPPELDE GRASDEKEN
TUSSEN de takken van de bomen die de weg omzomen, kijk je het
wijde land in. Het groene gras van de polder buigt door de felle wind. De
vele paardebloemen vormen gele stippen in de grasdeken. Als lachende
zonnen stralen ze je toe. Maar om de pracht van de paardebloem beter
te zien, moet je erop je knieën bij gaan zitten.
FAMILIE MET LIJFSPREUK
VOOR veel mensen is de paardebloem
zo gewoon dat hij afgedaan wordt
met 'het is maar een paardebloem'
Net of een algemeen voorkomende
plant niets moois heeft Pluk er dan
maar eens één en bekijk die gele stra
lenkrans beter Wat wij voor één
bloem aanzien is in werkelijkheid een
heel boeketje Oe paardebloem hoort
thuis in een heel grote plantenfamilie
die als lijfspreuk heeft; 'Vele kleintjes
maken één grote'. Het is de groep van
de samengesteld-bloemigen of com
posieten. Deze familie bestaat uit
honderden verschillende soorten
Twintig procent van alle Nederlandse
plantensoorten zijn composieten Veel
bekenden zijn daarbij. Wat dacht u
van het madeliefje en de korenbloem,
de distels en de kamille De vorm van
de bladeren, de kleur en de grootte
van de bloemen mogen dan verschil
len, één ding hebben de composieten
gemeen
Hun bloem bestaat uit een hele ver
zameling kleine bloemen Bij de paar
debloem is dat heel duidelijk te zien.
Als u een van de buitenste bloem-
slippen lostrekt, komt er een bloempje
te voorschijn, dat nauwelijks die naam
verdient. Toch is dat pluimpje met de
grote gekleurde slip wel degelijk een
bloem, want het sliertje dat er uit
steekt is een stamper En zo is dat bij
al die bloemetjes van de paardebloem.
De meeldraden zult u vergeefs zoe
ken. want die zijn er nu niet meer. Bij
de meeste andere bloemen staan de
meeldraden in een kring rond de stam
per De paardebloem doet het op een
andere manier. Voordat de stamper
uit de bloem omhoog komt, bloeien
eerst de meeldraden. Het stuifmeel
valt van de rijpe meeldraden in een
kokertje De bodem van dit buisje
wordt gevormd door de stamper.
Deze gaat aan het groeien en steekt
op een gegeven ogenblik boven de
bloem uit. Bovenop de stamper ligt
het stuifmeel te wachten tot het mee
genomen wordt aan borstelige insek-
ten poten.
TALRIJK NAGESLACHT
DE paardebloem maakt zich er niet
met een Jantje van Leiden af. Hij
zorgt namelijk voor een zeer omvang
rijk nagslacht. Dat blijkt wel uit de
enorme aantallen paardebloemen die
we in sommige weilanden en langs
wegen aantreffen De paardebloem
houdt van een voedselrijk milieu. De
meeste weilanden worden flink be
mest en zijn daardoor voedselrijk. Veel
planten kunnen juist niet tegen zo'n
overdaad aan organisch voedsel en
verdwijnen meer en meer uit onze
weilanden. De paardebloem weet zich
prima aan te passen en uit te breiden.
Dat de paardebloem er geen gras over
laat groeien blijkt wel uit de hoeveel
heid zaad die hij produceert.
Uit elke bevruchte stamper groeit
zaad Aan elk zaadje zit direct al een
mechanisme om het zaad te versprei
den. ledereen kent wel het pluisje
waaraan het zaadje hangt Door de
wind wordt het zaad meegenomen en
weggevoerd, zo ver mogelijk van de
moederplant vandaan Gelukkig ont
kiemt niet elk zaadje, al vindt een
paardebloem in spé het al gauw goed
Voedselrijke plekken hebben we ge
noeg, vandaar die enorme hoeveel
heden gele zonnen waar we nu volop
van kunnen genieten
EET SMAKELIJK
DE naam 'paardebloem' komt waar
schijnhjk van het feit dat paarden in
tegenstelling tot koeien, deze plant
niet versmaden. Ook konijnen schij
nen dol te zijn op paardebloem.
Vooral als de moertjes geworpen
hebben, lusten ze wel een versterken
de hap groen. Paardebloemen bevat
ten bepaalde stoffen, die een ver
sterkende werking hebben Naast de
streeknaam konijnengroen heeft de
paardebloem nog veel volksnamen.
Aan zijn grofgetande bladeren dankt
de paardebloem de naam Leeuwen
tand, die we ook in het Engels, Frans
en Duits tegenkomen. Ook aan het
vruchtpluis heeft de paardebloem bij
namen overgehouden. Enkele ervan
zijn Brievenbesteller en Kaarsjes-
bloem.
Veel mensen kennen de paardebloem
als molsla, een gerecht dat goed te
eten is. Vroeger zocht men daarvoor
de bladeren van paardebloemen die
onder een molshoop bedolven waren.
Deze bladeren waren bleek en zacht
gebleven, want het zonlicht kon er
niet bij Om nu molsla te kunnen ma
ken. moet u zoeken naar bladeren die
onder het lange gras zacht gebleven
zijn. U bereidt ze op dezelfde manier
als sla en u hebt niet alleen een heer
lijke salade, maar ook een gezonde
maaltijd. Molsla bevat veel vitaminen
en mineralen Bovendien verlost het
dagelijks opknabbelen van enkele
paardebloembladeren u van de meest
hardnekkige opstopping.
Dat de paardebloem al eeuwen gele
den bekend stond als een genees
krachtig kruid blijkt wel uit de Latijnse
naam Taraxacum vulgare. Taraxacum
is een samenstelling van de Griekse
woorden taraxis - een oogziekte - en
akeomai dat genezen betekent. In
sommige delen van ons land kent men
ook de naam kankerbloem. Ze werd in
vroegere tijden gebruikt om deze ge
vreesde ziekte te genezen. Wie weet
welke machtige medicijn er verborgen
zit in de gele stralenkransen van de
paardebloem. Laten we daarom zuinig
zijn op onze wilde kruidentuinen.
TENTOONSTELLINGEN
AMERSFOORT
MUSEUM FLEHITE Westsingel
50
tm 31 okt géén tentoonstelling en
vanaf 1 nov tent. „Wilhelmina
1880-1980"
DE ZONNEHOF Zonnehof 8
tm 16 nov. Deense vormgeving,
getypeerd door sober gebruik van
natuurlijke materialen als klei, wol
katoen, hout.e d met betrekking
tot toegepaste kunst, vormgeving
van de woonomgeving industriële
vormgeving en de architektuur.
Open; ma tm za 10-17 uur; zo 13-
17 uur. Entree; 1,50; 0,75 cjp/
tm 15 jr; don ACR/p65 evenals
scholen uit de regio mits onder be
geleiding van één of meerdere do
centen gratis toegang.
HET PLOEGHHUIS Muurhuizen
159.
24 okt tm 2 nov Jan de Valk. Mat-
hilde Jurissen, Gijs Keizer. Henk
Rooimans, Maratien de Vries te
keningen, email, keramiek en
schilderijen.
Open vr 19-22, za 11-17; zo 14-
17 en do 30 ook 14-17 en 19-22
uur.
HET KAPELHUIS Krankeleden-
straat 11
In tegenstelling tot vorige berich
ten is er in de periode tm 31 okt.
géén tent. De tent. van Engelse
keramisten begint op 1 nov
GALERIE CONINCK Coninck-
straat 20 tel. 033-729368.
tm 2 nov. Jacques Wesselius,
schilderijen en gouaches. Open
wo tm zo 13-17 uur en na afspraak.
ZIEKENHUIS DE LICHTENBERG
Utrechtseweg 160.
tm 15 dec. Najaarstent. Jan van
Nouhuys, edelsmeedkunst;E.G.
van Heusden. olieverfschilde-
rijen;Bram Patijn-aquarellen;
Herman Buytenhuys, schilderijen
(Spaanse en Hollandse land
schappen).
Open: ma tm zo 8-20 uur.
ST. ELISABETH ZIEKENHUIS
Ringweg Randenbroek 110
tm 19 nov. Suzan Sellegers,
aquarellen. Open. ma tm zo 8-20
uur.
GALERIE CON SEPT Bis-
schopsweg 129
tm 27 okt Klaartje Kamermans.
Corien Ridderkhoff, Leontien
Wessels, kleikollektief.
Open: vr 10-17, za 10-16 uur
WERKWINKEL OKAPI Bloemen-
daalse Binnenpoort 12
Hier exposeren voor onbepaalde
tijd Mirjan Korse en Beatrijs Vis
sers. kledingstukken, objekten,
aquarellen en tekeningen Open:
dag. 9.30-17.30 en za 11-17 uur,
ma en wo gesloten.
APOTHEEK AMERSFOORT
Zonnehof, Zonnehof 8.
Hier kan iedere Amersfoorter een
kunstwerk lenen naar eigen keuze
voor 1- per maand met een
max. periode van zes maanden.
Open: ma tm vr 10-17 uur en op
zaterdagen dat er een tent. is in de
Zonnehof.
OPENBARE BIBLIOTHEEK
Zonnehof 12
tm 30 okt. tent over boeren en ar
beiders in Latijns-Amerika (CLAT-
solidariteitsbeweging met Latijns-
Amerika), met o a foto's en tek
sten. Open. di tm vr 10-12; 13-17;
19-21 en za 9-12 uur
TENTOONSTELLINGEN BAARN
CULTUREEL CENTRUM DE
SPEELDOOS Rembrandtlaan 35.
tm 26 okt. ..Plaatjes van Verkade",
door zes kunstenaars vastgelegd
in aquarel.
Open tijdens de normale
openingsuren van de Speeldoos.
TAVEERNE REST. GROENE-
VELD Amsterdamsestraatweg 42.
tm 19 dec. Berta van Wijngaarden,
poppen, en geborduurde wand
kleden en schilderijen, etc.
Open: di tm zo 9-22 uur.
TENTOONSTELLING HOEVE
LAKEN
SPARRENDAM Veenwal 6
tm 1 nov. Riekje Feitsma-Of-
ferhas, aquarellen en olieverf
Open za en zo 14-17 uur
TENTOONSTELLINGEN LEUS
DEN
BETTYS INTERIEURKUNST
Kooikersgracht 4
Voor onbepaalde tijd exposeert
Annette Fraai-Anzoni hier met
poppen en tekeningen (textiel).
GALERIE LEUSDEN Ardennen
11.
tm 2 nov Olga van der Most, pop-
penkunst (Commedia dell'Arte) en
Leo Bos, olieverf en tekeningen
(clownsgezichten). Open; wo tm
zo 13-18 uur en na afspraak, tel.
033-942027.
TENTOONSTELLINGEN SOEST
GALERIE DE DRIE RINGEN
Kerkstraat 11b
tm 1 nov Maarten 't Hart. schilde
rijen en gewassen inkttekeningen.
Open: di tm za 11-17 uur.
AGENDA SOEST
Donderdag 23 oktober
Film, Artishockgebouw, Steen-
hoffstraat 46; tel. 02155-19577; 21
uur ..De code van Neerlands
Hoop". Entree: 4.50; 3,50 cjp/
leden etc.
Zondag 26 oktober
Kinderfilm/doemiddag. Artishock,
tel 02155-19577,14-17 uur „Peter
en de wolf" en „Repelsteeltje",
daarna tekenen, opstel maken etc
Entree: 2,- inkl. limonade
Thema-ochtend Artishock 10 15
uur (vanaf 9.45 uur koffie) met als
onderwerp ..Is er nog een plaats
voor de patiént in de gezondheids
zorg". Spreker Aart Verhoeven
van werkgroep 2000.
Toegang gratis.
Woensdag 29 oktober
Vrouwencafé Artishock, in de
Soos. vanaf 20.30 uur.
Op 24 oktober opent de Bondsspaarbank een gloednieuwe
„ondergrondse". Een kluis, die diep onder het aardse gewoel de veiligste
plaats is voor uw geld en kostbaarhedea
Maar ook boven de grond is er iets bijzonders aan de hand.
In Leusdens gloednieuwe winkelcentrum „Hamershof" en in het
kortgeleden uitgebreide winkelcentrum „De Biezenkamp" worden
tegelijkertijd twee nieuwe kantoren van de Bondsspaarbank geopend.
Daarmee offreert de Bondsspaarbank als enige bank in Leusden
financiële service in beide winkelcentra.
Alle aanleiding om op vrijdag 24 oktober tijdens
de koopavond in het kantoor „Hamershof" „open huis"
te houden van 's middags 5 uur tot 's avonds 9 uur.
U bent natuurlijk van harte welkom.
Mocht u al spelen met de gedachte
om een kluisloket te nemen, dan lijkt een bezoekje
helemaal de moeite waard, om de ultramoderne
Huisinrichting te bezichtigea Voor iedere bezoeker
ligt op 24 oktober een aardige attentie gereed.
En kinderen van 0 tot 12 jaar ontvangen
bovendien een origineel Bondsspaarbank-spaarbusje,
ook als u toevallig niet van onze diensten gebruik
maakt! Dus nogmaals: welkom bij de bank voor alle
mensen en alle zakea
