Hoe produceren mensen
eenvoudige antwoordreeksen
Verfijnd vakmanschap in
kleuretsen van Elmar Gille
„Reis om de wereld,, in Blijhofspeeltuin
Samen aan 't werk
lil
Groots jeugdfestijn op zaterdag 15 mei
NBP hield discussieavond
„Positiever tegenover taak
van huisvrouw staan"
Indiase schilderkunst
in Dienstencentrum
IB «MPjL—JP-1$\\ h
leusden krant:
Sjoerd Wiegersma promoveerde aan RU te Utrecht
Tot en met 8 mei in galerie De Hakhorst
Wegwijs voor
ouderen is
uitgesteld
DONDERDAG 29 APRIL 1982
plaatselijk nieuws
AMERSFOORT - De Leusde-
naar Sjoerd Wiegersma, die in
1940 te Zuid-Beveland werd ge
boren, prompveerde deze
maand aan de Rijks Universiteit
van Utrecht. Met zijn proefschrift
„A control theory of sequential
response production" verkreeg
hij de graad van doctor in de so
ciale wetenschappen.
Dr. Sjoerd Wiegersma bezocht
van 1956 tot 1961 de Rijkskweek
school in Drachten. In 1964 be
gon hij zijn studie psychologie
aan de Rijksuniversiteit van Gro
ningen. In de nakandidaatsstu-
die lag het aksent op de ergono
mie en de funktieleer. In 1971
legde hij zijn doctoraal examen
In dat jaar werd hij weten
schappelijk medewerker aan de
afdeling Waarneming van het
Psychologisch Laboratorium
van de Rijksuniversiteit te
Utrecht. Sinds de oprichting is
hij lid van de Vakgroep Funktie
leer.
In zijn studie voor zijn proefschrift
heeft de heer Wiegersma onder
zocht hoe mensen te werk gaan bij
het produceren van eenvoudige
antwoordreeksen. zoals gespro
ken of geschreven cijfer- en toon
reeksen Sequentiele antwoord-
produktie-taken worden gedefi
nieerd als taken waarin de proef
personen antwoorden mogen kie
zen, die niet op de een of andere
wijze direkt door hun omgeving op
geroepen worden. Aangenomen
wordt, dat in zulke taken de ant
woorden door de werking van be
paalde psychologische produktie-
processen en -mechanismen be
schikbaar komen. Tevens wordt
het aannemelijk geacht, dat deze
processen en mechanismen over
verschillende sequentiële produk-
tietaken vergelijkbaar zijn.
In de psychologie zijn er vele
vakgroepen: klinische ontwikke-
lings-, sociale psychologie De psy
chologische funktieleer is ook zo'n
vakgroep.
De psychologische funktieleer
is de leer van het waarnemen,
het leren, het geheugen, de taal-
funktie en dergelijke. Het is een
experimentele tak van de psy
chologie.
Er zitten vele praktische kan
ten aan het vak. Wat de taalfunk-
tie betreft heeft het te maken
met funktiestoornissen in de
taal, zoals afasie, stotteren, taal
problemen bij dove kinderen.
LEERPROCESSEN
Ook zijn er allerlei relaties met
het onderwijs. Eén afdeling van de
Vakgroep Funktieleer houdt zich
bezig met leerprocessen, in het bij
zonder de onderwijsleerproces
sen. Waar bijvoorbeeld het leren
rekenen en begrijpend leren reke
nen in de onderwijssituatie zelf on
derzocht worden. Wat dan verder
wordt uitgewerkt in het opzetten
van nieuwe leermethodes Of in
suggesties voor wijzigingen in be
staande methoden
Er is ook een afdeling ergono
mie. Ergonomie is een benadering,
die zich bezighoudt met de weder
zijdse aanpassing van mens en
werk. Het is een praktische kant
van de psychologische funktieleer.
Er werkt bijvoorbeeld een ergo
noom bij de- PTT, die bestudeert
hoe een knoppensysteem zó kan
worden ingedeeld, dat de mens
snel een serie knoppen kan indruk
ken.
PSYCHOLOGISCHE PRO
CESSEN
,,Het gaat", aldus de heer Wie
gersma. ,,in het algemeen om de
psychologische processen, die aan
het gedrag ten grondslag liggen. Ik
heb me bezig gehouden met het
produceren van taal Als de mens
praat, is het verbazingwekkend dat
de woorden zo snel opgeroepen
kunnen worden, en tot een woor
denstroom aaneen kunnen
vloeien De processen, die dat mc
gelijk maken, daar heb ik me mee
bezig gehouden."
ONDERZOEK
DUKTIE
TAALPRO-
Hoewel de experimentele bena
dering in de psychologie al meer
dan honderd jaar oud is, is het on
derzoek van de taalproduktie pas
de laatste twintig jaar enigszins op
gang gekomen Lange tijd heeft
men het gedrag hoofdzakelijk ge
zien als een reageren op prikkels
van buiten. In een dergelijke visie
bestond er in het algemeen weinig
belangstelling voor de typisch
produktieve aspekten van het ge
drag. zoals het spreken en schrij
ven.
Daarbij heeft natuurlijk ook een
rol gespeeld, dat het véél moeilijker
is om spontane spraak systema
tisch te onderzoeken dan betrekke
lijk simpele reakties op prikkels.
In het laatste geval kan men de
proefsituatie in hoge mate onder
kontrole houden. Bij spontane pro-
duktie is dat per definitie onmoge
lijk
KLEIN STUKJE ISOLEREN
..Wat ik gedaan heb is een klein
stukje uit de spraakproduktie isole
ren". zegt de heer Wiegersma.
..Het zoeken en vinden van woor
den Proefpersonen mochten uit
een aantal woorden kiezen, als er
een signaaltje oplichtte. Dit gebeur
de zonder dat de proefpersonen
veel instrukties kregen. Ze moes
ten keuzes doen Dat is te vergelij
ken met de momenten van onze
kerheid, die optreden bij de spraak
produktie betreffende de juiste
voortzetting van de zin en de juiste
woordkeuzes.
In dat soort reeksen zijn er twee
typen processen van elkaar te
scheiden de associatieve èn de
zoekprocessen 1 Een meer door
de sterkte bepaald proces is het
associatieve proces Als ik zeg:
,.Het is buiten mooi", is ,,weer" het
woord, dat opduikt uit het geheu
gen. Een zoekproces. Als je minder
clichématig praat, heb je niets aan
het associatieve proces. Er moeten
dan minder voor de hand liggende
woorden uit het geheugen worden
opgevist.
Waar ook grammatikale en se
mantische aspekten (semantiek is
de tak van de taalwetenschap, die
zich bezighoudt met de studie van
de betekenis van de woorden) bij
komen kijken.
De diverse aspekten lopen vaak
door elkaar heen, en daarom moet
je je beperken tot een deelterrein-
tje.
Je hebt een zoekproces nodig,
dat gebaseerd is op een vergelij
kingsproces. Je wilt iets duidelijk
maken, en bij die betekenis moet je
bepaalde woorden kunnen vinden.
Je zoekt net zo lang tot het de juiste
bijpassende woorden vindt. Je
vindt misschien éérst een aantal
woorden, die minder geschikt zijn,
en die je verwerpt."
Veel is uiteraard geautomati
seerd" Het leven van vloeiend
spreken gebeurt tussen het tweede
en het zevende jaar, waarna het
steeds meer wordt uitgebouwd. (Er
zitten ook aarzelmomenten in).
De heer Wiegersma: ,,Je kunt
een relatie leggen naar afasie.
(Afasie verwijst naar het verlies van
het vermogen om de verschillende
gesproken of geschreven symbo
len. die het kontakt tussen de men
sen mogelijk maken, te begrijpen
en te gebruiken, hoewel het ge
hoor. het gezicht en de spraakorga
nen intakt zijn) Door een hersen
letsel. een gezwel treedt een taal
stoornis op. Die hersendelen waar
de taalfunkties zetelen, zijn uitqe-
vallen De afasie-patiënten be
schikken niet meer over de taal-
funktie
In die richting wil ik verder gaan
De zoekprocessen zijn bij deze afa-
tici uitgevallen. Ze beschikken nog
wel over het vocabulaire, maar als
ze het nodig hebben, kunnen ze het
niet op tijd vinden. De opslag van
de informatie is nog aanwezig. Ik
wil aantonen, dat juist de zoekfunk-
ties gestoord zijn Als je goed op de
taal gaat letten, en je noteert bij
voorbeeld tijdens een televisie-uit
zending elk foutje, dat gemaakt
wordt, elk woord dat moet worden
teruggenomen, en je gaat die za
ken in categorieën indelen, dan
merk je dat het héél complex is Ik
probeer steeds de processen van
elkaar te scheidende associatieve
en de andere processen. Ik heb
nog wel eens wat onderzoek ge
daan over de aard van die proces
sen Met simulatie door middel van
de computer Daarmee kun je een
goede imitatie van de menselijke
processen verkrijgen
VERKEER, INDUSTRIE,
SCHEEPVAART
Het meer theoretische onderdeel
van de funktieleer doet een hoe
veelheid kennis opleveren, die in
zichten geeft, die toegepast kun
nen worden in het verkeer, in de
industrie, in de scheepvaart Aller
lei waarnemmgs- en bestuurspro
cessen spelen daarbij een rol
Funktieleerpsychologen zijn bij
voorbeeld betrokken bij het ontwer
pen van tankers. Als de man. die
zo'n grote tanker bestuurt, bijvoor
beeld van richting wil veranderen,
reageert de kolos pas na een aantal
minuten Dat geeft natuurlijk allerlei
problemen met betrekking tot de
besturing.
In de industrie kent men mspek-
tietaken Flessen rollen van een
band af Daar zitten één of twee
keer per uur ..miskleunen" tussen
Funktieleerpsychologen bestude
ren hoe de vigilantie (waakzaam
heid) van de kontroieur op peil kan
worden gehouden
HÉÉL KLEINE STAPJES
,,ln een proefschrift", aldus de
neer Wiegersma. ,.doe je eigenlijk
allemaal heel kleine stapjes ten
aanzien van het onderwerp. En dan
heb je alles bij elkaar nog maar een
heel kleine stap in het verwerven
van méér inzicht in het menselijk
gedrag gezet.
Ik hoop een en ander nu spe
ciaal te gaan toepassen ten aan
zien van afasie. Op ons Instituut
hebben wij een medewerkster,
die een deel van haar tijd bij het
Revalidatiecentrum De Hoog
straat in Leersum werkt. In over
leg met haar wil ik op de Hoog
straat gaan samenwerken."
Anco Mali
LEUSDEN De graflkus El-
mar Gille, die in de D.D.R. is
geboren, en In 1970 naar Neder
land kwam, waar hij in Den
Bosch zijn grafiekopleiding vol
tooide, laat momenteel zijn
kleuretsen zien in Galerie De
Hakhorst, Waarden 25a. Tot en
met zaterdag 8 mei. Galerie De
Hakhorst is dagelijks geopend
na 16.30 uur. Op zondag na 14.00
uur. Op maandag is de galerie
gesloten.
Het thema van Elmar Gilles
werk is het landschap, de natuur,
de ruimte. Vooral de wijdsheid
van een landschap, het vrije zicht
tot aan de einde spreekt hem
aan. Panorama's wil hij weerge
ven als geprojekteerd op een
grootbeeldscherm.
Hij werkt veel met drie- en
vierluiken om de uitgestrekte vel
den zich over de diverse vlakken
van de prent te laten voortzetten
Soms zet hij op het linker vlak
een landschap met een scherpe
schuine lijn in, die zich continu
eert over het midden- en rechter-
deel van de prent, zodat ook
perspektivisch een enorme ruim
te werking, een grote wijdsheid.
wordt gesuggereerd. Een derge
lijke prent is bijvoorbeeld de in
lichtblauwe tonen uitgevoerde
ets van Hedikhuizen.
In zachte groenen ontrolt zich
het landschappelijk drieluik van
Wijk en Aalburg voor onze ogen.
Met als kleuraksenten de orange
geel ingestippelde boom en de
boterbloemrijke dus geel inge
stippelde voorgrond
Op het landschap in D. terug
blik, laat hij een figuur (waar
schijnlijk zichzelf) op het mid
denvlak wegkijken. Wèg van het
zachtglooiende landschap met
bochtige rivieren er doorheen
(zijn geboorteland?). Ter linker
en ter rechterzijde sluiten iden
tieke landschapsbeelden de
prent af Met in dat uitgestrekte
heuvelland een tweetal nietige
coniferen en een schuurtje.
Amóneburg laat hij in drielui
ken in zomer, herfst, winter en
lente zien. Doorploegd land met
een globale vlakindeling, nauwe
lijks onderbroken door enig
menselijk bouwsel. De kleuren
variëren naarmate de seizoenen
zich aftekenen De aarde met
haar struktuur blijft zichzelf.
Op een werktekening kan de
toeschouwer zien hoe het land
schap van Lauterbach in wijde
kringen wordt ingedeeld door
het uitzetten van potloodlijnen
Dat geheel resulteert in een serie
van Lauterbachlandschappen in
lichte en donkere kleurnuancen.
Er is ook een werktekening te
zien in potloodlijnen met naast
elkaar geplakte foto's van een
grootschalig heuvellandschap,
als het landschap D. waar kron
kelende rivieren doorheen lopen
Deze foto's geven in principe de
kompositiewijze van het drieluik
aan.
Indrukwekkend is het grote
Open raam - drieluik, waarin
schuin openstaande glaspane
len naar drie zijden een blik op de
ruimte suggeren Die ruimte
wordt ingevuld door een uitge
breid wolkendek, met daaronder
een maanachtig landschap. Bei
de van een surrealistisch karak
ter, dat versterkt wordt door de
blauwgrijze kleurstelling, die het
onwezenlijke van het uitzicht on
dersteunt.
Opmerkelijk zijn de regenland
schappen. Heusden onder de
dikke druppels. Met een passe
partout over de prent heen ge
sneden in de kruisvorm van glas
latten
Er zijn ook kleinere kleuretsen
te zien. Stuk voor stuk getuigend
van een verfijnd vakmanschap.
Een enkele bloesemboom. Een
bloeiende appelboom, geplaatst
in een weiland met een subtiel
uitgewerkt bomenlandschapje
rond de einder.
Anco Mali
(van één onzer medewerkers)
LEUSDEN - Kinderen van zes
tot en met twaalf jaar kunnen op
zaterdagmiddag 15 mei in de
speeltuin van Blijhof een „reis
om de wereld" maken. Op dit
moment zijn in totaal 60 kursis
ten die een kaderkursus voor
jeugdleiders volgen, druk bezig
met de voorbereiding voor het
groots opgezette jeugdfestijn.
Het kreatief centrum ,,De Hof" in
Amersfoort houdt zich onder meer
bezig met de opleiding van jeugd
leiders die als vrijwilliger werkzaam
m het jeugdwerk. Deze kursus
duurt in principe twee jaar. Het eer
ste jaar wordt besteed aan een
meer algemene opleiding, in het
tweede jaar kunnen kursisten kie
zen uit een drietal meer gespeciali
seerde opleidingen. De keuze kan
gemaakt worden uit de vakken
dans, kreatief spel en „beeldend
vormen", beter bekend als het vak
..handenarbeid
Op 15 mei gaan de kursisten het
geleerde in praktijk brengen bij de
speel- en de rekreatievereniging
Blijhof De middag in Leusden
wordt door de kursusleiding gezien
als de afsluiting van het kursusjaar,
een examen hoeft namelijk niet af
gelegd te worden Dat de voor het
merendeel uit Amersfoort afkomsti
ge vrijwilligers naar Leusden ko
men is te danken aan het feit dat
men goede herinneringen bewaart
aan het jeugdfeest dat twee jaar
geleden in Leusden werd gehou
den Van Blijhof zelf nemen op dit
ogenblik twee mensen aan de kur
sus deel. waaronder de voorzitter
van Blijhof, Rob Zantvoord De
heer Zantvoord is voorlopig niet
van plan zelf aktief jeugdleider te
worden maar „wil wel eens weten
wat er gaande is in het jeugdwerk
zoals hij zelf zegt.
Als motto voor de spelmiddag
heeft men gekozen voor een „reis
om de wereld" Ook de speel-
vakantieweek die Blijhof elk jaar
aan het eind van de zomervakantie
organiseert zal in het teken van rei
zen staan. De vijftiende mei is dus
een vast een voorproefje van wat
de kinderen eind augustus te wach
ten staat Alle spelletjes die er op
de vijftiende mei gedaan worden
zullen betrekking hebben op het
één of ander land. Voorzien van
een „paspoort" kunnen de reizi
gers een groot aantal landen aan
doen. In Oostenrijk zal men de ski-
sport kunnen beoefenen, in Spanje
worden er muziekinstrumenten ge
maakt en ga zo maar door. Eén van
de aardigste landen zullen de Ver
enigde Staten wel worden waar de
jeugd zelf pop-corn kan bereiden
GENOEG LEIDING
De vijftiende mei zal er voldoende
leiding aanwezig zijn in de Blijhof
Als alle kursisten op komen dagen
is men met 60 aankomende jeugd
leiders bij elkaar Tel daar nog eens
vijf docenten en coördinator Joop
van de Pol bij op, dan zal duidelijk
zijn dat er eigenlijk niets mis kan
gaan. Gesplitst in een aantal werk
groepen zijn de kursisten op dt mo
ment druk bezig met de voorberei
dingen voorde „wereldreis" Zo zal
men overal in het dorp aanplakbil
jetten tegen komen die tijdens een
kursusavond gemaakt zijn door de
werkgroep „publiciteit"
TOEGANGSKAARTEN
De toegangskaarten voor de
middag die om half twee begint en
om vier uur eindigt zijn morgen ver
krijgbaar van twee tot vier in de
kraam van de speel- en rekreatie
vereniging bij de festiviteiten ter ge
legenheid van koninginnedag op
een parkeerplaats bij de Hamers
hof. Voor diegenen die de koningin
nedag niet in Leusden doorbren
gen bestaat de gelegenheid om
een kaartje te bemachtigen op 5
WEGENNET: de VVD acht het noodzakelijk dat u
beschikt over een veilig net van wegen en paden, die
op hun taak berekend zijn en alleen gebruikt worden
voor het doel waarvoor zij bestemd zijn.
Speciale aandacht wenst de VVD te geven aan o.a.:
de Stoutenburgerlaan, de Lapeerseweg en de Postweg.
STEM VVD STEM VVD STEM VVD
Word lid en bel vandaag 033-941695 of
schrijf naar het VVD-sekretariaat,
Libel 7,3831 DT Leusden.
mei van 19.00 tot 20 00 uur in het
clubgebouw van Blijhof aan de
Ansfriduslaan.
Zoals het er nu naar uit ziet
wordt het dringen geblazen voor
een toegangskaart. Leden van
Blijhof kunnen op vertoon van
hun lidmaatschapskaart een
gratis toegangsbewijs krijge.
Niet-leden betalen slechts een
gulden.
LEUSDEN Huisvrouw een
bijzonder beroep. Dit thema
werd afgelopen dinsdag behan
deld door mevrouw Seidel van de
Stichting Huishoudelijke Voor
lichting voor de Nederlandse
Bond van Plattelandsvrouwen.
In haar inleiding gaf zij het ver
schil weer van een huisvrouw in
deze tijd en die van vroeger.
Vrouwen hebben nu minder spe
cifieke huishoudelijke taken dan
vroeger door veranderde nor
men en modernisering van het
huishouden. Het aantal kinderen
is afgenomen, maar andere ta
ken zijn er voor de huisvrouw
bijgekomen. Zoals kinderen le
ren zich veilig in het verkeer te
begeven, en ouderparticipatie In
het onderwijs.
Toch wordt huisvrouw zijn on
dergewaardeerd. Niet in de laat
ste plaats door vrouwen zelf.
Gelijke behandeling van man
en vrouw staat in Nederland op
een lager niveau dan in de omlig
gende landen Verdere emanci
patie komt op de tocht te staan
vooral door de ontbrekende fi
nanciële middelen van deze tijd
Vrouwen die naast het huishou
den werken worden weer steeds
vaker op hun gezinsverplichtin
gen gewezen Ook in deze crisis
tijd wordt de vrouw weer vaker
naar het huishouden terugver
wezen
Na deze inleiding stelde me
vrouw Seidel de aanwezige vrou
wen diverse vragen, waarbij zij
hoofdzakelijk zelf de vragen
voorzag van commentaar Aan
de orde i am onder meer dat het
belangrijk is dat meisjes na hun
schoolrijd een beroep kiezen om
later zelf in hun onderhoud te
kunnen voorzien. Meisjes moe
ten ook een jongensberoep kun
nen kiezen. Pensionering van de
huisvrouw bestaat niet.
Tot slot werd er gevraagd hoe
het beroep huisvrouw meer op
gewaardeerd zou kunnen wor
den. Belangrijk is door zelf als
huisvrouw positiever tegenover
deze taak te staan.
LEUSDEN - De voor april aan
gekondigde verschijning van
een informatiegids voor ouderen
is tot eind mei uitgesteld. De
werkzaamheden verbonden aan
het samenstellen van deze gids
blijken zo omvangrijk dat nood
gedwongen tot dit uitstel is be
sloten.
De gids wordt door de Vereni
ging Welzijn Ouderen Leusden
(WOL) en de gemeente Leusden
uitgegeven
LEUSDEN - In het Diensten
centrum aan de Burgemeester
de Beaufortweg is tot vrijdag 7
mei een tentoonstelling inge
richt met werk van de bekende
Aziatische schilder Alphonso.
Alphonso is een eigentijds schil
der uit India, werkend binnen de
culturele tradities van zijn land.
In de eeuwen waarin de Indiase
cultuur in Zuid-Azië vaak domi
neerde, zijn enkele malen Europe
se invloeden merkbaar, onder an
dere in de negentiende eeuw.
Daarna lijken deze invloeden geab
sorbeerd Omstreeks 1900 vestig
de de Indiase renaissance-bewe-
ging, met Tagores, weer de aan
dacht op de nationale beeldende
tradities Een volgende generatie
moderniseerde Jamini Roy ver
werkte het simplisme uit de volks
traditie Een Chavda verhevigde
expressies met dynamische lijnen
Alphonso behoort tot een nog
jongere generatie. Hij bestudeerde
intensief de Europese schilder
kunst, maar werkt bewust aan de
Indiase idioom, gewaardeerd in ei
gen land
