I
Verschanste schoonheid", historische
erdedigingswerken in Nederland
Wapen
gekletter en
heldendom in
nieuwe
oorlogsboeken
99
7
Uit in Amersfoort 82/83 is verschenen!
rm
FOTO-KOPtE
NODIG?
Leusder Krant
'Die van 2-hoog loopt al jarenlang thuis. Merkje wat aan hem?'
INSDAG 17 AUGUSTUS 1982
algemeen
nmen van een stadsmuur. De stormram is van een toepasselijke kop
Gravure, afbeelding uit ,,Polioorceticon", Justus Lipsius. 1605.
Jert Vos)
Ijn dan wel een vredelievend
waar voor de vrede honderd
den op de been gebracht kun-
jrden, maar dat betekent niet,
jl| in het verleden zulke brave
rs geweest zijn. De geschle-
ertelt ons daar meer over dan
gen van ons lief Is. En wie het
In de geschiedenisboekjes konse-
kwent overslaat, zal desondanks als
Nederlander In zijn eigen land regel
matig gekonfronteerd kunnen wor
den met het Nederlandse „oorlogs
verleden". Want er is nogal wat afge
vochten in vroegere eeuwen. Hoewel
de Nederlanders ook vaak niet de
aanvallende partij waren, moest er
natuurlijk wèl het nodige verdedigd
worden en daarvoor waren maatre
gelen nodig. Maatregelen In de vorm
van stadsmuren, vestlngswallen,
forten en grachten. Verdedigings
werken die nu duidelijk overbodig
zijn geworden, sinds het wapentuig
aanmerkelijk vernietigender van uit
werking is geworden.Wat er Is
overgebleven aan verdedigingswer
ken In Nederland fungeert nu als on
derdeel van het landschap, van de
stad. Vergroeid met de omgeving
door de jaren heen. Essentieel on
derdeel geworden van een stadsge
zicht, in schoonheid toegenomen.
Zoals héél misschien de atoomkel
ders van nu over tientallen eeuwen
op de lijst van Monumentenzorg te
recht zouden kunnen komen mocht
er dan nog iemand zijn die zich daar
over bekommert.
Hoe het ook zij, de grimmigheid van
vroegere verdedigingswerken is gro
tendeels verdwenen, heeft plaats ge
maakt voor schoonheid en harmonie,
ook al herinneren tal van onderdelen
nog aan de tijden, dat deze forten, ves
tingen en wallen een bittere noodzaak
waren en beslisten over leven of dood.
Wie oude vestingstadjes bezoekt zo
als bijvoorbeeld Naarden, kan al wan
delend over de uitgebreide werken en
wallen genieten van de omgeving, wie.
zoals ik, de Hollandse liniedijk langs
wandelt en alleen het fluiten van de vo
gels hoort afgewisseld met ritselingen
in het struikgewas wanneer een haas of
konijn haastig wegglipt, die kan genie
ten van de verschanste schoonheid,
opgeroepen door de stilte van het om
liggende landschap. Een half begroeide
betonnen bunker wordt dan al snel er
varen als een vanzelfsprekend onder
deel. woonplaats van verschillende die
ren.
De „Verschanste schoonheid" van
stad en land is sinds kort terug te vinden
in een prachtig naslagwerk van de
schrijfster Noortje de Roy van Zuyde-
wijn, die haar sporen op dit terrein al
ruimschoots verdiend heeft met haar
boeken „Antiek van het Nederlandse
Platteland" en „Met het oog op onder
weg". Zij stamt uit een oude familie van
cartografen en fortenbouwers en heeft
zich als journaliste toegelegd op de ou
dere architectuur en folklore van ons
land Die journalistieke achtergrond
verloochent zich niet en met haar ken-
„Het beleg van Bergen op Zoom door de Franschen" Is de titel van deze prent.
Hierop is goed te zien hoe de stad onophoudelijk wordt bestookt met mortieren en
kanonnen. Ets, G Sibelius, midden 18de eeuw.
nis van forten en verdedigingswerken
produceerde ze een boek. dat niet al
leen erg fraai van uitvoering is met talrij
ke zwart-wit en kleurenillustraties, maar
bovendien in een prettige stijl vol
boeiende informatie is geschreven.
Ze neemt ons mee op een tocht door
Nederland langs de bekende en minder
bekende verdedigingswerken. Legt uit
hoe ze zijn ontstaan, wie de architecten
waren en waarom een bepaalde kon-
struktie is gekozen. In „Verschanste
schoonheid" wordt het eén en ander
uitgelegd ten aanzien van de verdedi-
gings- en aanvalstechnieken en de
daarbij gebruikte wapens, de ontwikke-
lings- en aanvalstechnieken en de
daarbij gebruikte wapens, de ontwikke
ling van de architectuur van forten en
vestingen, van wallen, stadsmuren,
poorten en andere verdedigingswer
ken. zoals de schansen in de Hollandse
waterlinie. Het boek geeft door de rijke
informatie een erg compleet beeld van
wat er in Nederland nog over is van die
vergane glorie van roemruchte heldhaf
tigheid en de symbolen van soms bitte
re nederlagen, honger, dood en ver
driet. Maar dat niet alleen. „Verschan
ste schoonheid" is tevens een uiterst
informatieve toeristische wegwijzer
langs de prachtige plekjes die juist door
de verdedigingswerken in Nederland
zijn ontstaan.
In het boek, dat met belangrijke
steun van de Menno van Coehoorn-
stichtlng tot stand is gekomen (een
soort Monumentenzorg van militaire
verdedigingswerken), wordt uiter
aard ook aandacht besteed aan de
„verschanste schoonheid" van deze
omgeving. Met name Amersfoort
met haar overgebleven poorten, haar
delen stadsmuren, Muurhuizen en
grachten krijgt voldoende aandacht,
evenals delen van de voormalige
Hollandse waterlinie (Woudenberg,
Renswoude, Veenendaal).
„Verschanste schoonheid" werd
uitgegeven door Van Holkema Wa-
rendorf. Aanbevolen.
V.
„Verschanste schoonheid", door
Noortje de Roy van Zuydewijn, 1982
Uitgave: Van Holkema Warendorf te
Bussum. Met veel illustraties. Gebon
den, groot formaat, 151 blz 29,50.
Hel programmaboekje "Uit in Amersfoort 82/83" biedt vrije keuze uit ruim honderd evenementen:
blijspelen, musicals, cabaret, kamermuziek, kindertheater, jazz- en pop, symfonieconcerten, toneel,
revue en show, etc.; o.m. in De Flint, de St. Aegtenkapel en Flehlte.
"Uit in Amersfoort 82/83" is huis-aan-huls verspreid in de gemeenten Amersfoort, Hoevelaken en
Leusden. Voor andere woonplaatsen sturen wij op verzoek ook gratis het boekje toe! Heeft u het
nog niet: bel even 033-751084 óf 033-33034.
Tot 6 september zijn Bestelbonnen voor een vrije keuze-abonnement uit "Uit In Amersfoort 82/83"
welkom bij de Amersfoortse Culturele Raad in De Flint, Postbus 699, 3800 AR Amersfoort.
i
i
i
i
i
Rozendaallaan 9
Leusden-C.
10% van de Nederlandse bevolking
is arbeidsongeschikt. Een paar hon
derdduizend wordt herkend als ge
handicapt. Bij anderen zie je 't minder
of helemaal niet.
De ANIB is de grootste bond
van arbeidsongeschikten en
gehandicapten. Zij komt op
voor de belangen van bijna
1 '/z miljoen Nederlanders. Dat
is een cijfer waar je niet om
heen kunt.
WA T HEBT UAAN DE ANIB?
Enige praktische voorbeelden:
- advies en hulpverlening bij uitkeringen,
voorzieningen, enz
- hulpverlening bij persoonlijke
moeilijkheden
- gespreksgroepen
- ontspanningsmiddagen en -avonden
- trainings- en vormmgskursussen
- hulp bi] het invullen aangifteformulier
inkomstenbelasting
- publiciteitsbehartiging
- maandelijkse uitgave van ons
maandblad INTERVAL
- landelijke akties legen de aantasting
van de sociale uitkeringen
- akties voor wettelijke toegankelijkheid
van gebouwen, openbaar vervoer, enz
Word lid, steun de ANIB.
Wij hebben recht om onze
stem te laten horen.
Informatie: ANIB,
antwoordnummer 201
2000 VE Haarlem.
Tel. 023 25 92 81.
BOND VAN ARBEIDSONGESCHIKTEN EN GEHANDICAPTEN
FGEKEURDT^^H
DAN BEGINT 'T PAS
(door Bert Vos)
De agressie zit de mens in het
bloed, alle vredesbewegingen ten
spijt. Kinderen blijven rondlopen
met geweertjes, sluipen door de bos
jes en schieten heel wat potentiële
vijanden in gedachten neer. Zonder
er eigenlijk bij na te denken. Het is
een spannende aangelegenheid, het
bloed gaat sneller kloppen als de
„vijand" naderbij sluipt. Het „paauw,
paauw" uit de kindermonden klinkt
soms erg authentiek. Hetzelfde spel
letje wordt in oorlogstijden gedach-
tenloos nagedaan, maar dan in het
groot, met echte geweren, waarbij je
zelf geen geluid hoeft te maken. Ook
dan schiet je de potentiële vijanden
gedachtenloos neer omdat ze de vij
anden zijn. En als men eerlijk Is leest
men romans over de oorlog niet om
gesterkt te worden in de vredesge-
dachte, maar gewoon omdat oor
logsboeken soms gewoon erg span
nend kunnen zijn. Jezelf kunnen
Identificeren met de helden is op dat
moment sterker, dan de weerzin die
het oorlogsbedrijf oproept. Er zijn
goede en er zijn slechte oorlogsboe
ken. Maar hoe dan ook: ze blijven
verschijnen met een tamelijk grote
regelmaat, ondanks het feit, dat de
„grote" oorlog alweer zo n 35 jaar
achter ons ligt.
t Een voorbeeld van een „slecht" oor-
logsboek-ts „Helden van het laatste
uur"'Van de-door zijh oorlogsboeken
befaamd geworden Duitse schrijver
Hans Hellmut Kirst (08 15) Van hem
verscheen bij Elsevier dit boek in Ne
derlandse vertaling en ik moet zeggen,
dat de roman teleurstelde. Kirst is - ge
zien zijn meeste oorlogsromans - een
tamelijk kritische schrijver, die de oorlog
benadert op een redelijk cynische wijze,
waardoor heldendom, moed en opoffe
ring voor volk en vaderland regelmatig
wordt doorgeprikt. In „Helden van het
laatste uur' is dat cynisme nog wel voor
een klein deel aanwezig, maar het boek
is slechts een slap aftreksel van het
geen Kirst met name in zijn 08 15-perio-
de schreef Een euvel, waar meer
schrijvers aan schijnen te lijden op het
moment, dat ze het „hebben gemaakt"
en gaan freewheelen op hun routine
Kirst beschrijft in deze roman hel leven
in een specifiek opleidingskamp, waar
militairen worden opgeleid voor infiltra
tie achter de vijandelijke linies. Althans,
dat is de bedoeling Maar het kamp is
eerder een facade, waarachter zich de
militairen verbergen, die op die manier
veilig opgeborgen trachten te onlkomen
aan het front, dat toch al steeds dichter
bij komt. Tekst op de achterflap van het
boek. „In feesten, bacchanalen en wil
de orchieën zoeken de laatste Über
menschen verstrooiing en vergetelheid
voor het besef dat ze ieder moment de
oorlogshel ingestuurd kunnen worden.
Afgezien van het feit dat „orchieën"
fout geschreven is (orgieën is juis
ter is de tekst bepaald misleidend te
noemen, want de genoemde wilde
feesten en orgieën ontbreken in deze
roman of men zou die enkele uitspatting
als zodanig willen betitelen Trouwens,
wie het omslag van het boek bekijkt,
weet meteen wat met die wilde feesten
wordt bedoeld niets. Zelden heb ik zo'n
saaie boekomslag mogen bewonderen
als deze, waarop een duidelijk in scène
gezette „orgie" tussen een Duitse sol
daat en een zéér kuis geklede Duits0
„Madel". „De helden van het laatste
uur" is een te vlug geschreven oorlogs
roman, die de naam. die Kirst heefl op
te houden, geen doet doet
Geheel andere koek is „Verover of
vernietig" van John Harris, van wie
reeds eerder oorlogsromans in verta
ling zijn verschenen „De vos uit zijn
hol en het in deze rubriek besproken
„Leger in de schaduw'„Verover of
vernietigbeschrijft een operatie van
een speciaal daarvoor opgeleide com
mandogroep in Noord Afrika, waar het
Achtste Leger van generaal Montgome
ry zich voorbereidt op het Alameinoffen-
sief Deze speciale groep moet voorko
men. dat belangrijke voorraden munitie
en benzine in handen komt van de le
gers van Rommel, die bijna door hun
voorraden heen zijn Harris beschrijft dit
bijna als een dokumentaire. maar weet
anderzijds de lezer gevangen te hou
den door de persoonlijke besognes van
de deelnemers aan deze raid De waan
zin van de oorlog op een voortreffelijke
manier verwoord, zónder dat de nadruk
komt te liggen op helden, die onsterfe
lijk hun strijd strijden Want helden be
staan niet.
In een bijna dokumentaire stijl be
schrijft Warren Tute het dagelijks leven
van Gibraltar tijdens de laatste wereld
oorlog in „De Rots". Begin 1940 wordt
Gibraltar een vitale basis voor de strijd
in het Middellandse Zeegebied en zal
dat tot het eind van de oorlog blijven De
rots wordt van alle kanten bedreigd. Via
Spanje en vanaf de Duitse bases in
Noord-Afrika. Maar Gibraltar en zijn be
woners houden stand Vanuit Gibraltar
wordt de invasie in Noord-Afrika voor
bereid, wordt de Italiaanse marine uit
haar eigen wateren verdreven en wordt
het beleg van Malta gebroken met een
ten dode opgeschreven konvooi. „De
Rots" is ook onder meer het verhaal van
David Evers en Grace Millingham en
daarmee het verhaal van de bewoners
zelf. Een verhaal over leven, liefde en
dood. door Warren Tute op voortreffelij
ke wijze beschreven als een eerbetoon
aan de Rots in de oorlogsbranding.
Hammond Innes is vooral bij de lezer
bekend als de schrijver van talrijke
avonturenromans, waarmee hij kan
wedijveren met auteurs als MacLean.
Desmond Bagley, Gavin Lyall en ande
ren. Kortgeleden verscheen van hem 'n
tamelijk vroege roman „Alarm! Lucht
aanval!", zich afspelend tijdens de
Blitzkrieg in Engeland Het is duidelijk,
dat hier een nog tamelijke jonge schrij
ver aan het woord is, die nog aanmerke
lijk zal groeien in uitdrukkingskracht via
zijn latere avonturenromans. „Alarm!
Luchtaanval!" is dan ook te beschou
wen als niet slechte vingeroefening en
hoort als zodanig dan ook thuis in de rij
romans van deze schrijver, zoals die bij
Elsevier verschijnen. Het is het verhaal
van een jonge soldaat, gedetacheerd
op één der Engelse vliegvelden, die op
hel spoor komt van een tamelijk inge
wikkeld Duits komplot om in één slag
Engeland te veroveren via de lucht
Van Douglas Reeman verscheen
kortgeleden bij de ZHU de oorlogsro
man „De zee als slagveld", waarin de
strijd op zee relief krijgt Reeman, die
wéét waarover hij schrijft, behandelt in
deze roman de strijd aan het Oostfront,
en dal betekent voor de marine de strijd
op de Zwarte Zee. die in 1943 nog ge
heel in handen is van de Duitsers. Om
dat het Oostfront vast zit door dit feit.
laat Engeland als blijk van geallieerde
solidariteit een flottieltje van moderne
motortorpedoboten naar de Zwarte Zee
opstomen onder commando van John
Devane „De zee als slagveld" is een
roman in de traditie van C S Forester,
met wie hij ook regelmatig wordt verge
leken
Tenslotte verscheen bij Sijthoff een
herdruk van „De overlevenden van de
„Pommern" geschreven door Will
Berthold Het boek verscheen eerder
onder de titel „Het laatste gevecht
Berlhold vertelt in deze roman het ver
haal van drie overlevenden van de krui
ser „Pommerndie tot zinken werd ge
bracht. De drie overlevenden worden
aanvankelijk in het vaderland als hel
den ontvangen, maar daarna breekt de
hel los voor de drie zwaarbeproefde
mannen ze worden door de molen van
de krijgsraad gehaald op verdenking
van desertie Will Berthold weet dat
op een bijzonder indringende wijze te
beschrijven, waarbij de onmenselijkheid
van de oorlogsbureaukratie sterk relief
krijgt Een heruitgave waard
3e boekhouding soonlijkhë'id worriiT.
Hooi
„Helden van het laatste uur", door
Hans Hellmut Kirst. 1980 Vertaling. H.
Coerwinkel, 1982 Uitgave De Boeke-
rij/Elsevier te Amsterdam Gebonden,
317 blz prijs 29,50.
„Verover of vernietig!" door John
Harris 1976 Vertaling Annemiek Jan
sen, 1981 Uitgave De Kern te Baarn,
gebonden 217 blz prijs 28.90
„Alarm! Luchtaanval!" door Ham
mond Innes. 1941 Vertaling Joy de
Wit, 1982 Uitgave Elsevier Nederland
- Amsterdam Paperback. 207 blz.,
prijs 15,90
„De Rots", door Warren Tute, 1957
Vèrtaling Joh van Wijk, 1982 Uitgave
Elsevier Nederland te Amsterdam Pa
perback, 350 blz., prijs 24.90.
„De zee als slagveld", door Douglas
Reeman, 1981 Vertaling Hennie van
den Berg-Verschoor, 1982 Uitgave. El
sevier Nederland Ie Amsterdam Pa
perback, 282 blz prijs 12,90
„De overlevenden van de „Pommer-
n" door Will Berthold Herdruk, van
„Het laatste gevecht(1959). Uitgave.
A W Sijihoff te Alpen aan den Rijn,
1982. Paperback, 198 blz, prijs
14.25.
Eer: I ting, Zwarteweg 16a, telefoon
