Amadeus"hommage
Peter Seller's laatste
rol in „Being there"
aan
genie
muzikaal
Milos Forman maakt schitterende film
Mit starrem bliek aufs Geld
DINSDAG MOVIE CYCLUS IN GRAND:
Taxi zum Klo
„Top Secret":
niet altijd
even leuk
FOTO-KOPIE
FOTO-KOPIE
L
NODIG?
Leusder Krant
FILMHUIS
kijk op de film
DONDERDAG 15 NOVEMBER 1984
Tussen alledaagse dingen en avon
tuur, seksuele fantasie en tedere hart
stocht. tussen lust, verlangen en pijn
leiden Peggy en Bernd hun bestaan
Een authentieke liefdesgeschiedenis
tussen mannen de geschiedenis van
Peggy en Bernd. door hen zelf verteld,
in de flikkerscene van een grote stad,
die in dit geval Berlijn heet
hebben, maar zal enigszins teleurge
steld de bioscoop na afloop verlaten
Goed, er kon zo nu en dan gelachen
worden, maar de flauwe grappen over
heersen en dat is nooit goed voor een
film, die een komedie heet te zijn.
De Zucker-brothers en Jim Abra
hams leggen het er allemaal wat al te
dik bovenop. Voor wie daar echter niet
te zwaar aan tilt en snel aan het lachen
is te brengen, zal „Top Secret" wellicht
voldoende vertier brengen
Scène uit „Being There" met Peter Sellers als Chance de tuinman of om met
Shirley MacLaine te spreken Chauncy Gardiner
Rozendaallaan 9
Leusden-C.
AMERSFOORT - De laatste filmrol
van de fenomenale acteur Peter Sel
lers was die van „Chauncy Gardi
ner" In „Being There" van regisseur
Hal Ashby. CHauncy (Chance) Gardl-
j ner heeft zijn hele leven bl] een oude
miljonair doorgebracht. Hij kan niet
j lezen en niet schrijven en Is nooit
j verder geweest dan de overigens
fraaie tuin bij het huis. Want Chance
i» tuinman. W«u hij van ae maat-
schappij weet, weet hij van het vele
televisie-kijken. So far, so good,
j maar dan sterft zijn baas. Hij moet
het huls verlaten en het is, alsof een
kind de baarmoeder verlaat. Zonder
enige begeleiding wordt hij losgela-
I ten op de samenleving. En die Is toch
wel een tikkeltje anders dan de talrij
ke TV-statlons hem jarenlang heb
ben verteld
Toch merkt Chance daar weinig van.
Zwervend op straat wordt hij per onge
luk aangereden door de wagen van Eve
Rand (Shirley MacLaine). de vrouw van
de schatrijke en politiek invloedrijke
financier Benjamin Rand (Melvyn
Douglas). Eve neemt de man mee naar
huis. Uit het minieme gesprek maakt ze
op, dat hij Chancy Gardiner heet en zo
gaat hij verder door het leven. De
introduktie van Chauncy Gardiner op
het grote landgoed van de Rand's is
een compleet succes Sterker nog men
raakt onder de indruk van de diepzinni
ge filosofieën die Chauncy ten beste
geeft. Hij weet op alles een antwoord. Is
het niet gebaseerd op zijn TV-
„Amadeus"
USA. 1984;
regie: Milos Forman;
produklle: Saul Zaentz;
scenario: Peter Shaffer;
hoofdrollen: F. Murray Abraham, Tom
Hulce, Elizabeth Berrldge en anderen;
keuring: alle leeftijden)
te zien In: Grand Theatre, Amersfoort.
door MARNIX KREYNS
Om te beginnen met het
wegnemen van een wellicht
bestaand misverstand:
„Amadeus" is geen filmogra-
fische biografie van Wolf
gang Amadeus Mozart (1756-
1791). Wie derhalve kritiek
heeft op het niet-historische
slot van de film van Milos
Forman, is als de criticus die
de roman-auteur er van be
ticht geen geschiedenis te
hebben geschreven. De
vraag zou hooguit kunnen
zijn of het door scenario
schrijver Peter Shaffer be
dachte einde past in het ver
haal, dat verder is gebaseerd
op gegevens uit het leven van
de vermaarde componist. Die
vraag kan niet anders dan
bevestigend worden beant
woord, want de Forman/
Shaffer-versie van Mozart/
Salierilegende is een schitte
rende.
F Murray Abraham speelt Salieri.
Al in 1830 schreef Poesjkin een
toneelstuk in twee bedrijven over
de relatie tussen de vakbroeders
en tijdgenoten Mozart en Salieri.
Opvallend is dat je in de ene
muziekencyclopedie Salerie een
vriend van Mozart genoemd ziet
Voor arbeid, noestheid, smeek-
beên wordt geschonken,
Maar om de slapen schittert van
een dwaas,
Een loze boemelaar? O Mo
zart, Mozart!"
Om het trivialer te zeggen:
waarom kiest God nou in hemels
naam zo'n platvloerse blaag van
een jongen uit om zijn werktuig te
zijn?
VERGIFTIGD
Het waren voor Salieri (1750-
1825) wezenlijke, vreselijke proble
men. Hij werkte vanaf 1766 in
Wenen. In 1774 werd hij hofcompo-
nist en dirigent van het hoftheater.
Hij oefende een grote invloed uit op
het muziekleven in Wenen in zijn
tijd. Zo was hij leraar van Beetho
ven, Schubert en Liszt en vriend
van Hayden Van zijn vele compo
sities hebben er maar heel weinig
repertoire gehouden. In 1823
openbaarde zich een geestesziek
te, die rechtstreeks verband houdt
met zijn dood twee jaar later. Dat hij
Mozart vergiftigd zou hebben is
Mozart (Tom Hulce) dirigeert, keizer Joseph II (Jeffrey Jones) luistert
worden, terwijl in de andere ronduit
sprake is van vijandschap. Laten
we het op een haat-liefde
verhouding houden, in ieder geval
vanuit Salieri, de middelmatig be
gaafde hofcomponist van keizer
Joseph II. Vanaf de dag dat hij in
contact komt met Mozart, dat won
derkind uit Salzburg, verandert zijn
leven. In feite is het probleem, waar
Salieri mee worstelt in drie delen
uiteen te halen. In de eerste plaats
worstelt Salieri met de verscheu
rende gevoelens van de man, die
zowel zijn eigen middelmatigheid
als het genie van de ander erkent,
en daarom die ander zowel aanbidt
als hartstochtelijk benijdt In de
tweede plaats is er sprake van
ordinaire jalouzie de métier: Mozart
vormt met zijn wonderlijke gaven
een bedreiging voor Salieri in zijn
funktie van hofcomponist En ten
derde is er een metafysische kwes
tie, waar Salieri als aanvankelijk
gelovig mens mee in de knoop
raakt. In de vertaling van Hans
Leerink en Charles B Timmer
schrijft Poesjkin het aldus:
Salieri (F. Murray Abraham) tijdens zijn biecht.
„Waar heerst nog recht, als godlij-
ke begaafdheid,
't Onsterfelijke genie - niet als
beloning
Voor liefde's overgave, zelfverloo
chening,
De twee films die vanaf vrijdag In de
avond- en nachtvoorstelling van
filmhuis Appelmarkt draalen hebben
een belangrijk ding gemeen. Geen
speelfilms, maar registraties over de
filmers zelf of hun naaste omgeving.
Gaat het in „Taxi zum KLO" over de
relatie van de homofiele filmer met
zijn vriend, in „Mit starrem Bliek aufs
Geld" vertelt de filmmaakster Helga
Reldemelster het verhaal van haar
zuster, die fotomodel van beroep is.
Mit starrem Bliek aufs Geld is Reide-
meisters 3e film. Met haar vorige film
„Von wegen Schlcksal" kreeg ze In
Nederland al enige bekendheid.
Mist starrem Bliek aufs Geld Is te
zien van vrijdag 16 t/m maandag 19
november om 20 uur In filmhuis Ap
pelmarkt.
..Mit starrem Bliek aufs Geld" gunt
ons een kijkje achter de schermen van
het fotomodel annex mannequin Hilde
Kulbach, de jongere zus van de film
maakster Helga Reidemeister. Helga
heeft haar zus altijd met afgunstige blik
ken bekeken Ze was al vroeg een con
currente Ze was mooi, snel en wist hoe
ze van het leven moest genieten Om
zichzelf te beschermen tegen haar vlot
te zus nam Helga haar toevlucht tot de
nodige rationalisaties haar zus was op
pervlakkig, meegaand en had geen ei
gen persoonlijkheid. Ze ontmoetten el
kaar steeds minder vaak tot ze op een
gegeven moment besloot een film te
maken over Hilde
In de film trekt de ene wervelende mo
deshow na de andere flitsende reporta
ge aan je oog voorbij. Van een zeer
chique hotel in New York tot 't voetbal
stadion van Berlijn Een wereld vol glit
ter en glamour, muziek, champagne.
Scène uit Mit starrem Bliek aufs Geld.
nertsmantels, vriendjes in dure auto's,
geld en de eeuwige pret. Hilde beweegt
zich in deze wereld zoals ze zich hoort
te gedragen: zorgeloos, onbekommerd
en met een stralende glimlach. In eerste
instantie schijnt ze er zich gelukkig in te
voelen en alle minder leuke nevenver
schijnselen. de uren bij de schoon
heidsspecialist. de vervelende repeti
ties, het reizen, voor lief te nemen In de
loop van de film wordt de schone schijn
echter afgebroken. Duidelijk wordt dat
Hilde een afgejakkerd bestaan leidt
waarin nauwelijks tijd en ruimte is voor
haar twee kinderen Bovendien neemt
haar vriend haar kwalijk dat ze geen
goede moeder is Haar relaties met
mooie, snelle mannen blijken leeg te
zijn. Maar bovenal speelt haar de onze
kerheid parten die de basis is van dit
bestaan: haar uiterlijk. In dit vak is dat je
handelswaar, de reden waarom je
wordt gewaardeerd of op een gegeven
moment aan de dijk gezet. Hilde zit al
twintig jaar in het vak en nog steeds is
ze een veelgevraagd model die het er
vaak beter afbrengt dan haar vijftien
jaar jongere collega's zoals ze zelf zegt.
Ze heeft de vrijheid waar ze zoveel over
praat, een mooie huis en succes. Bij
nadere beschouwing blijkt het echter
een zeepbel. De hooggeroemde vrij
heid is schijn, de mate waarin de be
staande conventies en rolpatronen wor
den bevestigd hoog. Aan het slot van de
film zien we Hilde in snikken uitbarsten:
ze kan niet anders dan constateren dat
de twintig jaar die achter haar liggen
haar niet het geluk hebben gebracht dat
ze verwachtte
Wie tot de conclusie komt dat deze con
statering van Hilde wel het gevolg zal
zijn van het zware feministisch-ideolo-
gische bombardement van de film
maakster vergist zich. Helga Reide
meister houdt zich hier verre van. Er
wordt niets be- of veroordeeld, van mo
ralisme geen spoor. Toch slaagt Helga
erin ook haar eigen ideeën voor het
voetlicht te brengen.
Door de manier waarop de camera
wordt gehanteerd en de glurende blik
ken van de mannen worden gevangen.
Of door de baas van het modellenbu
reau aan het woord te laten die zonder
enige géne z'n „koopwaar" aanprijst
Juist omdat deze heer ongeremd zijn
verhaal kan afsteken wordt pas echt
duidelijk hoe de vork in de steel zit.
een verhaal dat met grote hardnek
kigheid lange tijd de ronde heeft
gedaan, maar is later gebleken niet
historisch te zijn In overdrachtelij
ke zijn heeft hij het leven en in ieder
geval het werken van Mozart wel
voortdurend proberen te vergifti-
gen. Salieri heeft Mozart voortdu-
j rend dwars gezeten en had daar
I vanuit zijn funktie van hofcompo-
l nist ook alle mogelijkheden voor.
Shaffer en Forman laten Salieri
het verhaal vertellen. Hij doet dat in
een soort van biecht tegenover een
priester, die hem in een krankzinni
gengesticht bezoekt. Daar is de
stokoude componist opgenomen,
na een zelfmoordpoging, omdat
zijn overtuiging, dat hij Mozart de
dood in heeft gejaagd, hem waan
zinnig maakt. Salieri vertelt het
verhaal in flashback vanaf het mo
ment dat hij kennismaakte met
Mozart en de wereld dus verander
de. Het wordt een prachtig vorm
gegeven levensloop van Mozart,
waarin uiteraard zijn muziek een
grote plaats inneemt. Mozart als
het wonderkindje, dat door zijn
(Van de filmredaktie)
Oorspronkelijk was het een to
neelstuk van Shaffer, dat zowel in
Engeland als in ons land met suc
ces is opgevoerd. Forman zag de
toneelversie in november 1979 en
het duurde tot februari 1982 voor
dat hij zich samen met Shaffer aan
het schrijven van het scenario zet
te. Vier maanden sloten beide he
ren zich op in de boerderij van
Forman in Connecticut om daar vijf
dagen per week twaalf uur per dag
te schrijven. Zij zochten lange tijd
naar een dramatische ontknoping
voor hun op feiten gebaseerde
fantasie. Zij vonden hem in de
gemaskerde man, in de film Salieri,
in werkelijkheid de graaf Walsegg,
die Mozart vraagt voor goed geld
een Requiem te schrijven. Dat stuk
zal uiteindelijk de direkte aanlei
ding worden tot de dood van Mo
zart. Was het in werkelijkheid zijn
student Sussmayer, die Mozarts
dodenmis voltooide, in de film is het
opnieuw Salieri, die aan Mozarts
sterfbed zit.
De opnamen voor „Amadeus"
vonden vervolgens grotendeels
plaats in Praag. Forman greep de
mogelijkheid om daar te filmen met
beide handen aan, „omdat er in
AMERSFOORT - In de nachtvoor
stelling van het Filmhuis 16, en 17
november om 23.00 uur), draalt de
Duitse speelfilm „Taxi Zum Klo" van
Frank Rlppoh.
In de bioscoop na de nachtvoorstel
ling leert Peggy Bernd kennen Bernd
heeft een oude woning in Kreuzberg en
omdat ze veel om elkaar geven, gaan
ze vanaf dat moment samenwonen.
De kaleidoscoop van een liefde
Brend droomt van een gelukkig bestaan
met z'n tweeën op het platteland Peggy
heeft een thuis net zo hard nodig als de
prikkeling van nachtelijke uitstapjes. Hij
wil zich niet gebonden voelen, heeft
behoefte aan avontuur, ervaringen
hartstocht.
Peggy kent veel mannen. Overal, in
de stationstoiletten, in mannensauna's
op straal, pikt hij nieuwe vrienden op.
Hij heeft trek in alles mannen, leer,
seks. Hij heeft het opwindende bestaan
en de eenzaamheid net zo hard nodig
als de huiselijkheid met Bernd. Hij wil
iets riskeren, grenzen ervaren Hij is
een speler die soms te laat bemerkt dat
hij op punt staat het belangrijkste op het
spel te zetten
Scène uit: Taxi zum Klo.
TONEELSTUK
wetenschap, dan wei op de wonderen
van moeder natuur zoals het een goede
tuinman betaamt
Omdat niemand achter de ware iden
titeit kan komen van deze wonderlijke,
wijsgerige man. denkt Benjamin Rand
te doen te hebben met een uiterst
belangrijk man. Zo belangnjk. dat hij in
staat is het eigen FBI/CIA en andere
dossiers te laten verwijderen. Vanaf dat
moment is de arme tuinman de nieuw
komer in de landelijke politiek. Zelfs de
president vraagt graag zijn advies
Eve Rand vindt Chance erg aardig en
probeert hem te verleiden, maar de van
tuinman tot politiek adviseur gepromo
veerde Chance gaat er niet op in. Zijn
lijfspreuk is: ik kijk graag toe, en dat
wordt uiteraard weer verkeerd begre
pen. Kortom het bestaan van Chance
de tuinman berust op een levensgroot
misverstand
Regisseur Hal Ashby is e
slaagd om van het verhaal va
Kosinski (die ook het
schreef) een schitterende, an j
film te maken, waarin de
satire wordt beoefend ten
van de Amerikaanse samenle
de goedgelovigheid van h -
langrljkste exponenten. Pei
Iers speelt de fraaiste rol
leven, waarbij alle typetjes
Panther en consorten
vergeten. Shirley
Douglas, Jack Warden en
Basehart vervullen over
eens hun rol op
waardoor „Being
werd onderschelden met
lende Oscars.
Volgende week dinsdag
de Dinsdag Movie Cyclus.
Scène uit Being There" van Hal Ashby
AMERSFOORT - De makers van
de succesvolle parodie „Flying
I High", David Jerry Zucker en Jim
Abrahams, hebben getracht op
nieuw succes te boeken met hun
j „Top Secret", waarin het draait om
een Amerikaanse popster die in
Oost-Dultsland optreedt en daar ver
wikkeld raakt In een spionage-
complot rond een wetenschapper,
j die gedwongen Is een nieuw geheim
wapen te maken en bevrijd moet
worden.
Wie „Flying High" heeft gezien en
daar veel plezier aan heelt beleefd,
denkt met eenzelfde kwaliteit te doen
Praag nog zoveel stralen en plei
nen zi|n, waar je de camera 360
graden in het rond kunt laten draai
en, zonder dat er iets aan de lokatie
veranderd hoeft te worden. Er
staan paleizen, waarvan de inte-
neurs zo onaangetast als mu
seums zijn, dat het gewoon adem
benemend is". Forman kreeg voor
het verfilmen van „Amadeus" de
medewerking van veel Tsjechische
autonteiten. En waar de lokaties in
Praag toch niet geheel volstonden,
werd er nagebootst. Een achttien
de eeuws volkstheater werd bij
voorbeeld helemaal nagebouwd.
Wie de film ziet, zal ongetwij
feld oog hebben voor de prachti
ge omgeving, waarin alles zich
afspeelt. Hij zal ook waardering
hebben voor het spel van F.
Murray Abraham (Salieri), Tom
Hulce (Mozart), Elizabeth Berrld
ge (Constance Mozart) en de
anderen. Maar hij zal toch vooral
ook genieten van de schitteren
de muziek in „Amadeus". Want
dat is deze film toch In di
eerste plaats: een homma i
het muzikaal genie van
gang Amadeus Mozart.
uitvoerenden behoren Th
demy of Saint Martin i
Fields onder leiding van I c
Marriner, het koor van th i-
demy, het Ambrosian
Chorus en The Chorisl 1
Westminster Abbey. In de
concerten en symfonieéi
niet dlrekt gekozen voor K
greatest hits. Dat was nat
wel onvermijdelijk bij de
fragmenten. Gedeelten
zien en te horen uit De b
van Figaro, Don Giovanni i
Zauberflöte. Moest er nog J
zijn op „Amadeus" dan z
zijn, dat die opera-fragmei
de Engelse versie uiterst
waardig in de oren klinken
een detail. „Amadeus" Is
alle opzichten geslaagdi
die ook „leken" zal we i
boelen. j
dominante vader overal voor optre
dens naar toe wordt gesleurd. De
kind-man met zijn wonderlijke mu
zikale gaven en tegelijkertijd een
onbedwingbare hang naar het vul
gaire. Zijn liefdevolle maar niet
eenvoudige verhouding met zijn
vrouw Constance. En last but not
least zijn moeizame verhoudingen
met zijn werkgevers en het feit dat
hij vrijwel voortdurend het middel
punt van intriges is. Al die gege
vens uit het leven van Mozart -
nogmaals, het is geen biografie -
hebben Shaffer en Forman in een
sprankelend verhaal verwerkt.
De zwarle man als dramatische ontknoping.
