„Simenon is van mening, dat bepaalde
zintuigen bij de mens zijn afgestorven"
Rozen en ideeën bij
het Astma Fonds
Hendrik Veldman promoveerde op Simenon
interview
DONDERDAG 26 NOVEMBER 1981
Hendrik Veldman
LEUSDEN/AMERSFOORT - Van
daag (donderdag) promoveert drs.
Hendrik Veldman aan de Rijksuni
versiteit van Groningen. Hij is gebo
ren te Hoogeveen in 1934. Hij is le
raar Frans aan de Gereformeerde
Scholengemeenschap te Amers
foort. Zijn proefschrift is getiteld:
„La tentation de l'lnaccessible"
(structures narratives chez Sime
non) („De verleiding van het ontoe
gankelijke", romanstructuren bij Si
menon).
Hoe komt een leraar Frans ertoe te
promoveren op Simenon? Hoe
kwam hij voor het eerst met Simenon
in kontakt?
Voor de beantwoording van de
laatste vraag moeten wij zo'n twintig
jaar terug gaan naar een plaatsje in
de Pyreneeën, Le Maz d'Azll.
De jonge eerstejaars student Frans
werkte daar als klusjesman. Hij woonde
daar bij een dominee, die predikant was
in een gebied, waar voorheen zes pre
dikanten stonden. Maar de papierin
dustrie in die streek was ter ziele ge
gaan, en de mensen die er woonden en
werkten waren naar de steden getrok
ken.
De pastorieën en woningen stonden
leeg, en werden aan vakantiegangers
verhuurd. Henk hielp daar
Nu woonde er in Le Maz d'Aril ook
een huisarts, die zo'n honderd boeken
van Simenon had. Elk weekend haalde
Henk een paar van die Simenons op, en
las ze aanvankelijk wat sceptisch mis
schien.
EERSTE SIMENON
Toen hij een jaar later tentamen had
gedaan kocht hij zijn eerste Simenon.
Het was „Pedigree'' („stamboom"). Hij
las het boek notabene op 12 februari
1963, de dag dat Simenon 60 jaar werd.
Zijn interesse voorde schrijver begon
steeds meer te groeien Hij ontdekte in
de loop van de tijd, dat er in één boek
450 reuk- en 230 smaakgewaarwordin-
gen door Simenon werden beschreven.
Dat ging hij in meer boeken uitzoeken.
Hij besprak het met zijn hoogleraar, die
het een interessante ontdekking vond
Het resultaat was, dat Henk Veld-
mans doctoraal-scriptie handelde over:
„Quelques aspects de la fonction du
göut et de l'odorat dans l'oeuvre de G
Simenon". (Enige aspecten van de
functie van de smaak en de reuk in het
werk van G. Simenon)
Zijn huidige boek beziet deze aspec
ten opnieuw, evenals de akoestische
waarneming en die van de tastzin
„Simenon is van mening." zegt hij.
als we er in zijn studeerkamer over pra
ten, „dat bepaalde zintuigen als smaak
en reuk bij de mens zijn afgestorven. Ja.
we weten nog te constateren dat iets
lekker is of dat het stinkt. Maar zoals wij
kleuren onderscheiden en een gewel
dig klankengamma kunnen waarne
men, dat lukt met onze smaak en reuk
niet meer.
Ik wil de naakte mens beschrijven,
zegt Simenon. „Zonder zijn sociale ha
bitus De mens is niet zo verschillend.
Er zit een groot stuk overeenkomst in
mensen Het is zoals wanneer een bio
loog een mierenhoop bekijkt: hij ziet
hoogstens zes verschillende mieren
Zo komt ook Simenon tot een laag aan
tal echt verschillende mensen In een
primitieve vorm valt veel meer de gelijk
heid op
Simenon bedenkt situaties, dat de
mens zich uitkleedt Dat hij zijn be
scherming weggooit. Hij beschrijft wat
er na een ramp, na een faillissement
van de mens overblijft."
IMPRESSIONISME
Elke roman van Simenon bevat een
kern van waarheid volgens drs. Veld
man In elke plaats, waar Simenon over
schrijft, is hiij minstens zo'n maand of
twee geweest De promovendus kent
hem de gevoeligheid van een schilder
toe. Simenon heeft picturale neigingen.
Hij ontmoet mensen en kan zich zo in
hen inleven, dat hij zich kan indenken
hoe die en die man'vrouw in een uiter
ste situatie zou kunnen reageren.
Als voorbeeld een roman, die in Delf
zijl speelt, „Crime en»ollande". Vóór
de Tweede Wereldoorlog heette dat
boek in Nederland „Misdaad in Hol
land," later „Maigret in HollandDe
mensen, die Simenon daarin beschrijft,
heeft dr. Veldman later ontmoet. Sime
non schrijft in 1930 over een man en
een vrouw wier huwelijk hij niet gewel
dig vindt. Vier jaar later zijn die mensen
ook inderdaad gescheiden. Wat toen
helemaal niet voorspelbaar was.
„Simenon," aldus dr. Veldman,
„heeft een schildersoog voor gelaats
trekken. gebaren, stappen Die ver
woordt hij in mots-matières. dat zijn van
die geladen woorden, waaromheen hij
een tekst bouwt. Hij is een impressio
nist. Hij heeft veel gemeen met de poin-
tillisten: In het landschap verdwijnen de
vormen, en daar komen de kleuren voor
in de plaats. Rode papavers in het veld
Bij Simenon een rode rok van een meis
je. waardoor hij geobsedeerd wordt."
Het picturale element vindt de heer
Veldman het meest interessante ge
deelte vin zijn huidige onderzoek,
waarnaast als tweede aspect het jour
nalistieke te noemen valt. Duidelijk on
derkent hij het versluierde van het im
pressionisme in Simenons werk. De
beeldafstand voor held en lezer is ge
ring. De beeldscherpte is vrij zwak. Veel
verhalen spelen in mist, nevel en in
duisternis. Tegen een bosrand aan. Er
worden begrenzingen aangebracht. Er
ontstaat een „cocon intime."
LA TENTATION DE LÏNACCES-
SIBLE
In „La tentation de l'lnaccessible" is
het gehele werk van Simenon in kaart
gebracht, en ruimtelijk en temporeel in
gedeeld. Statistisch werd er een reduc
tie gemaakt. Van 200 romans werden er
40 geselecteerd op grond van 5 criteria
1De romans moesten evenredig ver
spreid zijn tussen 1930 en 1972,
2. de relatie tussen het seizoen, van
schrijven, en het seizoen, dat beschre
ven wordt in de roman, moest voor 23
van het totaal gelijk zijn en voor 1/3
ongelijk.
3 er moest een evenredige geografi
sche spreiding van de lokatie der ro
mans over de hele wereld zijn.
4 evenredig verdeeld moesten even
eens zijn de romans in de eerste per
soon, en die geschreven zijn in de der
de persoon,
5 er moest tenslotte een evenredige
verdeling zijn van Maigrets en niet-Mai-
grets.
door
Anco Mali
UITWENDIGE CRITERIA
..Ik heb gezocht naar uitwendige cri
teria. die vaststaan Mijn gegevens vind
ik in titel of op de laatse pagina Een
laatste bladzij van een roman toont bij
voorbeeld de datum, van schrijven: mei
1931De eerste zin van dezelfde roman
situeert de tijd eveneens in de maand:
mei.
Een subjectief criterium, is op aan
drang van ..buiten'' toegevoegd Van
Vestdijk en Pierre Henri Dubois heb ik
van de lijsten van de beste romans die
zij hadden aangelegd, die romans toe
gevoegd die bij beiden voorkwamen. Zo
kom ik tot een opbouw, die voortdurend
dezelfde is.
Aan iemand in een groep ontbreekt
iets. Hij mist iets, Nemen we die man in
Delfzijl als voorbeeld. Hij was zeeoffi
cier, en is nu leraar Hij leeft in een
orthodox hervormd milieu Zijn vrouw
doet aan liefdadigheidswerk De man
volgt de code van de groep Hij past zijn
gedrag aan Totdat er iets gebeurt Het
incident Vult u maar in Er wordt ie
mand doodgeschoten. Er komt corres
pondentie aan het licht. Er gebeurt een
ramp Er is een overlijden.
Opeens houdt de man het niet meer.
Hij breekt dóór. Het kan hem geen bal
meer schelen. Hij treedt uit de groep.
De konsekwentie is de délivrance. De
man voelt zich bevrijd Hij ontdekt zich
zelf en de wereld om hem heen.
Maar er is opposition: de groep komt
in verzet. Hun code wordt overtreden.
Negatieve dingen hangen boven het
hoofd van de man 't Kan goed of slecht
aflopen. Of er vindt een breuk met de
groep plaats, of de man keert in de
groep terug Hij kan er beter of slechter
van worden.
Van al die 40 romans heb ik 11 funk-
ties onder elkaar kunnen zetten, die vrij
wel helemaal kloppen."
Promotor in Groningen vandaag is
prof dr J A. G. Tans. Coreferent is Gil
bert Sigaux. die docent is aan het Con
servatoire d'Art Dramatique in Parijs.
En die de 210 door Simenon geschre
ven boeken heeft geannoteerd De heer
Veldman toont mij de indrukwekkende
rij identieke banden in blauw, rood en
goud
Bestaan er beschouwingen over Si
menon en zijn werk? Er zijn diverse thè-
ses de licence (doctoraat-scripties).
Matthieu Rutten schreef in het Neder
lands over Simenon. Maar er is nog
niets van deze omvang als ,,La tenta
tion de l'lnaccessible" verschenen De
man, die alles op dit gebied gelezen
heeft, is de directeur van het instituut in
Luik, het Centre d'Etudes Simenon,
waar alle handschriften van Simenon
worden bewaard. Zijn mening over dit
proefschrift is, dat het een der meest
originele beschouwingen over Sime
nons werk is.
MÉMOIRES INTIMES
Onlangs is van Simenon verschenen
het boek „Mémoires Intimes" („Intieme
herinneringen"). Op de omslag zie je
Simenon zitten bij de cederboom in de
tuin van zijn huisje in Lausanne Zijn
dochter Marie-Jo heeft zelfmoord ge
pleegd. Hij heeft haar as rond de boom
uitgestrooid. De laatste bladzijden van
het boek bestaan uit chansons van Ma-
rie-Jo, die haar relatie tot haar ouders
beschrijven
Wat is die Marie-Jo voor een vrouw?
Wat is George Simenon voor een va
der? Hoe is hij als mens9
Marie-Jo was 25, toen ze 3 jaar gele
den zelfmoord pleegde.
„Het is een meisje, dat zich moeilijk
heeft kunnen uiten," zegt de heer Veld
man Kind en ouders snakten naar kon-
takt, maar het lukte niet dat kontakt tot
stand te brengen. Marie-Jo zei wrange
dingen tegen haar vader. In brieven zei
ze hem dan weer, dat ze daar spijt van
had.
Of de vader dominerend is? Hij zegt
dat hij van kinderen houdt, en het vader
schap als een belangnjke taak ziet Je
moet met hem oppassen. Er is bij hem
sprake van Dichtung naast Wahrheit.
Hij neemt altijd de leiding van een ge
sprek Hij zegt het de ene dag wel eens
precies anders dan de andere En het is
beide waar volgens hem. Van rationeel
denken houdt hij niet. Hij stoelt op in
stinct
Het vaderschap is belangrijk, zegt Si
menon. Maar hij kan zo in zijn werk
opgaan, dat hij zijn kinderen dagenlang
vergeet.
Een boek is bij hem een procedure
van elf dagen Hij laat de huisarts ko
men, die ieder van de huisgenoten
moet onderzoeken of ze een ziekte on
der de leden hebben. Dan mag hij elf
dagen niet meer gestoord worden.
Geen kind mag zelfs meer bij hem bin
nenkomen."
De Leusdense promovendus heeft
Simenon twee keer ontmoet. Een keer
in Delfzijl, toen daar het beeld van Mai
gret werd onthuld. Een keer heeft hij
Simenon geïnterviewd in Lausanne Si
menon kwam toen net uit het zieken
huis, had last van evenwichtsstoornis
sen. en had een jaar lang geen inter
views meer toegestaan Het interview
duurde niet het toegestane ene uur, het
werd twee en een half uur. „We hebben
lekker over mijn werk gekletst," zei Si
menon erover.
Een vriendelijke man, die Simenon.
Correct in het beantwoorden van brie
ven. Voor de buitenwacht correct. Voor
zijn kinderen ook Zo schrijft Marie-Jo
óók over hem.
SIMENONS BEELD VAN DE
VROUW
Zijn vrouw Denise, een Canadese
van afkomst, is van hem gescheiden.
Jarenlang hadden ze een goede relatie.
Ze procedeert nu tegen hem. Zij was de
zakenvrouw, die alles draaiende hield.
Hun huis was een fabriek met veertig
kamers en een staf personeel Zij had
bij alles de leiding. Rechten van films en
boeken enzovoorts. Ze eist nu twintig
procent van de winst op Ze heeft een
boek geschreven „Un oiseau pour le
chat" (Een vogel voor de kat).
Simenon is vriendelijk tegenover zijn
vrouw en kinderen. Maar als hij naar
een andere vrouw verlangt, of als hij
schnjven moet. dan moet alles voor zijn
behoeften en driften wijken Hij heeft
twee aangezichten.
In zijn boeken zijn twee typen vrou
wen te onderscheiden. De grote, domi
nerende, streng uitziende vrouw. En het
type hoertje, dat alle be- en mishande
lingen slaafs ondergaat
„Ik kan me geen boek voor de geest
halen," aldus de heer Veldman. ..waar
in een vrouw een puur sympathieke rol
speelt. Zolang de vrouw in zijn kraam te
pas komt is de relatie fantastisch Hij
aanbidt haar. Ze is alles voor hem Zo
dra dat terugvalt in routine, ontstaan er
problemen, en in uiterste instantie ont
doet hij zich van haar.
Dat komt in zijn werk voor Bij de
hoofdfiguur in: „L'Ainé des Ferchaux"
(„De"oudste van de gebroeders Fer
chaux"). Hij is sekretaris van een van de
heren Ferchaux Hij trekt zich aan deze
relatie omhoog Als hij op een gegeven
moment onmisbaar is geworden, en hij
het milieu in zijn zak heeft, ontdoet hij
zich van Ferchaux Hij vermoordt hem.
Als een soort spin zuigt hij zijn prooi
leeg. Is het beest leeg, dan laat ie het
schieten."
20E EEUWSE ROMANTICUS
Simenon heeft twee officiële huwelij
ken gehad. Hij leeft nu samen met The
resa Hij woont in zijn tweeënveertigste
huis Evenals een vrouw boeit een wo
ning Simenon zolang hij er zich thuis-
voelt. Is het nieuwe er af dan wil hij
verkassen.
De heer Veldman noemt Simenon
een 20e eeuwse romanticus Een ro
manticus niet van de individuele roman
tiek, maar van de romantiek van de ano
nieme massa. Waarvan de hoofdperso
nen de hypnose ondergaan. Ze zoeken
warmte van mensen, zoals ook beesten
langs elkaar heen schuren.
Er komen in Simenos werk wel sym
pathieke kinderen voor. Maar weinig
huwelijksituaties, die tot het eind toe
gelukkig zijn. Een puur huwelijk vol ge
luk kom je niet tegen Wel huwelijken
waarin mensen voor de dood van dè
een elkaar niet begrepen, en daarn^
wel.
Op 18 december gaat een tentoon
stelling van start over Simenon. Op 7
januari zal er een congres worden ge
wijd aan Simenon. In het Centre Beau-
bourg te Parijs De handelseditie van dr.
Veldmans „La tentation de l'lnaccessi
ble" is daar al aanwezig. Dr Veldman
zal er zelf uiteraard ook aanwezig zijn
Tot slot: Simenon: lectuur, litera
tuur? Simenon schreef een aantal
goede boeken, is de mening van de
Leusdenaar. Als hij die Maigrets niet
had geschreven, zou hij tot de litera
toren hebben kunnen behoren. Maar
zijn schrijven is een vorm van narcis
me, een pathologisch afreageren. En
daarbij zijn de zelfkritiek en het se
lectievermogen weggevallen.
Het boek is uitgegeven door Rodo-
pi, Keizersgracht 302, Amsterdam.
De handelseditie zal 60,- kosten.
expositie
LEUSDEN- Wytze Hoekstra uit Ren-
kum eksposeert in het gebouw van het
Nederlands Astma Fonds. Larixlaan.
Leusden-Centrum. ..Ideeën en rozen"
Tot en met zondag 29 november Dage
lijks van 10 00 tot 17 00 uur. Gedurende
het weekend van 12 00 tot 17.00 uur.
Ik maakte voor het eerst met Wytze
Hoekstra's rozen kennis eind 1979.
toen hij in het Amersfoortse Ptoeghhuis
eksposeerde Sindsdien is er in zijn wij
ze van schilderen niet veel veranderd
Hij heeft die keuze gemaakt, en blijft
zichzelf daarin trouw
Hi/ heeft de roos gekozen als begrip
voor het westen Zoals de lotusbloem
dat is voor het geestelijk denkcentrum
in het Oosten
Hij is een virtuoos schilder van rozen,
die hem helpen zoeken naar de waar
heid. Waarnaar hij sinds zijn jeugd in
het religieuze vlak zoekende is.
De roos werd voor hem daarbij een
pijler. Zoals deze bloem een begrip
werd voor de Rozenkruisers, die stre
ven naar een humanistisch-ethische
wereld-hervorming. Zoals de rozen
krans voor de Katholieken de symboli
sche krans werd. waarmee het hoofd
door
Anco Mali
van Maria werd getooid Zoals het Huis
York zich een witte en het Huis Lancas
ter zich een rode roos als symbool koos
Ik schreef het in december 1979 al in
..De Stad Amerstoon Hoe ..Wytze
Hoekstra, de roos plaatst, inkadert, be
vrijdt. dat is afhankelijk van zijn stem
ming. zijn opdracht, zijn gevoel voor an
dere waarden in het leven
De roos verbeeldt in zijn benade
ringswijze de mens. die in het leven
maar moet zien dat hij het rooit. De
mens slingert in het rond Voelt zich
soms machtig en sterk Dan weer klein
en nietig.
De opengewerkte roos is voor Wytze
Hoekstra de meditatie, die nodig is om
dat een mens in kontakt kan treden met
het hogere Daartoe moet de mens alle
opdrachten uit zijn hoofd kunnen ban
nen. Gedachten, agressiviteit in rood
staan de bevrijding van de mens in de
weg.
Uit de universele denkkracht konsen-
treren zich de vormen Vormen zijn voor
de aardse wezens zichtbare levens
Wytze Hoekstra is een knap schilder
van rozen in de meest romantische he
melse kleursferen. De rozen zijn haast
fotografisch geschilderd in al hun
schoonheid en kwetsbaarheid
Wie moeite heeft met deze denkwe
reld. zal ook moeite hebben met de
schilderijen van de rozen En ook met
de schildering van de grot. die Wytze
Hoekstra heeft uitgebeeld, en die naar
het licht voert In grotten leven wij. In
grotten denken wij In universele grot
ten worden wij bevrijd uit onze eigen
benauwende grotten, zo stelde hij het
destijds.
Voor een outsider in deze aan tradi
ties gebonden rozendenkwereld zullen
de bloemen alleen maar virtuoze schil
deringen zijn. Terwijl de vele ovale en
vaak vergulde overige lijsten erg aan de
commercie van de kunsthandel doen
denken Bij welke branche de rozen-
schilderijen vast goed op de markt zul
len liggen t
