„Tegenstanders van kernenergie
beweren veel onzin, maar
in de grond hebben ze gelijk"
h
Leusdenaar dr. R. W. Best schreef boekje over duurzame energie
plaatselijk nieuws
DONDERDAG 20 JANUARI 1983 I *^1* ItPUIlti
over kernenergie en dergelij
ke denkt.
Vooruitlopend op een en
ander sprak onze medewerk
ster Anco Mali met de Leusde
naar Robert Willem Best. Se
dert de voltooiing van zijn
studie elektrotechniek aan de
TH in Delft is hij verbonden
aan het FOM-instituut voor
plaSma-fysica in Nieuwegein.
Bij dit instituut, waar kernfu
sie-onderzoek wordt ver
richt, houdt dr. Best zich be
zig met theoretische onder
zoeken op het terrein van de
plasma-fysica.
Daarnaast is dr. Best, sa
men met drie andere onder
zoekers, auteur van het on
langs bij uitgeverij Interme
diair verschenen boekje
„Oriëntatie op duurzame
energie".
Dr. Best is tegenstander
van het gebruik van kern
energie in de huidige vorm. In
onderstaand gesprek legt hij
uit waarom en welke alterna
tieven er volgens hem zijn.
„Ik heb zelf aanvankelijk de
tegenstanders van kernener
gie ook niet serieus geno
men".
Zodat die in elk geval niet zo n on
gehoorde energie aan de dag moe
ten leggen om gedurende eeuwen
legpuzzelstukjes bijeen te zoeken
en met eindeloos geduld aan el
kaar te leggen om een bepaald fe
nomeen boven water te krijgen
Dit alles kwam in me op. toenik
berichten las over de van de grond
komende discussie over de ener
giewinning in Nederland. Een inge
zonden brief in het dagblad, dat ik
lees, leidde mij naar de Leusde
naar Robert Willem Best. die met
drie andere onderzoekers zojuist
bij Uitgeverij Intermediair het boek
je .Oriëntatie op duurzame ener
gie'' heeft doen verschijnen.
Direct al schetst hij een beeld
van de energiestromen die voor
Nederland belangrijk zijn. Het blij
ken er vier te zijn twee kunstmati
ge: aardgas en aardolie, en twee
natuurlijke zonlicht en windener
gie „Als ik het huidige energiege
bruik van Nederland op 100%
stel'zegt Robert Willem Best,
..dan is de hoeveelheid zonne-
energie 40 maal groter Dat wil dus
zeggen 4000%. De hoeveelheid
windenergie, die Nederland ont
vangt, is 2 maal zo groot, dus
200%.
Naast de natuurstromen van zon
en wind zijn er twee kunstmatige
stromen. Daar is de bekende aard-
gasstroom. die in Slochteren en el
ders uit de grond komt. Die is onge
veer even groot als het gebruik in
Nederland 100% Maar de helft er
van wordt door ons geexporteerd,
de helft wordt door Nederland zélf
gebruikt. De tweede kunstmatige
energiebron is de aangevoerde
aardoliestroom, die in Europoort
binnenkomt Dat is ook ongeveer
100% De aardolie voeren we voor
de helft dóór naar Duitsland
Aardgas, aardolie, zonlicht en
windenergie zijn de vier grote ener
giestromen. die het leven in Neder
land bepalen. Als je naar de andere
vormen van energie kijkt dan blij
ken kolen maar 5% te vormen,
kernenergie 1 Ook is het in prin
cipe mogelijk om waterkracht te ge
bruiken Biogas is aktueel. is afhan
kelijk van koeien, zal niet boven de
1% kunnen uitkomen Al dit soort
energiebronnen zijn betrekkelijk
ondergeschikt.
FOSSIELE BRAND
STOFFEN
Op het ogenblik zijn we voor een
groot deel afhankelijk van gas en
olie, de fossiele brandstoffen Het
fossiele tijdperk is begonnen in het
midden van de vorige eeuw, en zal
niet langer duren dan tot het mid
den van de volgende eeuw. Dat is
een korte periode in het licht van de
geschiedenis, maar twéé eeuwen
Al die tijd vóór het fossiele tijdperk
heeft de mens het moeten doen
met de natuurlijke energiebronnen,
hout en wind voornamelijk.
Na die periode van twee eeuwen
fossiele energie is de grote vraag,
wat zal de mensheid dan gaan ge
bruiken"' Of het wordt kernenergie,
of duurzame energie, dus zon,
wind, of eén van de afgeleiden
daarvan
Ik wil er even de aandacht op
vestigen, dat het gebruik van de
fossiele brandstoffen niet spaak
loopt op de voorraden; vooral in Si
berië zijn er enorm grote voorraden
steenkool. Maar het gebruik loopt
vast op de atmosferische vervui
ling. Op het afvalprobleem Als je
die lagen, die in miljoenen jaren ge
vormd zijn, in enkele honderden ja
ren gaat opbranden, geeft dat ern
stige problemen, vooral met het
koolzuurgas.
SNEEUWBAL
Robert Willem Best legt me uit
waaróm. Als de atmosfeer de
warmte-uitstraling van de aarde
niet zou belemmeren zou de tem
peratuur op aarde gemiddeld -20
zi|n. De atmosfeer werkt als een
deken voor de aarde. Koolzuurgas
en waterdamp verhogen de tempe
ratuur gemiddeld met +35c Dat
maakt het leven op aarde mogelijk
..Als je aan dat koolzuurgas ver
anderingen aanbrengt zegt Ro
bert Best, ..heb je kans dat je de
temperatuur verstoort Het wordt te
warm. De ijskappen van de zuid
pool smelten, en het zeeniveau
stijgt Landbouwarealen schuiven
op naar de polen'
De conclusie uit dit alles is de
fossiele brandstoffen houden op in
het midden van de volgende eeuw,
en daar moet in voorzien worden.
Ik stel nu de vraag of Robert Best
vóór kernenergie is Zijn antwoord
is dat hij tegen de huidige vorm van
kernenergie is. Waaraan hij ogen
blikkelijk toevoegt, dat er misschien
later een vorm van kernenergie
ontwikkeld zal zijn, die wél aan
vaardbaar is. Hij heeft gelukkig het
vertrouwen in zijn eigen vak behou
den'
De huidige kernsplijting acht hij
te gevaarlijk, hoewel hij erkent dat
iedere techniek zijn risico's heeft
Welke risico's ook aangedurfd
moeten worden In het boekje
„Oriëntatie op duurzame energie"
staat genoteerd „Ondanks grote
onderzoeksinspanning is de veilig
heid van energie-opwekking door
kernsplijting niet overtuigend aan
getoond Niet alleen onder deskun
digen heerst twijfel, onder het grote
publiek groeit daarnaast het wan
trouwen. Voor het veiligheidspro
bleem zijn een aantal aspecten be
langrijk"
En dan zijn we aangeland bij de
hoofdstukken isolatie, sociale ac
ceptatie, proliferatie, vrijheidsrech
ten. sociaal-psychologische effec
ten Neem alleen even de prolifera
tie, die te maken heeft met het bui
ten bereik houden van plutonium
en uranium van (steeds meer)
machthebbers van twijfelachtige
allure
Per kernreactor van normale
grootte is minstens een halve
ton plutonium in omloop. Bij
kweekreactoren type Kalkar
zelfs 5 ton. Met 1 ton plutonium
kan theoretisch de gehele aard-
datmosfeer vergiftigd worden, of
er kunnen ongeveer 100 kern
bommen van gemaakt worden.
Dat spul moet dus niet alleen uit de
biosfeer gehouden door isolatie,
maar ook buiten het bereik van on
verantwoordelijke elementen (pro
liferatie)
„Officieellees ik op bladzijde
31 van het boekje, .is de construc
tie van een kernbom geheim, maar
in feite kan iedere natuurkundige
met openbare gegevens uit een
wetenschappelijke bibliotheek aan
het werk. Met het ene materiaal
gaat het makkelijker dan met het
andere, en sommige bommen zul
len misschien niet echt exploderen,
doch alleen wat plutonium rond
strooien. een ..fizzel een beetje
competente bommenmaker kan
toch wel een Seveso-effect berei
ken En dat is afschrikwekkend ge
noeg'
RAMPEN
Voorstanders van kernenergie
zeggen dat er behoudens Seveso
en Harrisburg. waar de oververhitte
kernreactor toch nog in bedwang
kon worden gehouden, nog niets is
gebeurd
„Zoals ik al zei antwoordt hij,
„iedere techniek heeft zijn risoco's
En je moet ook risico's durven ne
men Maar als die van een schaal
zijn, zoals dat bij het huidige type
kernreactor het geval is, dan geloof
ik dat je daar van af moet zien
De hoeveelheid energie en
radioactiviteit en de combinatie
daarvan maken grote rampen po-
tentiëel mogelijk Daarbij speelt
vooral het feit een rol, dat je het niet
experimenteel kunt uitproberen
Het blijft theorie Er zijn wel veel
computerprogramma's over, maar
je kunt ze niet verifiëren'
..Als u tegen kernenergie in de
huidige vorm bent. in welke richting
zoekt u dan?"
Robert Best: „Ik zie de keuze in
de richting van natuurenergie, van
duurzame energie Nederland zou
meer hebben aan windenergie dan
aan zonne-energie Ons land ligt
gewoon gunstiger voor windener
gie Ik heb er zélf serieus aange
dacht om een zonnecollector op
mijn dak te zetten. Maar het is nog
niet economisch voor elkaar (Voor
een zwembad zou het bijvoorbeeld
al wél kunnen)
Voor verwarming is zonne-ener-
gie nu nog te duur Voor elektriciteit
zijn het de zonnecellen, die concu-
reren met de windenergie Zonne
cellen nemen zo veel méér ruimte
in in verhouding tot windmolens.
Het ruimtebeslag werkt ten gunste
van de windmolens'
Ik zeg, dat ik me als leek nou
precies het tegenovergestelde had
voorgesteld Zonnecellen micro-
werk, windmolens op grote opper
vlakten.
„Zelfs als iedereen zijn dak vol
plakt met zonnecellen zegt on
derzoeker-wetenschapper Best,
dan wordt daardoor maar een klein
deel van de energie gedekt. Zonne-
energie heeft véél meer ruimte no
dig en die ruimte is er niet. Een
molen neemt maar weinig grond
in beslag. Onder de molens kunnen
de koeien blijven grazen'
,.U kiest voor windenergie. Hoe
moet het dan daar mee? Waarvoor
kan windenergie worden aange
wend? Als het niet waait, hoe wilt u
dan de energie regelen?
„Eerst wil ik zeggen, dat niet ie
dereen een klein windmolentje op
z'n dak moet gaan zetten Dat le
vert te weinig op 't Moet groter op
gezet worden Ik ben in Duitsland
gaan kijken. Aan de mond van de
Elbe staat een 100 meter hoge
mast Daar komen wieken aan van
50 meter Dat lijkt me voor Neder
land een te groot formaat, hoewel
het overigens wel méevalt, als je
daar in het landschap staat
Een optimale maat is misschien
10 tot 15 meter Onze voorouders
bouwden ze al van die afmeting, en
in Petten staat een modern exem
plaar. Ik denk dat dat voor het klein
schalige landschap in het westen
van Nederland een geschikte maat
is Wat de kosten van ontwikkeling
van zo n molen betreft: die moet je
vergelijken met de kosten voor de
ontwikkeling van een vliegtuigje Je
moet een fabriek neerzetten, die
die molens kan ontwikkelen. En je
moet weten wanneer je ze lanceert
Als je ze te vroeg op de markt
brengt, is dat niet gunstig. Als je ze
niet op tijd ontwikkelt, en je brengt
ze te laat op de markt, heb je kans
dat je die molens in Denemarken of
de Verenigde Staten moet gaan ko
pen.
Als het niet waait, vraagt u. wat
moet je dan7
Het Nederlandse elektriciteitsnet
kan dat opvangen Windmolens
kunnen op het net worden aange
sloten tot 20van alle elektriciteit
met wind wordt opgewekt zonder
dat er veel aanpassing nodig is In
de volgende eeuw zul je aan voor
raad vorming moeten gaan doen. De
hoogleraar Sorensen zegt da! je
het beste een oplossing kunt zoe
ken in Europees verband Wind- en
waterenergie moeten gekoppeld
worden De laagvlaktes van Euro-
pt
ter, LEUSDEN - Volgende week
DrotWpensdag (26 januari) gaat
Brede Maatschappelijke
scussie over energie van
n4f3art- Die da9 zendt de NOS
Jjssen 20.10 en 22.00 uur het
ogramma „Energie in over-
Ded" uit op Nederland II.
it programma kan be-
houwd worden als het offi-
jle startsein van de discus-
i, die duidelijk moet maken,
e het Nederlandse volk
LEUSDEN - Modetrends en
rgetelheid, die misschien
rihaol nnflor Ho nnomor
vaan van de dag" zouden
nnen worden samengevat,
jn meébepalers van het
lort leven, waarmee wij op
tze aarde bezig zijn. Als ge-
raties zijn uitgestorven,
met een fenomeen heb-
n geleefd, en die geen stem
ier kunnen laten horen, die
it opneemt voor dat feno-
en, kan een fenomeen
gzakken in vergetelheid,
heeft een nieuwe mode-
nd vrij spel.
Zo is het duizenden jaren met
hele culturen en moeizaam ver-
irde kundigheden van volkeren
gaan Zo is het ook met één van
facetten van levensmogelijkhe-
op aarde gegaan het winnen
toepassen van energie. Water
windmolens mogen dan vanaf
oudheid tot de industriële revo-
een niet te onderschatten rol
energiebron hebben vervuld,
in de stoom zijn intrede deed trok
24
uwe
o\
ede
nog
25a
arm
spoedig de neus op voor de
vicnpien, en liep reikhalzend achter
"ne ie nieuwe modetrend aan. Het
iebb iotste deel van de molens raakte
Na verval, en werd opgeruimd
ouvs Jog wel steeds doorkruist door
res: Jdel van vernietiging door oor-
sgeweld hebben volkeren door
druktechniek en andere moder-
overdrachtsmiddelen een cultuur
wikkeld om wereldwijd te com-
iet niceren en fenomenen te doen
QNVïrleven voor latere generaties,
wie
- Dr R W Best ..In de vorige eeuwen had je zo n 10 000 windmolens in Nederland"
pa met hun wind. en Noorwegen en
de Alpen met hun water zullen
moeten samenwerken De stuw
meren in de bergen dienen als
energievoorraad. Het is wel een
dure oplossing'
Hoeveel windmolens moet je
hebben om windenergie op grote
schaal te kunnen toepassen Moet
je héél Nederland vol zetten?'
Robert Best „In de vorige eeu
wen had je zo n 10 000 windmo
lens in Nederland. Hoeveel je er nu
precies moet plaatsen, hangt af
van hun grootte Je moet 4000 MW
windvermogen opstellen om 20%
van alle elektriciteit in Nederland
met wind op te wekken
Heel Nederland vol? Nee, je
hoeft die 4000 MW niet regelmatig
over Nederland te verspreiden. Je
kunt het concentreren op geschikte
plaatsen en de molens in kleine
groepjes bij elkaar zetten Je kunt
grote delen van Nederland, die vrij
moeten blijven, zoals het duinland
schap en de stuwbanen van vogel
trekzones, vrijhouden Daar hoef je
die dingen niet neer te zetten Want
dat zou bijvoorbeeld inderdaad ge
vaar voor de vogels opleveren,
hoewel dat in de praktijk meevalt.
Ook bij de bouw van molens
doen zich risico's voor veiligheid en
milieu voor Om bijvoorbeeld 4000
MW windvermogen op te stellen
moet bijna een half miljoen ton me
taal en kunststof gemaakt en ver
werkt worden. Deze massa komt
overeen met 1 maandproduktie
van het staalbedrijf Hoogovens
Tijdens het in bedrijf zijn van de
molens kunnen wieken en andere
delen afbreken door blikseminslag,
ijsafzetting, orkanen, matenaalver-
moeidheid en overschrijding van
het maximum toerental Ook trans
port en sloop van het materiaal ber
gen gevaren in zich Al deze risico s
zijn vergelijkbaar met die van ande
re technieken voor elektriciteitsop
wekking
Het grootst denkbare ongeval
met een windmolen is vernieling
door een orkaan De kans op een
dergelijk ongeval kan kleiner ge
maakt worden dan bijvoorbeeld de
kans op het omwaaien van bijvoor
beeld een hoge boom of een kerk
torendak Er zijn dus geen veilig
heidsredenen tegen het plaatsen
van windmolens in de bebouwde
kom Leusden zou zo n veld wind
molens kunnen hebben De be
proeving en ontwikkeling van een
molentype kan uiteraard beter el
ders gebeuren.
VOGELTREK
Wat de schade aan vogeltrek
door windmolens betreft die is uit
gesloten. omdat de trek in het alge
meen op vele honderden, zelfs dui
zenden meters hoogte geschiedt
Van de laag vliegende vogels, die
op een draaiende molen afkomen,
ontwijken de meeste het rotorvlak
Van de rest vliegt het grootste deel
ongedeerd tussen de wieken door
Niettemin zullen vogels gedood
worden in verband met de hoge tip-
snelheid van de wieken
Dr A J van Loon zei in het
dagblad, dat ik lees. dat de bouw
van de snelle kweekreactor te Kal
kar niet gestopt moet worden van
wege de veel te hoge kosten. Want
zegt hij, windenergieprojekten zijn
nóg duurder, als de kosten per kilo
watt vergeleken worden
Robert Bests antwoord daarop is
dat het nogal wat uitmaakt dat het
bouwen en eventueel mislukken
van een prototype miljarden kost
als het om een kweekreactor gaat,
en miljoenen als het een grote
windmolen betreft. De bouw van
een kweekreactor is financiëel een
uiterst riskante zaak Kalkar is zelfs
voor het gezamenlijke budget voor
energieonderzoek van West-Duits-
land. Nederland en België te duur
geworden
Daarentegen zijn er bijna ter
loops in de wereld tientallen grote
windmolens gebouwd Niemand
vreest voor de financiële positie
van de windmolenbouwers, grote
ondernemingen, voor wie een mil-
joenenstrop een gewoon bedrijfsri
sico zou zijn
Een zéér belangrijk gevolg van
het enorme verschil in kosten tus
sen een kweekreactor en een wind
molen is dat de molens veel beter
beproefd en produktierijp kunnen
zijn tegen de tijd dat ze een belang
rijk aandeel in de elektriciteitsvoor
ziening moeten gaan leveren
..Hoe duur worden die windmo
lens Hoe ver liggen de kosten van
prototype en seneprodukt uit el
kaar?
„De kostenvraag is niet goed te
beantwoorden, als je niet een grote
serie van die molens gebouwd
hebt Onder Carter zijn ze daar in
de Verenigde Staten mee begon
nen. Daar zijn parken geprojek-
teerd. die tien maal groter zijn dan
het parkje, dat nu in Nederland ge
bouwd wordt, en dat in Franeker,
de Wieringermeer of de Noord-
Oost polder zal komen Maar van
die 100 megawatt parken in de Ver
enigde Staten hoor ik de laatste tijd
niets meer.
Wanneer wij een molen ontwik
kelen, waar de kinderziektes uit
zijn, kunnen we een produktielijn
voor commerciële seriebouw gaan
opzetten Dat vereist een investe
ring van honderden miljoenen,
maar dan liggen de constructie, de
fabricage en de kosten van het pro-
dukt ook goed vast De kosten van
een windmolen als commerciëel
serieprodukt zullen maar een frak-
tie zijn van de kosten van een pro
totype.
De molens in het plan Lievense
van 3000 MW worden derhalve per
MW veel lager begroot dan de mo
lens van het nu te bouwen experi
mentele windpark van 10 MW
De verwachting is gerechtvaar
digd, dat de prijs van windenergie
bekend is, als de beslissing over de
investeringen voor de grote molen-
bouw genomen moeten worden
Voor Kalkar moeten al miljarden
geïnvesteerd worden, nu de kin
derziektes nog moeten komen
Terwijl het ontwerp steeds moet
worden aangepast aan nieuwe ei
sen. en commerciële seriebouw
niet realiseerbaar is'
..In Leusden heeft de firma Tol
boom een windmolen gebouwd.
Kunt u daar iets over zeggen?
„Bij Tolboom is men inderdaad
aan het experimenteren met een
windmolen. Ze hebben een eerste
molentje gebouwd, en dat deed het
niet zo goed Dat was een bijzonder
soort met tiovaanties aan de wie
ken Deze soort molens wordt on
derzocht aan de Technische Hoge
school te Delft, en is moeilijk te bou
wen Tolboom had het ding veel te
laag staan onder de toppen van de
bomen.
Tolboom heeft nu de mast zes
meter hoger gemaakt. Dat ding
staat er nu sinds Kerstmis, en daar
is hij mee aan het experimenteren.
Hij heeft de molen van roestvrij
staal aan elkaar gelast Het is zijn
hobbie geworden Kijk, dat vind ik
nou aardig van een gemeente als
Leusden die legt Tolboom daarbij
geen moeilijkheden in de weg'"
..Keuze voor energie is een poli
tieke keuze. Hoe kijkt u tegen de
brede maatschappelijke discussie
aan?"
„Het is een politieke keuze, om
dat het niet alleen maar technische
problemen betreft. Er zitten zóveel
aspekten aan vast. dat je het niet
alleen maar aan de elektriciteits
maatschappijen kunt overlaten.
De bouw van Dodewaard in 1968
en Borssele in 1973 werden ge
makkelijk doorgedrukt. Sindsdien
kan er niets meer gebeuren op het
gebied van kernenergiebeleid of
groepen verontrusten trekken
aan de bel Daarom moet de b.ede
maatschappelijke discussie de im
passe, die er nu is, gaan doorbre
ken Er moet weer beleid kunnen
worden gevoerd. De overheid is
gefrustreerd, omdat men aardgas
levert, en het kernafval mag op
slaan. De tegenstanders van kern
energie zijn gefrustreerd, omdat
door vóórstanders van kernenergie
hun rapporten belachelijk worden
gemaakt.
Ik heb zelf aanvankelijk de te
genstanders van kernenergie
ook niet serieus genomen. Tot ik
ongeveer tien jaar geleden me
met een schok realiseerde, dat
een kernreactor een hoeveelheid
radioaktiviteit bevat, die miljar
den malen groter is dan hoeveel
heden, die bij laboratorium on
derzoek héél voorzichtig behan
deld worden. Dat er bovendien in
een kernreactor meer dan ge
noeg energie is om vele tonnen
van de radioaktieve inventaris te
verdampen. Dat dat soort ram
pen onmogelijk uitgesloten kan
worden, omdat mensen en ma
chines niet feilloos zijn. Dat de
kans op dat soort rampen ook
niet met zekerheid voldoende
klein gemaakt kan worden, om
dat de kansberekeningen niet
experimenteel te verifiëren zijn.
De tegenstanders van kernener
gie heb ik veel onzin horen bewe
ren, maar in de grond hebben ze
gelijk Dat schept een probleem
voor het energiebeleid, dat tien jaar
geleden nog uitging van een sterke
uitbouw van kernenergie"
Er wordt nu zo'n 50 miljoen
per jaar aan onderzoek voor
duurzame energie uitgege
ven. Ongeveer evenveel als
aan kernenergie onderzoek.
De zon en de wind, die de
mensheid al duizenden jaren
van energie voorzien, zijn
weer in de mode.
- Tekening van de grote molen ir aanbouw aan de mond van de Elbe
0-1
»g
Leusden experimenteert de firma Tolboom met windenergie
