C
Tom Hendriks, justitieverslaggever van De Telegraaf
Echte moord komt
hoogst zelden voor"
,Je wordt niet immuun
voor al die ellende'
Rechts ongelij kheid,
daar wind ik
me over op"
door Marnix Kreyns
Sappig
Seponeren
Illegaal
Kwaad
DONDERDAG 10 FEBRUARI 1983
interview
„Niet meer de smeuïge
moord, dat is afgelopen"
EUSDEN - „Mijn vader zat
inde Journalistiek en ik heb
iKijd heel zeker geweten'dat
Hook journalist wilde
gierden. Toen ben ik na mijn
militaire dienst bij een
provinciale krant gaan
werken, want dat is toch de
beste leerschool"
i De veertiger Tom Hendriks
Uvan geboorte
Amsterdammer. Na een
periode bij de provinciale
krent kreeg hij nu al weer
bijna twintig jaar geleden de
kinsom bij een
hoofdstedelijke krant in
dienst te treden. Dat was De
rgraaf en daar werkt Tom
idriksnog steeds,
iinds 1972 woont hij in
isden. Van hier uit heeft hij
rst geruime tijd de
ilaggeving in Utrecht en
Ie omgeving voorde
rotste krant van Nederland
zorgd. Tegelijkertijd
ktehlj meer en meer
rokken bij de
htbankverslaggeverij van
ikrant.
Sedert het vertrek van zijn
roemruchte voorganger Eric
G. Koch is hij bij De Telegraaf
de eerste man met die
specialisatie. Vrijwel
onmiddelijk is hij een wat
andere koers gaan varen.
Ging het vroeger vrijwel echt
alleen om de
sensatieknallers, Tom
Hendriks heeft zijn
werkterrein duidelijk
verbreed. Niet voor niets
noemt hij zich dan ook
„justitieverslaggever".
In de serie „Interview op
donderdag" vandaag een
gesprek met Hendriks. Over
het verhaal achter het
proces, het verschil tussen
Groningen en Amsterdam, de
krant als commercieel
produkt en de emoties van de
justitieverslaggever. „Op
zich wordt die ellende
natuurlijk al afstandelijk
behandeld in zo'n rechtzaal,
maardatneemtnietwegdat
er zaken zijn, die je toch wel
wat doen. Ik bedoelje wordt
er niet immuun voor."
EUSDEN - Vroeger werd
métier beoefend dooreen
ibje heren, dat als een cir-
s van bescheiden omvang
n plaats naar plaats trok.
1 name van moord naar
odslag, want dat waren dé
Jerwerpen voor de recht-
nkverslaggever.
'rominent lid van het rond-
tend verslaggeversgezel-
lap was Eric G. Koch van
Telegraaf. Een man, die In
i verslagen weinig twijfel
ide; negen van de tien
sr koos de verslaggever
rerwijld de zijde van het
enbaar Ministerie. Om ver-
gens in bloemrijke be-
ordlngen de verdachte te
allficeren. Bij het verslaan
het proces tegen de ver-
iger H., die werd verdacht
an moord op een aantal be
de patiënten, was Koch
ia op dreef: de lezers van
lands grootste ochtend-
leerde de verdachte ken-
als „De Spuitende
is". En kreeg de verdach-
et In de rechtzaal eens
warm, dan noteerde
ih zonder blikken of blo-
„De Beul Zweet".
Die lijd ligf achter ons. Het circus
er in die vorm niet meer en de
Koch heeft zich uit de aktieve
laggeverij teruggetrokken. Zij
ilger bij De Telegraaf, de Leus-
lar Tom Hendriks, weet nog
an die tijden van weleer „Dat
is heeft bestaan, ja, maar nu
enkele van de trapezewerkers
ontvallen.Ik bedoel: bij 'n
kranten is de belangstelling
de rechtbankverslaggeverij dui-
atgenomen. In feite zij 't alleen
maar Algemeen Dagblad en
raaf, die er wat aan doen.
Volkskrant, Parool, wat doen
8 er nu nog aan? En bovendien:
Ikranlen die er nog wel over
(«Ijven zijn in gaan zien, dat het
pewezen op een wat andere
(nier benaderd moet worden.
Niet meer de smeuïge moord, dat is
afgelopen.
Zes jaar stad en binnen-zbuiten-
land had hij er bij de Alkmaarse
Courant op zitten, toen De Tele
graaf in 1965 iemand voor de
Haagse redaktie zocht. Toen Hen
driks solliciteerde bleek de baan al
vergeven, maar op de binnenland-
redaktie was nog wel plaats daar
had deze Amsterdammer van ge
boorte ook wel zin in, want in Alk
maar was de werkweek inmiddels
tot een te vaststaand stramien ver
worden
Zeven jaar werkte hij afwisse-
Nieuws van de Dag gevolgd. Zo is
van het een het ander gekomen."
Hendriks schat dat er bij de ne
gentien rechtbanken in Nederland
wekelgks zo'n veertig zittingen van
meervoudige kamers zijn. Onmo
gelijk om alles te verslaan en er
moet dus geselecteerd worden.
„De criteria waarop dat gebeurl
veranderen", zegt Hendriks, „vroe
ger ging iedereen achter de sappi
ge moorden aan, maar voor mij
hoeft dat niet. Ja, er blijven natuur
lijk zaken, waar je niet om heen
kunt. Zoals Koos H„ dat moet je
hebben. Maar het is toch breder.
Het gaat niet alleen om de grote
sensatieknallers. Ik ben altijd op
zoek naar verhalen, waar meer van
te maken is. Zaken, waarvan je
kunt uitleggen, waarom het ge
beurd is. Want dat is veel interes
santer dantoen deed hij dit en toen
deed hij dat. Maar ja, wat dat betreft
hebben we de tijd natuurlijk een
beetje tegen, ledereen moet pagi
na's inleveren en dus moet je het
allemaal steeds beknopter weerge
ven. Terwijl het tegelijkertijd een
goed, rond verhaal moet blijven.
Het wordt er niet bepaald simpeler
op"
De Telegraaf is geabonneerd op
de zogeheten „rollen" van de
rechtbanken in de negentien arron
dissementen en van de Zeekrijgs
raad en de Krijgsraad. Op die rollen
staat aangekondigd, welke zaken
er wekelijks dienen. Verplichte lec
tuur voor Hendriks. Dat geldt even
zeer voor een groot pakket landelij
ke en regionale dagbladen, die de
verslaggever doorvlooit op voor
hem interessante items. Uit zijn
agenda lïaalt hij bij wijze van voor
beelden een paar kranteknipsels.
„Politie neemt partij anti-semiti-
sche lectuur in beslag"; „Soldaten
gedwongen zand. gras en bladeren
te eten"; „Weggraven grafheuvel
lend op de binnenlandredaktie en
bij de nieuwsdienst van De Tele
graaf. Toen hij zich in 1972 in Leus
den vestigde, werd hem verzocht
de nieuwsvoorziening in Utrecht en
zeer wijde omgeving te gaan ver
zorgen. Tegelijkertijd begon hij zich
meer en meer met rechtbankver
slaggeverij bezig te houden en ge
leidelijk aan werd hij de tweede
man met deze specialisatie. Na het
vertrek van Koch schoof Hendriks
in mei vorig jaar één plaatsje op.
„Die rechtbankverslaggeverij",
zegt Tom Hendriks, „daar ben ik
eigelijk gewoon ingerold. In Alk
maar deed ik de zittingen van de
politierechter, dat hoorde er ge
woon bij; daar werd je heen ge
stuurd. Toen ik nog niet zo lang bij
De Telegraaf zat, kwam het proces
tegen Hans van Z.. Mij werd toen
gevraagd om de hele redaktionele
begeleiding daarvan te doen voor
Telegraaf en Nieuws van de Dag,
de middagkrant van ons concern.
Een tijdje later kwam die gijzeling in
de residentie van de Indonesische
ambassadeur in Wassenaar en het
proces daarvan heb ik voor het
Tom Hendriks: „Soms zal een verhaal in hel voordeel van de verdachte uitvallen, soms in het voordeel van de officier".
kan jaar cel kosten" Hendriks:
„Zulke berichten knip ik uit en dan
hou ik in de gaten wanneer zo iets
voor de rechter komt Onlangs ben
ik naar Almelo geweest, daar had
een wijnhandelaar geknoeid met
zijn produkten. Letterlijk water bij
de wijn. Die man vertelde ter zitting,
dat hij dat gedaan had, omdat hij in
feite wel moest De concurrentie
was dermate moordend, dat hij
geen andere mogelijkheid meer
zag. Concurrenten verkochten wijn
tegen een prijs, waarvoor hij nog
niet kon inkopen, en dus zei hij
„Iedereen knoeit, want anders kan
dat toch niet." Dat bedoel ik nou
met het verhaal er achter."
Vaak vermelden de rollen alleen
de naam van de verdachte en het
overtreden wetsartikel. Voor de
routinier kent het voor leken on
leesbaar papier weinig geheimen
meer. „287/289, dat ts dus dood
slag c.q moord. En 311/312 zijn
vermogensdelicten", licht Hendriks
toe. Aan de hand van het archief
van de krant en zo nodig telefoon
tjes met officier van justitie, raads
man van de verdachte de politie
vist Hendriks vervolgens uit of een
zaak iets voor hem is. Want hij gaat
beslist niet per definitie achter ieder
287/289 aan Hendriks: „Moordza
ken raken echt steeds meer naar
de achtergrond. Bovendien: echte
moord komt hoogst zelden voor.
Ja, de officier probeert vaak, ik zou
haast zeggen met een „truc", om
er toch een moord van te maken.
Maar moord is de uitvoering van
een tevoren opgesteld plan, waar
toe ook het doen van pogingen om
de sporen naar de dader uit te wis
sen behoort. Ja zeker, dat vind ik
een essentieel kenmerk van
moord. Maar er zijn zoveel interes
santere zaken dan moord of dood
slag. In Limburg heeft een zaak ge
diend tegen een politieman, die in
een proces verbaal ten onrechte
gesuggereerd had, dat ergens van
brandstichting sprake was ge
weest. Ja, politie is dan lange tijd
heilig geweest, maar met zo'n ver
haal wordt duidelijk, dat zulke za
ken zich ook voordoen En ken je
die zaak uit Den Bosch? Van die
twee werkloze jongeren, die met
behulp van een invalidewagentje
beelden weghaalde uit kerken. Dat
deden ze niet om die beelden te
verkopen, maar omdat ze vonden
door een verschillend seponerings-
beleid, omdat ze het in het ene deel
van het land gewoon drukker heb
ben dan in het andere, dan krijg je
een rechtsongelijkheid, waar ik me
echt over op wind. Ik hecht erg veel
belang aan rechtsgelijkheid. In
commentaren van mij komt dat ook
vaak terug Onlangs stuitte ik er
ook weer op bij voorarresten. Voor
een zelfde vergrijp gaat iemand in
Groningen wel in voorarrest, terwijl
dat in Amsterdam niet gebeurt.
Waarom? Omdat ze in Groningen
wel een cel vrij hebben en in Am
sterdam niet. En dat maakt veel uit,
want als zo iemand veroordeeld
wordt, dan wordt hel voorarrest al
tijd in zo'n vonnis verdisconteerd
Dan krijgt die man in Groningen
een straf gelijk aan het voorarrest -
bijvoorbeeld vijf dagen hechtenis -
plus een boete. Terwijl die man in
Amsterdam er met alleen boete
vanaf komt. Is toch wel even een
verschil in het strafblad. Wal ik dus
niet juist vind."
Nog een voorbeeld betreft de
manier, waarop de politie in een
grote stad soms met arrestanten
omgaat. Hendriks weet zeker dat
het gebeurt, maar hij heeft er - zo-
ander spoor zitten. Ook in onze
contacten zijn we nu een ander
wijkje aan het opbouwen. Zeker,
we werden met name door een be
paalde signatuur advocatuur tame
lijk argwanend bekeken. De Tele
graaf had inderdaad de naam altijd
nog niet gezeten hebben, (la
chend) De Telegraaf wordt erg veel
.illegaal" gelezen, denk ik
Ja, je kunt een krant van een
ideële kant bezien, maar het is ook
een commercieel produkt. De Tele
graaf is een commercieel produkt
11
ftendriks: „Nabestaanden zouden zich moeten laten vertegenwoordigen door een advokaat"
dat ze er in die kerken zo onver
zorgd bij stonden. Die jongens
knapten die beelden helemaal op
en zetten ze bij hun thuis neer
Werklozen, die kerkbeelden koes
teren, dat is toch een prachtig Bour
gondisch verhaal
Maar dat is niet het enige dat
Hendriks onder de door hem ge
noemde verbreding van het werk
terrein verstaat. De Telegraafle-
zers kregen onlangs bijvoorbeeld
ook de resultaten voorgeschoteld
van een snelle enquête langs de
rechtbanken, waarbij geïnformeerd
werd naar de gevolgen van het te
kort aan rechters. Het brengt ons
op een onderwerp, dat Hendriks
ten zeerste bezighoudt; „Wat je
ziet is, dat er in de Randstad een
veel ruimer seponeringsbeleid
wordt gevoerd dan in de rest van
het land En dat betekent dus
rechtsongelijkheid. Dat bedacht ik
onlangs ook nog, toen de politie in
Amersfoort met die aktie tegen fiet
sers begon. Ik vind dat op zich pro-
ma, maar ondertussen kun je in
Amsterdam verkeersovertredingen
maken van veel ernstiger aard en
er is geen politieman meer die daar
naar omkijkt. Dat stoort me
Kijk de rechter is onafhankelijk
en dit is uiteraard een goede zaak,
maar het leidt wel tot zekere ver
schillen in de rechtspleging Als dat
dan ook nog eens beïnvloed wordt
als dat heet - nog niet de vinger
achter kunnen kriigen. „Stel je
voor: de politie pakt op een dag een
bende op. Inbrekers of zo, twaalf
man sterk. Die mannen moeten al
lemaal verhoord worden en die ver
horen moeten worden uitgewerkt
enzovoort, maar de politie mag, zo
als je weet, nauwelijks meer overu
ren maken, dus er ontstaan proble
men. Wat doen ze nou? Bekijken
ze wie van die mannen er werk
heeft en wie niet. Degenen die wel
werk hebben worden het eerst ver
hoord en kunnen dan het snelst
naar huis, terwijl de werklozen
soms drie, vier dagen op hun ver
hoor zitten te wachten. Dus de
vraag of je in verzekering blijft of
nief, wordt bepaald door het feit of
je werk hebt of niet."
Zulke kritische kanttekeningen,
kan Hendriks die ook in de krant
kwijt? Hendriks: „Wi| - er is nog
een tweede man - leveren ook af
en toe een nieuwsverhaal of een
feature. En ik heb een rubriekje in
het Nieuws van de Dag, waarin ik
een beschouwinkje over zo'n on
derwerp kwijt kan. Ik hoop dat ook
nog eens uit te breiden naar De
Telegraaf, maar daar moet nog een
vorm voor gevonden worden
Duidelijk mag zijn, dat de zaken
thans wat anders worden aange
pakt dan in het verleden gebruike
lijk was. Hendriks: „Dat gaat na
tuurlijk niet van de ene dag op de
andere. Je moet langzaamaan de
mensen laten zien, dat we op een
aan de kant van 't openbaar minis
terie te staan. Maar zo ben ik niet; ik
werk veel gevoelsmatiger Soms
zal een verhaal in het voordeel van
de verdachte uitvallen, soms in het
voordeel van de officier Stel dat je
in je verslag 20% aanhaalt van wat
er op de zitting gezegd is Dan kan
dat best een keer 15% van de ver
dachte van 5% van de officier zijn
„Ik heb een tijdje geleden in As
sen dat proces gedaan tegen die
Zuid-Molukkers, die er van werden
verdacht, dat zij op een politieauto
hadden geschoten Een aantal van
die jongens werd verdedigd door
raadslieden van eeen advokaten-
kollektief uit A'dam. Nou zaten
daar naast mij ook verslaggevers
van onder meer De Volkskrant,
Trouw, GPD, Gelderlander enzo
voort Ik zat in hetzelfde hotel als
die advokaten. Komt er, tot mijn
verbazing, één van die advokaten
op me af en zegt tegen me ik vond
jouw verhaal het beste Hoe dat
kwam? Nou. ik had er in mijn ver
haal de nadruk op gelegd, dat de
recherche bij 't verhoor het zwijg
recht van de verdachten niet
geëerbiedigd had. Die jongens
hadden namelijk te kennen gege
ven, dat zij geen enkele verklaring
wensten af Ie leggen Dat had
geëerbiedigd moeten worden,
maar rechercheurs hadden keer op
keer uren op die jongens in zitten
praten Bleven maar doorzuigen,
net zo lang totdat een van die jon
gens wel een verklaring heeft afge
legd De advokaten hadden dat tij
dens het proces naar voren ge
bracht en zijn overigens later op
dat punt door de rechtbank in het
gelijk gesteld. Die advokaat vond
dat ik dal aardig vertaald had in de
krant."
Toch, zo suggereer ik. zal hij als
verslaggever van De Telegraaf niet
overal met open armen worden
ontvangen De Telegraaf wordt
door velen op z'n zachtst gezegd
niet zo'n beste krant gevonden
Hendriks. „Niet zo'n beste krant,
dat betwijfel ik, hoor. ledereen be
weert altijd dat hij geen abonnee op
die krant is, maar het verbaast me
dan, dat diezelfde mensen altijd
wel precies weten, wat er in staat.
Zeker op straat in hun hand ge
waaid, want om de sla kan ie dan
en een van de weinige kranten in
Nederland die winst maken en
geen overheidssteun nodig heb
ben Bovendien is het een commer
cieel produkt, dat volstrekt onaf
hankelijk gemaakt wordt. Bij pro
vinciale kranten denk ik niet, dat dat
altijd zo gaat."
„Ik wil helemaal niet beweren,
dat ik het eens ben met alles wat in
die krant staat. Maar zolang ik in die
krant kwijt kan. wat ik er in kwijt wil,
vind ik het best. En er wordt in mijn
stukken niet dusdanig gesnoeid,
dat wat ik bedoelde er niet meer in
te lezen is Dat is bij andere kranten
wel eens anders
Maar wat zegt hem dan de term
„Telegraaf-journalistiek"? Hen
driks: „Niks Bestaat niet Of laat ik
zeggen er bestaat geen „Tele-
graaf-journalist". Ik ben geen expo
nent van een Telegraaf-verslagge-
ver In alle bedrijven heb je de zo
geheten dolle jongens, maar daar
hoor ik niet bij. Het is mij nog nooit
overkomen, dat ik ergens gewei
gerd werd of dat iemand me niet te
woord wilde staan, omdat ik van De
Telegraaf ben."
In het kader van de verbreding
van zijn vakgebied bezocht Tom
Hendriks in de achterliggende
maanden verschillende bijeenkom
sten en congressen. De handeling
van de justitiebegroting in de Twee-
de Kamer had hij ook willen volgen,
maar dat is er niet van gekomen.
Wel is hij een paar keer naar hel
nabije buitenland geweest voor
processen tegen leden van de
RAF. de zaak-Bachmeier en het
proces tegen een neo-Nazi in Stutt
gart. Als de neo-nazi Karl Heinz
Hofmann straks voor de rechter
moet verschijnen zal Tom Hendriks
ook op de pers-tribune zitten. „Ik
vind het van belang om dat te vol
gen. Zulke dingen moeten we sig
naleren, omdat het neo-Nazisme
hier en daar al weer een lelijk eind
de kop boven het gras begint uit te
steken
Maar die processen in Duitsland,
dat vreet wel tijd hoor. De zaak-
Bachmeier is begin november be
gonnen en men verwacht nu. dat
op 2 maart het vonnis geveld zal
kunnen worden. Dat komt omdat
de Duitse rechtspleging een paar
belangrijke verschillen met de Ne
derlandse kent. In Duitsland kan
niets, dat in het vooronderzoek
naar voren is gekomen, zonder
meer gebruikt worden Alles moet
ter zitting verklaard worden. Dus in
het vooronderzoek gehoorde getui
gen moeten hun verklaring ook ter
zitting af komen leggen
Bovendien is het in Duitsland ge
bruikelijk, dat over een verdachte
een rapport door deskundigen
wordt uitgebracht. In Nederland ge
beurt dat ook wel, maar alleen als
de verdachte dat zelf wil, terwijl het
in Duitsland ook zonder de mede
werking van de verdachte kan. On
derdeel van de rapportage door
een psycholoog en een psychiater
vormt een verslag over de gedra
gingen van de verdachte tijdens het
proces zelf. Dat wordt daarom heel
de tijd gevolgd door deskundigen.
Maar die kunnen ook niet altijd, dus
wordt er bijvoorbeeld vastgesteld
dat het proces alleen op dinsdagen
plaatsvindt Dat werkt natuurlijk
ontzettend vertragend
In België heeft de rechtsgang
een mogelijkheid die in Nederland
onbekend is, maar waar Tom Hen
driks wel de voordelen van inziet
Hendriks: „In de zaak-Jespers bij
voorbeeld dat een advokaat na
mens de familie van het slachtoffer
een pleidooi hield Ja. dat kan van
groot belang zijn om een juist beeld
van de zaak te knjgen. Ik heb me er
hier in Nederland een keer zeer
kwaad over gemaakt, dat dat niet
kon Dat was die strandaffaire uit
Bloemendaal, die diende voor de
Haarlemse rechtbank. De recht
bank had kennelijk besloten dat so
ber en zoveel mogelijk zonder
emoties te behandelen. Er waren
weinig getuigen opgeroepen en
ook de vader van het slachtoffer
werd niet gehoord. De verdachte
kreeg wel alle kans om van de da
der een portret van een brute man
te schetsen. Terwijl nota bene in
het psychiatrisch rapport vermeld
stond, dat de verdachte alleen zijn
eigen waarheid zag. Toen heb ik
mijn rubriekje in het Nieuws van de
Dag geschreven, dat er in een tijd
waarin iedereen de mond vol heeft
van hulp aan slachtoffers en nabe
staanden toch ook eens gedacht
moest worden aan de mogelijkheid
om hen vertegenwoordigd te laten
zijn door een advokaat Dat was
toch je reinste leedtoevoeging aan
die nabestaanden, wat daar ge
beurde."
Dat begrip, het toevoegen van
leed, gebruikt Tom Hendriks ook
bij de beantwoording van de
vraag, of hij nu niet 'n zeker cy
nisme ontwikkeld heeft, om al
die ellende, die in rechtszalen
aan hem voorbijtrekt, op een af
standje te houden? „Op zich",
zegt Hendriks, „wordt die ellen
de natuurlijk al afstandelijk be
handeld in zo'n rechtszaal. Maar
dat neemt niet weg, dat er zaken
zijn, die je toch wel wat doen. Ik
bedoel: je wordt er niet Immuun
voor. Ik heb dat heel sterk In pro
cessen tegen oorlogsmisdadi
gers gehad. Toen we een keer
daar In de buurt op vakantie wa
ren hebben we heel bewust met
de kinderen een bezoek ge
bracht aan het voormalige con
centratiekamp Mauthausen.
Daar Is nog veel van intact, maar
als je er rondloopt heeft het toch
Iets vreselijk onwezelljks. Een
soort verwaarloosd filmdecor,
maar als je dan later tijdens een
proces weer hoort over al de
gruwelijkheden, die zich hebben
afgespeeld in die kampen, dan
grijpt dat In elkaar en komt het
des te harder aan. Ik zit me dat
dan ook altijd af te vragen: moet
je dat nou nog wel vervolgen. Ik
weet het niet, hoor. Er Is zoveel
tijd verlopen. En dan kun je nog
wel menen, dat er een rechtsbe
lang gediend wordt, maar weegt
dat op tegen het leed dat op
nieuw wordt toegevoegd aan
slachtoffers van nabestaanden
en overlevenden van kampen?
Er worden zo veel wonden weer
opengehaald. Ik denk dat er aan
die mensen te veel schade wordt
berokkend."
