Patternpainting in
De Zonnehof
I leusiler hmnt
vveede deel memoires
de Nobelprijswinnaar
Kuifje en het recht op de vrijheid
van meningsuiting
leusder krant
IAS CANETTI: DE FAKKEL IN HET OOR
[positie tot en met 25 april
DONDERDAG 8 APRIL 1982
kijk op kunst
13
boeken
zwarte lappen droomt hij zich in ooster
se steer weg. Kolderieke invallen werkt
hij uit door gekleed in spijkerpak steeds
stukjes daarvan te nemen, zodat hij op
het laatst alleen nog een ritssluiting
„aan" heeft. Waarna hij aanstalten
maakt om die rits open te doen ..om zijn
broek uit te trekken" Heel geestig is de
act, waarin hij een halve onderbroek
aantrekt, en op de tegenovergestelde
kant van het bovenlichaam een half jas
je Geheel naakt knoopt hij met veel
zorg een butterfly om. Iemand als Ro
bert Rauschenberg was in de 70er jaren
vanuit de popart overgegaan tot de zo
genaamde ..hoarfrost series", die in
eenzelfde richting gaan als de pattern
art. en als een voorloper daarvan be
schouwd zouden kunnen worden Ro
bert Rausenberg werkte met ragfijne
lappen zijde over elkaar heen. waarop
hij druksels van kranten en foto's aan
bracht. Een heel mooi voorbeeld daar
van is in De Zonnehof te zién Rau
schenberg was er vanaf de 50er jaren
mee bezig om de kloof tussen leven en
kunst te overbruggen. Zijn werk fun
geert als een schanier tussen het naar
binnen gerichte abstrakte expressionis
me en de op de buiten wereld gerichte
pop-art
Reprodukties
Voor Rauschenberg hadden verf.
voorstelling en alledaagse voorwerpen
evenveel waarde en betekenis. Zijn col-
lage-achtige komposities van de 60er
jaren verwijzen naar recente gebeurte
nissen, kunstgeschiedenis en litera
tuur Ze zijn een combinatie van kran
ten. reprodukties van kunstvoorwer
pen. zwevende kleurvlakken en ab
strakte krabbels Sinds de 50er jaren
was Rauschenberg betrokken bij hap-
WATERMELOENEN
Boven tegen de raamwand prijkt Kim
McConnels kostelijke schildering van
watermeloenen in acryl op karton In
groen met rose, rood en zwart speelt
zich daar een fantasie, rondom de.bru
taal" geschilderde watermeloenen af.
guirlande-achtige stengelslingers met
blaadjes eromheen Een geestig schil-
denj.
Heel verkwikkend is ook het werk
van Robert Kushner die totaal acts
met stoffen brengt. Hij beschildert
zijn stoffen met bloemmotieven van
groot formaat. Een levendig voor
beeld daarvan is zijn „Rozen van Sa-
markand". waaraan de willekeurige
begrenzing Is afgezet met een scala
van kwastjes, pompoentjes en fran
je. Ook schildert hij mens- en dler-
motieven.
Op Kushners doek „Hommage to
Sports" geeft hij sportende mensen
schetsmatig aan De verschillende on
derdelen van dit onderwerp zijn op
patchworkmanier aan elkaar gezet met
vrolijke patroontjes en motiefjes.
U kunt op video zijn perfomances
zien Kushner beweegt graag met lap
pen textiel. Hij drapeert stoffen om zijn
lichaam, en laat hun uitwerking zien. Hij
relativeert het fenomeen „kleding" Hij
heeft een prachtig lichaam, en maakt
daar een aantrekkelijke show mee. Met
Van Lucas Samaras is er een kompo
sitie te zien van verschillende stoffen.
Hij spant de stoffen bewust en drukt ze
glad achter glas om de aandacht volle
dig op het patroon te doen konsentre-
ren. De patronen suggereren diepte In
zijn werk „Reconstructie" flitsen banen
met regenboog kleuren over en onder
elkaar door. ich gedragend als het inge
wikkelde verkeerscircuit van een metro
pool.
PENSION
Het zi|n uiteraard niet Canetti's enige
ervaringen als jongeling In de eerste
jaren, die beschreven worden in „De
fakkel in het oor" woont hij samen met
moeder en broertjes in een pension in
Wenen. Elias zit er dagelijks aan de
eettafel, tezamen met die andere, zeer
gemêleerde groep bewoners van het
pension Canetti beschrijft hel prachtig,
evenals zijn ervaringen op de middelba
re school.zijn verhouding met verschil
lende medeleerlingen Verderop in het
boek komt Canetti meer tot een teke
ning van het Wenen van die tijd. met
onder meer Freud. Wiltgenslein. Musil
en Roth. Een apart hoofdstuk wijdt hij
aan de eerder genoemde Karl Kraus.
die hij zeer bewonderde, maar van wie
hij zich toch los trachtte te maken Van
hem leerde Canetti dat je nooit iets
moest publiceren, waarover je niet 100
procent tevreden was Een te huldigen
standpunt, dat Canetti echter ook deed
vrezen nooit meer een letter op papier
te zullen krijgen.
Bijzonder vind ik verder de medede
lingen. die Canetti doet over de verhou
ding die hij heeft met zijn moeder In
1911 was het gezin Canetti vanuit het
Bulgaarse Roestsjoek. waar Elias in
1905 geboren werd. vertrokken naar
Engeland Daar stierf zijn vader echter
op jonge leeftijd en het gezin keerde
onder leiding van moeder terug naar het
continent, waar men zich Wenen ves
tigde Canetti s verhouding daar in dat
pension is niet zonder conflicten „Maar
zij nam het weer niet serieus ge
noeg staat er ergens, wanneer Ca
netti een situatie beschrijft, waarin zijn
moeder en hij een rol spelen. Misschien
typerend
Bij elkaar is „De fakkel in het oor"
een uiterst boeiend boek. Voor Ca-
netti-lezers maakt het het nodige dui
delijk over de man achter „Massa en
macht" en „Het MartyriumMaar ik
denk ook dat het andersom kan. „De
fakkel in het oor" is op zich een zeer
lezenswaardig boek, dat je nieuws
gierig maakt naar ander werk van Ca
netti. En als zodanig is het natuurlijk
een mooie entree tot een belangrijk
oeuvre.
M.K.
De fakkel In het oor
door Elias Canetti
oorspronkelijke titel Die fackel im
Ohr
uit het Duits vertaald door Theodor De-
quesnoy
uitgave De Arbeiderspers,
paperback. 355 bladzijden
prijs: 49.50.
De verrukking van het bezig zijn met
mooie oude patronen, met motieven uit
de Oosterse kunst, mat gave ornamen
ten. dekoratieve bloemen en vruchten
op ruime grote stukken textiel, straalt
van het werk naar de bezoeker over
Het geeft de bezoeker een gevoel van
bevrijding. Van ongekomplicieerd mo
gen genieten van kleurvlakken en aan
trekkelijke kunstvormen, waar over de
ze zijn enthousiasme ongeremd mag
uiten
Uitbundigheid is het element, dat hier
overheerst Uitbundigheid van heldere
kleuren. Weelderige expressie van
spontaan ontstane versieringen Ple
zier over het geluksgevoel, dat schoon
heid geeft
Pure schoonheid, zoals Barbara Ne-
mitz die beleeft aan een brekende golf.
die in het zonlicht aan een veelheid van
kleuren onderhevig is Bij het duizen-
voudig uiteenspatten van het water Zij
heeft dit verbeeld in een wit satijnen
doek, die vrij in de ruimte hangt, en waar
het licht doorhéén kan tintelen Waarop
zij een zeefdruk van kleurige stippen en
vlekken heeft aangebracht
Kim McConnel werkt bij voorkeur
met wegwerp- en goedkope materialen.
Van het verpakkingskarton van een ijs
kast sneed hij heel vernuftig het frame
voor een Chinees kamerscherm, dat hij
met zwart en goud beschilderde En
waartussen hij door hem genaaide en
met waaiers en bloemen beschilderde
stof spande. Boven op dit scherm, dat
hij „pagode" doopte, troont een be
schilderde parasol. Zachte oosterse
klanken ruisen als sfeermaker de ruim
te in.
penings en performances. Zijn aanwe
zigheid op deze tentoonstelling is dan
ook zeer terecht
Van de Europeanen is hier behalve
het werk van Barbara Nemitz werk
van Claude Viallat en van zijn leerling
Dominique Gauthier te zien. Viallat
schildert op tentzeil, dat kan worden
opgevouwen en opgeborgen. Waar
mee hij de bewegelijkheid dient, en
tevens aangeeft wat al deze aan el
kaar verwante patternpainters voor
ogen hebben: „het wegnemen van
het kostbaar en gewijd zijn van
kunst. Hij brengt zijn kleuren vaal op
het tentzeil aan. Hij ziet de kleur niet
als uitdrukkingsmiddel, maar als
werkinstrument. Hij brengt spon
sachtige motleven op zijn doeken in
een regelmatige struktuur met ga
tenpatroon.
Een tentoonstelling waar de be
zoeker met hoopvolle en opgewekte
gevoelens vandaan komt. Te zien tot
en met 25 april. Van dinsdag tot en
met zaterdag van 10.00 toi 17.00 uur.
Op zon- en feestdagen van 13.00 tot
17.00 uur.
moordenaars van een aantal stakende
arbeiders zijn vrijgesproken De krant
vindt oat een terecht vonnis en Canetti
wordt kwaad. In, zijn woede springt hij
op zijn fiets en sjeest naar de binnen
stad Daar wordt hi| al gauw opgeno
men in een groeiende massa kwade
arbeiders en andere mensen Ondanks
pogingen van de socialistische burge
meester om de gemoederen te sussen,
rukt de menigte op naar het Paleis van
Justitie, dat in brand wordt gestoken.
De politie krijgt het bevel te schieten op
de mensenmenigte en doet dat. Er val
len doden en gewonden. Wenen. 15 juli
1927.
De volgende dag hangen er in de
stad overal pamfletten, waarin een radi-
kale journalist het aftreden eist van het
hoofd van de politie. Canetti leest die
pamfletten van Karl Kraus Dejiele ge
beurtenis is diep ingrijpend en vormend
voor de man, die later „Massa und
macht' zal publiceren Aan dat boek,
waarin hij zijn theorie over mensen en
samenlevingen uiteenzet, heeft hij
meer dan twintig jaar gewerkt
Het was overigens niet Canetti s eer
ste ervaring met de verhouding tussen
het individu en de menigte In een uit
een Engels literair tijdschrift overgeno
men interview, dat in 1980 in Vrij Neder
land verscheen, vertelt Canetti „De al
lereerste keer dat ik midden tussen de
menigte zat. was ik nog heel jong Het is
wel een interssant verhaal Toen de
eerste wereldoorlog uitbrak waren we
net terug uit Engeland en spraken nog
Engels. We logeerden toen in Baden,
vlak bij Wenen, en de band in het Kur-
park speelde De dirigent heette Kon-
rath. Tussen de nummers door kreeg hij
steeds een stukje papier in zijn handen
geduwd en las hij de zoveelste oorlogs
verklaring voor Op een gegeven mo
ment las hij van zo n papiertje Duits
land heeft Engeland de oorlog ver
klaard" en draaide zich weer om naar
de band. Na iedere aankondiging
speelden ze het volkslied, het Duitse en
het Oostenrijkse Het Duitse volkslied
Heil dir im Siegerkrantz" had. zoals u
weet, precies dezelfde melodie als hel
Engelse Ik was toen negen, mijn broers
waren nog jonger en we hadden een
hoop sympathie voor Engeland, omdat
we er net vandaan kwamen, dus toen
„Heil dir im Siegerkrantz' begon te spe
len. zongen wij uit volle borst God save
the King Dat soort dingen doen kleine
kinderen nu eenmaal Maar al die vol
wassenen keerden zich meteen tegen
ons We zijn aardig afgetuigd toen. Dat
was de eerste keer dat ik eenboosaar
dige" menigte meemaakte
De billen van Bianca Castafiore, de
penis van kapitein Haddock en het
achterste van de tong van Kuifje.
Weinig, heel weinig blijft de argeloze
lezer bespaard In het laatst versche
nen Kulfje-album, „Kuifje in Zwitser
land". We moeten er kennis van ne
men dat het heel slecht gaat met de
Jonge reporter: hij drinkt, hij rookt,
hij braakt, hij laat winden, hij heeft
ruzie met zijn ouwelui, hij is slecht
voor zijn hondje Bobble, en wat wel
licht het ergst van alles is. hij gaat
dood.
Dat is heel andere koek dan in alle
vorige Kuifje-albums. Meneer Herge
door de bocht? Nee. een parodie op zijn
Kuifje-boeken Een pastiche, vervaar
digd door een Belgische tekenaar, die
heel veel in de echte Kuifjesboeken ge
keken heeft. De trouwe Kuifje-lezer her
kent in „Kuifje in Zwitserland" menige
scène uit de echte boeken van Hergé
Ze zijn door Efdé. zoals de parodist zich
noemt, aaneengesmeed tot een ver
haaltje. dat niet tot de sterkste in het
Kuifje-oeuvre gerekend kan worden
Bovendien zijn de tekeningen ook niet
bijster fraai. Al met al geen uitgave om
grote ophef van te maken. Ware het niet
dat Hergé daar zelf anders over dacht
Kuifje in Zwitserland verscheen voor
het eerst in het najaar van 1976 in Bel
gië als „Tintin en Suisse" Het was in
een zeer beperkte oplage verkrijgbaar,
maar Georges Remi (Hergé) ging on
middellijk tot aktie over Hij daagde de
vervaardiger van de pastiche voor de
rechter. Dat was niet zo moeilijk, want
de tekenaar van „Kuifje in Zwitserland"
had gewoon zijn naam in het album ver
meld. Charles Gallico - een uit Spaan
se ouders geboren Fransman, met een
uiterst bonte carrière - werd op 30 juni
1977 door de Belgische rechter veroor
deeld wegens namaak en schending
van het auteursrecht van Hergé Gallico
bleef echter van mening, dat er van
schending van auteursrecht geen spra
ke kon zijn. omdat hij een origineel werk
gemaakt had. Gallico beschouwde
zichzelf als de auteursrecht-hebbende
op „Kuifje in Zwitserland" en wendde
zich tot het Hof van beroep in Brussel
Daar werd hij echter geenszins beter
van. In juni 1978 handhaafde de rechter
het vonnis en verhoogde de door Galli
co te betalen dwangsom van het sym
bolische bedrag van 1 franc naar een
bedrag van 50 000 francen. Gallico en
zijn advocaat zagen er op dat moment
geen brood moer in en besloten om dit
vonnis niet voor cassatie voor te dra
gen.
Daarmee zou de affaire achter de rug
geweest zijn. als niet een tijdje later ook
op de Nederlandse markt „Kuifje in
Zwitserland" in omloop kwam. Dat ge
schiedde via het blad „Caramba" dat in
1978 korte tijd in Nederlandse kiosken
te koop was. Het werd geredigeerd door
de Amsterdamse free lance journalist
Pirn Oets, die echter al na vijf nummers
moest vaststellen dat het projekt onren
dabel was.
Hij zocht naar een gepaste wijze om
het kortstondige bestaan van hel blad af
Ie ronden en dat werd een laatste num
mer met daarin integraal „Kuifje in Zwit
serland" Wat kon er mooier zijn voor de
beëindiging van een periodiek, dat per
slot zijn naam ontleende aan een typi
sche Kuifjeboeken-term als „Caram
ba"?
Het duurde een jaar. maar ook Pim
Oets werd door Hergé voor de rechter
gesleept En wat in België niet gebeur
de. gebeurde in Nederland wel De
rechter erkende dat het in het geval van
„Kuifje in Zwitserland" sprake was van
een oorspronkelijk werk. zodat noch de
tekenaar, noch Pim Oets schending
van artikelen uit de Auteurswet verwe
ten kon worden.
Al die wijsheid haal ik uit „De zaak
Kuifje een boekje dat tegelijk met
„Kuifje in Zwitserland" bij dezelfde uit
geverij is verschenen. Het werd ge
schreven door de juridisch student en
free lance journalist Frits Oppenoorth
en het is eigenlijk veel aardiger dan
„Kuifje in Zwitserland" zelf. waar het
toch allemaal om te doen is geweest
Oppenoorth schetst niet alleen de ge
schiedenis vqn „Kuifje in Zwitserland"
maar plaatst die in de reeds lang be
staande traditie van sluikuitgaven van
strips en beeldromans. Bovendien legt
Oppenoorth aan de hand van de stuk
ken van het tegen Oets gevoerde pro
ces haarfijn uit. hoe het nu met het au
teursrecht in Nederland precies zit
Tenslotte wijdt de schrijver een kleine
verhandeling aan de niet scherp afgete
kende verschillen tussen plagiaat en
parodie en het belang van het auteurs
recht in dezen.
Ik vind dat een leuk boekje, zowel
voor de nog immer groeiende schare
striphefhebbers als voor degenen die
een ingangetje willen vinden in het on
derwerp „auteursrecht" Bovendien is
het natuurlijk prachtig, dat uit Oppe-
noorths werkje blijkt, hoezeer Kuifje
joor zijn gang naar Zwitserland op de
Dres is gaan staan voor de vrijheid van
meningsuiting. Is dat niet de echte taak
van een reporter? Is het daarvoor niet
de moeite waard een lichte persoonlijke
weerstand te overwinnen? Zoals Kuifje
die aanvankelijk oordeelt „Zwitser
land Bah' Jodelahiti, kaasfon
due. skiën Gatver! Ik lift naar
Marokko!" m.K.
Kuifje In Zwitserland.
door Efde
stripalbum
uitgave Caramba Publicaties
prijs: 9.90
De zaak Kuifje
door Frits Oppenoorth
paperback. 95 pagina's
uitgave Caramba Publicaties
prijs: 15,-
IRSFOORT - Wie in de komen-
De Zonnehof binnengaat
aangenaam verrast door een
instelling, waarvan een grote
pektheid uitgaat. Het is de eks-
van pattern painting, orna-
iunst, uit de kollekte Ludwig,
listig uit Aken.
De gevoelige lichtbewuste architec
tuur van Rietveld met zijn sobere vlak
ken in grijze en witte tonen laat een
opvallende harmonie zien met de kleu
rige kolossaaldoeken van de Ameri
kaanse en Europese patternpainters.
Het is de totaalindruk, die de bezoeker
ogenblikkelijk frappeert en bij blijft.
wel in het oor" behandelt de
MASSA
Canetti studeert scheikunde, wan
neer hij op een ochtend bij het koffie
drinken in een café in de krant een be
richt leest Het gaat over het feit. dat de
ar,
er de Paasdagen van 1980
r bij Hanser Verlag in Mun-
^ihard gewerkt. Men heeft de
een hartewens van redac-
z Arnold in vervulling te zien
op gepaste wijze eren van
netti, de belangrijkste auteur
fonds, bij diens naderende
zrjaardag. Die mogelijkheid
en, nu Canetti onverwacht
uscript van het tweede deel
mémoires bij de uitgeverij
en bezorgen. Het wordt nu,
'ding van Arnold, al jaren-
eindredacteur van Canetti-
door vijf typistes tegelijk
H
iVOf a9en later is het manuscript
In de volgende weken zal Ar-
Blmatig op en neer reizen van
naar Zürich. waar Canetti op
ent verblijft Samen nemen ze
^proeven door van „Die Fac-
lr Arnolds inspanningen blij-
onbeloond. Op 25 juli 1980 ligt
j tel im Ohr" in de Duitse boek-
De oplage bedraagt 50.000
ren.
niss „De.fakkel in het oor" ook
lerlands uitgekomen. Het ver
onals „De behouden tong"
*deel van de memoires) in de
te-domein van de Arbeider-
een vertaling van Theodor Du-
levensgeschiedenis van Elias Canetti
tussen 1921 en 1931 Dat is wat zijn
leefti|d betreft, de periode tussen zes
tien en zesentwintig jaar. Bij aanvang
van het boek zit Canetti op de middelba
re school, terwijl hij tegen het einde be
zig is met het manuscript van „Die Blen-
dung" (in de Nederlandse vertaling
..Het Martyrium Dat boek verscheen
in 1936 en bleef lange tijd onopgemerkt
Met name in Nederland heeft het heel
lang geduurd voordat Canetti een
beetje gelezen werd. Dat Canetti ook
hier enige bekendheid kreeg is vooral te
danken aan Joh^n Polak, die vertalin
gen van zijn werken hier liet verschij
nen. En natuurlijk heeft het winnen van
de Nobelprijs voor literatuur Canetti's
publiek de laatste tijd vergroot. Maar,
om een voorbeeld te noemen, het is nog
maar zes jaar geleden dat Canetti's le
venswerk „Massa und macht" in het
Nederlands verscheen. En juist
dat boek vindt zijn grondslag in de pe
riode. die in dit deel van de memoires
wordt beschreven
inetli De fakkel in het oor
