„Als een deel van het hart niet goed meer
meedoet, wordt het paniek daarbinnen"
ii milium ii
Scheikundig ingenieur Atty van Dijk promoveerde tot doctor in de geneeskunde
M Wl WëêMÊÊ WM uw
Houdt Groeneveld voor ogen
llllllll llllllllllllll
Groeneveld, de zon en
door Anco Mali
Leusden,
Winkelcentrum Hamershof,
Grutterij 3
DONDERDAG 16 JUNI 1983
interview
„Vascular single smooth
muscle cells and whole
tissue: Mechanical
properties and response to
stimuli". Dat is de titel van het
proefschrift waarop de
Leusdense Atty van
Dijk-Looijaard vorige week
donderdag in Leiden
promoveerde tot doctor in de
geneeskunde.
Atty van Dijk (29) ging, na
deHBS-Bin1971 scheikunde
technologie aan de T.H. van
Delft studeren. Zeven jaar
later studeerde zij cum laude
af als ingenieur-chemicus.
Vanaf juli 1978 tot op heden is
zij in tijdelijke dienst
werkzaam bij de vakgroep
Fysiologie en Fysiologische
Fysica van de
Rijksuniversiteit Leiden als
wetenschappelijk assistent.
Binnen de subgroep „Hart en
Circulatie" aldaar verricht zij
het onderzoek, waarvan de
resultaten n u in het
genoemde proefschrift
vermeld staan.
Achter de ingewikkelde
titel van het proefschrift
verschuilt zich een
onderzoeksterrein, dat voor
iedereen van belang is.
Mevrouw Van Dijk verrichtte
namelijk onderzoek naar „het
contractiele gedrag van de
gladde spiercellen in
coronairvaten", wat alles te
maken heeft met hartinfarct
en hoge bloeddruk
Het Buro Voorlichting van
de Faculteit der
Geneeskunde van de Leidse
Universiteit bracht naar
aanleiding van het
verschijnen van het
proefschrift van Atty van Dijk
een persbericht uit. Dat
persbericht was voor Anco
Mali de leidraad bij het
gesprek, dat zij met de jonge
doctor had.
LEUSDEN - Een bevolking,
die zijn beschikbaar intellekt,
talent en vaardigheid ten vol
le benut, kan tot de gezonde,
moderne, effektlef werkende
leefgemeenschappen wor
den gerekend. Voortdurend
en goed naast elkaar geleld
wetenschappelijk onderzoek
zal in het geval van het intel
lekt binnen zo'n gemeen
schap verricht moeten (kun
nen) worden, omdat dit on
derzoek een wezenlijk be
standdeel is van de vooruit
gang en het behoud van de
gezondheid van zo'n bevol
king, en een noodzaak is om
deze te kunnen blijven hand
haven en voortzetten.
Intellekt, ervaring, tijd en finan
cieringsmogelijkheden zijn de
toornaarden tot het verrichten van
wetenschappelijk onderzoek.Dit
onderzoek komt niet zo maar uit de
lucht waaien, wordt niet door zo
maar es een vakidioot onderno
men, omdat deze één van zijn stok-
paarjes tot in het oneindige wil uit
spitten. Elk wetenschappelijk on
derzoek moet bovendien nog kun
nen worden uitgebouwd om tot
nieuwe resultaten te kunnen lei
den, die weer een stapje verder be
ekenen in de aanpak van het pro-
Heem, waartoe het onderzoek
aanleiding was
De resultaten van het weten-
lappelijk onderzoek zullen te-
vens op begrijpelijke wijzen aan
een bevolking moeten worden
overgebracht, wil deze via deze re
gering gemotiveerd blijven om zijn
intellekt in staat te stellen dit onder
zoek te blijven verrichten.
Deze overwegingen speelden
door mijn hoofd, toen ik het persbe
richt onder ogen kreeg, dat me
vrouw A M van Dijk-Looijaard uit
Leusden op donderdag 9 juni zou
promoveren tot doctor in de ge
neeskunde aan de Rijks Universi
teit van Leiden. Ter informatie aan
de pers zond het Bureau Voorlich
ting van het Akademisch Zieken
huis en Faculteit der Geneeskunde
te Leiden de hierbij afgedrukte sa
menvatting toe.
Gladde spiercellen
Vascular single smooth mus
cle cells and whole tissue: Me
chanical properties and repson-
se to stimuli
„Het contractiele gedrag van de
gladde spiercellen in coronairvaten
en de daarmee in verband staande
eigenschappen van de vaatwand
zijn belangrijke onderwerpen in de
fysiologie van de circulatie. Dit is
toe Ie schrijven aan het veelvuldig
voorkomen van ziekten die hieraan
zijn gerelateerd (zoals bijvoorbeeld
het myocard infarct en angina) en
de ernst van deze ziekten. De laat
ste jaren wordt aan een spasme
(samenknijpen) van de coronairva
ten een steeds grotere rol toebe
deeld bij het ontstaan van deze
ziekten. De mate waarin mechani
sche en pharmacologische eigen
schappen van multicellulaire pre
paraten van de vaatwand een goe
de weergave zijn van de eigen
schappen van de individuele glad
de spiercellen, is nog steeds niet
duidelijk. Het doel van deze studie
was om geïsoleerde gladde spier
cellen uit de arteriën te bestuderen.
Bij experimenten met individuele
cellen kunnen die belangrijke on
derdelen worden onderscheiden.
- de isolatie van cellen uit het
weefsel;
- het ontwikkelen van een gevoeli
ge kracht-transducer en tech
niek om de individuele cellen
aan deze transducer te bevesti
gen:
- de eigelijke metingen, bijvoor
beeld de krachtsontwikkeling
van individuele cellen ten gevol
ge van een stimulus.
Wij hebben een procedure ont
wikkeld om levensvatbare gladde
spiercellen uil de coronairvaten
van het runderhart te isoleren. Een
zeer gevoelige krachttransducer
en een methode om de mechanica
te bestuderen van gladde spiercel
len van met-vasculaire oorsprong,
is in de literatuur beschreven Aan
gezien arteriële gladde spiercellen
ondermeer veel korter zijn 100
pm) moest er toch een nieuwe
transducer en techniek worden ont
wikkeld.
Uil de resultaten van de experi
menten met individuele gladde
spiercellen uit de coronairvaten
van het runderhart kan o.a. worden
geconcludeerd dat het mogelijk is
om onderscheid Ie maken lussen
en direct of indirect effect van ago-
nisten en physische factoren op de
gladde spiercellen. Het visco-elas-
tische gedrag van individuele arte
riële spiercellen kan hel best wor
den beschreven met een model dat
bestaat uit twee parallel geschakel
de visco-elastische elementen.
Een dergelijk model sluit goed aan
bij de experimenteel gevonden re
sultaten, waaronder de afwezig
heid van een blijvende passieve
krachtsontwikkeling bij oprekken,
de lineaire relatie tussen krachts
ontwikkeling en opreksnelheid en
de vorm van de relaxatiecurves
Mijn eindredaktie verbond daar
nog de vriendelijk uitgesproken,
maar dringende eis aan. „Maak
daar wel een leuk voor het publiek
prettig leesbaar verhaal van La
chen, gieren en brullen kun je er
niet om, nu ik het probeer uit te
werken, maar ik heb wel gepro
beerd - met de inleiding van dit
artikel voor ogen - door een ge
sprek met Atty van Dijk, die daar
gelukkig héél nuchter tegenover
stond, de kern van haar bezig zijn in
gewoon Nederlands weer te ge
ven. Zodat elke belangstellende
krantelezer daar Iels uit op kan pik
ken. Vooral omdat veel mensen
sterven aan ziekten, die verband
houden met de vaatwand en de
gladde spiercellen, die door Atty
van Dijk zijn bestudeerd. Ook hoge
bloeddruk bijvoorbeeld heeft te ma
ken met de verandering van de
gladde spiercellen in de vaatwan-
den, die wat star gaan worden. Ter
vereenvoudiging van de samenvat
ting de „vertaalde" zin met de
vraag, die ik erover wil stellen
SAMENTREKKEND
GEDRAG
„Hef samentrekkende gedrag
van de gladde spiercellen in de
kransslagaderen van het hart, en
de daarmee in verband slaande ei
genschappen van de vaatwand,
zijn belangrijke onderwerpen in de
leer van de funklie van de bloeds
omloop. Vraag Wal zijn er voor
andere spiercellen, dal hel onder
scheid. gladde spiercellenmoei
worden gemaakt?"
„Je hebt drie soorlen spiercel
len. Je hebt skeletspiercellen van
de spieren, die al ie ledematen be
wegen. Je hebt hartspiercellen, die
lijken wel grotendeels op skelet
spiercellen Deze beide soorten
spiercellen noemen ze ook wel
dwarsgeslreepte cellen, omdat ze
onder de mikroskoopdwarsstrepin-
gen blijken te vertonen En dan is er
de derde soort van de gladde spier
cellen, waarbi] deze dwarsstreping
niet voorkomt. Dat zijn de cellen,
die in de holle organen voorkomen:
je maag, je baarmoeder, je slok
darm. je spieren in je darmen
Als de gladde spiercellen zich
samentrekken wordt de diameter
van zo'n bloedvat kleiner, èn wordt
de bloedstroom, die daar door
héén kan komen kleiner Alles wat
die gladde spiercellen doen, heeft
invloed op het gehele gedrag van
zo'n vat of van het vaatbed. Ik ben
met name geïnteresseerd in de
bloeddoorstroming van het hart, en
de eigenschappen van de vaten,
die het hart van zuurstol en voe
dingsstoffen voorzien."
Afsterven van
hartspierweefsel
„Mei hel samentrekkend gedrag
van de gladde spiercellen en de
eigenschappen van de hartvaat-
wand kunnen ernstige ziekten ge
paard gaan als hel afsterven van
het hartweefsel door gebrek aan
zuurstof of bijvoorbeeld de ziekte,
waardoor men bij inspanning be
nauwd wordI op de borst De laat
ste jaren wordt aan een samenknij
pen van de kransslagaders van het
hart een steeds grotere rol toebe
deeld bij het ontstaan van deze
ziekten.
Vraag wat is de oorzaak van dal
samenknijpen?"
„Als door gebrek aan zuurslot
een deel van het hart niet goed
meer méédoet, kan dat problemen
geven met het samentrekkende
vermogen van het hart. De elektri
sche geleiding wordt onderbroken
de plusjes, die bij iedere hartslag
worden overgebracht, kunnen er
niet meer langs en de cellen, die
daar bijvoorbeeld boven zitten,
gaan veel sneller kloppen dan die
in een ander deel van het hart. Dan
krijg je. dat niet het hele hart meer
tegelijkertijd gaat samentrekken,
maar dat ergens een clubje cellen
gaat zitten, dat op zichzelf gaat
kloppen Dan wordt het grote pa
niek daarbinnen!
Het hele vet- en kalkafzettings-
proces in de hartvaten heeft waar
schijnlijk ook te maken met het
funktioneren van de gladde spier
cellen Wanneer hel eerste laagie
cellen van een hartbloedvat be
schadigd wordt, en het bloed gelijk
in aanraking komt met de gladde
spiercellen, die achter dat eerste
laagje komen, ontstaat er een wild
groei met uitstulpingen en vernau
wingen.
Je vraagt naar de oorzaak van
het samenknijpen van de krans
slagader. Tot voor tien jaar dacht
men voomameli|k, dat een bloed-
stolseltje, dat in één van de krans
slagaders ging zitten, de boel ver
stopte, zodat al het weefsel, dat
achter dat bloedstolsel zat, geen
bloed en geen zuurstof meer kreeg
Men is daar op gekomen, omdat
men bij lijkschouwing bloedstolsels
in de vaten van het hart vond, en
men dacht dat dat de doodsoor
zaak was geweest.
Er zijn technieken ontwikkeld om
de gehele doorbloeding van het
hart te bekijken Men spuit een
vloeistof in de hartaders in, die men
met röntgen-apparatuur bekijkt.
Gebleken is. dat in een vat hele
maal geen bloedstolsel aanwezig
was, maar dat het vat ineens hele
maal dicht ging zitten Na een tijdje
ging het samenknijpen weer over.
Soms kon een medicijn gegeven
worden, waardoor het vat weer op-
gen ging staan
Het is nog steeds heel erg moei
lijk om le zeggen wat het gevolg is.
en wat de oorzaak Door het zéér
krachtig samentrekken gaan er
bloedplaatjes kapot, en die vormen
weer een stolseltje. Dus erkan best
een stolseltje ontstaan."
„Maar wal veroorzaak dal plot
seling samentrekken
„Dat weet men eigenlijk hele
maal niet Dat zouden gewoon in
het bloed circulerende stol|es kun
nen zijn Als er een verhoogde con
centratie van adrenaline wordt uit
gescheiden, zou dat volgens som
migen er mee te maken kunnen
hebben Serotonine is ook een stof,
die flinke samentrekkingen kan ge
ven. (Er is één slofje, dat ook wel in
de kliniek gebruikt wordt, waar je
het mee op kunt wekken, en dat is
ergonovibine).
Het samentrekken kan ook door
heel andere stoffen worden veroor
zaakt, of door het beschadigen van
de gladde spiercellen, waardoor
deze spiercellen zich anders gaan
gedragen, en meer zouden kunnen
samentrekken. In je lichaam veran
deren al je vaten voortdurend van
diameier onder invloed van wat |e
doet Als je harder gaat lopen heeft
ie lichaam meer zuurstof nodig. Dat
wil zeggen, dal die vaten wijder
moeten worden, want er moet meer
zuurstof dus meer bloed door die
vaten heen kunnen. Door hard te
gaan lopen worden er in |e lichaam
zelf stofjes geproduceerd die in de
bloedbaan komen, en die er voor
zorgen dat je die energie kunt leve
ren, die je wilt. Als je schrikt komt er
adrenaline in je bloedbaan, en dat
verwi|dl vaatjes met name in je
buik Vandaar dal je buik ineens
open gaat staan Vandaar dat je
ineens zo'n gevoel krijgt in je buik
Het is een heel wijd veld, en het
was dus eigenlijk de bedoeling van
dit onderzoek om daar iets meer
over te weten te komen. Zodat
mensen, die daar soms ook al jong
aan sterven, misschien daarmee
geholpen kunnen zijn. Maar zo iets
gaat niet één-twee-drie."
Vrij maken van
gladde spiercellen
,,De mate, waarin de kracht-eigen
schappen, (en dat wat de cellen
doen onder invloed van scheikun
dige stoffen) van preparaten van
allerlei soorten vaatwandcellen
een goede weergave zijn van de
individuele gladde spiercellen, is
nog steeds niet duidelijk. Het doel
van deze studie was om aparte
gladde spiercellen uit de aders te
bestuderen.
Vraag. Was dat een stap vooruit
in het onderzoek: het vrij kunnen
maken van gladde spiercellen?"
,,Als je een stukje vaatwand of
slagader neemt, zitten daar duizen
den cellen in. en tussen die cellen
zitten niet alleen gladde spiercel
len, maar ook endotheelcellen,
bindweefselcellen en allerlei lijm-,
elastisch en stroopachtig mate
riaal. Als je alleen maar precies wilt
weten wat een stofje doet op één
zo'n gladde spiercel, dan moet je
die ene spiercel eruit halen, en dat
stofje erbij doen Want anders zou
je ook iets meten aan die andere
cellen, die er nog zijn Of je zou
bijvoorbeeld een stofje kunnen toe
dienen, waardoor de endotheelcel
len een ander stofje gaan vrij ma
ken dat weer op de gladde spiercel
len werkt. Je wilt weten wat precies
de eigenschap van één zo'n gladde
spiercel is, en die moet je kunnen
isoleren, en die andere cellen moet
je eigenlijk kunnen verwijderen
Totnutoe is er alleen maar onder
zoek gedaan aan hele stukjes vaat
wand. Dus iedereen heeft de in
vloed van allerlei stoffen bekeken
op zo'n heel stuk vaatwand Je
moet dus allerlei aannames doen
om iets te kunnen zeggen over die
gladde spiercellen, omdat er nog
zoveel ander materiaal omheen zit.
Daarom zijn wij gaan proberen
om die gladde spiercelletjes eruit te
halen en echt naar eigenschappen
van die cellen zelf te kijken.
Bij experimenten met individue
le cellen kunnen drie belangrijke
onderdelen worden onderschei
den
- de isolatie van cellen uit het
weefsel,
- het ontwikkelen van een gevoe
lig kracht-omzettings-apparaat,
en van een techniek om de indi
viduele cellen aan dit apparaat te
bevestigen,
- de eigenlijke metingen, bijvoor
beeld de krachtsontwikkeling
van individuele cellen ten gevol
ge van een prikkel.
Vraag ,.Kun je uitleggen hoe je
die kracht meet?"
,,Er zijn experimenten gedaan
met individuele cellen, maar dat
waren cellen uit de maag of de
darmwand of men isoleerde die
cellen, gooide ze in een petri-
schaaltje, en maakte er een weef
selkweek van, waardoor de eigen
schappen van die cellen weer ver
anderden.
Die gladde spiercellen zijn zo
verschrikkelijk klein' En op die cel
len waren nog nooit isolatietechnie-
ken toegepast Dus we moesten op
de een of andere manier proberen
die cellen uit een stukje vaatwand
te krijgen. Je kunt die cellen alleen
zien met behulp van een mikros-
koop en je kunt ze er dus niet met
de hand uithalen. Ze zijn 1/10 van
een mm lang, en ongeveer 1 '200
van een mm in doorsnee Het zijn
kleine lange cylindertjes
Voor die kleine maatjes moesten
we een soort kracht-omzettingsap
paraat ontwikkelen. Dat kan ik het
beste zo uitleggen Je hebt een
veer, en je hangt er één kilo aan,
dan weet je hoeveel die veer uit
wijkt Als je er twee kilo aanhangt,
wijkt die veer twee keer zo veel uit,
als het een lineaire veer is. Als je
een onbekend gewicht aan die veer
hangt, kun je aan de hand van de
verplaatsing van de veer weten
hoeveel kilo het was. Zo n veer zou
je dus als een kracht-omzettings
apparaat kunnen beschouwen. Er
waren wel allerlei krachtomzet-
tingsapparaten bekend, maar de
kracht van één zo'n klein celletje
meten vereist een bijzonder appa
raatje, want het celletje levert zo
weinig kracht, dat is een paar mi-
krogram krachten, ongeveer 1
miljoenste van 1 gram) dat je als
het waren een heel klein miniveer-
tje moet maken. Het is een héél dun
glasnaaldje, dat iemand voor je
trekt met een speciale glaselektro-
dentrekker, en dat bevestigd zit op
een mikro-ampère-metertje. Met
skeletspiercellen hebben ze ook
van dit soort onderzoeken gedaan,
maar die hebben een soort peesje
Gladde spiercellen hebben geen
peesjes, waarmee je ze zou kun
nen bevestigen. Je zou eigenlijk
superkleine mini wasknijpertjes
moeten hebben om ze ergens aan
vast te maken. Dat is opgelost door
de uiteinden tegen de bodem te
drukken, en de cel rond die naald te
leggen. De doorbuiging van zo'n
naaldje onder invloed van de
kracht, die wordt uitgeoefend wan
neer je de cel aan dat naaldje laat
trekken, is een maat van kracht, die
je kunt ijken, en waarmee je kunt
gaan vergelijken."
We komen nu aan het deel van
de samenvatting, waarin wordt ver
meld .,We hebben een procedure
ontwikkeld om levensvatbare glad
de spiercellen uit de kransslaga
ders van het runderhart te isoleren
Een zéér gevoelig kracht-omzet-
tmgsapparaatje en een methode
om de natuurkundige werking te
bestuderen van gladde spiercellen
van de hartvaatwand, is in de litera
tuur beschreven. Aangezien glad
de spiercellen uit de aders onder
meer veel korter zijn, moesten er
toch een nieuwe krachtomzettings-
apparatuur en techniek worden
ontwikkeld.
Vraag: Hoe slaagde je erin de
gladde spiercellen tenslotte te iso
leren?"
,,We moesten eerst proberen of
het ging Het was nog nooit gedaan
voor die cellen uit de vaatwand
Doordatje allerlei stoffen toevoegt,
kan het zijn, dat die cellen zich niet
meer zo happy voelen, als je ze er
uit gehaald hebt, en dat moest ge
controleerd worden We hebben
het wel met celletjes uit de aorta
van een rat gedaan, maar uiteinde
lijk wat in het proefschrift beschre
ven staat is van cellen uit de grotere
kransslagaderen van een kalf
Er zijn twee onderzoeken ge
daan over de hele wereld door een
Amerikaan om de mechanische
werking van de maagcellen van
padden te onderzoeken, en door
een Japanner om de mechanische
werking van de trekspier van een
mossel te onderzoeken. Dat zijn
amfibieën en weekdieren, het stap
je naar de zoogdieren is weer een
graadje moeilijker Zij hadden voor
die cellen een krachtomzettingsap-
paraatje gemaakt, en metingen ge
daan Maar die apparatuur kon ik
niet gebruiken, omdat die cellen uit
de maag en de mosseltrekspier
toch veel groter zijn. Wij slaagden
er tenslotte in om op veel kleiner
schaal die cellen te kunnen isole
ren en de kracht ervan te meten."
,,We zijn aan de laatste alinea
gekomen ,,Uit de resultaten van de
experimenten met individuele glad
de spiercellen uit de kransslaga
ders van het runderhart kan onder
andere worden geconcludeerd, dat
het mogelijk is om onderscheid te
maken tussen een direkt of indirekt
effekt van de invloed van chemi
sche stoffen uit medicijnen en van
faktoren als zuurstof, koolzuur,
concentratie, de temperatuur op de
gladde spieren. Wat bedoel je met
dat direkte en indirekte effekt?
„Je hebt éen van de spiercellen
in een potje. Je voegt een stofje A
toe, en dan blijkt dat die spiercel
helemaal niets doet. Nu heb je in
een potje een stukje ader zitten,
een stukje vaatwand. waarin naast
de gladde spiercellennog wat en
dotheelcellen zitten Nu voeg je
weer een stofje A toe, dat in dat
eerste potje geen invloed had op
die gladde spiercellen. In het twee
de potje,stel dat die endotheelcel
len stofje B afscheiden, trekken die
gladde spiercellen onder invloed
daarvan wél samen Dus als je een
heel stukje vaatwand neemt, weet
je met of een stof. die je toevoegt,
een direkt effekt op de gladde
spiercel heeft of een indirekt
De elasticiteit
„Het afgeremd soepel gedrag van
individuele vaatwandspiercellen
kan het best worden beschreven
met een model, dat bestaat uit twee
parallel geschakelde geremd soe
pele elementen Een dergelijk mo
del sluit goed aan bij de experimen
teel gevonden resultaten, waaron
der de afwezigheid van een blijven
de passieve krachtsontwikkeling bij
oprekken enzovoorts.
Vraag Kun je dat visco elasti
sche gedrag, dat ik vertaald heb
met geremd soepel gedrag, duide
lijk maken?"
„Als je een elastiekje hebt, dan
heeft dat vrijwel alleen maar elasti
sche eigenschappen. Als je het op
rekt, kun je dat met een bepaalde
kracht doen. Hoe groter de kracht
is, hoe verder het uitrekt. Bij het
elastiekje maakt het niet uit hoe
snel je rekt Maar bij visco-elastisch
gedrag hangt de kracht, die je krijgt
bij een bepaalde lengte, af van de
snelheid, waarmee je opgerekt
hebt. Als je een visco elastisch iets
heel snel oprekt, krijg je even een
heel grote kracht, maar die kracht
dempt langzaam uit. Bij visco-elas-
tisch materiaal zit er altijd een dem
per bij, die de kracht langzamer
doet lopen.
Je kunt het je zo voorstellen. Als
je een ouderwetse slagroomspuit
met olie vult, hem aan een veer
hangt, en op het geheel een kracht
uitoefent, wordt eerst alleen die
veer uitgerekt Daarna zal de slag-
roomspuit langzaam uitrekken,
waardoor de kracht op de veer ver
mindert
Wat die twee parallel geschakel
de elementen betreft, die moet je je
zo voorstellen als je de gladde
spiercelletjes aan de glasnaald be
vestigt, en je gaat die celletjes op
rekken, dan blijkt dat die celletjes
een visco-elastisch gedrag verto
nen. Zo'n celletje blijkt dan te zijn
een veer met een demper, die ge
koppeld zit aan nog es een veer
met een demper Aan de hand van
de metingen, die je aan de cellen
doet, bepaal je dan de eigenschap
pen."
Dr. Atty van Dijk betreurt het
zeer, dat er momenteel in Neder
land heel weinig nieuw onder
zoek van de grond komt. Vaak
wordt er doorgeborduurd op
technieken, die al bekend zijn.
Na de ontwikkelingen van een
methode, zoals bijvoorbeeld in
haar geval, is er geen geld meer
om deze verder uit te werken.
Om te promoveren kreeg zij een
tijdelijke plaats bij de Leidse Uni
versiteit. Zij hoopt nu, dat er, ook
al zou zijzelf met het onderzoek
niet verder kunnen gaan, een zo
juist afgestudeerde een promo
tieplaats zal kunnen krijgen om
het onderzoek verder uit te bou-
I'V/'lij II WËMW WWW7 Groeneveld
B WÉ/ - opticien
adviseert Cl
graag over een zonnebril op uw eigen
afstands sterkte. Handig als reserve bril, maar bovenal is het veilig in
de auto. Onmisbaar in zomer en winter.
Van +3 tot —6.
De Groeneveldopticiens zijn aangesloten bij het Optiek Gilde
