Familie Van den Hengel ruim 150 jaar
eigenaar van boerenhofstede Roozendaal
/an boerenbedrijf is al lang geen sprake meer, maar toch
,,27 jaar geleden begon de
gemeente mijn land te plunderen"
Als het spek geen tegel dik was,
stond je gewoon voor aap bij je buren"
ROOZENDAAL
DONDERDAG 23 DECEMBER 1982
reportage
oor Frits van Breda)
LEUSDEN - „Ik heb de laatste 27 jaar vijf verschillende burgemeesters
eegemaakt, ik heb vijf verschillende taxateurs aan de deur gehad en ik heb
f keer land moeten verkopen voor de uitbreiding van Leusden. Dan weet je
el dat je aan de galg hangt" aldus de huidige bewoner van boerenhofstede
eozendaal, Reinier van den Hengel. Wie uit deze woorden de conclusie zou
ekken dat de nu 72-jarige Reinier een verbitterd man is, heeft het mis. De heer
in den Hengel en zijn vrouw vormen een opgewekt paar, dat nog altijd de
ibeurtenissen in Leusden op de voet volgt. Wel gaat het Reinier van den
sngel nog altijd aan het hart dat hij de laatste man is die het boerenbedrijf
>eft uitgeoefend op en om de boerenhofstede aan de Hamersveldseweg. De
in de Hengels kwamen al ruim 150 jaar geleden in het bezit van wat toender-
d één van de grootste boerenbedrijven in Hamersveld was.
Voor de somma van
.275,- kwam de boerenhof
ede in het bezit van de fami-
Van den Hengel. Dit be-
ag moest betaald worden
goede zilveren geldspe-
ën, naar den cours van deze
ig" zo staat in het koopcon-
ict van 17 oktober 1823 te
zen. Wat de overgrootvader
n Reinier, Teunis van den
ngel precies in zijn bezit
jeeg staat vanzelfsprekend
ik omschreven in de koop-
I te. Het ging om „een Boe-
n Hofstede genaamd groot
Dsendaal, ook welgenaamd
Dsenburg, bestaande in:
in woonhuis gemerkt Num-
er 133 - Bakhuis, Twee Ber-
n, Twee Schuuren en zulks
at de Bouw en Weilanden,
isschen en Houtgewas
hen en opgaande Boo-
en." De omvang van het
nd werd omschreven als
3 'Bunders, vierentachtig
eden en achtendertig Ellen
f 28 morgen oude maat),
legen aan de Zwartesteeg,
in weerszijden van de Ha-
ersveldscheweg".
TTERSCHOTEN
Tegelijk met de aankoop van de
ilstede kwam ook nog een wat
rder gelegen gebied in handen
,n Teunis van den Hengel. Het
ig om „5 bunders, tien roeden,
gentig ellen, of zes morgen
luw- en weiland aan de oostzi|de
in de Hamersveldscheweg" Dit
bied stond 150 jaar geleden be-
md als ..Bitterschoten". Weinig
jnsen die op dit ogenblik aan de
kenlaan wonen zullen weten dat
in huis op het grondgebied van
litterschoten" staat. Globaal ge
in besloeg het stuk land van die
iam de hele hedendaagse Eiken-
in en de onmiddellijke omgeving
larvan.
Teunis van den Hengel, die in
!23 eigenaar werd van de Hofste-
Rosendaal. kocht het geheel
in Geertje Gerritse Kaas, de laat-
i weduwe van Willem Tolboom.
AADSEL
Ook voor de huidige eigenaar
n de boerenhofstede is het een
adsel waarom de naam van de
ifstede gespeld wordt als „Roo-
mdaal". In de koopacte van 150
ir geleden werd uitdrukkelijk ge
roken over „Rosendaal of Ro-
senburg". Vast staat in ieder geval
dat grootvader Dorus van den Hen
gel na de dood van zijn vader eige
naar werd van ..Roozendaal". de
naam die later werd gebruikt als
naam voor een gehele Leusdense
woonwijk.
Het land dat tot de boerenhofste
de behoorde was veel groter dan
de huidige wijk Roozendaal. Glo
baal gezien liep het land van het
huidige eetcafé ..Hakhorst" fof bij
na het eind van de Beaufortweg in
de richting van Amersfoort.
„VILLA KIKVORST"
De huidige bewoners van Roo
zendaal weten nog veel te vertel
len uit de tijd dat hun familie In
bezit kwam van de hofstede. Hoe
oud de boerderij zelf is weten ze
echter niet. Vast staat dat het In
1823 al om een oude boerderij
ging. Schattingen over de ouder
dom van de hofstede gaan tot
ruim 250 jaar.
In de tijd dat een Van den Hen
gel de eigenaar werd van de hof
stede was Hamersveld (de oude
naam van Leusden-centrum)
niet veel meer dan een vlekje op
de landkaart.
Roozendaal stond midden In
het dorp. aan de Hamersveld
scheweg. Aan de overkant ston
den geen hulzen. Wel stonden er
een eind het land In een paar „ar
beiderswoninkjes" waarvan er
één de naam „Villa Klkvorst"
droeg. Een wat overdreven beti
teling voor een krotje, dat zijn
naam te danken had aan het feit
dat het rondom de „Villa" erg nat
en drassig was.
Tussen Roozendaal en de R.K.
kerk stond 150 jaar geleden slechts
één boerderij Deze boerderi|
„Klein Rossenberg", is ook nu nog
aan de Hamersveldseweg te vin
den. Tussen Roozendaal en de
kruising met de Asschatterweg
hebben altijd wel wat woningen
gestaan. In éên van de wonin
gen, het pand waar op dit ogen
blik de schoolarts in is gehuis
vest, woonde Rootselaar, de wa
genmaker. Op de hoek van de As-
schatterstraat. zoals de Van de
Hengels de Asschatterweg konse-
kwent noemen, woonde sinds
mensenheugenis een smid. Naast
de smid, ongeveer waar nu een
restaurant gevestigd is, woonde de
familie Tymensen die daar een ca
fé had. In een kleine ruimte bij het
café konden de bewoners' van Ha
mersveld boodschappen doen. De
familie Tymensen verkocht name
lijk ook levensmiddelen en andere
TOL
Voor het huis van de smid stond
een tol. ledereen die van buiten Ha
mersveld het dorp in wilde moest
een paar cent betalen. Dit geld
werd dan weer aangewend voor
het onderhoud van wegen. Reinier
van den Hengel weet nog goed dat
de gemeente één man in dienst
had die voor dit onderhoud moest
zorgen. Een zekere Reinier Osna-
brugge had tot taak de wegen in
Hamersveld in goede staat te hou
den. Voor dit doel had hij een fiets
en een schop ter beschikking. Op
zijn fiets reed hij het dorp rond,
werd er ergens paardepoep aange
troffen, dan stapte Reinier van zijn
ilets en verwijderde de ongerech
tigheid van de straat.
De Duitse bezetting heeft een
eind gemaakt aan de Hamersveld-
se tol, de familie Tolboom woont
echter nog steeds op de plek waar
de tol zich bevond.
SCHOOL
VERWARREND
ANDERE TIJD
verhaal. Om zijn bewering kracht
bi| te zetten vertelt Reinier dat het in
Hamersveld haast een vanzelf
sprekende zaak was dat de „biest"
naar Evert de bakker ging. De
„biest", de eerste „melk" die een
koe geeft nadat zij gekalfd heeft,
ging naar de bakker omdat hij met
de biest de lekkerste beschuit kon
maken. Alleen met „biest" kreeg je
fijne, luchtige en brosse beschuit,
zo wil het verhaal.
SLACHTEN
Ook de slacht verliep vroeger wel
wat anders dan heden ten dage.
Als een boer slachtte dan leefde de
hele omgeving mee. een borreltje
werd namelijk al snel genuttigd als
een boer bezig was met de slacht.
Het slachten gebeurde meestal
door de schoenmaker. Waarom dat
zo was weet ook Reinier van den
Hengel niet te vertellen. Vroeger
verrichtte schoenmaker Willem
Westerhuis de slacht in Hamers
veld. Als Reinier beschrijft hoe dat
in zijn werk ging dan blijkt het een
heel ritueel geweest te zijn waar
aan aardig wat drank te pas kwam.
Het slachtoffer in kwestie moest
een flinke zeug zijn Een zeug on
der de 500 600 pond telde eigen
lijk met mee. „Het spek moest min
stens een tegel breed zijn," zo ver
klaarde mevrouw Van den Hengel,
daarbij wijzend naar de fraaie te
gels rond de schouw in de woonka
mer van haar boerderij. „Als het
spek geen tegel dik was, stond je
Al was Hamersveld erg klein,
een school waar Reinier van den
Hengel met zijn leeftijdgenoten
naar toe kon was er wel. Alle Ha-
mersveldse jongens en meisjes
konden voor het volgen van onder
wijs naar het schooltje, dat zich be
vond aan het begin van de huidige
schoolsteeg bosjes.
Reinier van den Hengel weet van
„horen zeggen" dat de school in de
mobilisatietijd van 1914-19818 ook
een duidelijke sociale functie had.
Hamersveldse gezinnen waren in
die tijd erg groot. Gezinnen met 10
of 12 kinderen waren beslist geen
uitzondering. De kinderen van de
„arme mensen" kregen in 14/' 18
op school voedsel uitgereikt in de
vorm van zogenaamd „regerings-
spek en bruine bonen".
Ook nu nog val het veel
Leusdenaren op dat er In hun
dorp veel mensen wonen met de
naam Van den Hengel. Bij de
naam Van den Hengel zal altijd
precies verteld moeten worden
om welke Van den Hangel het
precies gaat. In het Hamersveld
van rond 1920 was het niet an
ders, zo weet de bewoner van
Roozendaal te vertellen. Vroeger
maakte men dan ook altijd ge
bruik van bijnamen. De eigenaar
van de boerenhofstede, de vader
van Reinier van den Hengel,
heette „Toon van Roozendaal".
Verder kende men „Evert de
Bakker" die zijn bedrijf uitoefen
de In een bakkerij die zich be
vond op een plaats zo ongeveer
tussen de huidige Rabobank op
de Blezenkamp en de snackbar
„de Swartesteegh".
Een kleinzoon van „Evert de
Bakker" houdt zich nog altijd
met het bakkersvak bezig In zijn
bedrijf In de Hamershof, een an
dere kleinzoon Is In Leusden ge
vestigd als slijter.
Naast Evert de Bakker, stond op
de plaats van de huidige Rabobank
op de Biezenkamp een boerderij
„De Swartesteegh". De eigenaar
werd „Manus van de Zwarte-
steegh" genoemd, zijn echte naam
was. hoe kan het anders. Van
den Hengel. De kleinzoon van Ma
nus is eigenaar van de snackbar
die een paar meter verderop staat.
Om het verhaal helemaal compleet
te maken moeten we vermelden
dat er rond het kruispunt Hamers-
veldseweg-Asschatterweg nog
een Van de Hengel woonde. Het
was de smid. die dan ook Jan de
Smid werd genoemd.
- Hel echtpaar Van den Hengel voor de fraaie schouw
„Het ging toendertijd allemaal
wel wat anders dan tegenwoordig"
zo verzucht Reinier Van den Hegel
„De mensen leefden veel meer
met elkaar mee" zo vervolgt hij zijn
gewoon voor aap bij je buren," vult
Reinier zijn vrouw aan
De slacht begon vaak 's morgens
vroeg. Willem Westerhuis ver
scheen op het erf, hij moest tenslot
te de doodssteek verrichten. Was
dat gebeurd dan werd het bloed
opgevangen in een grote pan om er
later bloedworst van te maken.
Was de zeug dood dan werd het
eerste borreltje vastgepakt. De
zeug werd vervolgens op een lad
der die tegen de boerderij stond
gehesen en opengesneden. Met
wilgentenen werd vervolgens de
hele zaak vastgezet Als dit karwei
geklaard was werd de volgende
reeks borrels genuttigd De volgen
de dag werd de zeug „afgehakt"
hetgeen betekent dat het beest in
stukken werden gesneden die later
weer verder bewerkt werden Zo
werd de ham bij voorbeeld eerst 14
dagen in de pekel gelegd, alvorens
hij gerookt werd 's Avonds kwa
men vervolgens de buren op be
zoek om de „spek te priezen", in
goed Nederlands „spek te prijzen".
O, wee de boer die niet kon aanto
nen dat het spek een tegel dik was.
hij stond te schande voor de hele
buurt.
Na de slacht brak er voor de boe
rin een drukke tijd aan. Zij moest de
worsten maken. „De metworst ging
in de dunne darm en de meelworst
of leverworst ging in de dikke
darm," legt mevrouw Van den Hen
gel uit. Zij voegt er direkt aan toe
dat die worsten veel beter smaak
ten dan de huidige worsten die in
plastic verpakt zijn.
OORLOGSJAREN
Hofstede Roozendaal is de oor
logsjaren 1940-1945 vrijwel onge
schonden doorgekomen In 1939
huisden er in en om de boerderij
zo n 60/70 man Nederlandse mili
tairen, die in Hamersveld waren om
hun deel van de waterlinie te verde
digen In 1940 kreeg Roozendaal
Duitse militairen in gekwartierd. In
1945 bood de hofstede gastvrijheid
aan evacuees. „Het was heel ge
woon als we met een man of dertig
aan tafel zaten in die tijd," aldus
Reinier van den Hengel, die er aan
toevoegt dat dat niets bijzonders
was omdat het beeld bij andere
boeren in Hamersveld precies het
zelfde was
Wel had Reinier in de oorlogsja
ren een persoonlijk probleem De
vrouw waar hij zijn oog op had laten
vallen was een dochter van Van
Burgstede, de eigenaar van de
boerderij ,,'t Kwaaie Gat" in Stou-
tenburg. Omdat de Duitsers een
avondklok hadden ingesteld was
het niet mogelijk om gewoon over
de weg naar Sloutenburg te gaan
als het werk op de boerderij er op
zat. Menigmaal is Reinier in die tijd
dwars door de weilanden naar zijn
a s. vrouw geslopen.
GEPLUNDERD
„27 jaar geleden begon de ge
meente mijn land te plunderen." al
dus Reinier van den Hengel, die
geen goede herinneringen bewaart
aan de tijd die daarop volgde. 27
jaar geleden had de gemeente
grond nodig van Van den Hengel
om wat bouwplannen te kunnen
realiseren. Op het land van Roo
zendaal kwamen voor die tijd goed
kope huizen te staan. De rij huizen
werd de Wiggeruslaan. in feite de
eerste uitbreiding van Hamersveld
sinds tientallen laren.
Vijf burgemeesters en vi|f taxa
teurs zijn bij Reinier van den Hen
gel en zijn vrouw op bezoek ge
weest om te onderhandelen over
grondaankoop. Uiteindelijk ver
kocht Reinier zelfs zijn boerderij
aan de gemeente in 1967 Waarom
de gemeente hofstede Roozendaal
nodig had weet Reinier heden ten
dage nog niet. Wel was er allerlei
gerucht maar daar wil Van den
Hengel niet over praten liever. De
boerderij werd echter niet afgebro
ken Reinier kreeg grond aangebo
den om er een bungalow op te zet
ten Later bedachten de plannen
makers bij de gemeente zich weer
en concludeerden dat op de plaats
waar de bungalow zou komen de
Asschatterweg zou moeten uit
monden op de Hamersveldseweg
Zonder dat Reinier en zijn vrouw de
boerenhofstede uit zijn geweest
kon hij zijn eigen woning weer te
rugkopen Dat terugkopen gebeur
de in 1970 „Ze hadden me echter
wel goed beet." aldus Van den
Hengel, „in 1967 verkocht ik mijn
grond van zes gulden per meter,
drie jaar later was ik 65 gulden kwijt
voor dezellde grond."
POLITIEK
Het heeft een haar gescheeld
of Reinier van den Hengel had
nog In de Leusdense gemeente
raad gezeten. In 1947 of 1948. zo
precies weet Reinier het niet
meer, werd hij In de raad geko
zen. De PvdA kwam een aantal
stemmen tekort om een man of
vrouw in de raad te krijgen.
Meester Hendriks, de toenmali
ge voorzitter van de KVP, vond
dit laatste erg sneu voor de so
cialisten. De KVP voorzitter
overtuigde Reinier van de nood
zaak om zijn plaats in de raad af
te staan aan een socialistische
kandidaat.
In de politiek is Reinier verder
niet direkt actief geweest, zijn
„staat van dienst" voor wat betreft
andere maatschappelijke functies
is echter ronduit indrukwekkend.
Reinier van den Hengel is 26 jaar
secretaris/penningmeester ge-
weeest van de „Fok- en controle
vereniging Leusden e o Pas twee
laar geleden is de heer Van den
Hengel gestopt met het voorzitter
schap van de ABTB, waarvan hij 28
jaar deel heeft uitgemaakt van het
bestuur.
Vorig jaar is Reinier van den
Hengel gestopt met het medebe
sturen van het waterschap „De
Heiligenbergerbeek". Het lijstje is
echter nog lang niet compleet 22
jaar zat Van den Hengel in de raad
van toezicht van de coöperatieve
handelsvereniging Leusden", 25
jaar zat hij in het bestuur van de
lagere landbouwschool „Hoog
land" en 30 jaar in het bestuur van
de „Onderlinge Brandverzeke
ring". Op dit ogenblik is de heer
Van den Hengel nog voorzitter van
Geertrudeshof, de instantie die een
aantal bejaardenwoningen be
heert. Dit voorzitterschap ven/uit
de heer Van den Hengel ovengens
al weer vijf jaar, na eerst 5 jaar als
gewoon lid in het bestuur gezeten
te hebben
NIETS VERANDERD
Alhoewel niet precies bekend is
hoe oud de boerenhofstede van
Van den Hengel is. weet men wel
dat het uiterlijk van de boerderij niet
erg vaak veranderd is De laatste
ingrijpende verbouwing schijnt in
1864 te hebben plaatsgevonden.
Ook het interieur lijkt niet erg veel
aan veranderingen onderhevig ge
weest te zijn Rond de fraaie goed-
gepoetste schouw, waarop de
vrouw des huizes overigens toch
nog wat vingerafdrukken ontwaart,
bevinden zich een paar fraaie te
geltableaus Naast de schouw
staat een geweer dat ook al lang in
het bezit van de familie is. „Ge
schoten mag er echter niet meer
worden." zegt Reinier met een
treurige stem. Sinds hij geen lande
rijen meer heeft is het hem niet
meer toegestaan te |agen.
Een opmerkelijk detail van de
Roozendaal mag niet achterwe
ge blijven in dit verhaal, zo
meent de huidige eigenaar van
de hofstede. In tegenstelling met
de meeste andere boerderijen In
Leusden staat het „voorhuls"
van de hofstede naar de weg toe
gekeerd. De meeste andere
boerderijen In Leusden zijn zo
gesitueerd dat ze met het voor
huis gericht zijn naar het land.
Een verklaring voor dit feit heeft
Reinier wel, maar hij moet toege
ven dat hij de wetenschap van
zijn vader heeft, die het op zijn
beurt weer had gehoord van zijn
grootvader. In de achttiende
eeuw stond de boerderij wel de
gelijk met de achterkant naar de
weg, alleen de Hamersveldse
weg liep toen achter de boerderij
langs In plaats van zoals nu,
voorlangs.
,Hel spek moet minstens één tegel breed zijn'
De Hofstede Roozendaal aan de Hamersveldseweg
