IN DE ZONNEHOF:
Fraaie expositie
van befaamde
Noorse schilder
leusder krant
IIIT H AMERSFOORT
BEELDENDE KUNST, THEATER, FILM
kijk op kunst
DONDERDAG 19 FEBRUAR11981
Boeiend overzicht van Edvard Munch'swerk
Edvard Munch in zijn open luchtatelier in Ekely
AMERSFOORT - Tot dinsdag 21
april kunt u in De Zonnehof een heel
mooie tentoonstelling zien van het
werk van de Noorse schilder Edvard
Munch (1863-1944). De ekspositie
laat schilderijen zien uit de jaren
1900 tot 1906, die In de benedenzaal
zijn gegroepeerd. De getoonde gra
fiek geeft een beeld van een veel gro
ter deel van Munchs oeuvre. Bene
den zijn litho's opgehangen. Op de
gaanderij treft u etsen en houtsne
den. Een zeer mooie catalogus, uit
gave van de Amersfoortse Culturele
Raad in de vormgeving van Adri Col-
paart, begeleidt de tentoonstelling.
In de catalogus zijn twee artikelen
opgenomen. ,,Het fauvisme en Edvard
Munch" van Arne Eggum, hoofdconser
vator van het Munch museum in Oslo.
En „Munchs grafische werk", geschre
ven door Gerd Woll, conservatrice van
het Munch-museum te Oslo
JEUGD GEMARKEERD
DOOR DE DOOD
Evenals de jeugd van de Zwitserse
schilder Ferdinand Hodler werd over
schaduwd door het vroegtijdig sterven
van diens ouders en bijna al diens zus
ters en broers, werd ook de jeugd van
Edvard Munch gemarkeerd door de
dood. Toen hij vijfjaar oud was stierf zijn
moeder aan tuberculose. Toen hij der
tien jaar was stierf zijn zuster Sophie.
Hodler reageerde op de dood door fa
natiek te willen overleven. De gevoe
lens en gedachten van Munch daaren
tegen worden sinds zijn vroege jeugd in
beslag genomen door een steeds gro
ter wordende angst voor de dood. „Het
zieke jonge meisje", „De dood in de
kamer", „De dode moeder", „De vrouw
en de dood", „De moord", „De dood
van Marat", zijn de onderwerpen, die
hem zijn leven lang blijven bezighou
den.
De angst om ziek te worden doet hem
zichzelf onderwerpen aan de meest
vreemde leefregels Hij doet niet aan
sport om geen natte voeten te krijgen. In
zijn woning houdt hij de temperatuur
angstvallig tussen de 20° en 22°. Als
men tegen hem zegt, dat hij er slecht uit
ziet, gaat hij ogenblikkelijk naar bed. Hij
kan er niet tegen om zieken en bejaar
den te zien, ook niet toen hij zelf ouder
werd. Hij kan niet tegen hyacinten, om
dat hun geur hem aan de dood doet
denken. Hij bezoekt geen enkele begra
fenis.
Edvard Munch was een overgevoelig
mens. Hij leed zéér onder de armoede,
waarin zijn familie was gedompeld na
de dood van zijn moeder. Zijn vader
was arts in de volkswijken van Oslo. Hij
verdiende weinig, want hij liet de armen
nooit betalen. Hij was een goed en som
ber christen die elke vreugde en zorge-
Tijdens een van zijn liefdesavonturen
schiet een vrouw in zijn hand Sinds die
lijd gaat Munch handschoenen dragen,
en heeft hij een afkeer van handen
Toen hij het zelfportret met sigaret schil
derde, vroeg hij een vriend om voor het
Begrafenisstoet op de Potzdamerplatz - olieverf - 1902.
loosheid uit zijn huis bande. De zeer
gevoelige Edvard wordt steeds meer op
zichzelf teruggeworpen, en houdt aan
alle somberheid in huis alleen al een
volledige kontaktgestoordheid ten op
zichte van zijn vader over.
Ook ten aanzien van andere mensen
kan Edvard niet goed uit de voeten, tot
hij tenslotte niemand meer om zich
heen kan verdragen Elke poging tot
toenadering beschouwt hij als een ver-
Tète a Tête - ets - 1895.
schilderen van zijn hand te willen pose
ren.
Nadat hij enige schilderlessen heeft
gekregen van de schilders Christian
Krogh en Heyerdahl schildert hij als 23
jarige jongeman reeds met een grote
eigen persoonlijkheid en gedurfdheid.
Munch bezoekt in die tijd het „kafee van
het Grote Hotel" in Oslo, waar schrij
vers en bohémiens rond Ibsen hun kri
tiek op de maatschappij, op de leugens
en schijnheiligheid van de burgerlijke
moraal en de huichelarij van de kerk.
spuien.
Door zijn relatie met deze kring, en in
het bijzonder met de leider Hans Jager,
kan Edvard Munch aan zijn eigen le
vensvisie polijsten. Zijn vrienden bie
den hem morele steun, wat vooral van
belang was toen Edvard Munchs eerste
tentoonstelling in Oslo in 1889 een
groot schandaal ontketende
Door tussenkomst van zijn leermees
ter Christian Krogh, ontvangt Munch
tóch een studietoelage van de Noorse
regering, waardoor hij vier maanden in
Parijs kan studeren. Hij leert er het werk
van de Impressionisten kennen en van
zijn tijdgenoten Gauguin, Van Gogh,
Seurat en Toulouse Lautrec. Nieuwe
studietoelagen brengen hem in de loop
der jaren naar het zuiden van Frankrijk,
Italië en Duitsland.
LEVENSFRIES
In 1891 bestudeert Munch het neo-
impressionisme in Parijs, welke periode
er toe bijdraagt om (de kleuren van) zijn
palet lichter te doen worden. Tóén al
zette hij het idee op voor zijn eerste
levensfries, dat een overzicht moest ge
ven van de moeilijkheden, het lijden en
de vreugde van de mens Tot aan zijn
dood blijft het levensfries hem bezig
houden
In 1892 worden in Oslo enkele schil
derijen van dit fries tentoongesteld.
Munch ontvangt dan een uitnodiging
van de Vereniging van Berlijnse arties
ten om mee te doen aan hun jaarlijkse
manifestatie Hij gaat met 55 schilderij
en naar Berlijn en veroorzaakt er zo'n
schandaal, dat de Berlijnse vereniging
„Das schwarze Ferkel" het zwarte
varken)
In 1894 publiceren ze hun eerste pole
mische stuk „Het werk van Edvard
Munch" In de daarop volgende jaren
verschijnen de eerste gedrukte litho's
en houtgravures. In 1897 stelt Munch
het levensfries tentoon in de Salon des
Indépendants, de salon van de onaf-
hankelijken.
In 1908 komt Munch in een geestelij
ke krisis te verkeren, en hij wc. dt opge
nomen in de kliniek van dokter Jacob-
sen in Kopenhagen. Deze krisis sluit de
eerste periode van het werk van Munch
af.
VERZET TEGEN HET IMPRES
SIONISME
De historische betekenis van Munch
in de evolutie van de schilderkunst ligt
vooral in de eerste twintig jaar van zijn
artistiek bezig zijn, toen hij met Gau
guin. Van Gogh, Toulouse Lautrec en
Ensor zich verzette tegen het impres
sionisme.
Maar terwijl Toulouse Lautrec het cirkus
en het kabaret koos als lokaties om er
als mens en als schilder bezig te zijn,
bezocht Munch het „Grote Hotel" van
Oslo en „Het zwarte varken" van Berlijn
alleen om er steun en moed te vinden
Zijn persoonlijkheid was té gecompli
ceerd dan dat hij aan deze milieus vol
doende zou kunnen hebben. Zijn schil
derijen beelden geen bepaalde tijd of
een bepaald milieu uit, zoals Toulouse
Lautrec dat deed met het bohemienle-
ven in Parijs en Bonnard en Vuillard dat
deden met de bourgeoisie van de 19de
eeuw. Het wezen van Munchs kunst
wordt gevormd door een mengeling van
elementen, ontleend aan de tijd, het mi
lieu én zijn eigen ervaringen.
De krisis van de jaren 1908-1909
veroorzaakt een grote verandering in
Munch en in dat wat hij daarna schildert.
Munch wordt nóg gevoeliger, geslote-
ner en wantrouwender Hij vestigt zich
in Noorwegen, en gaat nog maar zelden
naar het buitenland. De vier huizen, die
hij had gekocht, gebruikt hij als opslag
plaats voor zijn schilderijen en beurte
lings als atelier.
De onderwerpen van zijn depressivi
teit komen alleen nog terug in kopieën,
in herhalingen van zijn verkochte schil
derijen. Hij hield ervan zijn werken om
zich heen te houden. Hij noemde ze
„zijn kinderen". Een belangrijk deel van
zijn werk bestaat uit twee of drie versies
van hetzelfde onderwerp.
Vanaf 1908 schiloerde Munch mak
kelijker met kleur, bn Maurice Raynal
merkt in zijn „Histoire de la peinture
moderne" op. dat het coloriet van
Munchs schilderijen zo nu en dan gelij
kenis toont met het fauvisme.
Van 1909 tot 1911 maakt Munch
muurschilderingen voor de universiteit
van Oslo. Daarna ontstaan vele schil
derijen van groot formaat waarop hij ar
beiders afbeeldt In de resterende der
tig jaar van zijn leven produceert hij een
omvangrijk oeuvre, waarvan de zelfpor
tretten een onthutsende kroniek vor
men van de toenemende eenzaamheid
en de ouderdom van de schilder. In
1944 sterft Munch op zijn buitengoed in
Ekelv.
In de tweede periode van zijn leven
heeft Munch buiten Skandinavië
slechts vier eksposities van zijn werk
toegestaan In 1922 in Zürich, in 1926 in
Mannheim, in 1927 in Berlijn en in 1938
in Amsterdam.
kapte neiging van anderen om zich van
zijn wezen meester te maken
DE VROUW ALS
VAMPIER MARKEREN
De liefdesavonturen van Munch in de
kringen der bohémiens van Oslo en
Berlijn markeren voorgoed zijn verhou
ding tot de vrouwen Hij is bang om zijn
onafhankelijkheid te verliezen en om
zijn leven, dat hij volledig aan de kunst
wil wijden, met een vrouw te moeten
delen. In zijn werk stelt hij de vrouw dan
ook voor als een vampier, die de man
berooft van zijn vrijheid, zijn kracht en
zelfs van zijn leven.
van hem eist, dat hij zijn schilderijen
terugneemt Munch organiseert als ant
woord een eenmansekspositie in de
Friedrichstrasse.
SALON DES INDEPEN-
DANTS (DE ONAF
HANKELIJKER
De Berlijnse kunstenaarswereld
wordt in twee kampen verdeeld, die
vóór of tegen Munchs kunst zijn. Albert
Kollmann wordt zijn beschermheer.
Aan zijn kant staan schrijvers en dich
ters als Strindberg, Przybyszewsky,
Bierbaum, Dehmel, Holz, Scheerbart
en Meier-Graefe, die bijeen kwamen in
VERHOUDING MUNCH EN
FAUVISTEN
Gerd Woll geeft ook een duidelijke
uitleg hoe het komt. dat de oplagen van
Munchs grafische werk van zo wis
selende kwaliteit zijn. Munch nummer
de zijn werk overigens nooit, en behield
zelf het recht om nieuwe herdrukken te
maken zoveel en zo vaak als hij zelf
wilde.
Een voorrecht om het werk van Ed
vard Munch in Amersfoort te kunnen
zien
De Zonnehof is dagelijks geopend
van 10 00 tot 17 00 uur. Op zon- en
feestdagen van 13 00 tot 17.00 uur
HET GRAFISCHE WERK
In het catalogus artikel „Het fauvisme
en Edvard Munch" draagt Arne Eggum
feiten aan voor de invloed, die Edvard
Munch op het Fauvisme moet hebben
gehad, zonder dat dit ooit is uitgespro
ken
De jonge Fauvisten hadden in 1903
Munchs kleurrijke en ekspressieve
schilderij van de volksvrouw met het
syfiliskind. waarvan ook een indrukwek
kende versie in De Zonnehof hangt,
kunnen zien. Evenals enkele andere
voor Munchs coloriet en schilderwijze
typerende doeken.
Ook vermeldt Arne Eggum, dat
Munchs leerling, die hem het meest na
stond, Ludvig Karsten, een jarenlange
vriendschap onderhield met Matisse en
Picasso, wat het volgens hem waar
schijnlijk maakt dat deze Parijse kun
stenaars goed bekend waren met
Munchs kunst.
Tevens sloot Munch een intense
vriendschap met de violiste Eva Mudoc-
ci in Parijs, die een goede vriendin van
Matisse was Munch én Matisse schil
derden beiden portretten van haar.
In 1904. aldus Arne Eggum was
Munch op de Salon des Indépendants,
vertegenwoordigd met het schilderij
„Melancholie" uit 1899, dat zijn gees
teszieke zuster Laura uitbeeldt, ver
stard in een hoekje van de kamer. Op
de tentoonstelling in De Zonnehof vindt
u enige versies van „Melancholie" Op
de gaanderij bij de prenten desolate
figuren in desolate landschappen.
In 1906, draagt Arne Eggum aan.
toen de Fauvisten in een grote groeps
tentoonstelling eksposeerden, werd
Munch in de kritieken gekenschetst als
een Fauvist. Ook omdat hij in dezelfde
ruimte eksposeerde als Marquet. Man
gum, Puy, Karsten, De Vlaminck en Van
Dongen Arne Eggum ziet Munch als
een schilder, die op de Fauvisten voor
uitliep, en die voor een groot deel een
tijdgenoot van hen was ten aanzien van
hun ideeën.
het grafische werk een steeds belang
rijker onderdeel van zijn eksposities
Naast de traditionele vormen van gra- ANCO MALI
In het artikel in de catalogus „Munchs
grafische werk" wordt door Gerd Woll
uiteengezet waarom Munch de grafi
sche kunst ging beoefenen en welke
methoden hij toepaste. Hij zag kunst in
de eerste plaats als een middel tot
communicatie, als mogelijkheid om zich
uit te spreken tegenover andere men
sen. Door zoveel mogelijk werk bijeen
te eksposeren hoopte hij de gedachten
en gevoelens, die achter de afzonderlij
ke werken lagen, gemakkelijker op an
dere mensen over te brengen In zijn
kunst, zoals hijzelf schreef, probeerde
hij een verklaring te geven voor het le
ven en voor de levensgang van de
mens. De wens van Munch, om zoveel
mogelijk mensen met zijn kunst te be
reiken, naast het overvolle ekspositie-
programma dat hij sinds 1892 had,
brachten Munch ertoe erover na te den
ken hoe hij zijn belangrijkste werken
kon vermenigvuldigen. Het best kon de
kunstenaar zélf een grafische versie
van zijn werk maken,
In Berlijn had Munch, de mogelijkheid
de nodige kennis te verwerven en de
Twee meisjes met een blauw schort - olieverf - 104 - 1905.
Huis met rood dak - olieverf 1903
hulp in te roepen van goede drukkers.
Het was waarschijnlijk Julius Meier
Graefe, die Munch aanspoorde, en in
1895 werd de Meier Graefe portefeuille
met acht etsen uitgegeven
Munch had een nieuwe vorm gevon
den, waarin hij zich kon uiten. Reeds in
1895 voegde hij etsen en litho's toe aan
een tentoonstelling en naderhand werd
fiek ging hij veel met eksperimenten
aan de gang
Waarschijnlijk maakte Munch zich de
techniek van het houtsnijden eigen in
Parijs bij Auguste Clot Hij vond een
werkelijk unieke manier om de
kleurenhoutsneden te vermenig
vuldigen. Gewoonlijk gebruikte men
ook bij de houtsnede voor elke kleur
een andere drukplaat Nadat hij de te
kening in een plaat had gesneden, nam
hij een nieuwe plaat om er de gekleurde
delen op aan te geven. Hij zaagde de
plaat in stukken, die ieder met een be
paalde kleur werden ingerold. Daarna
werden de stukken samengevoegd en
afgedrukt als één plaat.
