Oudste gemeentehuis was
boerderij De Swarte Steegh
DINSDAG IS MAART 1983
OPENING GEMEENTEHUIS LEUSDEN
25
Het beeld van Vrouwe Justitia. dat in de raadskamer in De Swarte Steegh
de schouw sierde.
plaats de versiering boven de voor
deur, blijkbaar een vrij gestyleerde
voorstelling van de Levensboom
Wie daar onder door was gegaan
trof vanuit de gang, die midden
door het huis liep, links de gelagka
mer en rechts de raadskamer. In de
gelagkamer werd de schouw ver
sierd door een buste van Bacchus,
volgens rector Van den Hengel in
dit lokaal veelvuldigd geëerd. De
raadskamer werd vanaf de schouw
beheerst door een afbeelding van
„Justitia", die rector Van den Hen
gel inspireert tot de volgende pas
sages in zijn „Sic transit": „Hier
werden blijkbaar in de meer-dan-
volmaakt-verleden tijd gewichtige
zaken beslist en beslecht, onder de
ver reikende auspiciën van de he
ren van Heiligenberg en omgeving.
Waarheid en recht moesten hier
door de vroegere vaderen en rech
ters ook notarieel worden omschre
ven en vastgelegd, om de lieve vre
de te bewaren en te bewaken.
Bestuursmacht houdt nu een
maal de bevoegdheid in, om wetten
uit te vaardigen, te beoordelen in
d'r feitelijke toepassing, en te wra
ken, zo 't moet wezen. Daarom légt
de strakke figuur van de godin het
wetboek - het kan ook het levens
boek zijn van de in haar toga weg
duikende „putto" - de weegschaal
en het zwaard in de gestrekte ar
men en handen. Wat die hulpeloos
naakte baby' bij dit Salomons-oor-
deel te wachten staat, is nog onze
ker, maar dit staat vast, dat Justitia
oordeelt „zonder aanzien en om
zien des persoons", letterlijk en fi
guurlijk. Zij gaat niet uit de weg voor
de links en rechts opdringende
machten van leugen en geweld
Van links. Daar hanteert zij de on
verbiddelijk eerlijke gepolijste
handspiegel, waarop de giftige las
tertong van de oude „diabolische"
slang en de heimelijk aanleggende
peil afstuiten. De zinnebeeldige
bloemtrossen, door de volksmond
daarbij te hulp geroepen, wijzen
ook in die richting".
De vraag is, waar deze schouw
gebleven is. Sommigen zeggen,
dat de schouw terecht zou zijn ge
komen in het Openluchtmuseum in
Arnhem, maar aldaar heeft men
ons nog niet kunnen bevestigen dat
dat zo zou zijn. Anderen zeggen,
dat de schouw na de sloop van de
boerderij verkocht is.
Overigens was de boerderij de
Swarte Steegh toen al lang niet
meer in gebruik als vergaderruimte
voor het gemeentebestuur, in 1884
kreeg de gemeente Hamersveld de
beschikking over het gemeente
huis aan de Burg. De Beaufortweg.
De boerderij was in de eerste helft
van deze eeuw als boerenbedrijf in
gebruik bij de familie Van den Hen
gel, die generaties lang op De
Swarte Steegh heeft gewoond. Het
was toen een gewoon boerenbe
drijf en de voormalige raadskamer
was de „mooie kamer" geworden.
Achterveld
In de gemeente Stoutenburg,
waaronder tot aan de samenvoe
ging In 1969 Achterveld en Stou
tenburg vielen, heeft zich een
soortgeli|ke situatie voorgedaan
Daar was het bestuurscentrum
vroeger de boerderij „De Ruyter",
die thans nog langs de Hessenweg
tussen Achterveld en Stoutenburg
staat. Later verrees het raadhuisje
aan de Koningin Julianaweg, dat
tot 1969 in gebruik bleef
psmenf van de schouw de spiegel, zoals die door rector Van den Hengel beschreven is
mersveld voor het eerst sprake was
van een voorloper van wat thans
het gemeentebestuur is. Van den
Hengel spreekt van „een eerste
zwakke aanwijzing", wanneer hij
doelt op een document, dat ver
meldt: „Ten huijse van Geurt Si
mons, waerl aan de Swarte Steegh
op Hamersfeit op den VI Martij
1667 o.s. heeft de executoriale ver
koop plaats van de haeffelijke en
andere goederen van Jan Jansz
uit Asschat".
Herberg
Het oudste gemeentehuis van
Leusden was dus een herberg/
boerderij. Zoals toenderlijd alom
gebruikelijk was, vergaderde het
bestuur in de herberg, waar tevens
recht gesproken werd. Eigenlijk
was de keuze voor De Swarte
Steegh voor dit gebruik volstrekt lo
gisch. De herberg/boerderij stond
indertijd op de meest strategische
plaats van het dorp, namelijk daar
waar Asschatterweg, Zwarteweg
en Hamerveldseweg samen kwa
men. Wanneer de boerderij ge
sticht is hebben we (nog) niet kun
nen achterhalen, wel dat „de heer
van Heiligenberg" er het initiatief
toe genomen heeft. Vermoedeli|k
dateerde de Swartesteegh uit het
begin van de zeventiende eeuw; uit
de zelfde tijd dus als 't Claevern-
bald, dal momenteel gerestaureerd
wordt. Is de stichtingsdatum van
het gebouw onduidelijk, zeker is
hel wel het |aar waarin de monu
mentale boerderij uit het dorps
beeld verdween. Dat was in 1958
en op de plaats waar eens de Swar
te Steegh stond staat nu de Rabo
bank aan de Biezenkamp.
We hebben het aan een andere
Van den Hengel te danken, dat er
over de voormalige herberg/boer
derij nog veel bekend is. Toen de
boerderij op de nominatie stond om
te worden afgebroken, heeft rector
W. van den Hengel een soort be
schrijving van het gebouw laten
maken. Ook liet hij de schouw in de
kamer, waar eens het gemeente
bestuur vergaderde, op de foto
vastleggen. Zijn gedenkschriftje
„Sic transiten de bijbehorende
foto's verspreidde hij onder een
aantal Van den Hengels Deze fa
milie heeft namelijk generaties
lang, tot aan de afbraak in 1958 aan
toe, de boerderij De Swarte Steegh
bewoond. Van Rector Van den
Hengel zelf was het het geboorte
huis.
Hij wijst op een paar bijzonderhe
den van het gebouw, in de eerste
De familie Van den Hengel heeft generaties lang gewoond op de
boerderij „De SwartesteeghVermoedelijk was Johannes Theodorus
(Jan) de eerste Van den Hengel op de Swarte Steegh Hileefde van 1762
tot 1843 en staal te boek als „notaris van Hamersveld"
Deze beide portretten tonen Gerardus van den Hengel en zijn echtge
note Margaretha Hartman. Gradus van den Hengel leefde van 1843 tot
1929. Margaretha Hartman was afkomstig van Hoogland, werd daar in
1845 geboren en overleed in Hamersveld op 20 maart 1918.
De laatste Van den Hengel, die de Swarte Steegh bewoonde was
eveneens een Gradus. Hij verliet de boerderij, toen deze in 1958 werd
afgebroken. Met zijn gezin vertrok hij naar elders en daarmee was hij de
eerste boer in Leusden, die voor de uitbreiding van het dorp huis en haard
moest verlaten.
Ie gestyleerde levensboom boven de deur van de Swarte Steegh.
joor Marnix Kreyns
LEUSDEN - Wie Iets wil
veten over de geschiedenis
jan Leusden, voorheen Ha-
nersveld, stuit op het niet ge-
inge probleem, dat er nog
naar bijzonder weinig ge-
laan is aan Leusdense ge-
ichiedschrijving. Er is nog
lauwelijks iets gepubliceerd
iver het verleden van dit
dorp en de belangstellende
al zich dan ook moeten wen-
len tot de archieven van bij-
loorbeeld de gemeente en de
irovincie. Eén van de belang-
ijkste bronnen buiten de ar-
hieven vormen de „Bijdra-
ien tot de geschiedenis van
ausden tot 1811" van histo-
Icus Cor van den Hengel. Bij
em is iets te vinden over het
udste „gemeentehuis" van
eusden.
Cor van den Hengel spreekt van
en tijdperk van Hamersvelds
verwicht, wanneer hij het heeft
jer de periode tussen ongeveer
650 en 1815. Draaide in de eeu-
en daarvoor werkelijk alles om de
ad Amersfoort, in het midden van
zeventiende eeuw begint daar
irandering in te komen. Niet zo-
ser in economisch opzicht, want
i Hamersvelders worden niet
Disklaps eigenaren van de grond,
aal zo lang in handen van ande
nis Maar toch begint de positie
in Hamersveld belangrijker te
arden Allereerst is er een zekere
(Olkmgsgroei Maar er komt bij-
orbeeld ook een school en voor
ilhet katholieke volksdeel betreft
)gl het kerkelijk leven zijn cen-
im in Hamersveld En wat in dit
rband het belangrijkst is: „ook
li bestuurscentrum komt uit de
ad en uit de Joriskerk en de Rode
euw en kiest domicilie in de
«berg De Zwarte Steeg, dat tot
igthuys promoveert", aldus Van
n Hengel.
Volgens de auteur van de „Bij-
agen lot de geschiedenis van
usden,' kun je zeggen dat er ruim
shonderd jaar geleden in Ha-
