„Ik was altijd meer geïnteresseerd in:
hoe werken gevoelens bij mensen, dan dat
ik geïnteresseerd was om ze te wassen"
5
Kitty Verbeek neemt afscheid als direktrice van de H. S. G.
Het verpleegkundig beroep is niet een
A- of B-opleiding. A en B horen
onlosmakelijk bij elkaar"
De versnippering van taken in het
ziekenhuis is voor de patiënt de meest
onveilige vorm van verpleging"
VRIJDAG 15 JUNI 1984 ICUSCflCf* ICÏ*fOTl«
interview <-
door Anco Mali
LEUSDEN - Dezer dagen
>staat de Hogere School
oor Gezondheidszorg aan
Larikslaan 25 jaar en
eemt de direkteur, mevrouw
itty (C. A. M.) Verbeek
'scheid. Op 10 en 11 mei
erd naar aanleiding hiervan
>n internationaal congres
ihouden in het
insterdamse Krasnapolsky
ider het motto ..De realiteit
in het verpleegkundig
iroep in cultureel
rspectief". Mevrouw
irbeek hield voor het
lernationale gezelschap
n artsen en
irpleegkundigen op de
irste dag van het congres
n inleiding over dit thema.
Het internationaal culturele
Vrijheid uitbuiten
Toen de vrede kwam voelde je je
niet alleen gelukkig, maar je had
het gevoel dat je de vrijheid op de
één of andere manier moest uitbui
ten. Dat is één van de oorzaken
geweest dat Nederland op dat mo
ment te klein was. Je kon overal
terecht met je verpleegkundige di
ploma's. Je wilde de grenzen over
stijgen. Op het moment dat ik in het
Anglo American Hospital in Neuilly
kwam werken waren er 18 verschil-
gevoelens, hun verdriet, dat waar
ze mee zaten.
Dat is het ideale verpleegsys-
teem Daar zijn ze nu de laatste
jaren over aan het praten, dat dit
eigenlijk zou moeten worden inge
voerd. Maar je kunt zo'n systeem
alleen maar gebruiken als je werkt
met gediplomeerden. Met leerlin
gen kun je dat niet doen, en daar
door kan het systeem van onze
ziekenhuizen er niet op afgestemd
worden.
Specialismen
In die tijd kort na de oorlog was
iet verplegen en het medisch en
therapeutisch behandelen veel
eenvoudiger dan op dit moment
Alle handelingen, die aan een pa
tiënt gebeurden, kon je makkelijk
als één mens uitvoeren en voor je
verantwoording nemen. Later is
door de ontwikkeling van de tech
nologie ook de ziekenhuisorgani
satie erg ingewikkeld geworden.
Er is meer een arbeidsverdeling
gekomen, die gericht is op onder
delen van het geheel, en de ver
pleegkundigen worden meer ge
specialiseerd ingezet. De taakge
richte verdeling was efficiënter, dus
goedkoper, verpleegkundigen kon
den makkelijker opgeleid worden'
voor iets specifieks.
Deze versnippering van taken is
zeer verpleegster worden. Ik wilde
eerder begrijpen hoe het kwam dat.
wanneer ze in narigheden kwa
men, in een psychiatrisch zieken
huis terecht kwamen. Van het be
gin af aan was ik meer geïnteres
seerd in hoe werken gevoelens bij
mensen, dan dat ik geïnteresseerd
was om ze te wassen. Zo jong als ik
was. (je moest 19 jaar zijn) heb ik in
die psychiatrie al verschillende din
gen uitgeprobeerd. Ik had mijn
diploma's costumière en coupeu
se, en met de handen werken vond
ik heel fijn. Net was toen in opkomst
om psychiatrische patiënten aan
iets te laten werken
In Den Dolder zaten dertig vrou
wen, naar wie geen mens meer
kwam kijken. Ze zaten in dwangjak-
ken, ze kregen de gehele dag
medicijnen zodat ze rustig bleven.
Ik kreeg met één van die vrouwen
kontakt, en ze vertelde me dat ze
zo ontzettend veel van handwer
ken hield. Ze zat in een dwanqiak
om ze alle naalden, spelden, haak-
naalden opat. Zij was de aanleiding
dat ik aan de hoofdverpleegster
vroeg of ik iets met haar mocht
doen. Het mocht, maar als ze één
naald inslikte was de verantwoor
delijkheid voor mij. Wij gingen sa
men een naaikamer oprichten en
voor de patiënten jurken maken. Ik
gaf haar de verantwoordelijkheid
om iedere avond alle spelden en
konden zitten Ze liet de leerlingen
met elkaar kennis maken, en leer
de ze in het vrije gesprek allerlei
sociale vaardigheden aan. (Over
al waar ze kwam kreeg ze de
gelegenheid om te experimenteren
en haar ideeën te ontwikkelen')
Binnen één jaar was het verloop
onder de verpleegkundigen terug
naar 30%' De mensen gingen zich
verbonden voelen aan hun beroep
in dat Santpoortse ziekenhuis. Eén
van de leerlingen die zij daar heeft
gehad zag ze op het congres in
Amsterdam, en ook met haar wis
selde ze een schat aan herinnerin
gen uit.
Internationale organi
saties
Langzamerhand kwam Mevrouw
Verbeek ook in de internationale
organisaties terecht. De World
Health Organization vroeg haar
naar India te gaan naar aanleiding
van de inleiding die zij op verzoek
van Prof. Kraus hield op het sympo
sium te Beiroet in 1953 over hoe
verpleegkundigen in de psychiatrie
in het oosten van de wereld zouden
moeten worden opgeleid. Heel bij
zonder was dat haar bijdrage aan
dit medisch symposium de eerste
was afkomstig van een verpleeg
kundige, en dat de WHO voor het
ement heeft haar van het
gin af aan geboeid. Dat is
at je direct opvalt als je haar
irriculum vitae
ivensbeschrijving) leest,
ikele voorbeelden hieruit
wijzen dat. Na haar
leiding tot
rpleegkundige werkte ze
stafverpleegster in het
Iglo American Hospital te
uilly sur Seine. Enige jaren
- er is ze als
ifverpleegkundige
irkzaam aan een tweejarig
oject in Cairo, en werkt ze
- der andere in Engeland en
Jia. Ondertussen zet ze
ac irkgroepen op om zich te
>n zinnen over het
iversitair onderwijs voor
rpleegkundigen, houdt
,Nr( eidingen op internationale
in minars, is
icussieleidster en
nellid op vele
jn ernationale congressen.
?e \nco Mali sprak met de
i' leidende direktrice en
30 Ideals eerste vraag hoe ze
oe is gekomen om zeer
ig al naar het buitenland te
in.
EUSDEN - „Dat heb ik me
teraf wel gerealiseerd, dat
anltrg jong naar het buiten
ben gegaan. Ik denk dat
door de omstandigheden
km. Ik begon mijn oplei-
g vóór de tweede wereld-
,rk log, en de gehele oorlog
etc >r heb ik als leerling ge-
h< kt in drie ziekenhuizen, in
Dolder, Santpoort en het
helminagasthuis in Am-
Jdam. Ik wilde mijn A, B en
amdiploma hebben, om-
ik voelde dat dat toch wel
"minste was wat je moest
ben om met enig ver-
id van zaken aan de gang
urmen gaan.
hele oorlog heb ik in Amster-
doorgebracht, wel in een zie-
uis, maar ik maakte de ellende
tert16 00r,09 en van de hongers-
heel erg bewust mee. Ik kan
ellenlange verhalen over ver-
C#i Op het congres in Kras
n< n enkele collega's van mij. met
su' k als leerling in het WG had
srkt, en wij hebben weer aller-
erinneringen opgehaald over
5^1>orlogstijd Het was een ver-
ikkelijke tijd. Je voelde je inge-
len, onvrij, armzalig
lende nationaliteiten van verpleeg
kundigen. Ik was de enige Neder
landse. maakte kennis met de tra
dities en de normen van andere
verpleegkundige opleidingen Je
leerde zowel de goeie als de slech
te kanten daarvan kennen. Er za
ten Engelse, Zwitserse en Portuge
se, maar ook Poolse en verschil
lende Russische verpleegkundi
gen. leder had zijn eigen feestda
gen, we hadden altijd wel iets te
vieren!
In zo'n omgeving realiseer je je
ook welke goeie kanten je eigen
opleiding heeft, en welke goeie en
slechte kanten de hele gezond
heidszorg in je eigen land heeft.
Dat is heel erg belangrijk.
Je moest ook alle talen spreken Ik
was op school erg goed in wis- en
natuurkunde, maar slecht in de
talen. In Neuilly was dus mooi de
gelegenheid om die aan te leren,
want niet alleen de verpleegkundi
gen hadden alle nationaliteiten,
maar ook de patiënten kwamen uit
de hele wereld naar ons toe, en ook
de artsen waren van verschillende
nationaliteiten.
Maar de Engelsen en Fransen
bleken veel meer moeite met de
talen te hebben dan ik, en ik was er
dan ook nog maar drie maanden
toen ze mij vroegen of ik waarne
mend hoofd wilde worden
Ik kon toen samenwerken met de
Russische hoofdverpleegster, van
wie ik een heleboel geleerd heb Zij
sprak vloeiend alle talen, was
geestig en had met de juiste intona
tie in alle talen moppen bij de hand
Zij was een boeiende vrouw Het
ene ogenblik straalde het van haar
af alsof ze de hele wereld in haar
zak had. het volgende ogenblik zat
ze diep in de put. Ze was zeer
belezen, en wist van heel veel
zaken af. Ik had grote bewondering
voor haar.
Uit verpleegkundig oogpunt heb
ik er veel geleerd Men had toen al
een verpleegsysteem ingevoerd,
dat men op het ogenblik het aller
nieuwste noemt: primary nursing
care. Dat betekent dat je als ver
pleegkundige je eigen patiënten
krijgt. Van het moment van opname
tot het moment dat iemand ontsla
gen wordt Je zorgt voor die patiënt
iedere minuut van iedere dag. Je
hebt de hele verantwoordelijkheid
Je spreekt door met de arts wat
goed voor de patiënt zou zijn, welke
medicijnen, welke onderzoeken.
Na negen of tien uur dienst droeg je
je vier of vijf patiënten over aan de
nachtzuster, en 's morgens nam je
je patiënten weer terug Je had een
goede relatie met de patiënten, ze
kenden je heel goed. ze vertrouw
den je helemaal, je kon overal op
inspelen niet alleen op dat wat ze
mankeerden, maar ook op hun
voor de patiënten de meest onveili
ge vorm van verpleging. De patient
krijgt tegelijkertijd vijf of zes mensen
om zijn bed, weet niet tot wie hij
zich moet richten Van een commu
nicatieve sfeer is geen sprake
meer
Naar mijn idee is het belangrijk
ste van een goede verpleegkundi
ge niet zo zeer dat zij alle technie
ken kan uitvoeren, maar de manier
waarop zij deze uitvoert en het
vertrouwensgevoel dat zij kan
overdragen aan de patiënt, zodat
deze zich comfortabel voelt, en
gerespecteerd In mijn inleiding op
het congres in Kras heb ik dan ook
gezegd, dat er veel te vaak nog
wordt gekeken of iemand snel en
hard allerlei technische dingen kan
doen. Er wordt te veel gedacht dat
je een heleboel ervaring moet heb
ben om een patiënt op een juiste en
overtuigde manier bijvoorbeeld
een injektie te geven, terwijl er te
weinig aandacht wordt besteed
aan het feit dat je, om je persoon
lijkheid en je attitude te kunnen
overdragen, een langere leertijd
nodig hebt
Als ik in al mijn stukken zeg dat
de verpleegkundige verantwoorde
lijk is voor het creëren van het
therapeutische klimaat is dat pre
cies wat u daarnet zei een vertrou
wenwekkende omgeving zal de
geest van de patiënt rustig maken
en het genezingsproces bevorde
ren Als de verpleegkundige de
opdracht heeft om de patiënt te
helpen zijn eigen genezing te be
vorderen gaat dat juist vanuit de
atmosfeer, de gevoelens en de
attitude."
,,Er zijn brute ingrepen van bui
ten af op de patiënt gepleegd, er is
in zijn huishouding best het één en
ander mis dat zich moet herstellen,
maar als de patiënt geestelijk niet in
evenwicht komt kan het lichaam
zich ook niet herstellen.
„Absoluut. Dat woord brute
Ingrepen is juist gekwalificeerd.
Maar als je 25 injekties per uur
geeft sta je er niet zo bij stil wat
die prik betekent voor degene,
die hem krijgt. Ik denk dat er
geen mens is die in alle rust naar
een ziekenhuis gaat: je bent je
vrijheid, je oordeel over eigen
lichaam en geest kwijt, je moet je
overgeven aan alle ongewishe
den."
Het komt op mij over, dat u zich
van het begin af aan van deze
aspekten bewust bent geweest.
Hoe komt dat?"
Psychiatrie
..Het komt heel eenvoudig door
dat ik ben begonnen met de psy
chiatrie Eigenlijk wilde ik niet zo
en bracht de laatste 24 |aar van
haar carriere door bi| de Hogere
School voor Gezondheidszorg Als
onderwijskundige, direkteur en ma
nager. Ze heett meegewerkt aan
de uitgroei en uitbouw van dit
onderwijs instituut. Begon de
school in 1960 met een groep van
18 kursisten als eerste opleiding,
nu zijn er 1300 studenten op de
hele school, verdeeld over 7 ver
schillende soorten van opleidin
gen
Wat Mevrouw Verbeek in die 2(1
jaar heeft betekend voor de inhoujl
van het verpleegkundig beroep et
het management van de schoJl
werd uitgebreid verwoord in ha^
inleiding op het in Krasnapolsky
gehouden congres Marnix Kreijns
gaf hierover bericht in de Leusder
Krant van 15 mei.
Niet alleen werkte Me
vrouw Verbeek in al deze ja
ren met veel inzet aan de
inhoud van het verpleegkun
dig beroep, ze boog zich ook
over het management in de
verpleging, het verpleegkun
dig onderwijs en het ver
pleegkundig onderzoek.
Heeft daar veel over geschre
ven en talloze inleidingen
over gehouden. Mevrouw
Verbeek neemt als direkteur
en manager afscheid van de
Hogere School voor Gezond
heid. Omdat ik dacht dat d£
lezer geïnteresseerd zou zijo
in de internationale en cultiü-
rele achtergronden van haaj
werk. en zij graag en uitge
breid wilde praten over haar
herinneringen aan de verple
ging, is er in het kader van dit
artikel helaas geen gelegen
heid meer om dieper in te
gaan op de wijze van haar
management. Een woord van
verontschuldiging is daar
voor op zijn plaats.
worden in de psychiatrische verple
ging in Santpoort. Haar eerste uit
gangspunt was daarbij om de leer
lingverpleegkundigen öp dezelfde
manier te benaderen in hun oplei
ding als zij een patiënt zouden moe
ten benaderen. Ze wilde proberen
bij de leerlingen het vermogen te
ontwikkelen, dat zij een ander zou
den kunnen begrijpen
In Santpoort was het verloop
onderde leerlingen 60 tot 70% Ook
in die tijd kwamen die meisjes naar
de psychiatrische opleiding toe, die
achtergrondmoeilijkheden hadden
en opvang nodig hadden. Als ze die
opvang en dat begrip kregen en vrij
kwamen van drukkende hennne-
nngen werden het hartstikke goeie
verpleegkundigen Mevrouw
Verbeek wilde aan hen geen les
geven in een klas met rijtjes stoe
len: ze liet een grote ovale tafel
maken, waar 15 mensen om heen
Achteraf realiseer je je dat je dat in
tijd een heleboel helpt, en dat je dat
ook helpt naar de ander toe Als je
de ander waardeert word je ook
veel sneller zelf echt gewaardeerd
De mensen mochten mij als mens.
Wat intellekt, gevoel en filosofie
betreft zijn die Indiërs werkelijk
fantastisch Daar kun je heel wat-
van leren.
Je komt daar snel tot de ontdek
king. en dat begrijp je helemaal als
je de levensbeschouwing begrijpt,
dat daar veel meer schizofrenie
voorkomt dan manisch depressie
ve psyches. De mensen trekken
zich terug, worden autistisch, stu-
porachtig, ze sluiten zich af van de
buitenwereld, ze raken geïsoleerd,
zijn niet meer in staat tot kontakt
Als je kijkt wat yoga eigenlijk is dan
betekent dat dat je moet leren je
tijdelijk zo te isoleren van de omge
ving dat je bij jezelf te raden kan
verrijking. En in naastenliefde heb
je het gevoel dat je innerlijk verrijkt
wordt door je naaste Allebei heeft
het zijn voor- en nadelen.
Als je dit naast elkaar zet, de
uitstraling of het goed zijn voor een
ander in het christendom en het
meer naar binnen toe leven van het
hindoeïsme, begrijp je waarom
schizofrenie meer in het oosten
voorkomt. (Opmerkelijk bij het hin
doeisme is dat iedereen een soort
van inqebouwde zelfwaardering
uitstraalt, waardoor hi|, al doet hij
niets meer, al reageert hij niet
meer. waardig naar buiten toe
blijft).
De tegenpool is dat, als er iets aan
mankeert de Indiër zichzelf afsluit,
en dan heeft hij de ander ook niet
meer nodig Voor die mensen hoef
de je geen medicijnen te gebruiken
om ze daaruit te halen Je moest
alleen alles op alles zetten om
Pakistan, Ceylon, Birma en Thai
land, omdat er in geen van die
landen een verpleegkundige psy
chiatrische opleiding was. De ver
pleegkundigen zijn daarna in hun
eigen land begonnen met een ei
gen psychiatrische opleiding Nu
zijn er vijf opleidingsinstituten in
India."
Seminarium voor ge
zondheidszorg
In Nederland terug werd Me
vrouw Verbeek stafdocente bij het
Seminarium voor Praktische Ge
zondheidszorg te Utrecht, dat uit
groeide tot wat nu de Hogere
School voor Gezondheidszorg
heet
Ze werd daar in 1960 aangesteld
naalden te tellen. Aan het eind van
mijn negen maanden daar kwamen
15 van de 30 dames in onze
naaikamer helpen, en zij gaf ieder
een haar werk. en voerde de con
trole uit We mochten tenslotte wat
mooie nieuwe stof kopen, en toen
konden er werkelijk aardige jurkjes
worden gemaakt. De vrouwen leef
den daar erg in mee. Het is heel
begrijpelijk dat ik eén van de eer
sten in Nederland was die zei: Het
verpleegkundig beroep is niet een
A- of B-opleiding, A en B horen
onlosmakelijk bij elkaar. In Surrey
heb ik later ook nieuwe dingen in de
psychiatrie ingevoerd. In Engeland
kenden ze de combinatie van A en
B opleiding niet (terwijl je hier in
Nederland als hoofdverpleegkun
dige in een B ziekenhuis beide
diploma's moest hebben). Dat
zegt ook iets van het statusverschil,
dat ook lange tijd bij ons heeft
bestaan, tussen het verzorgen van
psychiatrische en ziekenhuispa
tiënten De status van psychiatri
sche patiënten is een groot aantal
jaren veel lager geweest."
Docente
Toen Mevrouw Verbeek in 1952
weer terugkwam in Nederland
werd haar qevraaqd om docent te
eerst in de geschiedenis aandacht
wilde wijden aan de psychiatrische
patiënt
Vijfeneenhalf jaar was ze werk
zaam in India. Ze kreeg carte blan
che. wat haar de rust gaf om niet
hals over kop aan de gang te gaan
Het doel was om in India een
vervolgopleiding op te zetten in de
geestelijke gezondheidszorg voor
verpleegkundigen met^ een A-
diploma. Ze gaf zichzelf de tijd om
zich in te leven in de hindoese
levensbeschouwing om te ontdek
ken welke connecties die had met
de verschijnselen van psychiatri
sche patiënten Pas in het tweede
jaar begon ze de opleiding van de
grond te brengen. Het eerste jaar
besteedde ze om de patiënten, de
verpleegkundigen en de artsen te
leren kennen. Het waren fijne men
sen. Ze kreeg veel respekt voor de
diepgang en de filosofische uit
gangspunten van de oosterse cul
tuur.
Ze was gelukkig zelf begiftigd met
geduld, doorzettingsvermogen, en
had in de loop van de tijd geleerd
zich in anderen in te leven
..Ik ben noch katholiek noch pro
testant opgevoed Dus ik was niet
behept met iets dat ik van me af
moest zetten om iets anders te
begri|pen. Dat is een voordeel
gaan. in jezelf kan leven, naar
binnen kan kijken, daarvan rijker,
schoner en mooier wordt.
Goede gedachten
Iemand die het hindoestaanse
geloof aanhangt wordt niet beter
door naastenliefde uit te oefenen,
maar wordt een rijker mens als hij
zich naar binnen toe verrijkt en
verbetert, en van daaruit naar de
wereld kijkt. Je hebt niet die naas
tenliefde nodig om beter te worden
Dat is een gevolg van ie innerlijke
kontakt met ze te krijgen Daar had
je soms een paar uur voor nodig,
soms dagen en weken, maar ik
haalde die mensen uit hun stupor
Mijn Indiase collega's dachten aan
vankelijk dat ik over magie beschik
te. maar als ik ze uitlegde hoe het
kon konden ze het zelf ook toepas
sen. Je kon daar echt mensen
geestelijk en relationeel benade
ren, ook omdat ik het gevoel had
dat ze niet zo veel verschillen
hadden als wij hier
In de jaren daarna heb ik ver
pleegkundigen opgeleid uit India,
