De jacht is een zuiver natuurlijk
gebeuren. Jacht is bemachtigen
en dat betekent doodmaken"
Rabobank S
■eu5der krant
Een Leusdense valkenier vertelt uitvoerig over zijn liefhebberij
plaatselijk nieuws
DINSDAG 23 MAART 1982
Op zoek naar onderwerpen voor de rubriek „Mens en z'n
hobby" kwam ik in kontakt met een Leusdenaar die een groot
deel van zijn vrije tijd vult met de valkerij. Een niet alledaags
onderwerp en een gesprek met deze man lag dan ook voor de
hand.
De valkenier zelf wees echter op de moeilijkheid van dit
onderwerp. In het verleden zijn er nogal wat misverstanden
gegroeid rond de valkerij. Vanuit het Nederlands Valkeniers
Verbond wordt ook van alles gedaan om het scheefgegroeide
beeld van de valkerij weer enigszins recht te trekken. Om die
reden stemde de Leusdense valkenier dan ook toe in een
gesprek. Door al die misverstanden echter zijn in het verleden
valkeniers wel mikpunt geweest van scheldpartijen en van
akties van extreme natuurbeschermingsgroepen met vaak
als enig resultaat dat bereikt werd wat geen van de partijen
wilde: De vogel zelf werd de dupe. Het artikel, dat gaandeweg
buiten het kader van „Mens en z'n hobby" uitgroeide, wil
helderheid geven over de valkerij.
LEUSDEN - De valkerij is
een liefhebberij die door
slechts weinig Nederlanders
beoefend wordt. Het beoefe
nen houdt onder meer in dat
de valkenier regelmatig met
een valk aan het „vliegen" is.
Het woord „vliegen" gebrui
ken valkeniers graag in
plaats van „jagen". Naast
valkeniers zijn er ook havi
kiers, die - zoals de naam al
doet vermoeden - met havi
ken vliegen.
Havik- en valksoorten blijken het
meest voor de hand te liggen als
het gaat om het jagen met roofvo
gels De sperwer - bijvoorbeeld -
blijkt hiervoor een te gevoelige vo
gelsoort. Zoals gezegd er zijn
slechts weinig valkeniers en havi
kiers in Nederland. Het gaat om on
geveer veertig tot vijftig mensen Zij
zijn verenigd in het Nederlands Val
keniers Verbond Van deze leden
zijn er vijf a zes valkenier
Valkeniers en havikiers houden
zich niet alleen met de jacht bezig.
Zij leggen zich ook aktief toe op het
intakt houden van de roofvogel
stand. Dit doen ze met name door
het grootbrengen van jongen en
door revalidatie van gewonde die
ren. Via de politie vinden bosuilen,
steenuilen en sperwers hun weg
naar Nederlandse havikiers en val
keniers. Zodra zij weer beter zijn,
kunnen zij hun vrijheid tegemoet
vliegen.
Helaas heeft juist deze zorg
voor de roofvogelstand bij velen
een onjuist beeld van valkenier
en havikier doen ontstaan. Het
gesprek met de Leusdense val
kenier kan daarom wellicht ver
helderend werken.
Alvorens in te gaan op de vraag
wat de jacht met roofvogels in
houdt, probeert de valkenier eerst
te omschrijven wat „jacht" is.
op patrijzen. De jacht hierop is erg
mooi. maar ook patrijzen staan er
slecht voor en worden gespaard
En in plaats van patrijzen kan men
op fazanten vliegen. De jacht hier
op is echter niet zo fraai als de jacht
op patrijzen Ook geldt hier dat de
prooi de aard van het terrein zal
moeten uitbuiten om zich in veilig
heid te stellen. Een valk vliegt hoog
boven wijde terreinen. Daarmee is
men in Nederland al zeer beperkt.
Zo er nog terrein is waar met de
valk gevlogen kan worden, zou het
t mooist zijn de vogel te paard te
volgen. Dat is niet mogelijk meer en
dan moet je per auto in de buurt van
de vogel zien te komen. Dan kan
het weieens gebeuren dat de vogel
al te veel van de geslagen prooi
kans te overleven Door jonge vo
gels uit te horsten maakt men dat
dit getal aanzienlijk stijgt Deze vo
gels keren als zij voor de valkenier
of havikier verloren zijn gegaan
weer terug in de natuur.
In het buitenland gaat men wat
verder door eieren uit te broeden
om de roofvogelstand op peil te
houden Aanvankelijk stond men
wat sceptisch tegenover deze fok-
methode En wel om drie redenen:
„Ten eerste was men bang dat de
gefokte vogel een natuurvreemd
dier zou worden - doordat het ge
wend zou zijn aan de aanwezigheid
van mensen - en zich niet meer in
de natuur zou kunnen handhaven.
Verder was men bang dat men bij
gefokte vogels een slechte vlieg-
VOLMAAKTHEID
„De jacht is een zuiver natuurlijk
gebeuren. Jacht is bemachtigen en
dat betekent onherroepelijk dood
maken. De mens is tijdens zijn le
ven scheppend bezig. Bezig met
creatie Daarbij ontstaat de behoef
te om te ontkopppelen recreatie.
De diepste vorm van recreatie is
een vorm die het meest teruggrijpt
op het oerwezen van de mens.
Daarbij kan men de opgevouwen
houding van een embryo aanne
men. Een meer actieve vorm is de
jacht. Voor boeren vormt de jacht
een noodzaak Onder de overige
jagers vindt men veel mensen met
grote verantwoordelijkheden Men
sen met topfunkties Managers uit
het bedrijfsleven, bijvoorbeeld.
Mensen die vaak overbelast zijn
Voor hen vormt de jacht in feite de
manier waarop zij het diepst en
meest intens kunnen rekreëren."
Gaat het er binnen de jachtsport
in Nederland netjes aan toe?
„In Nederland wordt over het al
gemeen netjes gejaagd Jagen is
een sport geworden En zoals bij
alle sporten zitten er dan wel eens
mensen tussen die minder zuiver
zijn. Neem maar eens een wille
keurig aantal beoefenaars van een
sport, bijvoorbeeld voetbalers Dan
zie je hetzelfde Je ontkomt er niet
aan. Toch wordt er in Nederland
over het algemeen netjes volgens
de regels gejaagd!
De Leusdense valkenier vertelt
dat onder valkeniers veel artiesten
zijn - vaak schilders - die gefasci
neerd zijn door de volmaaktheid
van het dier. Wie een roofvogel wel
eens heeft zien jagen kan daar
makkelijk inkomen Nu we het toch
over de jacht hebben komen voor
de valkerij een aantal aspekten
naar voren die positief afsteken te
gen het jagen met - bijvoorbeeld -
het geweer.
„De training van de vogel berust op volmaakte afhankelijkheid en op behoud van konditie."
EERLIJK
In de loop der jaren is door men
sen ook wel bezwaar geuit tegen
de term roofvogels. In plaats van
deze benaming gebruikt men daar
om ook wel de woorden „stootvo-
gel" of „grijpvogel". De wijze van
jagen van deze vogels houdt in dat
de prooi dood is als het geslagen
wordt of bijna ogenblikkelijk wordt
doodgemaakt Er zijn namelijk vo
gels die de prooi in de lucht slaan,
met iets dat op een karateslag lijkt
Andere vogels grijpen de prooi,
brengen deze aan de grond waar
ze de nek van het dier breken Tij
dens het jagen heeft de prooi een
eerlijke kans. Hiervoor zorgen ver
schillende faktoren. In de eerste
plaats neemt het ene dier - ook al is
het in mensenhanden - het op te
gen het andere dier. „Hoe dat zich
gaat ontwikkelen is helemaal af
hankelijk van de invloed van de
wind tijdens de jacht, de reakties
van de prooi wanneer deze de roof
vogel ontdekt en de terreingesteld-
heid," aldus onze valkenier Het
terrein blijkt in de eerste plaats al
een essentieel gegeven, als het
gaat om de jacht met valk of havik
„Een havik is in staat te jagen
boven geaccidenteerd terrein (heu
vels, duinen) De geslagen prooien
uit die terreinen bestaan veelal
slechts uit konijnen en fazanten
Vroeger liet je de valk op reigers
vliegen Nu de stand daarvan
slecht is, vaak op kraaien. Verder
heeft gegeten en wordt het moeilijk
het dier weer binnen te lokken
ROOFVOGELSTAND
Waar staat de valkenier als het
gaat om het behoud van roofvo
gels'7 Bepaalde groepen hebben
een afkeer van de valkerij net zo
goed als zij een afkeer vaen de
jacht hebben Dat hangt samen
met het beeld van de valkerij dat in
de loop der jaren ontstaan is.
„Men is ons volkomen ten on
rechte gaan vereenzelvigen met
mensen die nesten uithalen of
met mensen die vogels opzetten
en ze te koop aanbieden. De
mensen die zich hiermee bezig
houden zijn geen valkeniers. Dat
is netzoonzinnig als mensen die
in Canada zeehondjes staan
dood te knuppelen, jagers te
noemen."
Vernielzuchtig een nest leegro
ven dat hier ter sprake is gekomen,
gebeurt dus niet door valkeniers of
havikers.
Wat zij wel deden - maar wat nu
ook tot het verleden behoort - is het
„uithorsten" Met overleg werden
jonge vogels van het nest - „horst"
- gehaald, met het doel ze een ver
grote levenskans te geven Van de
drie of vier jonge roofvogels heeft
name'i|k slechts dertig orocent de
vaardigheid zou aantreffen Deze
vrees bleek ongegrond. Men vond
een methode waarbij de vogels op
groeiden zonder echt met mensen
in kontakt te zijn geweest Inmid
dels zijn honderdzeventig vogels
door een broedstation in Duitsland
uitgezet Zij bleken ook in het wild
voor nakomelingen te kunnen zor
gen. Hierover bestond aanvanke
lijk ook twijfel. Ook aan de Oost
kust van Amerika is op deze manier
de valk van de ondergang gered
Naast het feit dat fokken nuttig is, is
het ook leuk. Op ethische en prakti
sche gronden streeft men er in Ne
derland naar het fokken van roofvo
gels tot het uiterst noodzakelijke te
beperken.
WET
Mensen die zich intensief met
roofvogels bezighouden, krijgen
zonder meer te maken met de over
heid Een overheid die het nogal
moeilijk heeft met het opstellen van
de juiste regels, waaraan iedereen
die met deze dieren te maken krijgt
zich te houden heeft De huidige
Vogelwet voldoet niet aan de ver
langens van de valkeniers. Met de
nieuwe Vogelwet komt men ver
gaand tegemoet aan deze verlan
gens. Uit het verhaal van onze val
kenier komt de positie van de over-
door
Leoni Merts
heid waar het gaat om het behoud
van de roofvogelstand wel enigs
zins naar voren
„In 1856 kwam er een jachtwet
tot stand, waarin premie werd
gesteld op het doden van roofvo
gels. Deze maatregel was inge
geven door de schade die men
sen meenden te ondervinden
van roofvogels. Die geest is nog
steeds niet weg. Zoals een ieder
dier maakt de roofvogel deel uit
van de voedselketen. Hij eet van
zijn prooi wat hij er van nodig
heeft. De rest blijft voor andere
dieren liggen. Hierdoor kwam
het dat men zich tijdens de Twee
de Wereldoorlog genoodzaakt
zag op te treden tegen de slecht
valken, omdat zij duiven sloegen
die berichten overbrachten van
uit Engeland naar bezet Europa.
Zowel de havik als de slechtvalk
hebben geleden onder het ge
bruik van pesticiden in de land
bouw. Beter kwantitatief en kwa
litatief gebruik van landbouwgif
fen en diverse beschermings
maatregelen, waaronder een
wetgeving hebben ervoor ge
zorgd dat de soorten weer enigs
zins op peil zijn. In ons land is de
havik er weer bovenop. In Enge
land is de stand van de slecht
valk meer dan hersteld.
GESCHIEDENIS
De valkerij kent een eeuwenou
de geschiedenis. „Chinese en an
dere antieke kuituren kenden deze
vorm van jacht al. Vaak was de val
kerij te vinden in een maatschappij
met een hoge kuituurgraad. In de
achttiende eeuw was valkerij vrij al
gemeen aan de Europese hoven
en ook bij partikulieren Ook in de
diplomatie hebben roofvogels hun
rol gespeeld Grote waarde als ge
schenk hadden met name vogels
uit de noordelijke landen Omdat de
omstandigheden hier anders zijn
dan in het land van herkomst, wa
ren zij tijdens de jacht niet altijd van
even grote waarde De slechtvalk is
voor ons land altijd de jachtvogel bij
uitstek gebleven
In het verleden zijn prachtige
boeken over de jacht verschenen
die nu antiquarische waarde heb
ben. Tijdens het gesprek wordt me
een kijkje in zo'n boek. waarin
prachtige prenten over de jachtpar
tijen op „Het Loo" zijn opgenomen,
gegund Ook zijn woordenboekjes
verschenen met betrekking tot de
valkenierstaal Een „taal die rijk is
aan uitdrukkingen, waarvan één in
ieder geval is doorgedrongen tot
het algemeen spraakgebruik Wie
kent niet de uitdrukking „(iemand)
een loer draaien?" De loer is een
hoefijzervormig voorwerp bekleedt
met leer Het heeft ook dezelfde
grootte als een hoefijzer De loer
speelt een belangrijke rol bij het
trainen - en later het lokken - van
de vogel.
KONDITIE
„De training van de vogel berust
op volmaakte afhankelijkheid en op
het behoud van konditie Wat die
afhankelijkheid betreft: u moet uw
afhankelijkheid voorstellen als ik u
blinddoek De valkenier heeft in
middels zo'n „blinddoek" tevoor
schijn gehaald Het is een kapje,
dat door de pluim erop erg vrolijk
overkomt. Een leren koord dient als
sluiting en is zo gekonstrueerd dat
het geheel met één hand bediend
kan worden Op de andere zit im
mers de vogel De huif. zoals de
naam van dit kapje luidt, wordt ge
bruikt om de vogel rustig te houden
Dit is met name tijdens het vervoer
van belang. Is de vogel kalm dan
kan de huif af. wordt hij onrustig
dan gaat de huif weer op
Terug naar de training: „Nu ga
ik die plank vrij laten hangen. U
voelt zich volmaakt weerloos en
daardoor zeer gespannen, met
als gevolg dat u snel moe wordt.
Nu ga ik u in een vinger prikken.
U raakt geirriteerd en probeert u
te verweren. Natuurlijk prikken
we de vogel niet: we drukken
vlees op zijn poot. Aanvankelijk
zal het dier er geirriteerd in bij
ten. Later zal dat overgaan in
eten. Zo voorkomen we ook dat
het dier verhongert. Hiermee ko
men we op het behoud van de
konditie. Een vogel die zijn krop
barstensvol heeft zitten is mod
dervet en kan éen a twee dagen
rust houden. Hij heeft dan geen
jachtprikkel. De konditie van een
roofvogel moet je vergelijken
met die van een atleet. Daarbij
komt ook een weegschaal kij
ken. Want als de vogel onder ge
wicht is, zal het dier ook geen
jachtlust vertonen."
LOER
„Aan de loer is een lange lijn be
vestigd. Wil men de vogel tijdens -
of liever gezegd na - de jacht naar
zich toe laten komen dan zwaait de
valkenier de loer aan deze lijn rond
en werpt hem uit Reageert de vo
gel niet dan kan de lijn gevierd wor
den om de vogel de gelegenheid te
geven alsnog op de loer te komen.
Om de vogel weer binnen te halen
moet de valkenier naar de loer toe
lopen. In zijn vuist heeft hij een
„hapje' voor het dier. De valk stapt
dan over van de loer,op de gehand-
schoende vuist
Het terugroepen van de vogel
gebeurt ook door middel van een
fluitsignaal. Geeft men dit tijdig,
dan keert de vogel, om met grote
precisie te landen op de uitgesto
ken hand Voor deze gehoorzaam
heid wordt de vogel onmiddelijk
met wat aas beloond.
Roofvogels zijn nu niet bepaald
gedomesticeerde dieren. In hoe
verre zijn ze „tam" te krijgen
„De tijd die de vogel nodig heeft
om zich te onderwerpen is voor ie
dere vogel verschillend Het ver
schilt van zes uur tot twee a drie
dagen intensief oefenen. De vogel
is volledig tam te krijgen. Slaag je er
niet in om een vogel na de jacht
binnen te krijgen - omdat hij zelf al
teveel van de prooi gegeten heeft -
dan moet je er de volgende dag al
vroeg bij zijn. anders gaat hij zelf op
jacht en is de vogel voor je verloren
Dan treedt er een snelle verwilde
ring op"
VERGUNNING
De vogel waarmee onze valke
nier vliegt is een lannervalk.
„Vliegen dient hier wel degelijk
letterlijk te worden opgevat Met
lannervalken mag in Nederland
niet gejaagd worden Valkeniers en
havikiers kunnen in het bezit zijn
van twee soorten vergunningen
Voor de jacht met roofvogels die
nen zij een jachtvergunning aan te
vragen Bepaalde vogelsoorten
zijn hierbij uitgesloten Daarnaast
kan men ook in het bezit komen van
een asielvergunning Met zo'n
asielvergunning is het mogelijk ge
wonde dieren te vervoeren, onder
dak te bieden en te verzorgen Een
aardig verschil tussen de twee
soorten vergunningen wordt wel
gevormd door het feit, dat de wet
gever in de jachtvergunning hel
vervoer op zondagen verbiedt, ter
wijl hiervan in de asielvergunning
geen sprake is. Waarschijnlijk om
de mogelijkheid te bieden om ge
wonde vogels ook op zondag de
helpende hand toe te steken.
De valk die de valkenier op een
asielvergunning verzorgt, behoort
tot een soort dat niet in Nederland
voorkomt, zo vertelt hij „De lanner
valk komt voor in heel Afrika, behal
ve Centraal-Afrika. Verder koml
deze soort voor op Corsica en Sici
lië De lannervalk wordt veel door
Arabieren gebruikt.
Het gaat hier om een fraai uit
ziend dier: zijn gele poten en oog
randen steken nogal scherp al te
gen het grijs-bruine verenpak Tij
dens het gesprek heeft vogels niets
van zich laten horen Dat het ook
anders kan bewijst de valk door bij
onze nadering in een oorverdo
vend geschreeuw los te barsten. Al
snel richt zijn gehele aandacht zich
tot de fotograaf, die hij het een en
ander naar het hoofd slingert Hoe
moet je dat gekrijt - zoals valke
niers het noemen - nu uitleggen?
„Dat is ordinair gebedel. De
valk komt uit een volière in Duits
land. Hij is in gevangenschap be
dorven. Toen ik hem kreeg had
hij een gebroken vleugel. Daar
van is hij hersteld, hoewel zoiets
nooit helemaal in orde komt." Ik
krijg een standaard te zien waar
in uitgevallen veren zijn gesto
ken. „Bij beschadiging van de
vleugel, proberen we kapotte ve
ren te vervangen door deze ve
ren. Ik ben nu bijna twee jaar be
zig met deze valk. Ik ben nu best
tevreden over de resultaten,
maar ik betwijfel of deze vogel
zichzelf ooit van genoeg voedsel
zal kunnen voorzien."
geld en goede raad
Kantoren te:
De Biezenkamp 3, Leusden-C.
Hamersveldseweg 72, Leusden-C.
Pr. Irenelaan 21, Leusden-Z.
Tel. 033-942814 (voor alle kantoren)
J. v. Arkelweg 9, Achterveld, tel. 03425-1203
