Eerst de Napolitaanse
zien, of wachten op een
Playmobile Kerstgroep?
KEllST
'Al,
UITEINDELIJK
DECEMBER 1980
Waarop is het wachten? Het wachten is, naar ik vrees,
op een kerstgroep van Playmobile. Of van Lego mis
schien, maar dat is om het even. Want was het niet ir. Lego,
die onlangs een bedrag van niet minder dan één miljoen
Nederlandse guldens uitloofde voor degeen, die een
nieuw, door Lego te fabriceren speelgoed weet uit te vin
den?
Wie het ook gaat doen, een uitvoering van het kerst
gebeuren in deze vorm gaat er komen. En misschien is dat
nog niet eens zo heel erg ook.
Bij ons thuis leek het stalletje
aanvankelijk nog het meest op een
chalet Een chalet met een rieten
dak en aan de voorzijde houten
hekjes, die het idee van een ve
randa gaven
Te luxe dus, veel te luxe. Een te
nabij hangend kerstboomkaarsje
reduceerde dan ook op kwade dag
het pompeuze bouwsel tot een ge
past onderkomen voor de heilige
familie. Het rieten dak ging geheel
in rook op en de geblakerde hou
ten hekjes accentueerden schrij
nend het hardboard-karakter van
de achterzijde van de stal. De
daarop dóór iïiGêuêr aange
brachte handgeschilderde decors
bleven steken in een hoop goede
wil en weinig vakmanschap. En
dus kwam onvermijdelijk de ad
vent. waarin het stoffelijk over
schot van de stal op een dinsdag
morgen naast het vuilnisvat werd
geplaatst en vandaar al weer ver
dwenen was voor de gemeente-
reiniging langs was geweest.
Dat moet nu meer dan twintig
jaar geleden zijn. Ik herinner mij
het gebeuren, omdat toen het
startsein werd gegeven voor een
uiterst bonte stoet van Jozeffen,
herders, kribben en wijzen, die se
dertdien bij ons onder de boom de
kerstdagen doorbrachten. De oor
spronkelijk bij de chalet aange
schafte beeldengroep was in de
loop der jaren drastisch uitgedund.
De nog resterende figuren ver
toonden nagenoeg zonder uitzon
dering witte plekjes en plekken, als
had een besmettelijke ziekte vat
gekregen op de deelnemers aan
het gebeuren. Maar het waren ge
woon de vele tientallen plaatsen
waar afgestoten verf onbarmhartig
een blik gunde op het massief gips.
uit welke materie zowel engelen
als kamelen geschapen bleken.
GLUTON
Daarom mocht echter niet wor
den getreurd. De creativiteit had
toch al toegeslagen na het ver
dwijnen van de oude kerststal.
Onder leiding van moeder creëer
den wij in het vervolg jaarlijks zelf
iets onder de boom. waarbij rots
papier, gluton en kunstmos be
langrijke ingrediënten vormden
De figuren om dit wonderlijke land
schap te bevolken, zouden we ook
best zelf kunnen vervaardigen, zo
luidde de misvatting. En zo on
stonden watten-schapen met lu
ciferspoten en werd het kindeke te
ruste gelegd in een uit gehalveer
de wasknijpers opgetrokken knb-
beke.
Een bevriend beeldend kun
stenaar had oog voor het aldus
veroorzaakte kinderleed en be
loofde voor het volgend jaar een
groep voor ons te maken. Toen hij
51 jaar later weerkeerde, was dat
in gezelschap van drie terracotta
figuurtjes. Erg mooi, maar ook wat
erg weinig voor een kerstgroep De
vriend bleek het achterliggende
jaar slechts tijd te hebben gevon
den voor de meest essentiële le
den van het kerstgezelschap: Jo
zef, Maria en het kind. Maar de
belofte dat er jaarlijks uitbreiding
van de groep zou plaatsvinden,
maakte veel goed. Ondertussen
behielpen wij ons met de eigen
creaties als aanvulling op het pro
fessionele trio, al kwamen de ver
houdingen nogal scheef te liggen.
Het kind bleek twee schapen groot
en Jozef keek met gemak over de
jiici i vai i uc i\ai i
„CHAOS"
Het is er het daarop volgend jaar
niet beter op geworden. De be
vriende kunstenaar liet het afwe
ten en uit balorigheid plaatsten
mijn zus en ik het kerstgezelschap
daarop temidden van Dinky Toys
en Schuco. Dat moet het jaar ge
weest zijn, dat het begrip „kerst
stal" voor mij geruime tijd syno
niem werd aan termen als
„chaos".
Mijn ouders trachten dat te com
penseren door in de kerstvakantie
uitvoerige trips langs kerken te or
ganiseren. alwaar de kosters voor
inrichting van een kerststal hadden
mogen zorgdragen Zo heb ik er
vele mogen aanschouwen in mijn
jongere jaren. De traditionele, met
van die gipsen kolossen en als
centrale attractie de knfkengel. De
wat modernere, waarbij er vaak
niet voor werd teruggedeinsd ge
durende enige tijd enkele levende
schapen in de stal te laten vertoe
ven. Of de ultra-moderne, die een
paar jaar lang op het marktplein
van onze woonplaats verscheen,
maar later niet meer, omdat de
heilige familie en hun gasten te
vaak het slachtoffer van verniel- en
roofzucht waren geworden.
Nu, ruim twintig jaar later dus,
moet ik bekennen met mijn eigen
kinderen weinig anders te doen dan
mijn ouders met de hunne. Ook bij
ons is de huisstal een geïmprovi
seerde bende, waar restanten uit
oma's stal de aandacht delen met
eigen geknipte en geplakte figu
ren Het hoofd van de gipsen Jozef
is er jaarlijks het middelpunt van
een ongelijke strijd tussen zwaar
tekracht en Bisonkit. En Jezus
kwam er achtereenvolgens op pa
pier. gras. stro en karton ter we
reld.
KLASSIEK
Maar ook wij compenseren. De
jaarlijkse tochten langs kerken met
kerststallen genieten in kleine
kring reeds een zekere faam, al
blijft het moeilijk de jongste er van
te overtuigen dat al dat schoons
niet in de zomermaanden valt te
bewonderen. Nog steeds blijkt de
klassieke kerststal te bestaan en
onverminderd is de knikengel dé
attractie voor kinderen. Ook de stal
met levende schapen, die wij in
mijn oude woonplaats opzochten,
blijkt nog te bestaan. Alleen heeft
de pastor om wellicht begrijpelijke
redenen de stal thans voor zijn
kerk laten plaatsen in plaats van
daarin. Op de markt blijkt de ultra
moderne stal nimmer te zijn weer
gekeerd.
Een overzichtelijk kerstgebeu
ren van Playmobile. alle figuren op
het juiste formaat, onbreekbaar en
gewend aan kinderhanden. Het
begon mij, gezien het boven
staande, wel te lijken. Want nog
steeds komt die associatie met
chaos door het hoofd
NAPOLITAANS
Tot wij vorig jaar, tijdens de ge
bruikelijke kerststallen-com-
pensatie-tocht in het rijksmuseum
,Het Catharijneconvent" in Utrecht
GSiaDGGSG. !"u io Gaaf alIiJG a! VSS!
schoons en uit roomse en andere
DOOR MARNIX KREYNS
verledens te bewonderen, maar
rond de kerstdagen staat er een
Napolitaanse kerststal opgesteld.
En die is zo mooi, dat je al je eer
dere associaties bij het aan
schouwen van kerststallen thuis
en elders terzijde schuift. Een in
formatieblad leert dat de uit de
achttiende eeuw daterende groep
niet minder dan veertig figuren
omvat. Twee eeuwen eerder was
men, onder invloed van de
contrareformatie, begonnen met
het creëren van kerstgroepen.
Door een beetje in te spelen op de
menselijke hang naar pracht en
praal hoopte de r.k. kerk de aan
dacht van de gelovigen op zich te
vestigen en gevestigd te houden.
Bovendien bleken de kerstgroe
pen uitzonderlijk geschikt voor het
geven van aanschouwelijk onder
richt, namelijk door belangrijke ge
beurtenissen uit het teven van Je
zus er een plaats in de tegen.
Uiteraard waren het de Jezuïe
ten die van deze methode een han
dig gebruik wisten te maken, maar
- zoals dat nu eenmaal gaat - be
hoorde het hebben van een uit
voerige kerststal al snel tot de
musts van een beetje edelman, en
dus trof men de groepen ook aan in
tal van paleizen en paleisjes
Het informatievel leert verder
dat vooral in Napels veel van deze
fraaie groepen vervaardigd wer
den. De afzonderlijke figuren wer
den daar niet door één persoon
gemaakt, maar voor ieder onder
deel waren er eigen specialisten
Kunstenaars produceerden uit klei
de koppen, houtsnijders zorgden
voor armen en benen. Vrouwen
zorgden voor de mooie kleding
stukken, terwijl er dan ook nog
eens een soort super-specialisten
zich onledig hielden met de ver
vaardiging van minuscule muziek
instrumenten, broden, worsten en
andere handelswaar. Dat deden
wij dus thuis helemaal verkeerd,
alhoewel het ontbreken van een
Een Kerststal, nog niet van Lego, maar wat niet is kan nog komen
regisseur toch de voornaamste
aanleiding tot de chaotische tafe
relen moet zijn geweest Het in
formatieblad: „Het opstellen van
de kribben was het werk van regis
seurs, die figuren tot groepen
vormden, waarbij zij rekening
moeten houden met de karak
tereigenschappen van elke figuur
en de rol die zij vervulden in het
geheel."
FUNKTIE
Dit laatste was zeer belangrijk,
„want men moest voorkomen, dat
hun dramatische gebaren in de
ruimte verloren gingen. Zij moes
ten een funktie vervullen bij het uit
beelden van de gemoeds
gesteldheid en het verkrijgen van
een harmonische compositie".
Zo is dat. En bovendien moest
rekening gehouden worden met de
verschillende hoogtes van de fi
guren. Door de kleinere achteraan
te zetten en de grotere wat meer
naar voren kan een diepte-effect
worden bereikt, dat het geheel nog
betovender maakt dan het al is.
Want het is een fascinerend ge
heel, daar de Italianen zich niet,
zoals wij dat doen, laten beperken
tot standaard-toebehoren als ka
melen, ezels, herders, wijzen, één
os en één ezel. Nee, er draaft een
bonte schare volkstypen op. zoals
daar zijn de marktkooplui, straat
zangers en muzikanten, ge
groepeerd in levendige markt
scènes en straattoneeltjes. Hierbij
echter maakt de educatieve dienst
van het museum een kleine kant
tekening: „We moeten wel beden
ken, dat het volksleven van het 18e
eeuwse Napels in werkelijkheid
niet zo fleurig was als de kerstkrib
ben ons laten geloven. Want on
danks het feit dat de figuren met
hun karakterkoppen net echt lij
ken, hebben we te maken met een
geïdealiseerde voorstelling die
adel van het „vrolijke en onbe
kommerde volk" had. Armoede,
ziekte en dood zullen ook toen kind
aan huis geweest zijn in de Napo
litaanse sloppen", zo meldt het
informatiebulletin.
Dat mag zo zijn; voor mij maakte
de Napolitaanse groep in Utrecht
duidelijk wat een kerstgroep wel
kan zijn, na jaren van ontmoetin
gen met kerststallen, die het wer
kelijk niet waren, En dan schijnen
er nog mooiere te zijn. De veertig
figuren tellende groep van het
Catharijneconvent moet oor
spronkelijk nog groter zijn geweest
en in sommige Italiaanse kerken
schijnt men nu nog kerstgroepen
met wel honderd figuren te heb
ben.
Daarbij schijnen vooral de
drie wijzen uit het Oosten van een
uitzonderlijke pracht en praal te
zijn. Maar dat ga ik, met de kinde
ren, nog eens bekijken in het
Bayerisches Nationalmuseum in
München, waar de grootste collec
tie kerstkribben ter wereld te vin
den is.
Ook daar ontbreekt voorshands
nog een groep van Playmobile.
Hoe lang nog. is de vraag.
