leuetfl
eF"
k
■fit
I
>n
Excalibur": John
doorman's verfilming
an een legende
taliaanse vijftigers in de overgang
LITERS BLOED PER SECONDE
De verloedering van de
hedendaagse horror-film
Br
ITTORE SCOLA'S „LA TERRAZZA"
L!
90
75
55
75
3
DONDERDAG 10 SEPTEMBER 1981
kijk op de film
JULOJ
callbur", regie. John Boorman. Produk-
John Boorman. Scénario. John Boorman
tospo Pallenberg. gebaseerd op ..Mode
thur" van Thomas Malory. Camera Pe-
tfacDonald Muziek. Trevor Jones. Met:
jl Terry. Helen Mirren, Nicholas Clay,
irie Lunghi, Nicol Williamson en Paul
ilfrey. Lengte: 140 minuten. Genre, mid-
leuvvse kostuumfilm met aktie. Keuring
>r Bed Vos)
k was gefascineerd door de humor,
nacht en de ironie van Merlijn. Ik wllde
e legende verder uitdiepen." Aan het
)rd is John Boorman, regisseur van
tnm
de Middeleeuwse kostuumfilm vol aktle.
„Excalibur". Boorman greep voor het
filmverhaal samen met scénarioschrijver
Rospo Pallenberg - terug op het verhaal
van Sir Thomas Malory: „Morte d'Ar-
thur", waarin de befaamde Gr^al-sage is
beschreven. Boorman (Deliverance, Zar-
doz, The Exorcist II, the Heretic) be
schrijft Merlijn als een uitgebalanceerd
mens, die in harmonie leeft met de na
tuur. Juist dat element - het karakter van
Merlijn de tovenaar, zijn wezen en zijn
handelen - is in Boorman's film „Excali
bur" echter weinig diepgravend aan de
orde gesteld. En dat is een tikkeltje jam
mer, want het had deze overigens vak
kundig gemaakte middeleeuwse aktie-
film veel meer diepgang kunnen geven
dan het nu bezit.
De legende van de Heilige Graal, de Rid
ders van de Ronde Tafel, koning Arthur en
zijn magische zwaard Excalibur én de tove
naar en adviseur van Arthur, Merlijn: het zijn
elementen, die vanaf hel ontstaan van deze
legenden de mensen hebben gefascineerd.
Zowel in Engeland als in Frankrijk, Duits
land, Vlaanderen en Frankrijk waren de Ar-
thur-legenden in de twaalfde en dertiende
eeuw erg populair Pas de laatste jaren komt
- met de belangstelling voor fantasy- óók de
belangstelling voor de Heilige Graallegen
den weer terug en dat manifesteert zich in
nieuwe romans.herdrukken, essays, verza-
Scène uitExcalibur", middeleeuws aktie-spoorkje van John Boorman rond koning Arthur en
de Graal-legende, de Ronde Tafel en Merlijn de Tovenaar
Terrazza, regie: Ettore Scola Pro-
ktie. Pio Angeletti en Adriano de Mi
di. Scenario Age Scarpelli en Ettore
ila, Camera Pasqualino De Santis,
ziek Armando Trovaioli: Montage
mondo Crociani Met Marcello
Mastroianni, Jean-Louis Trintignant.
Vittorio Gassman, Ugo Tognazzi. Ste-
fama Sandrelli. Carla Gravina. Serge
Reggiani e.a Genre: maatschappij-
analytische praatfilm Lengte 158 mi
nuten Keuring 16 jaar. Theater
Grand 5, Amersfoort
Ga er maar aan staan: ruim twee-
eneenhalf uur houdt de Italiaanse re
gisseur Ettore Scola ons bezit met
een stuk of wat Italiaanse vijftigers,
die hun problemen, hun angsten en
tekortkomingen etaleren.
In een groot patriciërshuis in Rome
worden geregeld grote bijeenkomsten
gehouden gevolgd door een etentje
Voor het eten komen de gasten bij el
kaar op het terras om van gedachten te
wisselen Deze gesprekken beperken
zich niet tot de gebruikelijke huis-, tuin
en keukenpraatjes, want bij het gezel
schap bevinden zich vele mannen en
vrouwen, die op verschillende terrei
nen een prominente plaats innemen
Zo is er bijvoorbeeld een vooraan
staand communistisch parlementslid,
een bekende filmregisseur, diens sce
narioschrijver en diens echtgenote Er
wordt dus veel gediscussieerd over de
Italiaanse film en politiek en o a ook
over de vrouwenemancipatie, omdat
de echtgenote van de filmregisseur
een fervente voorstandster hiervan is
en zich omringd heeft met verschillen
de dames, die net zo over de mannen
maatschappij denken als zij
Deze discussies leiden tot humoristi
sche situaties, maar_pok tot irritaties en
spanningen, die vaalt niet op het terras
zelf ontstaan, maar meestal dieper
wortelen in de privé-omstandigheden
van de betrokkenen, die wij dan ook in
de film te zien krijgen als een nadere
verklaring van het gedrag van de gas
ten in het grote patriciërshuis. Op deze
manier ontstaat een film. die ingaat op
verschillende actuele en maatschap
pelijke problemen en tevens een zekere
analyse geeft van de denk- en handels
wijze van een aantal mensen, die deze
problemen maken en ze sorns.ookweer
zelf moeten oplossen.
Ettore Scola is vooral de laatste ja
ren ook in Nederland een bekend re
gisseur geworden Zijn films sloegen
met alleen aan in de beperkte kring van
het Filmhuis-circuit met ook in de ge
wone bioscoop werd en wordt zijn werk
gewaardeerd Zijn nieuwste film ..La
Terrazza" gemaakt in 1980. oogstte
veel lof op het filmfestival in Cannes,
vorig jaar
..La Terrazza" biedt veel herkenbare
situaties. De hoofdpersonen, zes man
nen. die allemaal te maken hebben met
het communicatie-proces in de maat
schappij, gaan bij zichzell na, wat ze
van hun leven hebben gemaakt óf ze er
überhaupt wel iets van hebben ge
maakt Mannen in een crisis, of, zoals
een recensent het uitdrukte Italiaanse
vijftigers in de overgang Zoiets kan
een boeiend beeld opleveren en Scola
slaagt daar regelmatig in. Toch lijkt het
ons toe, dat enige beperking op z'n
plaats zou zijn geweest. Twee- en een
half uur is niet niks. ondanks de interes
sante gesprekstof op het terras en on
danks de uitdieping van de hoofdfigu
ren, waaruit hun handelswijze, hun hui
dige instelling, wordt verklaard
Niettemin is „La Terrazza" een in
teressante film voor mensen, die
zich wellicht kunnen identificeren
met de hoofdpersonen. Bovendien -
en dat is op zich al erg aardig - zijn
het de vrouwen in het gezelschap
die In feite beter uit de verf komen
dan de mannen. Want zij zijn het, die
de aanzet hebben gegeven tot een
nieuwe „plaatsbepaling" van de
man in een overigens wél Italiaanse
samenleving.
)oor Bert Vos)
Er zijn mensen, die heel nostal-
isch kunnen praten over die goeie
jwe tijd. En dan hebben ze het over
tijd van Boris Karloff, Peter Cus-
ing, Peter Lorre en Vincent Price:
bloeiperiode van onder meer de
ekende Hammer-films. Toen horror
og horror was. Want de kenners
Jllen het met mij beamen: wat te-
enwoordige (vaak derderangs) re-
isseurs er van brouwen heeft niets
leer te maken met lekker ouderwets
riezelen. Het zijn kladfilms vol to-
latensap en rode verf, misschien
Jnstig door de talrijke effekten,
laar niet imponerend, intrigerend of
ilfs maar boeiend.
Een goede horrorfilm - en dat is dan
"jn persoonlijke mening - wordt zorg-
Jldig opgebouwd uit verschillende
>anningselementen zonder dat er ook
iaar iets van het plot wordt vrijgege-
n. Een goede horror bestaat voor
linsstens dehelft uit pure suggestie,
aarbij de verbeeldingskracht van de
'eschouwer aan het werk wordt gezet,
en griezelfilm, waarbij de dader aan
et begin al bekend wordt gemaakt, zal
et hooguit van zijn effekten moeten
ebben, een deel van het spannings-
ld ontbreekt.
De horror-films uit de vijftiger, zesti-
r jaren hadden bijna allemaal een
rgelijke spanningsboog. Natuurlijk,
el produkten behoorden tot de zoge-
iamde B-films, snelle, goedkope, pro-
ikten, vaak gefilmd in decors van vori-
films. Maar ze hadden succes Boris
Karloff werd een begrip, evenals de an
dere coryfeeen van de griezelfilm Peter
Cushing, Vincent Price en Peter Lorre
Wie herinnert zich niet ,,The Raven",
waarin Price, Lorre en Karloff alle drie
excelleren? Karloff met zijn brede, vier
kante kop en donkere, angstaanjagen
de wenkbrauwen Lorre, met zijn bolle
ogen en Price met die mysterieuze uit
straling van een gesoigneerde duivel in
mensengedaante. Dat waren specialis
ten.
Bons Karloff (William Henry Pratt) be
gon in 1916 (The Dumb Girl of Protici)
en als ik het goed heb was hij nog niet
zo lang geleden te zien in een niet zo'n
beste film, waarin hij een uitvinding had
gedaan om mensen te kunnen beïn
vloeden, die in zijn opdracht op roof
uitgingen. De titel is me ontschoten,
maar het was duidelijk, dat de magische
uitstraling van Boris Karloff sterk was
verbleekt, ook al had hij het scénario
dan ook niet mee Nee. de liefhebbers
zullen hem waarschijnlijk het best herin
neren als Frankenstein (1931), in „The
Black Cat" (1934), of in „The Raven'
(1963).
Was Karloff de personificatie van
Frankenstein, Vincent Price zal wellicht
de filmhistorie ingaan als graaf Dracula,
in allerlei verschijningen. De rijzige, ari
stocratische figuur van Price was ge
knipt voor de Dracula-rol Aan de ene
kant beminnelijk, hooghartig soms, aan
de andere kant onheilspellend, dodelijk
Hoewel Price natuurlijk ook andere rol
len heeft gespeeld, bleef zijn Dracula-
presentatie het bekendst. Andere hoog
tepunten uit zijn carrière waren succes
sen als „The Pit and the Pendulum"
(1961), „The Raven" (1964) en niet te
vergeten de eerder al, in 1953. gemaak
te „House of Wax".
Peter Lorre was ook zo'n man, waar
een bepaalde sfeer vanaf straalde.
Hoewel hij aan de ene kant enorme suc
cessen boekte in de befaamse „Mr.
Moto -reeks, waarin hij een Chinese
superdetective speelde, aan de andere
kant zal zijn naam onverbrekelijk ver
bonden blijven aan de griezelfilm uit die
jaren (Tales of Terror. The Raven) An
deren zullen hem blijven herinneren als
de man, die een schitterende vertolking
gaf als kindermoordenaar in ,M"
melingen Graal-legendes en natuurlijk:
films.
Over Koning Arthur zijn honderden verha
len geschreven. Hele romans zijn aan hem
gewijd, talrijke literaire essays hadden hem
en zijn tijdperk tot grondslag. Toch kan men
zich afvragen of koning Arthur werkelijk heefl
bestaan Deskundigen zijn het wat dat be
treft niet met elkaar eens Het zou ook best
mogelijk zijn. dat de figuur van koning Arthur
een versmelting is van de oude Keltische
tradities en de nieuwe Christelijke waarden,
gevormd op de grens tussen heidendom en
christendom als een overbruggend symbool
van een oude en een nieuwe tijd.
Een mysterieus figuur rond koning Arthur
is de magiér Merlijn Hij is de belangrijkste
adviseur van koning Arthur. Niemand weet
veel over zijn oorsprong, noch over zijn le
ven. Volgens de overleveringen is hij gebo
ren uit het schuim der oceaan. Een magiër
uit de oude tijden.
Je kunt Boorman verwijten, dat hij onvol
doende aandacht heeft geschonken aan de
filosofieën achter de Arthursagen. Hij ver
leent zijn hoofdfiguren geen diepgang,
plaatst ze onvoldoende in de historische
kontekst. Dat geldt niet alleen voor de ande
re hoofdfiguren, maar met name zeker voor
Merlijn, die als magiër in dit middeleeuwse
fantasy-gebeuren een centralere, evenwich
tiger rol had verdiend. „Mythen hebben iets
essentieels te zeggen", heeft Boorman zelf
gezegd naar aanleiding van deze film. Hij
heeft dat niet waargemaakt.
Wat overblijft is echter een vakkundig ge
maakte, boeiende aktiefilm, zich afspelend
n een Middeleeuwse sfeer. Er is veel zorg
oesteed aan de aankleding, het landschap.
Boorman koos daarvoor Ierland, dat door de
eeuwen heen slechts een minieme verande
ring heeft ondergaan en perfekt de sfeer uit
straalt, die nodig is voor „Excalibur". Het
verhaal is min of meer bekend, de jonge
schildknaap Arthur slaagt tijdens een steek
spel op het befaamde kasteel Tintagel er in
om het betoverde zwaard „Excalibur" te be
machtigen en hij wordt de uitverkoren man
om Brittannië te herenigen, met Merlijn aan
zijn zijde als adviseur. „Herenigen" betekent
veelal strijd voeren en Arthur doet dat dan
ook met veel enthousiasme De ene veldslag
na de andere wint hij. Zoals bekend trouwt hij
met de schone Guenevere en stelt de „Ron
de Tafel" in. En juist in dit gezelschap - met
onder meer Lancelot - blijkt hoe groot de
verdeeldheid is. Koning Arthur krijgt het er
bijzonder moeilijk mee.
Regisseur Boorman heeft van dit gege
ven een bijzonder kleurrijk en fantasierijk
schouwspel gemaakt, ook al zijn er dan
elementen, die enigszins afbreuk doen
aan het geheel. De ridders komen in de
erotische scènes nauwelijks uit hun har
nassen, lopen aan de ene kant over van
innerlijke beschaving en vloeken aan de
andere kant de halve wereld stijf. De Heili
ge Graal Is niet meer dan een geheimzin
nige, maar mooie toverschaal, ontdaan
van alle zinnebeeldige elementen. Maar
voor de oppervlakkige toeschouwer zal
dat een zorg zijn. Die kijkt naar de fraaie
beelden, de prachtige kostuums en de
middeleeuwse aktie vol zwaarden-geklet-
ter. Vakwerk, dat wel.
Peter Cushing in: The legend of the seven golden vampires" (een Ham-
mer-produkliedat spreekt
(1931)
Kortom: de horrorfilm bloeide in die
jaren van o.m. de Hammer-produkties,
de periode tussen 1940 en 1965. Zoals
de horror ook nu weer hoogtijdagen
kent Maar helaas het verschil tussen
toen en nu is groot. Want ook al blijft het
genre voor een deel de tradities van
toen volgen, voor een niet onbelangrijk
deel is een nieuwe weg ingeslagen. De
sfeer van bloed en steeds groter wor
dende verschrikkingen bepaalt voor
een groot deel de huidige horror-film.
En dat is te betreuren
DE TIJD VAN DE ZOMBIES
We zijn nu terechtgekomen in de
Zombie-periode. Gemakshalve veeg ik
verschillende produkten op één hoop,
ook de bloederige films, waarin géén
zombie of aanverwante verschrikking
voorkomt. Want in feite is de horror-film
van vandaag niets meer en niets minder
een strijd om de grootste hoeveelheid
bloed per seconde film geworden.
In de afgelopen jaren werd steeds
duidelijker, vooral sinds de normen wat
minder strak werden, allerlei keuringen
werden afgeschaft, dat de voordien
heersende grenzen van wat „kon" en
wat niet, ruim worden worden over
schreden. Wie de „Zombie "-films heeft
mogen „bewonderen", zal met mij heb
ben gekonstateerd, dat er geen enkele
sprake meer is van een goed opge
bouwd scénario, om nog maar niet over
originaliteit te spreken De ene film lijkt
op de andere, de hoeveelheden liters
bloed kunnen hooguit per film verschil
len Voor het overige lijken de scéna
rio's uit een slecht geprogrammeerde
computer te komen. Griezelen is er ei
genlijk niet meer bij. Alle elementaire
beginselen voor een goede horrorfilm
worden aan de regisseurslaars gelapt
Je wéét bij voorbaat wat er gaat gebeu
ren De vraag is alleen, of de regisseur
nog iets afschuwelijkers heeft bedacht
dan zijn voorganger. Mensen worden
uit elkaar gerukt, hoofden gespleten,
ogen uitgestoken met gloeiende pen
nen, ingewanden zwabberen over het
doek, kortom: het bloed spuit, waar het
eigenlijk niet gaan kan Een leven telt
niet echt mee. Maar het publiek- of al
thans een bepaald deel van het publiek-
schijnt er van te smullen. Er worden
tijdens de filmvertoning grapjes over
gemaakt, de mensen schijnen het heer
lijk te vinden Voer voor psychologen.
BETERE HORRORFILM
Betekent dit, dat er geen goede hor
rorfilms meer worden gemaakt7 Nee
Want naast het zogenaamde slagers-
werk van met name sadistisch ingestel
de Italiaanse regisseurs in Amerikaan
se dienst, zijn er gelukkig ook nog regis
seurs, die hun vak niet verloochenen.
Die prima griezelfilms weten te maken.
Die niet bij voorbaat de emmers bloed
hebben klaar gezet, maar volgens een
goed opgebouwde spanningsboog
naar een weloverwogen climax toewer
ken. Toegegeven, het zijn er maar een
paar die het echt goed doen. Namen als
Brian de Palma, John Carpenter en na
tuurlijk óók Stanley Kubrick vallen dan
al snel. Het is opvallend, dat ook Ku
brick in dit rijtje niet ontbreekt. Was hij
de man, die samen met Arthur Clarke
een nieuwe voedingsbodem bood voor
de SF-film met „2001Kurbrick zorgde
vorig jaar voor wat hij noemde „het ant
woord op alle griezelfilms" met „The
Shining", een gaaf voorbeeld van hoe
een griezelfilm in elkaar hoort te zitten.
Maar ook John Carpenter levert kwali
teit. zoals zijn echt spannende „Hallo-
ween" bewees (Helaas door de minde
re goden haastig geïmiteerd). Brian de
Palma balanceert op de grens tussen
SF en horror (The Fury) en vergiet toch
wat teveel bloed (zoals in „Dressed to
Kill") en zijn nieuwste „Blow Out" toont
opnieuw sexistisch geweld.
Een opvallende verschijning in de
moderde horrorfilm is de Canadees Da
vid Cronenberg, die zijn liefde voor
science ficton vaak knap wist te kombi-
neren met bepaald originele horror-ele
menten (Rabid, The Brood en zijn
nieuwste: „Scanners"). Cronenberg
baseert zich op eigen scénario's, waar
uit blijkt, dat zijn verhalen in ieder geval
goed overdacht zijn, een prima plot
hebben en origineel zijn. Wat minder
gelukkig ben ik in zijn geval met het toch
wel overmatig bloedgebruik, maar laten
we het er maar op houden, dat het in
Cronenberg's films funktioneel is.
Er is nog een andere stroming in de
moderne horrorfilm, die de moeite
waard is te memoreren En dat zijn films
als „The Exorcist", „The Omen" e.d
Duiveluitdrijvingen, religieuze konflik-
ten tussen goed en kwaad, omgezet in
vaak spannende horrofilms. Hier bena
deren de regisseurs al weer het grens
gebied tussen horror, science fiction en
fantasy. Op een andere manier dan Da
vid Cronenberg dat doet. maar niette
min hebben ook deze films verschillen
de elementen van andere (aangrenzen
de) genre's in zich Helaas hebben ook
hier minder gewetensvolle regisseurs
zoch meester gemaakt van dit idee en
hun imitaties bereiken zelfs de bio
scoop. Met méér bloed, met méér ver
schrikkingen
Opnieuw een overtreffende bloed-
trap met verlies aan kwaliteit. En dat
schijnt tegenwoordig het uiteindelij
ke lot te zijn van een succesvolle hor-
rofilm: een steeds sneller om zich
heen grijpende verloedering zorgt
voor een steeds grotere vervlakking
van het genre. Eén succesfilm wordt
snel gevolgd door vijf of meer uiter
mate slechte imitaties. Het echte hor
ror-publiek zal in dit doolhof al snel
de kluts kwijtraken.
In het horror-festival tijdens de
grote filmmarathon in de nacht van
16 op 17 oktober worden enkele
voorbeelden getoond van stromin
gen in de horror-film. Waarbij Brian
de Palma's „Dresses to kill" de bete
re horror vertegenwoordigt, „The
Omen" de religieuse kant. En verder
zijn er natuurlijk de vampiers, Fran
kenstein en als voorbeeld van de
bloed-terreur: Vrijdag de dertiende.
Een curieuze mengeling van pure
kwaliteit en slechte smaak.
FILM-MARATHON
Even een klein misverstand
rechtzetten ten aanzien van de
film-marathon op 16 en 17 oktober
a s. Schreven wij, dat met een toe
gangskaart a raison van dertig gul
den gekozen kan worden uit elf
films, dat is niet helemaal juist
Men kan dan kiezen uit de SF-ma-
rathon óf uit de horror-marathon.
Als namelijk alle plaatsen uitver
kocht zijn - en dat is natuurlijk best
mogelijk bij zo'n interessant film
aanbod - dan is wisselen van zaal
natuurlijk wat moeilijk Mocht in de
praktijk blijken, zo wordt gezegd
van de zijde der organisatoren, dat
er wél ruimte is, dan hoeft wisselen
van zaal geen bezwaar te zijn.
