r
Amersfoorters maakten
het Wapen van Leusden
„We wilden er geen
verzameling dode
stenen van maken"
Helaas slordige tekst
in fraai fotoboek
leusder
krant
eusdenaren Brigitte Eberwein en Cees
an Leeuwen stelden fotoboek over
mersfoortse binnenstad samen
"I DONDERDAG 30 SEPTEMBER 1982
plaatselijk nieuws
5
ren ging uitvoeren In metaal werden
deze omgevormd tot fleurons.
Stoutenburg voerde in zijn wapen
een burcht. De Hoge Raad van Adel
achtte deze voorstelling van twijfelach
tige herkomst. En zo werd de burcht in
het nieuwe wapen van Leusden van
1969 vervangen door de zes rode lelies
(in het tweede kwartier), afkomstig van
het wapen van het middeleeuwse ge
slacht van Amersfoort, de heren van
Stoutenburg
De plompebladeren van
het eerste kwartier zijn afkomstig van
het wapen van de vroege heerlijkheid
Leusden. Het zilveren kruis van het der
de kwartier herinnert aan de schenking
Karei de Grote aan de Sint Maartens
kerk in Utrecht. Het sabelzwarte kruis
van het vierde kwartier is afkomstig van
het wapen, dat gevoerd werd door het
geslacht Van Lockhorst, dat in Leusden
de ridderhofstad Lockhorst in bezit had.
Het zou aardig zijn om verder uit te diep
en waar de plompebladeren vandaan
komen. Waarom het geslacht Van
Lockhorst het geschulpte kruis voerde.
En wat er met die burcht in het wapen
van de heren van Stoutenburg mis was.
Maar hoe het ook zij, Leusden een
bijzonder mooi uitgevoerd wapen
boven de Ingang van het nieuwe ge
meentehuls.
.MERSFOORT/LEUSDEN -
wolven de ingang van het nieuwe
iig ge neentehuis van Leusden zal
;espe |in december 1982, „wanneer
iKLEfdaar gaan proef draalen", het
ulst In Amersfoort gereed ge-
bel^ „en wap n van Leusden wor-
aangebracht.
Tie het wapen nu al en van dichtbij
bekijken kan het gaan zien in het
jsgijAghhuis, Grote Spui 13 in Amers-
L Het Ploeghhuis is open van
nsdag tot en met vrijdag van 10.30
£n 16.00 uur, op donderdag van 18.00
1100 uur, op zaterdag van 13.00 tot
!0uur. Het Leusdense wapen hangt
ij oot rop de tentoonstelling van werk van
LRTJi ulleur Jan de Valk en keramist Joop
lervaart.
et gemeentewapen van Leusden is
faardigd door de twee Amersfoor-
so:
toelea
k en
03
1EID
les,
2559
ters: Everard van Daatselaar, edelsmid
(opleiding goud- en zilversmid in
Schoonhoven) en Jan de Valk, email-
leur, en tekenleraar aan het Eemland-
college.
Het nieuwe gemeentehuis van Leus
den werd ontworpen door Leo Heyden-
rijk, architekt bij Environment Design,
Langegracht 36 in Amersfoort. Leo
Heijdenrijk kende het werk van Jan de
Valk en omdat de gemeente Leusden
als zovele gemeenten (Amersfoort,
Woudenberg bijvoorbeeld) het ge
meentewapen als entreestuk op zijn
raadhuis wil hebben, ging Leo op een
dag naar Jan de Valk met de vraag of
deze kans zag het wapen te maken Jan
de Valk zei ja, omdat er voor hem een
stuk techniek om de hoek kwam kijken,
dat hij als uitdaging wilde aanvaarden.
Leo Heijdenrijk wilde graag het wapen
in email uitgevoerd zien Email is een
duurzaam materiaal, dat tegen weers
invloeden is bestand denk er maar aan
hoe schitterend de oude Egyptische
emaillen sieraden en voorwerpen be
waard zijn gebleven. Uiteraard moest
het wapen voldoen aan de heraldische
kleuren en de juiste vorm. Alhoewel,
juiste vorm, daar bleek het laatste
woord nog niet over te zijn gezegd.
MOEILIJK
Nu werkt Jan de Valk heel vaak sa
men met Everard van Daatselaar, die
altijd oplossingen weet voor diverse
technische problematieken, die zich
voordoen. Het Leusdens gemeentewa
pen was een technische klus. moeilijk
om uit te dokteren, omdat maten en
kleuren hartstikke vastliggen. Ook Eve
rard voelde de uitdaging. Voor Jan was
de kleur rood de topper van moeilijk
heid. Rood is bij het emailleren de moei
lijkste kleur en al het in het wapen toe
gepaste rood moest dezelfde kleurin-
tensiteit hebben. Een andere moeilijk
heid was bijvoorbeeld, dat bij de half
ronde parels van de kroon het email,
blootgesteld aan hoge temperaturen, er
niet af mocht lopen. De moeilijkheid
voor Everard berustte vooral op de
spanningen, die optreden tijdens het
soldeerwerk. Het frame van het wapen
werd namelijk vervaardigd van plat staf
messing, waar in alle omtrekken een
lijst moest worden gesoldeerd om de
kwartieren te kunnen bevatten. Het sol
deerwerk moet ..nagericht" of bijge
steld worden, maar het geheel van
email is dermate kwetsbaar, dat Eve
rard er zéér voorzichtig mee om moest
gaan.
AUBERGINE
Het wapen moet boven de ingang
van het gemeentehuis komen die
openslaande deuren heeft met een be
tonnen luifel daarboven Het geheel is
afgedekt met aluminium plaatwerk in
aubergine, de huiskleur van het Leus
dense raadhuis. In de beplating boven
de ingang zit een knik. Boven het wa
pen wordt een bloembak aangebracht.
De konstruktie achter het wapen moest
stevig en degelijk bevestigd worden,
want die moet het gewicht van het hele
wapen dragen. Everard kwam op het
idee om het wapen dusdanig ten op
zichte van de ophang te plaatsen, dat
de konstruktie niet was te zien en men
er nooit meer bij behoefde te komen.
Everards oplossing heeft te maken met
het ophangen van de platen. De bepla
ting is te zwak om de kroon te dragen.
Zonder dat de aubergine-beplating be
schadigd wordt zal de kroon op afstand
van deze beplating, naar voren hellend,
worden gemonteerd.
KONINKLIJK
Het model van het Leusdense wa
pen. dat Jan de Valk en Everard van
Daatselaar maakten, is vastgelegd bij
Koninklijk Besluit van 12 november
1969 nummer 29 Het schild bestaat uit
vier delen Linksboven, drie groene ge-
steelde plompbladeren in een gouden
veld. Rechtsboven: zes rode lelies in
een zilveren veld. Linksonder: een zil
veren kruis in een rood veld. Rechtson
der: een breed uitgeschulpt Andreas
kruis van sabelzwart in een gouden
veld. Het schild heeft van onderen een
accoladevorm. Het schild wordt gedekt
met een kroon van drie bladeren en
twee parelpunten. De kroon is een stan-
daardkroon, die op vele Nederlandse
waens vóórkomt Het rood, dat dan de
binnenzijde van de kroon zichtbaar is,
stelt het fluweel voor. De kroon bevat
rode en groene edelstenen (ook vaak
toegepast). De crèmekleurige stenen
stellen parels voor
AFMETINGEN
Het gemeentewapen van Jan en
Everard is 85 centimeter hoog, en 52
centimeter breed, inklusief de kroon
Het email komt er verdiept in te ligen.
Daar het email een zeer kwetsbaar ma
teriaal is, wordt het gesteund door een
gesmeerd bronzen frame, waar de
kwartieren in vervat zijn. Om meer per-
spektief in de tekening van de kwartie
ren te verkrijgen, is het email aldaar
gevat in een lijstje, opgebouwd uit vier
kant stafmessing. Deze lijstjes zijn weer
gemonteerd op de koperen onder
grond. De kroon is gedreven uit (rood-)
koper, dat voorzien is van bladgoud.
Om het bladgoud op te kunnen brengen
moest een etsende grondverf worden
opgebracht. Al het verder gebruikte ma
teriaal als schroefjes en staal is roest
en onderhoudsvrij
Voor de uitvoering van de kroon
maakte Everard een halve tekening van
de kroon. Waarna hij twee halve teke
ningen links en rechts naast elkaar leg
de om de kroon zuiver symmetrisch te
knjgen. De tekening werd overgebracht
op een blad uitgegloeid koper. Daarna
werd de tekening met de schrooipons in
het koper geslagen. Om de dieptes te
verkrijgen moest de plaat voortdurend
gekeerd worden, om voor- en achter
kant te kunnen bewerken.
AFWIJKINGEN
In de loop van de tijd heeft het wapen
van Leusden met afwijkingen te kam
pen gekregen Zo voldoet het (in de
vloerbedekking van de hal van het hui
dige gemeentehuis in Leusden-Cen
trum aangebrachte) wapen bij voor
beeld niet aan de juiste verhoudingen.
Op diverse in omloop zijnde tekeningen
van het wapen komen eveneens afwij
kingen voor. Zo zijn od één der tekenin
gen, de nerven van de plompebladeren
bij alledrie de bladeren verschillend ge
tekend. Volgens de streng vastgelegde
disciplines der heraldiek kan dat met. er
kan maar een vast gegeven zijn.
Op 10 mei 1951 was aan de gemeen
te Leusden een wapen verleend met
linksboven en rechtsonder een kruis
van zilver in een rood veld. Rechtsbo
ven: een Andreaskruis in zwart in gou
den veld. Linksonder: de drie plompe
bladeren in groen in een gouden veld.
Toen in 1969 Leusden en Stoutenburg
als één gemeente verder gingen werd
op 12 november 1969 een nieuw wapen
vastgesteld bij Koninklijk Besluit, goed
gekeurd door de Hoge Raad van Adel.
De officiële beschrijving van dat wapen
is:
Gevierendeeld.
I: in goud drie gesteelde plompebla
deren van Sinopel (groen)
II: in zilver zes lelies van keel (rood),
geplaats 3, 2 en 1.
Ill: in keel een kruis van zilver.
IVin goud een breed uitgeschulpt
schuin kruis van sabel (zwart).
Het schild gedekt met een gouden
kroon van drie bladeren en twee paar-
len.
GRAVENKROON
Bij nadere Informatie blijkt de Kroon
een gravenkroon te zijn van puur orna-
mentieke strekking. Deze gravenkroon
werd aan de gemeente Leusden toege
staan bij Koninklijk Besluit van 4 mei
1899. Op dat tijdstip mochten alle Ne
derlandse gemeente, die dat wilden,
deze gravenkroon boven hun wapen
schild plaatsen. Met uitzondering van
de gemeenten, die op dèt moment al
een kroon voerden, zoals bij voorbeeld
Amsterdam met z'n Keizerskroon.
De bloembladen van de toegepas
te gravenkroon zijn de zogenaamde
fleurons. De kroon Is oorspronkelijk
ontstaan vanuit de Romeinse lau-
Het Wapen van Leusden zoals dat boven de ingang van het nieuwe gemeentehuis
komt te hangen.
Twe
943
iedini
ol, 30
rd. 1
roek,
n-C,
*n b?
EN 2
orgd
0:
lijk zi
vele
.m2.E
Lies
imei
's au
een onzer verslaggevers)
iUSDEN - „Een vriend van
de journalist Peter Noor
had ons er een keer op ge-
tn, dat zoiets dergelijks over
^•rsfoort niet bestond. Het
ons wel wat om zo'n boek te
m en toen zijn we begonnen
liet verzamelen van het ma-
"JÊfl- Daar zijn we zo'n ander-
a twee jaar mee bezig ge-
tei.um, Onze bedoeling was ei-
ik om het boek zelf, In sa-
werking met een drukkerij in
Amersfoort, uit te geven. Maar
dat stuitte op te veel problemen:
de indeling van zo'n boek, de
produktle en dan later de distri
butie. Dat lukte niet en toen zijn
we op zoek gegaan naar een uit
gever. Dat heeft ook nogal wat
moeite gekost, maar uiteindelijk
zag Bosch en Keuning er wel wat
In. Daar is het boek drie weken
geleden In een oplage van 7000
exemplaren uitgekomen."
Brigitte Eberwein vertelt het verhaal in
een tongval, die onmiskenbaar een
Duitse afkomst verraadt. Dat klopt: de
fotografe, die samen met haar man
Cees van Leeuwen het fotoboek
.Amersfoort" samenstelde, woont pas
sedert ruim drie jaar in Nederland. Het
grootste deel van haar leven bracht zij
door in Duitsland, waar zij vele jaren
lang in de fotografie werkzaam was. Na
haar vakopleiding trad ze in dienst bij
Kodak in Stuttgart, waar zij op verschil
lende afdelingen van het bedrijf werk
zaam was. Persoonlijke omstandighe
den voerden haar in 1979 naar Leus
den. ,,Hier ben ik langzaam aan voor mij
zelf begonnen. Eerst heb ik de taal
moeten leren en het valt ook helemaal
JT-STl
ht fabc
ire boi
2,5
lex
bergrï
1. Afa
cm.
1
raad
19. Ac
Muziekschool aan de Muurhuizen maakte Brigitte Eberwein deze opnamen van een vioolles.
niet mee om klanten te vinden. Eigenlijk
ben ik voortdurend op zoek om meer
werk binnen te krijgen
PADDESTOELEN
Brigitte Eberwein is op verschillende
terreinen binnen haar vak aktief. Ze
heeft ervaring in reclame- en studio
werk, architectuur- en natuurfotografie.
Zo bouwde zij in de loop der jaren een
vermoedelijk uniek archief van padde
stoelenfoto's op. Ook vervaardigde zij
voor het blad „Klik" fotoseries bij hand
leidingen voor amateurs over donkere
kamerwerk, portretfotografie, het ge
bruik van flitslicht, enzovoort. Graag
houdt mevrouw Eberwein zich bezig
met technische fotografie En onlangs
leverde zij met veel plezier een aantal
bijdrages aan een tentoonstelling over
burgerluchtvaart „Zo dicht als ik toen
bij vliegtuigen kon komen; dat was echt
heel interessant"
Het werk voor het fotoboek „Amers
foort" bracht haar de afgelopen jaren
zeer vaak in de Amersfoortse binnen
stad. „Het ging ons er om", aldus Brigit
te Eberwein, „om een beeld te geven
van Amersfoort tussen de muren én van
de mensen die er wonen en werken. We
wilden er geen verzameling dode ste
nen van maken Kijk, Amersfoort is een
leuk stadje om door heen te lopen en
om te kijken naar mooie oude gebou
wen. Maar in die mooie gebouwen zijn
ook mensen aktief. In de Koppelpoort
zit een poppentheater, in de Kamper
binnenpoort een tinnengieterij, Nou, als
er zoiets is, dan moet je ook naar binnen
gaan
Brigitte Eberwein en Cees van Leeu
wen gingen naar binnen. Niet alleen in
beide genoemde poorten, ook bij de
Mariënhof, waar de Rijksdienst voor het
Oudheidkundig Bodemonderzoek is
gevestigd; in de kerk op de hoek van de
Kromme Elleboogsteeg, waar tegen-
woordiger het architectenburo ED is ge
vestigd; in het prachtige pand aan de
Muurhuizen, waar de regionale muziek
school is gehuisvest; en in verschillen-
Brigitte Eberwein: „Vaak lang wachten op het goede moment."
de particuliere huizen, waar onder meer
een kuiper, een weefster, een vioolbou
wer en een diamantzetter op de gevoe
lige plaat werden vastgelegd.
ZONDAGEN
Natuurlijk werd daarbij het maken
van buitenopnamen niet verwaarloosd.
Maar ook daarin spelen mensen vaak
een rol. Op de foto van de gerestaureer
de stadsmuur achter de Kamp geeft
een passerende heer met aktentas en
in regenjas net dat accent aan de opna
me, waardoor ze van een meer dan ge
middeld nivo wordt. Brigitte Eberwein:
„Vaak hebben we lang moeten wach
ten op zo'n moment. Ik herinner me een
zondagochtend bij de Koppelpoort, dat
we een hele tijd hebben staan wachten
In de hoop dat er eens iemand langs
zou komen. Maar er kwam gewoon nie
mand."
„Heel veel opnamen hebben we op
zondagen gemaakt Dat moest wel, om
dat op andere dagen de binnenstad vol
staat met geparkeerde auto's. Ook op
zondagen hadden we daar nog wel pro
blemen mee. Op een zondagmorgen
wilden we het gebouw van het Leger
des Heils op het Havik fotograferen en
toen bleek daar pal voor de deur een
knalgele auto te staan. Ja, dat kan na
tuurlijk niet. Gelukkig was de eigenaar
bereid om zijn auto een eindje verderop
te zetten."
„We hebben op een aantal plaatsen
ook verschillende keren moeten terug
komen. Ik heb erg veel op het licht gelet.
Bij dit soort werk moeten de gebouwen
goed in het licht komen te staan. Maar
als je er dan bent is het licht juist niet
goed en dan moet je een andere keer
terugkomen."
„In die anderhalf, twee jaar zijn we er
natuurlijk niet dagelijks meê bezig ge
weest. Maar inclusief het schrijven van
de teksten heeft het ons zeker negen
maanden werk gekost."
Alle opnamen voor het boek „Amers
foort" zijn door Brigitte Eberwein op
groot formaat negatief en dia gemaakt.
Veel Hasselblad (6x6) en verder Linhof
Technika (4x5 inch), „omdat.' aldus
Brigitte Eberwein, „kleinbeeld niet echt
goede kwaliteit oplevert." Haar man.
die p.r.-medewerker is bij Kodak Neder
land in Odijk, verzorgde de verklarende
tekst bij de foto's.
Of het leuk werk was? „Zeker," zegt
Brigitte Eberwein, „ik heb de stad heel
goed leren kennen en daar ook een
aantal mensen ontmoet, ledereen
bleek erg bereid om medewerking te
verlenen. De torenwachter bijvoor
beeld, die heeft ons werkelijk alle hoe
ken en gaten van de toren laten zien:
dat was heel leuk."
De eerste verkoopresultaten van het
boek lijken bevredigend. Boekhandel
Veenendaal, die nogal wat reclame
voor „Amersfoort" maakte, raakte in
iets meer dan een week 250 exempla
ren kwijt. Maar de aandacht wordt niet
alleen gericht op individuele kopers via
de boekhandel Ook zijn Amersfoortse
bedrijven aangeschreven om hen te at
tenderen op het boek, dat wellicht een
aardig relatiegeschenk zou kunnen zijn.
Vooral met het oog daarop is de tekst in
het boek ook in het Engels vertaald.
Op de vraag of ze zin in nog zo'n
projekt heeft, antwoordt mevrouw Eber
wein: „We hebben het momenteel niet
In gedachte, maar het zou best weer
eens kunnen. Als we nog eens een leuk
stadje tegenkomen. En als daar dan
nog geen fotoboek van bestaat. Ja,
want er moet natuurlijk wel behoefte
aan zo'n boek bestaan, anders heeft
het geen zin."
AMERSFOORT - Amers
foortZo heet - kortaf - het nieu
we fotoboek over C'j stad, dat is
uitgekomen bij Bosch Keunig nu
te Baarn, werd samengesteld door
Brigitte Eberwein en Cees van
Leeuwen. Door die titel wordt ei
genlijk een boek over heel Amers
foort verwacht, terwijl het zich be
perkt tot de binnenstad. Maar van
die binnenstad slaan er dan ook
heel wat prachtige foto's - ruim
100 - In. En aktueel, maar toch
weer achterhaalt, een foto van de
Langestraat met de peperbus.
Men heeft niet geprobeerd alleen
maar schone" foto's te maken,
vandaar dat we op heel wat foto's
specimen van het enorme ver
keersbordenwoud zien, dat men
van de binnenstad gemaakt heeft.
De foto 's - waarvan veel in kleur
- zijn veelal bijzonder goed. Het is
jammer, dat in de teksten soms
fouten geslopen zijn of onjuiste in
terpretaties. Een enkel voorbeeld:
de Amersfoortse stadstrompetters
komen beslist niet alleen bij Kei
feesten in actie. Trouwens het zijn
geen Kei-, maar Keistadfeesten.
De direkteur van museum Flehite,
drs. B. G. J. Ekas, geeft in een
vooraf een kort overzicht van de
Amersfoortse historie. Evenals
van de teksten bij de foto's is daar
een Engelse vertaling van gege
ven, op twee stukjes na. Die stuk
jes zijneen komisch intermezzo
dat gaat over het keitrekken in
1661, en „de wereldoorlogenWe
hebben aar wat problemen mee.
Het weglaten van de vertaling
bvan „een komisch intermezzo"
doet vermoeden dat men zich ook
nu nog schaamt over dat keitrek
ken, terwijl het weglaten van het
stukje overwereldoorlogen '-de
Belgische vluchtelingen in de eer
ste en het Polizuliches Durchgang-
slager in de tweede wereldoorlog
zonder meer een storende omissie
is. Bij een herdruk, die wij dit foto
boek - de prijs is f 24,50 - zeker
toewensen, zou deze hersteld
moeten worden.
Misschien kunnen dan ook taal
fouten als de O.L. Vrouwetoren die
boven de stad uit „toornt"gecorri
geerd worden, evenals onjuisthe
den in de teksten bij de foto's. Zo
kwamen de vissers die hun vis ver
kochten wel uit Spakenburg, niet
uit Bunscoten, is de naam van het
verzorgingstehuis voor bejaarden
het St. Paters- en Bloklands - niet
Blocklandts - gasthuis. De bewe
ring, dat Timenburg verschillende
gilden heeft geherbergd, wordt
nergens gestaafd Het verhaal
over de Amersfoortse kei en Eve
rard Meyster, wiens naam overi
gens niet wordt genoemd, is hele
maal onjuist. De weddenschap is
niet gesloten vanwege het gereed
komen van Nimmerdor, er zijn bij
het keitransport geen kanonkogels
gebruikt. De teksten bij de foto's
zijn historisch vaak onjuist. Zo is de
stichting Armen de Poth niet ont
staan uit een laat- maar juist uit
een vroeg-middeleeuwse instel
ling, was het doel van de Poth broe
ders niet in de eerste plaats het
verplegen van lijders aan de pest.
En wat te denken van de laatste
foto van de vervallen Oude Stads
muur aan de St. Annastraat met
het bijschrift:Zo lagen zij erbij aan
het einde van de vorige eeuw". Dat
stuk stadsmuur ligt er nu nog zo bij.
Een boek, dat prachtige foto's
van de binnenstad bevat, daarom
waard is het te bezitten, dat echter
- jammer - wat de teksten betreft
nogal wat steken laat vallen. Het
lijkt of de samenstellers er een
haast-klusvan hebben ge
maakt. Die mening wordt beves
tigd door het feit, dat dezelfde tekst
over de Koppelpoort er op twee
plaatsen in staat
Henk Poots
vasie Klantenkring wel. Dfe per-
a^soon/ijkheid worc^toprd^^nten
uuicau vuuinun-
ting. Zwarteweg 16a, telefoon
94124^toe^£l 116.
