EXPOSITIE IN „DE LICHTENBERG":
De bij in de kunst
Bijenteelt: van noodzaak
tot boeiende hobby
iPPPsMSIS I
Kompleet Wonen voor fl.118.000.
I1
F
Lïïl 1
i i
i_J
F-,
1
NIEUWENHUIS
PRESENTEERT:
Woningburo
Nieuwenhuis
DINSDAG 7 JUL11981
AMERSFOORT - In de gangen van het
sousterrain en de vitrines van de
Revalidatieafdeling van Oe Lichtenberg
vindt u tot half september een tentoon
stelling, die gewijd Is aan de bijen. Elders
in deze editie geven wij achtergrondinfor
matie over het leven van de bijen ons
verstrekt door de Amersfoortse hob-
byïst-lmker W. G. Martens.
Ter verklaring bij de inhoud der vitrines is
een lijstje opgehangen over de huisvesting
der bijen. Vóór 1600 woonden de bijenvolke
ren in holle boomstammen. Van 1600 tot
1700 werden ze gehuisvest in gevlochten
tenen korven. Tot 1900 hield de imker de
bi|en in strokorven Na 1900 kwamen de bij
en in de bijenkasten met uitneembare raat-
bouw. Graag maakt de imker gebruik van de
zogeheten observatiekasten, waarmee hij
inzicht krijgt in het wel en wee van zijn bijen
volk. Dat is héél belangrijk bijvoorbeeld in de
periode dat er een koningin geboren zal wor
den Vóór de geboorte van de koningin moet
de imker zijn maatregelen hebben genomen,
want anders gaat de oude koningin met de
helft van het volk zwerven Om dat zwermen
te voorkomen kan de imker op de juiste tijd
de oude koningin met de helft van het volk in
een andere kast zetten
AMERSFOORT - Ter gelegenheid van
het 75-jarig bestaan van de afdeling Leer-
sum van de „Vereniging tot bevordering
der bijenteelt in Nederland" kunt u tot
medio september In het ziekenhuis „De
Lichtenberg" In Amersfoort een exposi
tie zien, die gewijd is aan de bijen. Ars
Hospitalis en de afdeling Soest/Amers
foort van de genoemde vereniging gaven
aan deze bijententoonstelling hun mede
werking.
Zes kunstenaressen vervaardigden werk
onder het motto „De bij in de kunst". Ruth
Henkei (Amersfoort). Marga Wessels (Am
sterdam). Sya de Nooyer (Gouda), Hanny
Reneman (Delft), Magda Carels (Berkel Ro
denrijs) en Willy Scholten (Amsterdam).
Eén dezer dagen komt er nog een kastje
met bijen in de binnentuin van het ziekenhuis
te staan.
Wij vroegen de heer W G. Martens, imker
uit Amersfoort, iets te willen vertellen over de
imkerij
Vroeger vond de imkerij uit noodzaak
plaats Mensen wilden zoetstof, honing,
wasprodukten. Op die manier werd vanuit de
natuur geleefd Later ging de imkerij over tot
groot-imkerij, die nu in het buitenland nog
wordt gekend Daar zijn ook nu nog wass-
melterijen en dergelijke. In Nederland be
staat de imkerij uit puur hobbyisme
Het is een boeiende hobby, dat steeds
meer mensen fascineert In de eeuwige strijd
om het bestaan hebben de levende wezens
hun capaciteiten zoveel mogelijk tot het ui
terste ontwikkeld Voortdurend hebben de
levensvormen zich aangepast aan de om
standigheden, waaronder ze moesten zien
te blijven bestaan En daarbij is in heel veel
gevallen een perfektie bereikt, die niet ver
der meer kon worden verfijnd.
Ongeveer 50 miljoen jaar geleden bereik
ten de insekten reeds het stadium, waarin
van een verder schrijdende ontwikkeling
geen sprake meer is. De insekten vormen in
het dierenrijk de klasse met verreweg de
meeste soorten. Een van de 24 orden, waar
in de insekten door de mens zijn ingedeeld,
draagt de naam Hymenoptera of vliesvleu-
geligen. Een afdeling daarvan heet Hyme
noptera aculeata, die weer is verdeeld in een
groot aantal families De grootste van die
families is die van de Apidae, de bijen.
20.000 SOORTEN
Er zijn niet minder dan 20.000 soorten bij
en. Daarvan komen er ongeveer 250 voor in
Nederland. Er zijn zéér verschillende bijen
volkeren Er zijn er die solitair, dus op zich
zelf leven, er zijn sociale in gemeenschap
levende bijen, en er zijn koekoeksbijen.
De wijfjes van de solitaire bijen houden er
elk een eigen nest of een reeks van nesten
op na Die wijfjes moeten alles zélf doen.
Daarom stoppen ze in elke cel, die ze bou
wen, zó veel proviand bij het daar gedepo
neerde ei. dat de larve precies voldoende
In de eerste vitrine zijn ook diverse attribu
ten te zien, die bij de bijenteelt worden ge
bruikt. De bijenkap of sluier met hoed, die de
imker beschermt tegen steken in het gezicht
Bijenkorter) op de hei
voedsel tot zijn beschikking heeft om tot ont
wikkeling te komen
In de grote familienesten zijn voortdurend
voedsters in de weer om de larven eten te
geven
Tenslotte zijn er de koekoeksbijen, die de
gewoonte hebben hun eieren te deponeren
in de cellen van andere bijen.
HET HEEFT ALLES MET
DE NATUUR TE MAKEN
De heer Martens is wat je noemt verslin
gerd aan zijn hobby Hij praat er ook heel
lyrisch over En heeft dan in zijn ogen de blik
van de man, die tuurt naar de over de velden
heen uitgezwermde bijenfamilies
„Het is zó boeiend", zegt hij. „Het heeft
alles met de natuur te maken Je zoekt
drachtvelden, waar de bijen iets kunnen ha
len. Vroeger was dat in de omgeving. Je kon
alles laten staan Maar nu moet je met je
bijenvolk reizen. Je moet gebieden zoeken
waar koolzaad is. acacia, waar kersen en
peren staan, waar linden bijeen zijn. de dis
tel Daarna bermflora en ruigten, en later de
heide Dat is het slot.
Je moet er op uit De mens is bezig Je
moet overleg plegen, want je mag natuurlijk
maar niet op elk land zo maar je bijen neer
zetten Op die manier is de huidige hobbyist
imker bezig om een honingopbrengst te ver
krijgen.
Vroeger vestigden bijen zich in holle
boomstammen. Daarna boden de mensen
gevlochten tenen manden, met leem bestre
ken, aan. Daarna kwamen de korven, oor
spronkelijk van buntgras, gras van duinen en
heide Die korf is nu een symbool geworden,
een pronkstuk.
Tegenwoordig gebruikt men vrijwel vier
kante houten kasten Dat is voortgekomen
De beroker of dathepijp Rook werkt kalme
rend op de bijen Bij warm weer kan in plaats
hiervan ook een waterspray dienstbaar zijn
Dan is er een vitrine met diverse boeken.
uit het feit, dat men in de vorige eeuw ontdek
te, dat bijen volgens vaste afstanden raten
bouwen. Ook de zeshoekige cellen in de raat
zijn aan vaste afmetingen gebonden. Bijen
bouwen volgens vaste patronen en maten
(ze weten overigens ook te improviseren als
het beschikbare materiaal daaraan niet ge
heel voldoet) De vaste korven hadden het
nadeel, dat de bijenhouder niet in zijn volk
kon kijken, en om de honing te winnen de
raten moest vernielen En zo ging men ten
slotte op de kasten over In die kasten plaatst
men uitneembare raampjes, waarin de bijen
hun raten bouwen.
,,Hoe ontwikkelt zich het leven van een bij
vanaf het moment dat hij of zij geboren is?"
„In de raat, die is opgebouwd uit bijenwas,
worden eitjes gelegd Binnen drie dagen
komt de larve uit het eitje. De larven bereiken
na zes dagen het popstadium. Er wordt een
dekseltje op het celletje gemaakt Na 12 16
dagen popstadium komen de bijen uit de cel
te voorschijn.
TWEELEDIGE
FUNKTIE
De raat heeft een tweeledige funktie. Het
is de geboorteplaats van de bijen En het is
de opslagplaats van honing en stuifmeel
Stuifmeel hebben de bijen broodnodig voor
de onmisbare eiwitstoffen De imkers noe
men het dan ook „bijenbrood". Stuifmeel
wordt door de bijen zeer fanatiek verzameld
Aan de achterpootjes heeft de bij daartoe
speciale stuifmeelkorfjes.
Bij een bijenvolk is één koningin Als er
wéér een koningin wordt geboren gaat de
oude koningin zwermen met de helft van het
bijenvolk. In de zomer zitten er onder het
bijenvolk darren. Die worden in het voorjaar
geboren. De dar wordt verzorgd door de bij
en Hij is er alleen voor de bevruchting van
de jonge koningin.
Éénmaal gaat de koningin ter bruidsvlucht
en wordt door verschillende darren bevrucht
Daarna verlaat ze de kast alleen nog om te
gaan zwermen. Nooit wordt een koningin in
de kast bevrucht, altijd er buiten
De koningin heeft een zaadblaasje, waar
in het sperma wordt opgeslagen Bij elke
eilegging komt er een zaadje vrij en treedt
bevruchting op.
In het voorjaar kan de koningin zowel be
vruchte als ónbevruchte eitjes leggen Uit de
bevruchte eitjes komen de werkbijen Een
bijenvolk bestaat uit vele duizenden werkbij
en Soms wel 50 60 000. Dat zijn de ho-
ninghaalsters Uit de ónbevruchte eitjes ko
men de darren Een dar heeft géén vader,
zou je kunnen zeggen.
Op een bepaald moment gaan de bijen
darrencellen bouwen Dat zijn cellen, die iets
groter zijn Dat is het begin van het normale
voortplantingsgebeuren van het volk. Aan
vankelijk is het volk alleen met het „fijne
werk" bezig. Dat zijn de werkbijcellen.
De koningin wordt geboren uit een langge-
die betrekking hebben op de bijenteelt en het
leven der bijen. De globale samenstelling
van honing ziet er als volgt uit 38% vruch
tensuiker, 31% druivensuiker, 18% water,
10% meervoudige suikers en 3% enzijmen.
Er zijn verscheidene honing- en wasproduc-
ten te zien. Er is ook een oud model konin-
ginne- of moerhuisje te zien.
En hoe hebben de zes kunstenaressen
zich door de bijen laten inspireren? „De bij in
de kunst" Ruth Henkei (Amersfoort). Marga
Wessels (Amsterdam), Sya de Nooyer
(Gouda). Hanny Reneman (Delft), Magda
Carels (Berkel Rodenrijs) en Willy Scholten
(Amsterdam) Ter gelegenheid van het 75-
jang bestaan van de afdeling Leersum van
de „Vereniging tot Bevordering der Bijen
teelt in Nederland" verzochten de bijenlief
hebbers aan deze zes kunstenaressen werk
te vervaardigen, dat verband houdt met bij
en
Van Willy Scholten is er een aantrekkelij
ke prent, geïnspireerd op het bijeenhoren
van bloemen en bijen. In een cirkelvormige
figuur heeft zij dit bijeenhoren decoratief or
namentaal uitgebeeld De ene helft van de
cirkel stelt „de bij bij nacht" voor. de bloemen
zijn er donker getint, de achtergrond is licht
De andere helft symboliseert „de bij bij dag"
de bloemen zijn licht gekleurd, de achter
grond is donker. De bij richt zich naar de
bloemen en naar het licht en het donker. Een
harmonieus en boeiend werk
Van Hanny Reneman zijn er even ge
kleurde litho's van boompartijen en etsen
van in Hanny's brein ontstane grillig gevorm
de plantengroeisels Ik neem aan, dat ze die
er bij heeft gedaan om een stukje natuur te
suggereren En dan zijn er van haar hand
een aantal etsen te zien Van een veld met
bijenkasten en aanvliegplank, van een aan
tal kasten bij elkaar, met en zonder omrin
gende vegetatie Ik vind de afdrukken niet zo
mooi, maar kan het perspektief lijnenspel
van de kasten wel waarderen.
Sya de Nooyer maakte enkele vierkleu-
renlitho s van bijenkasten, en schilderde in
olieverf met primaire kleur een vrolijk bijeen
zijn van een groot aantal bijenkasten.
Het is zéér verzorgd werk, dat clean en pret
tig aandoet.
Marga Wessels laat wat werk zien in pot
loodtechniek en gouache. In potlood voerde
zij stenen engeltjes uit, die omzoemd wor
den door bijen, en tekende zij een kikker met
twee bijen En laat zij een hand zien met een
bij erop In gouache-techniek maakte zij een
aardige prent van een serie bijen in winter-
rust.
Het werk van Ruth Henkei en Magda Ca
rels heb ik, zelfs onder de bereidwillige coa
ching van een Lichtenbergs baliefunctiona-
ris. niet kunnen vinden Maar onze fotograaf
was fortuinlijker, en die knipte een plaatje
van een bijzonder mooi werk van een vrouw
met bijenkap, waarin ik Ruth Henkei herken
de Dat was eigenlijk het soort werk, waar
naar ik onder het motto „de bij in de kunst"
had uitgekeken!
door
Anco Mali
rekte koninginnecel, waarvan er tegen de
zwermtijd een twaalftal in het volk ontwikkeld
zijn.
VÓÓR DE GEBOORTE
VAN DE KONINGIN
MOET DE IMKER
MAATREGELEN NEMEN
Om het zwermen te voorkomen is het voor
stuifmeel verzamelen op wilgekatjes
de imker zaak om vóór de geboorte van de
koningin maatregelen te nemen. De imker
kan koninginnecellen verwijderen Hij kan
ook de oude koningin met een deel van het
volk in een andere kast plaatsen, en één van
de koninginnen geboren laten worden. Door
de losse ramen bestaat het voordeel, dat de
imker kan ingrijpen Als de koningin er niet
meer is, en er zijn ook geen koninginnecel
len, dan sterft het volk uit."
..Kan een bijenvolk zich niet aansluiten bij
een ander bijenvolk?"
„Bijen zijn ten opzichte van het eigen volk
tolerant. Maar andere volkeren laten ze niet
in de kast toe De zogenaamde ..wachters"
inspekteren iedere bij op de vliegplank, ter
bescherming van het eigen volk
Vóór de zwermtijd hebben we koolzaad-,
acacia- en fruitbloesemhoning Die wordt
geslingerd Wat wij als hobbyist-imker uit de
kast halen, dat is het surplus. Het is juist
metica, zalf Bijenwas is een gerecycled pro-
dukt van de wasraten.
Jaarlijks vervangt de imker één kwart van
de raten Waarom moet dat gebeuren? Om
dat de bijen hun coconvliezen tegen de wan
den van hun cel drukken. Op den duur wor
den de cellen steeds kleiner, en zouden er
gedegeneerde kleinere bijen ontstaan. Ook
worden oude raten erg donker van kleur,
omdat de bijen er met vuile voetjes eindeloos
over heen lopen.
Een derde produkt, dat wordt afgenomen,
is het propolis voor de stad) De bijen
versterken er hun raten mee Ze kitten er
alles mee vast. Het produkt wordt ook wel
kithars genoemd Kithars wordt gebruikt in
de geneesmiddelenindustrie De werkbij
haalt het van de boomknoppen, bijvoorbeeld
de kleverige pasta van de kastanje
In januari, februari, op een zonnige dag.
vliegen de bijen uit voor een ..reinigings
vlucht". Dan wordt alle faeces, die in de loop
Bijenkorfen in een boomgaard.
i. x
,.4'T
te..." vü
Het bijenvolk op de raten in de wintertros.
wanneet aiieen ue nuninyncimei wurui ye-
slingerd Ik haal nooit uit de broedkamers
Slinger ook nooit helemaal kaal
De opbrengst van de honing is verschil
lend van jaar tot jaar Is afhankelijk van
weersgesteldheid, aanwezige bloemen. Bij
en verzamelen ook afscheidingsstoffen van
luizen, een zoete stof. die ook door mieren
wordt benut.
Dan komt daarna de heidehoning. De im
ker gaat met zijn kasten naar de heide. Er is
steeds minder goede heide. Ook is de erva
ring van de imkers dat je ontzettend veel
bijen verliest op de heide Die komen om in
de vele spinnewebben tussen de heideplan-
tjes Dat speelt dan eind augustus, begin
september Daarna begint het werk voor het
volgend jaar
Je hebt het voedsel weggenomen, en op
het restantje kunnen de bijen niet leven Elk
volk krijgt 14 kilo suiker opgelost in water.
Het tijdstip van afvoeren is van groot be
lang Dat moet op de juiste tijd gebeuren,
want de bij moet er zijn conditie voor de
winter uit opbouwen De periode van de win
ter is de rustperiode Dan is het ook voor de
imker rustperiode."
HONING, WAS,
PROPOLIS
Naast de honing neemt de mens nog twee
produkten van de bijen af. Ook de was kan hij
gebruiken. Voor kaarsen, wrijfwas. voor het
batikken, voor schoenpoetsmiddelen, cos-
vaii uo vymuci ycfjiuuulcciu i->, yeiuusu
In de winter houden de bijen elkaar warm.
Ze hangen als een tros aaneen Als 's win
ters de bijen loskomen van de tros (doordat
bijvoorbeeld een muis op weg naar een raat
de tros gesplitst heeft), sterven ze Zolang de
bijen in de tros zitten kunnen ze tot 30 graden
vorst verdragen' Al zit het ijs in de kast, dan is
de temperatuur van de tros altijd nog tussen
de 16 en de 20 graden. In het voorjaar loopt
de temperatuur voor het broeden op tot 35
graden
HOBBYWERK
Het bijen houden is echt hobbywerk Het is
belangrijk, dat veel mensen er zich mee be
zig houden
De Vereniging tot bevordering van de bij
enteelt in Nederland, afdeling Soest/Amers
foort. telt 120 leden Fifty-fifty uit Soest en
Amersfoort. Er zijn 13 vrouwelijke leden
In de winter, wanneer het actieve bijensei-
zoen voorbij is, geeft men bijencursussen,
en worden lezingen georganiseerd voor le
den en belangstellenden Diverse leden
houden zich bezig met milieu-educatief
werk, en geven voorlichting op scholen.
De vereniging verwelkomt gaarne nieuwe
leden Men hoeft geen practiserend imker te
zijn Belangstelling voor de natuur en de bij
en in het bijzonder is al voldoende.
Informatie kunt u verkrijgen bij de heer
D. Lems, Parelduiker 16, Leusden, tele
foon 942994, en bij de heer W. G. Martens,
Trlstonpad 3, Amersfoort, telefoon
751209.
RUIME SEMI BUNGALOW
MET O A 3 SLAAPKAMERS EN
1 STUDIE /SLAAPKAMER
ZEER DEGELIJKE BOUW
PRIJS INKLUSIEF BTW
GEEN SYSTEEMBOUW
INDELING NAAR WENS
Spinnerstraat 5.
7461 TV Russen
Tel. 05480-6555
i 'v: J
-»
- -|
i T x s
Is I
