angstaanjagende roman
over een nieuwe ijstijd
Nederlandse schilders van
de zeventiende eeuw
Kunst encyclopedie
„Wijlen Sarah Silbermann"
Lampo en het fantastische
De Nederlandse
Schilderkunst - van
de primitieven tot
het expressionisme
DE
NEDERLANDSE
SCHILDERKUNST
leusder krant
Christopher Wright
Cantecleer
DONDERDAG 22 JANUAR11981
10
In 1977 verscheen bij Gottmer in
Haarlem de Nederlandse vertaling
van „The weather conspiracy",
waarin een team specialisten, zich
onder meer baserend op enkele be
langrijke ClA-rapporten, de moge
lijkheid van een nieuwe ijstijd onder
zoeken. Een nogal angstaanjagend
boek, waarin de ondergang van de
huidige beschaving wordt aange
kondigd door een vrij snelle, nieuwe
ijstijd. Geen atoomoorlog, maar de
natuur maakt een einde aan onze
moderne tijd. Zijn er dan zoveel te
kenen, die er op wijzen, dat de vette
jaren voorbij zijn en dat we de ma
gere jaren tegemoet gaan? Volgens
de deskundigen wel.
Onze samenleving is gebaseerd op
evenwicht Raakt dat evenwicht zoek,
dan zijn er grote konsekwenties voor
een bepaald deel van de wereld Hon
gersnood. opstanden, revoluties, oor
logen zijn vaak ontstaan door een ba
lans. die doorsjoeg naar één zijde Ook
in de natuur is evenwicht een zeer be
langrijke zaak. Zo niet nog belangrijker,
omdat een onevenwichtige natuur weer
het evenwicht in onze samenleving
ernstig verstoort. Het gaat dan dubbel
op. Een belangrijke factor in dit geheel
is ons klimaat Hoewel deskundigen
over de hele wereld met grote ijver
trachten het klimaat te doorgronden en
zo mogelijk te beheersen, is het resul
taat nog niet indrukwekkend, terwijl de
tijd dringt. Er is een nieuwe ijstijd op
komst en sneller, dan we met z'n allen
verwachten.
In het verleden is een dergelijke ijstijd
ook zéér snel gekomen Vooraan
staande geleerden zijn tot die konklusie
gekomen op grond van vondsten van
,,ter plaatse ingevroren mammoets die
nog verse plantenresten in hun maag
hadden".
Het weer is de afgelopen jaren niet
stabiel geweest Wie er de krantenbe
richten uit de afgelopen periode op na
slaat, zal tot de ontdekking komen, dat
het klimatologische evenwicht is ver
stoord- Perioden van grote droogte (en
hitte) aan de ene zijde van de wereld
corresponderen met de perioden van
enorme kou. sneeuwval en overstro
mingen aan de nadere kant van de aar
de Geen redelijke gelijkmatigheid
meer. maar uitersten
Wie herinnert zich de uitermate
strenge winter van 1976 niet, toen men
in Nederland wekenlang op straten en
stoepen kon schaatsen"? Dergelijke
strenge winters, die met name ook in de
VS zich steeds vaker manifesteren,
hebben een enorme invloed op onze
polen In dergelijke perioden groeit de
sneeuwkap van de Noordpool sterk,
terwijl in de zomer (die later invalt) het
afsmelten langzamer gaat. Elk jaar zal
door een dergelijke cyclus de ijskap
groeien, steeds verder naar het zuiden
Een dergelijk effekt is ook waarneem
baar m de Noordelijke landen, waar op
sommige plaatsen de sneeuw winter en
zomer blijft liggen, vooral in de ondoor
dringbare bosgebieden, waar ook de
zon niets meer kan doen En sneeuw
kaatst warmte terug
In de steeds groter wordende reeks
doem-verhalen neemt een nieuwe ijs
tijd dan ook onherroepelijk een steeds
belangrijker plaats in Vooraanstaande
SF-schrijvers hebben zich op dit voor
hen dankbare onderwerp geworpen,
speculerend op de gevolgen van een
nieuwe ijstijd. Maar dat was voorname
lijk in een tijd, dat er nog geen sprake
was van onrustbarende tekenen Nu ligt
dat anders.
Douglas Orgill en John Gribbin
schreven over die nieuwe ijstijd een
fascinerende, uiterst aktuele roman:
,,De zesde winter". Het verscheen in
Nederlandse vertaling bij De Boekerij te
Amsterdam.
In ..De zesde winter" is het zover, dat
het klimaat van onze aarde dusdanig is
verstoord, dat een nieuwe ijstijd onver
mijdelijk is geworden, ook al proberen
de vooraanstaande politici in hun gren
zeloos optimisme het koor der deskun
digen te overstemmen De klimaatbe
heersing is nog met ver genoeg gevor
derd om de komende ramp tegen te
houden Ijzingwekkende sneeuwstor
men teisteren het noordelijke deel van
de aarde Hele dorpen en steden wor
den met de grond gelijk gemaakt en de
oude instinkten der wolven worden
weer wakker geroepen door het oer
beeld van een teruggekeerde ijstijd
Naarmate de kou toeneemt, vervagen
de politieke grenzen en probeert een
angstige mensheid in toenemende
eendracht te redden wat er te redden
valt. terwijl op het zuidelijk halfrond de
hitte stijgt en een grote droogte werel-
delen als Australië en Afrika teistert.
Orgill en Gribbin zijn er in geslaagd met
,,De zesde winter een niet alleen
spannend en sfeervol boek te schrijven,
maar schtsen duidelijk en logisch de
gevolgen, voor onze moderne samen
leving indien een nieuwe ijstijd aan
breekt Die gevolgen zijn aan de ene
kant catastrofaal, maar niet zo destruc
tief als de gevolgen van een allesom
vattende kern-oorlog Want zoals ook in
,,De zesde winter wordt beschreven
(met kennis van zaken) zal een nieuwe
ijstijd een oeroud volk opnieuw de kans
geven zich te ontplooien En dat is het
volk der Eskimo's en dat der Chukchi s
In de loop der eeuwen voor een belang
rijk deel gedegenereerd en gecivili
seerd. zullen deze noordelijke wolkeren
opnieuw een kans krijgen zich te ont
plooien, zich baserend op het oeroude
instinkt dat van vader op zoon is over
geleverd. Zich baserend op oude ge
bruiken en technieken, die ondanks al
les nog niet verloren zijn gegaan. Dat is
de boodschap in deze fascinerende en
huiveringwekkende roman Want terwijl
de moderne beschavingen ineenstor
ten. Rusland en Amerika vertwijfelde
pogingen doen om hun invloedssferen
te bewaren, neemt de natuur wraak na
de eeuwenlange aanslag, die de be
schaafde mens op haar heeft gepleegd.
De zesde winter is aan de ene kant
geen opwekkend boek, zeker niet ge
zien het aktuele thema Want wat in
deze roman wordt beschreven zou bin
nen afzienbare tijd kunnen gebeuren.
De wetenschappelijke rapporten van
vooraanstaande klimatologen wijzen
duidelijk in die richting. Aan de andere
kant biedt ,.De zesde winter' ook hoop
Hoop op een nieuwe, betere bescha
ving in een steeds witter wordende
wereld
In het Parool van zaterdag 17 ja
nuari 1981 lees ik het volgende be
richt: „Terwijl in Europa op grote
schaal het verkeer in de war wordt
gestuurd door de overvloedige
sneeuwval, heersen in Australië on
gewoon hoge temperaturen, zelfs
voor de Australische zomer. In Ade
laide is het al een week meer dan 40
graden in de schaduw".
Misschien is voor ons de „zesde
winter" al begonnen
Bert Vos
..De zesde winter iThe Sixth Winter. 1979) door Douglas
Orgill on John Gribbin Nederlandse vertaling Jacques
Post 1980 Uitgave De BoeKeni te Amsterdam paperback
326 blz Prijs 27.50
We blijven nog even bij de Neder
landse schilders en wel bij die uit de
zeventiende eeuw. Wat in het over-
zichtsboek van Wouter Kusters ont
breekt, namelijk wat uitgebreidere
gegevens over de schilders zelf,
biedt het boek „Nederlandse
schilders van de zeventiende eeuw"
door de Britse kunstkenner Chris
topher Wright. Wright ontving zijn
opleiding aan de universiteiten van
Leeds en Londen en specialiseerde
zich in de schilderkunst van de ze
ventiende eeuw. Naast „Old Master
Paintings in Britain" publiceerde hij
enkele boeken over Rembrandt en
Vermeer en (met B. Nicholson) een
monografie over Georges de La
Tour. Wright publiceerde geregeld in
„The Burlington Magazine" en an
dere vaktijdschriften.
In ..Nederlandse schilders van de ze
ventiende eeuw" trekt een kleurige ka-
leidoscoop van zeventien-eeuwse
schilderijen aan ons voorbij, vergezeld
van korte biografieën Daarnaast is er
een historisch-geografisch overzicht
van de schilderkunst in de Noordelijke
Nederlanden in de zestiende en zeven
tiende eeuw opgenomen Aandacht
wordt ook geschonken aan de levens-
en werkomstandigheden van de be
langrijkste kunstenaars uit die periode
Het aardige van dit voortreffelijke
overzicht is, dat Wright alle geselec
teerde schilders alfabetisch rang
schikte. zodat het boek heel goed als
een encyclopedie te gebruiken is.
Daarnaast is een lijst opgenomen van
musea, waar collecties te zien zijri van
Nederlandse meesters uit de beschre
ven periode, gevolgd door een bibliog
rafie van algemene werken en tentoon
stellingscatalogi Een onmisbare index
besluit dit bijzonder komplete over-
zichtsboek van onze meest bekende
meesters Meesters trouwens, waarvan
toch velen niet zullen hebben gehoord,
want als we het in het algemeen hebben
over onze beroemdste schilders, dan
komen we vaak niet veel verder dan
Rembrandt. Frans Hals. Jan Steen.
Vermeer, Potter en Van Ruisdael Maar
had u ooit gehoord van bijvoorbeeld
Matthias Withoos9 Wright wel Withoos
was een schilder van stillevens, in 1627
in Amersfoort geboren Werken van
Withoos zijn te vinden in musea in Avig
non, Basel, Leningrad. Rome en Rot
terdam. om er maar enkele te noemen
Wist u trouwens, dat Paulus Bor naar
alle waarschijnlijkheid omtreeks 1600 in
Amersfoort is geboren9 Datzelfde geldt
ook voor Matthias Stomer. Ik wist dat
niet, maar dankzij het uitgebreide stan
daardwerk van Christopher Wright is
het mogelijk om enorm veel te lezen
over schilders, die wellicht alleen in
kunstkringen bekend zijn Wat dat be
treft biedt ..Nederlandse schilders in de
zeventiende eeuw' een schat aan on
vermoede gegevens over schilders, die
- hoewel we ze niet kennen - nog
steeds een niet onbelangrijke plaats in
nemen in het ontzagwekkende oeuvre
van onze Hollandse meesters. Daarom
is dit boek een kostbaar bezit voor hen.
die méér willen weten dan hetgeen
Rembrandt en Frans Hals voor de
schilderkunst in de wereld hebben be
tekend.
V.
Nederlandse schilders in de zeventiende eeuw door
Christopher Wright (The Dutch Pamters 1978) Veda!ng
B M M Schuddeboom-Tolenaar 1980 Met 162 afbeel
dmgen in kleur 27 in zwan-wit 240 blz groot tormaat
Uitgave CantecleerbvteOeBin Gebonden prgs 54 50
Een kunstencyclopedie samenstel
len - zeker in een tamelijk kort bestek -
is een riskante bezigheid Wil je echt
volledig zijn, dan kun je je niet beperken
tot één boekdeel, maar dan wordt zo n
encyclopedie vrijwel onbereikbaar voor
het grote publiek, dat misschien wel
eens incidenteel iets op kunstgebied wil
opzoeken (na een vakantie-ervaring
bijvoorbeeld), maar geen honderden
guldens wil neertellen voor een alles
omvattende encyclopedie
Een encyclopedie in kort bestek dus.
Ruim vijfhonderd bladzijden Wat neem
je wél en wat neem je niet op? Elke keus
zal discutabel zijn. maar het belang
rijkste is. dat het voornaamste er in te
vinden is.
Zo n enclyclopedie is de ..Kunst En
cyclopedie voor ledereen" van Can-
tecleer. Véél illustraties, véél informa
tie Vertaald uit het Engels, maar met
name wat betreft de Nederlandse
kunstgeschiedenis belangrijk aange
vuld door de Nederlandse redaktie on
der leiding van Lideke Peese Binkhorst-
Hoffscholte De Britse mindere goden
moesten daarvoor plaats maken.
In het algemeen niets dan lof voor dit
uiterst nuttige naslagboek, waar vooral
scholieren erg veel plezier van kunnen
hebben, maar ook zij. die geïnteres
seerd zijn in allerlei kunstuitingen en
genoegen nemen met een korte uitleg
of geschiedenis, is deze encyclopedie
prima te gebruiken.
Maar als er dan op het titelblad staat.
..Kunst encyclopedie voor iedereen op
het gebied van schilderkunst, beeld
houwkunst. grafische kunst en kunst
nijverheid". dan is het toch een tikkeltje
verbazingwekkend om te konstateren,
dat een befaamd Amsterdams
boekbinder als Albert Magnus ont
breekt. zoals ook de boekbindkunst
ontbreekt En Albert Magnus leverde
kunstwerken af. die ook nu nog als zo
danig worden erkend. Ik doe maar een
keus. omdat dit onderwerp mij toevallig
interesseerde en zo zal het ook ande
ren vergaan. Zoals gezegd het is moei
lijk een grens te trekken. Want waarom
bijvoorbeeld wel „Gizeh" vermelden,
waar de befaamde pyramide van
Cheops staat, maar een even belangrijk
monument als Stonehenge weglaten9
1 Zo zullen er wel méér voorbeelden te
vinden zijn.
Dat wil overigens niet zeggen, dat
deze encyclopedie daarom waardeloos
is Wat ik alleen maar wil zeggen is. dat
een encyclopedie in kort bestek niet
datgene te bieden heeft als een grote
encyclopedie in veel delen. Ook deze
..Kunst encyclopedie voor iedereen"
kent derhalve haar beperkingen, af
hankelijk van de keus van de samen
stellers
Bij het doorlezen van deze encyclo
pedie ben ik echter een stuk wijzer ge
worden en daar gaat het tenslotte om.
Als naslagwerk voor algemeen gebruik
is het een goed boek Wil men méér
weten, dan zal men toch boeken over
het specifieke onderwerp ter hand
moeten nemen
V.
„Kunst encyclopedie voof lederoen", (A visual dictio
nary of art. 1978). Uitgave: Cantecleer to Da Bllt, 1978
Gebonden 520 biz Met kleur- en zwart-wlt Illustraties,
prijs 49,50.
Als men de naam Hubert Lampo
noemt, dan denkt men onmiddellijk
aan de roman „De komst van
Joachim Stiller", die Lampo in 1960
schreef en die hem befaamd maakte
in zowel eigen land als daarbuiten.
Lampo schreef naast verschillende
romans ook tal van essays op het
gebied van magisch realisme, een
veelomvattend onderwerp, waarvan
essentiele delen ook telkens weer in
zijn romans opduiken. Over het we
zen en hoogtepunten van de fan
tastische literatuur schreef Lampo
met name „De zwanen van Stone
henge waarin hij o.m. speurtoch
ten onderneemt naar de herkomst
van de Heilige Graal.
Die Graal treft men opnieuw aan in
zijn nieuwste roman: ..Wijlen Sarah Sil
bermann" en dat niet alleen Lampo
trekt al zijn registers open en laat het
fantastische en magisch-realisme de
vrije loop Kernpunten in deze roman is
de ..ietwat" afwijkende carnavalsvie
ring in het dorpje Zoetelede in het Belgi
sche Brabant. Daar schijnt de Car
navalsprins elk jaar volgens een oerou
de traditie te worden opgeofferd aan de
aardgodm, de schenkster van de
vruchtbaarheid Geheimzinnigheid
overal, dus. Lampo laat het daar echter
niet bij. ook al zou hij vanuit dit basis
gegeven zonder meer een fascineren
de roman geschreven kunnen hebben.
Lampo gaat verder en haalt allerlei an
dere legenden overhoop. De Heilige
Graal, de Zwarte Madonna, megalit-
hen, grafheuvels, ja zelfs een soort
Ronde Tafel (de notabelen van het
dorp) vormen een schakel in dit uitge
sponnen verhaal.
En dat is jammer, want eenvoud siert
de mens Desalnie.temin zal „Wijlen
Sarah Silbermann" ook nu weer een
boeken, voor u besproken DOOR BERT VOS
Wekelijkse boekenrubriek onder redaktie van Bert Vos.
1e jaargang nummer 3.
IN DIT NUMMER:
De verschrikkingen van ,.De zesde winter", een realistisch toekomstbeeld in
romanvorm.
De Nederlandse Schilderkunst, van de primitieven tot het expressionisme
Nederlandse schilders van de zeventiende eeuw Een schitterend naslagwerk
De korte SF-verhalen van de Poolse natuurkundige Stanislaw Lem.
En verder:
„Wijlen Sarah Silbermann", door Hubert Lampo.
Kunst Encyclopedie voor iedereen.
Boeken in het kort.
Op het gebied van schrijvers, den
kers of componisten heeft Nederland
niet zoveel te bieden, zegt Wouter
Kusters in het monumentale platen
boek ..De Nederlandse schilderkunst
„Het is een land van kooplieden en re
genten, niet van dichters, bouwmees
ters of beeldhouwers Gelukkig zijn er
daarentegen schilders te over Had het
land zijn schilders niet gehad, dan had
het geen troef bezeten in het internatio
nale culturele spel"
Natuurlijk is het een waarheid. Ne
derland heeft internationale faam ver
worven door zijn schilders. Waren het in
de Middeleeuwen de zuid-Nederlandse
schilders die tot voorbeeld werden ge
steld. in de gouden eeuw werd het ac
cent grotendeels verlegd naar de
noordelijke Nederlanden
Wouter Kusters heeft die ontwikke
ling, van de vroege Middeleeuwen tot
nu, in een schitterend platenboek vast
gelegd, „De Nederlandse schilder
kunst'.
De begeleidende tekst is kort Tekort
eigenlijk, want bij het bekijken van de
honderden schilderijen en tekeningen
krijg je onwillekeurig de behoefte om
méér te willen weten over een bepaalde
kunstenaar Maar, zo zal het uitgangs
punt van de samensteller zijn geweest,
wie echt méér wil weten kan terecht in
honderden historische kunst-boeken of
biografieën. „De Nederlandse
schilderkunst" wil alleen maar de deur
openen naar al dat fraais, wat in de loop
der eeuwen door onze schilders aan het
linnen of papier is toevertrouwd.
Hoewel het accent voornamelijk ligt op
de middeleeuwse en 17-eeuwse
schilders uit zuid- en noord-Nederland,
volgt Kusters ook de meer modernere
schilders als Mondriaan en Van Gogh.
om te eindigen bij Kees van Dongen.
In totaal 268 schilderijen, penteke
ningen. aquarellen en prenten zijn in dit
omvangrijke boek verzameld, al dan
niet in detail. Natuurlijk valt er te twisten
over de keuze. De één had liever wat
méér willen zien van bijvoorbeeld Van
Gogh. terwijl de ander het oeuvre van
Jeroen Bosch tekort gedaan vindt.
Maar in haar algemeenheid is dit over-
zichtsboek erg waardevol. Het geeft
een uitstekend beeld van al datgeen.
wat schilders en tekenaars in de loop
der eeuwen aan ons hebben geschon
ken En dat is een erg kostbaar cultureel
goed. ook al zijn talrijke kostbare
schilderijen in de loop der decennia
over de hele wereld verspreid, waar ze
gelukkig niet alleen deel uitmaken van
particuliere verzamelingen maar voor
al ook trots te kijk staan in vooraan
staande musea, waar ook ter wereld
Vraag een buitenlander wat hij weet
van Nederland, tien tegen een zal hij het
eerst de schilders noemen als Remb
randt. Van Gogh Daarna komen pas de
molens en de klompen. Dankzij onze
schilders zijn we tenminste niet eeuwig
veroordeeld tot een volk. dat alleen
maar op klompen met molentjes
looptDit boek bevat de meeste
bewijzen daarvoor. Voor de liefhebbers
alleszins het aanschaffen waard' Maar
let er dan wel even op. of het gedeelte
van pagina 117 tot en met 140 er in zit.
In mijn exemplaar ontbraken helaas
deze pagina's.
V.
De Nederlandse schilderkunst door Wouter Kusters 280
blz groot tormaat In kleur en zwad wit met 268 afbeeldin
gen Uitgave Icobcv Alphen a d Rijn 1980 Gebonden in
linnen, pn)s 55,-
tamelijk groot publiek aanspreken, ook
al zijn de ook in dit boek niet ontbreken
de erotische scènes naar hedendaagse
normen wat kneuterig.
Het is echter ook duidelijk, dat Lampo
nog steeds teveel teert op zijn suc
cesvolle Joachim Stiller en er niet in
slaagt om dat succes op z'n minst te
evenaren. Het teveel aan lang niet altijd
essentiële gegevens in één roman wil
len proppen, is naar mijn gevoel funest
geworden voor „Wijlen Sarah Sil
bermann". waarbij Lampo bovendien
de aanvankelijk tamelijk boeiende ver
teltrant door zijn uitgebreidheid niet tot
aan het einde vol weet te houden, zodat
de aandacht halverwege begint te ver
slappen.
V.
Wijlen Sarah Silbermann door Hubert Lampo 1980.
Uitgave Meulonhoff Nederland te Amaterdam In haar
Meulenhoft Edltle-reeka Paperback, 341 blz. prijs
29.50.
