iet bittere kruid"
rertuigt niet
„A Soldier's Story": de strijd
om menselijke waardigheid
iponerende vertolking
_illy Field in „Places in the heart"
schi t
Spannende en intelligente thriller
ert Benton verfilmde vooroorlogse landleven
kijk op de film
11
ïgop
\Z en
i art,
ite t.l
jeleg
.eusi
p de
iing(i
ndag
1985
uur
luize
)9, 't
Amsterdam. Scène uit ,,Het Bittere kruid".
e kruid", 1985, Nederland.
-)uitw van Oostrum Produktie
sr; scenario Maurice Noel;
/entu eovan de Sande; montage.
.f. ewijk; muziek. Loek Dikker
Spitz. Gerard Thoolen, Kitty
WOr( frank Rigter. Manon van
am de Rooij. Genre: Joden-
Nederland; keuring alle
'remière Nederland, te zien
mersfoort.
IT VOS)
Het bittere kruid", naar de
fische novelle van Marga
nogal wat voorpubllci-
in verband met de bezwa-
schrijfster tegen enkele
die niets met de
ld te maken hadden. Je
- na het zien van de film -
ibllclteit zo nodig was
!t zal de belangstelling
natuurlijk groter maken,
eur Kees van Oostrum Is
'gevoel niet in geslaagd
novelle voldoende diep
en ondanks de schitte-
grafie van cameraman
e Sande, Is het spel niet
bepaald van niveau, ook al vallen
Gerard Thoolen en Kitty Courbols
niet direkt op, dankzij de nodige
terughoudendheid die ze betrach
ten. Ester Spitz weet de onbevangen
Sara eigenlijk nog het best gestalte
te geven.
De film speelt zich af in 1942 en de
Jodenvervolging in Nederland is volop
begonnen. Hele families worden afge
voerd naar het concentratiekamp Wes-
terbork (en verder) Ook Sara Meijer en
haar familie ontkomen niet aan die
vervolging. Sara is vriendin van Greet,
dochter van een fanatieke NSB-er, in
wiens huis zich allerlei zaken afspelen,
die als grotesk en absurd overkomen.
Kleine NSB-ertjes spelen hun spel
letjes, rollebollen met Greet, terwijl de
zoon van de NSB-er op nogal verheven
toon converseert en het „ook allemaal
niet ziet zitten" Nogal lachwekkende
dialogen en een overigens voortreffelij
ke playback-show van Greet tijdens
een verkleedpartij in het voorname huis
van de NSB'er, dat voordien Joods
bezit was..
Sara's broer David is-getrouwd met
de lichtelijk waanzinnige Lotte. Zij be
sluiten om naar Zweden te vluchten,
maar door een inzinking van Lotte, loopt
de zaak uit de hand. Vader en moeder
Meijer worden opgehaald uit het Joods
kwartier in Amsterdam en Sara blijft
tenslotte alleen over.
Op zich biedt „Het bittere kruid"
voldoende aanknopingspunten voor
een dramatische verfilming, maar regis
seur Van Oostrum is er in dit regie
debuut niet in geslaagd om die dramati
sche impact ook maar een ogenblik te
benaderen. Nergens tijdens de film
proef je angst of de dreiging. De NSB-
ers gedragen zich als mensen die
buiten de wereld staan en (geheel
onafhankelijk van de Duitse bezettings
macht) met hun vaandels zwaaien of
hun strijdliederen zingen. Sara kan als
ster-draagster zich eigenlijk vrij bewe
gen. Er wordt haar zelden een stro
breed in de weg gelegd.
Dat de film ondanks de toch wel
storende tekortkomingen redelijk
blijft boelen, is hoofdzakelijk te dan
ken aan het voortreffelijke camera
werk van Theo van de Sande en het
spel van Ester Spltz als Sara, die als
enige normale zich In een groteske
wereld beweegt. Het is jammer, dat
juist een boek als „Het bittere kruid"
niet op een overtuigender wijze is
verfilmd.
„A Soldiers' Story". Produktie: Nor
man Jewlson, Ronald L. Schwary,
Patrick Palmer. Regie: Norman Jewl
son. Scenario: Charles Fuller. Mu
ziek: Herble Hancock. Met: Adolph
Caesar, Howard E. Rollins, Larry
Riley, David Harris, Denzel Washing
ton en Art Evans. (Euro, Stadsring,
Amersfoort.)
Films van Norman Jewison worden
veelal gekenmerkt door kwaliteit en
inhoud. Zijn intenties lijken meestal
verder te reiken dan het najagen van
een kommercieel sukses, Jewison wil
zijn filmpubliek telkens weer met een
waardevolle boodschap konfronteren.
De van oorsprong Canadese regis
seur bewees dat eerder in films als „In
the Heat of the Night", „Fist" en „And
Justice for All". Handelden deze films
specifiek over de maatschappelijke te
genstellingen in Amerika, Jewison heeft
bewezen andere filmgenres evenzeer
te beheersen.
Zo brak hij in 1967 door met de film
„The Russians are coming, the Rus
sians are coming" en kennen we 'm ook
als de regisseur van „The Cincinnati
Kid", „Jesus Christ Superstar" en re
cent „Best Friends" (met Burt Reynolds
en Goldie Hawn).
„In the Heat of the Night" (met Sidney
Poitier) werd toentertijd bekroond met
twee Oscars. „A Soldier's Story", zijn
laatste film, leverde Jewison in de race
voor een Oscar opnieuw een aantal
nominaties op Toeval of niet, beide
films handelen over hetzelfde onder
werp, namelijk de onderdrukking van de
zwarte wereldbevolking. In „A Soldier's
Story", met indrukwekkende karakter-
Een scène uit ,.A Soldier's Story".
rollen van o.a. Adolph Caesar en Ho
ward E. Rollins, konfronteert de bebaar
de regisseur het filmpubliek opnieuw
met de geschiedenis van de Ameri
kaanse negers Een veel verfilmd the
ma weliswaar, maar waaraan Jewison
toch een waardevol dokument toevoegt.
5 Uit.. A Soldier's Story", v.l.n.r. Art Evans, Larry Riley
L-
tersvi
ekeei
srs
r
it
april,
nei
iusdei
6.- ai
e vooi
inkel-
.9434
NG
HT
the heart". Produktie:
iovan. Regie en scenario;
■ton. Kamera: Nestor Al-
luzlek: John Kander. Met
John Malkovich, Danny
dsay Crouse, Ed Harris en
ligan (Grand Theater,
an Rheenen)
it te vroeg is om te spreken
auwe filmtrend. staat het
e landleven de laatste tijd in
belangstelling van filmma-
'sprong van de „American
steeds vaker een inspira-
met name Amerikaanse
aarvoor een direkte verkla-
aangeven, kan deze ont-
or een welkome verade-
in de sleur, alsmede het
mee in Hollywood heden-
fa's worden verpulverd tot
'e verbeelding sprekende
th€
the heart" is één van drie
:i Amerikaanse landleven.
';ee zijn „The River" (met
()en „Country" (met Jessi-
'<Je regisseur Robert Ben-
Places in the heart" - zijn
FASCINEREND
Edna Spalding (Sally Field), met Moze (Danny Glover) en de kinderen Frank en Possum in een scène uit ..Places in the
heart".
vijfde film - het vooroorlogse landleven
in Amerika verfilmde, merkte over de
nieuwe trend op in een interview in Vrij
Nederland „Ik denk dat veel regisseurs
zich bewust gaan worden dat Ameri
kaanse films steeds meer op elkaar
gaan lijken, dat ze zich allemaal in New
York, San Francisco en Los Angelos
afspelen. Natuurlijk kun je ook in die
steden nog met nieuwe en oorspronke
lijke verhalen komen, maar de Ameri
kaanse cinema begon toch heel paro
chiaal te worden, met een beeld alsof
de rest van het land niet bestond.
Het leven van eenvoudige mensen
staat centraal in „Places in the heart"
Hun wilskracht moeilijkheden te over
winnen. hun doorzettingsvermogen te
bouwen aan een toekomst. In zijn
jeugdherinneringen vond Robert Ben
ton een inspiratiebron het vooroorlogse
landleven en de mentaliteit van die
periode, op het witte doek te laten
herleven. Zonder ook maar een spoor
van goedkope nostalgie, is „Places in
the heart" geslaagd in z'n eenvoud
Robert Benton laat de authenticiteit in
de beelden voor zich spreken.
Voor de verfilming van „Places in the
heart" keerde Benton letterlijk en figuur
lijk terug naar zijn geboorteplaats Wa-
xahachie, een onbeduidend dorpje in
Texas. Het scenario is gebaseerd op
waargebeurde feiten en vertelt een
episode uit het leven van Benton's
voorouders. Het leven van zijn eigen
grootmoeder stond model voor de im
ponerende vertolking van Sally Field als
de volhardende weduwe Edna Spal
ding Zonder bron van inkomsten, of
hulp van buitenaf, vechtend tegen de
toen geldende sociale verhoudingen en
opboksend tegen de uitbuiting van de
vrouw, moest Benton's moeder zichzelf
zien te redden en haar kinderen be
schermen Een ontroerende geschie
denis. door Benton waarheidsgetrouw
geportretteerd in het dekor van het
vooroorlogse Amerikaanse landleven.
De soepelheid waarmee Sally Field
zich in haar rollen begeeft is een be
kend feit. Hoewel haar lieve gezichtje
maar niet lijkt te willen plooien in die van
de ouder wordende vrouw, toont ze een
sterke gelijkenis met Meryl Streep, die
ook elke rol kan uitbeelden. Beide
spelen geen rol, ze zijn het gewoon
Voor haar vertolking in „Norma Rae"
kreeg Sally Field toentertijd een Oscar.
Haar dramatische vertolking in „Places
in the heart" fascineert elk moment dal
zij in beeld is en bracht haar terecht
opnieuw in de race voor het begeerde
Hollywood-goud. „Places in the heart
werd trouwens overladen met Oscar
nominaties. Uiteindelijk werd Sally Field
bekroond als „beste actrice" en Robert
Benton voor het „beste oorspronkelijke
scenario".
„Places in the heartkan ook wel
eens de definitieve doorbraak beteke
nen van John Malkovich. In „The Kil
lings Fields" is hij eveneens te zien. Als
de blinde oorlogsinvalide Will speelt
Malkovich naast Sally Field een ontroe
rende rol. De ogen die nergens heen
staren, het gezicht dat lijkt te spreken,
getuigen van een grote klasse Op een
gegeven moment in de film moet Sally
Field zichzelf omschrijven, haar ant
woord laat zijn gezicht als het ware een
beeld schetsen.
Een prachtige rol heeft ook Amy
Madigan. Zij speelt de dorpsonderwij
zeres Viola, verwikkelt in een drie
hoeksverhouding met de zwager van
Edna Spalding. Haar personage is als
zodanig aanvankelijk moeilijk te begrij
pen, omdat niet alle gebeurtenissen in
Benton's scenario als vanzelfsprekend
in elkaar schuiven.
Madigan's direkte tegenspeler is Ed
Harris, als de zwager van Edna Spal
ding Recente films waarin Harris speel
de zijn „The Right Stuff" en „Under
fire", met name de eerste betekende
een geweldige doorbraak. Veelbeteke
nend is de rol van Lindsay Crouse als
Margaret. Edna's zuster. Haar rol lijkt
soms een bindmiddel voor de verschil
lende verwikkelingen. Een belangrijke
hoofdrol speelt tenslotte Danny Glover,
als de zwarte katoenplukker Moze.
Geholpen door zijn ervaring en vooral
„In the Heat of the Night" belichtte
het brute racisme van blank tegen
zwart, in „A Soldier's Story" wordt deze
lijn als het ware doorgetrokken naar de
tegenstellingen tussen zwarten onder
ling. Een film over trots en vooroorde
len, van macht en vernedering, vrijheid
en frustraties, van zelfrespekt en min
achting. Zelf zegt Jewison daarover.
„Blank of zwart, we zijn allemaal men
sen En ik ben geïnteresseerd in men
sen".
„A Soldier's Story", gebaseerd op
het met de Pulitzer-prijs bekroonde
toneelstuk van de zwarte auteur Char
les Fuller (hij schreef ook het scenario),
schetst een indringend tijdsbeeld uit de
Amerikaanse geschiedenis. Evenals
dat in „In the Heat of the Night" het
geval was, wordt het thema racisme in
,,A Soldier's Story" geplaatst in een
(psychologische) thriller. Kenmerkend
voor de veelzijdige kwaliteiten van Nor-
man Jewison, in de intrige van het
verhaal zijn de spanning en de bood
schap zowel intelligent als boeiend
aanwezig.
DREMPEL.
„A Soldier's Story" speelt zich af aan
het einde van de Tweede Wereldoor
log, in een soldatenkamp in Louisiana,
Tegen de achtergrond van de oorlog
lijken blank en zwart op de drempel van
een nieuw tijdperk te verkeren. Een
tijdperk, waarin geen plaats meer is
voor racisme en diskriminatie. Waarin
vrijheid en menselijke waardigheid van
zelfsprekend zullen zijn. Een tijdperk
ook, waarin vooroordelen en minach
ting tot het verleden lijken te gaan
behoren.
Het dagelijks leven in het soldaten-
kamp vormt echter een schril kontrast
met die hoop op een betere wereld,
ontleend aan de gezamenlijke strijd van
blank en zwart tegen de waanzin van de
oorlog, voortgekomen immers uit ras
senhaat.
Wie vandaag de dag de krant leest en
om zich heen kijkt, beseft dat we ons
nog altijd op die drempel bevinden en
dat feit alleen al maakt ,,A Soldier's
Story" tot een meer dan boeiende film.
Een integere film bovendien, over de
moeizame strijd voor menselijke waar
digheid
,,A Soldier's Story" vertelt in flash
backs het levensverhaal van sergeant
Vernon C. Waters. Over zijn dood.
waarmee de film begint en wat daaraan
vooraf ging, anders gezegd, wat in
werkelijkheid zijn dood betekende. Wa
ter is overigens een schitterende rol van
Adolph Caesar. Ook in het toneelstuk
van Charles Fuller speelde hij deze rol.
Op het moment dat sergeant Waters,
in dronken toestand, wordt vermoord,
leidt hij een compagnie van uitsluitend
zwarte soldaten De moord op de ser
geant lijkt aanvankelijk te kunnen wor
den toegeschreven aan een blanke
wraakatie. reden waarom blanke leger
leiding van het zuidelijke soldaten-
kamp, in de personen van kolonel
Nivens en kapitein Taylor, de zaak als
toen gebruikelijk in de doofpot willen
stoppen.
De komst van de door Washington
gestuurde zwarte onderzoeker, kapi
tein Richard Davenport, indringend ge
speeld door Howard E Rollins voor
komt dat echter. Kapitein Davenport
blijkt, tot verbazing van zowel blank als
zwart, het toonbeeld van intelligentie en
zelfrespekt. In zijn onderzoek ontziet hij
niemand en zijn integere werkwijze
ontmoet gó-ideweg zelfs enige be
wondering.
Davenport krijgt tijdens zijn onder
zoek niet alleen te maken met het
rafcisme van blanken, maar moet ook
opboksen teqen de onderlinge tegen
stellingen in de zwarte compagnie van
sergeant Waters. Ook al blijft het onder
zoek zich in een blanke richting ontwik
kelen, de verhoren die Davenport de
soldaten uit Waters' compagnie af
neemt, brengen steeds meer stukjes
bijeen in de puzzel van de moord op
Waters
SCHRIKBEELD
Die puzzel toont in flashbacks wie
Waters in werkelijkheid was. Zijn neer
buigende houding tegenover blanken,
blijkt hem te hébben gemaakt voor
menselijke waardering. Voor zijn eigen
compagnie is sergeant Waters wel
haast nog meer een schrikbeeld dan de
blanke legerleiding. Vechtpartijen, ver
nederingen. Waters verliest zijn zelfres
pekt volledig. Zijn verwrongen geest
leidt uiteindelijk tot de zelfmoord van
één van zijn soldaten. In de gitaarspe
lende en blueszingende Memphis, een
rol van Larry Riley, ziet Waters het
prototype van de negerslaaf, die vol
gens zijn denkwereld niet thuishoren in
de nieuwe wereld na de Tweede We
reldoorlog Na Memphis' dood zal ser
geant Waters opmerken: „Weer een
dwaas minder, waarvoor we ons niet
meer hoeven te schamen
De puzzel van de moord op Waters
verder niet onthullend, verklaart dat éne
zinnetje wat Jewison met „A Soldier's
Story" heeft bedoeld. Dat menselijke
waardigheid niet wordt begrensd door
een bepaalde huidskleur of ras.
In de personen van Waters en Da
venport plaatst regisseur Jewison heel
genuanceerd twee werelden tegenover
elkaar. Waters, die zich ten koste van
zelfrespekt wil spiegelen aan blanke
maatstaven, wat deze ook mogen in
houden, en Davenport, die juist door
zelfrespekt zijn menselijke waardigheid
aantoont.
Met „A Soldier's Story" wordt weer
eens aangetoond hoe mooi film kan
zijn. Een film met een spannend verhaal
en een boodschap, intelligent gemaakt
en daarom een „must" voor elke film
liefhebber
Aanvankelijk stond men In Holly
wood nogal sceptisch tegenover de
plannen van regisseur Jewison en
producer Ronald Schwary, terwijl
beiden toch een zekere reputatie
vertegenwoordigden. Jewison om
zijn al genoemde films, terwijl
Schwary eerder bijdroeg in het suk
ses van „Ordinary People" en „Toot-
sle".
Hollywood bleef de onderwerp
keuze en de uitsluitend zwarte rolbe
zetting niettemin argwanend gade
slaan. „A Soldier's Story" moest het
uiteindelijk met een low budget stel
len. Makers en akteurs hebben zich
echter tevreden gesteld met een laag
honorarium, omdat ze vonden dat ,,A
Soldier's Story" gemaakt moest wor
den. Drie Oscar-nominaties en lo
vende kritieken alom bewijzen Jewi-
son's gelijk!
Howard E. Rollins speelt kapitein Richard Davenport in ..A Soldier's Story".
door zijn slimheid, slaagt Edna Spal
ding erin de plaatselijke „notabelen" te
weerstaan. De rol van Danny Glover
moet ook in direkt verband worden
gebracht met het door Robert Benton
gekreëerde tijdsbeeld, waarin de on
derdrukking en de vernedering van de
negerbevolking nog heel gewoon wa
ren. In Glover's rol zijn humor en drama
op een geloofwaardige wijze met elkaar
verweven.
Het feit dat „Places in the heart" werd
overladen met Oscar-nominaties, zal
mogelijk minder verbazen als we de
andere namen nader bezien. Robert
Benton kan terugblikken op een zeer
suksesvolle karrière. Als regisseur van
„Kramer versus Kramer", met Dustin
Hoffman en Meryl Streep, viel hij al
eens in de prijzen. Daarvoor was hij
toch vooral bekend als de scenarist van
„Bonnie and Clyde"
Voor „Places in the heart" deed hij
opnieuw een beroep op kameraman
Nestor Almendros. Zijn fotografie be
wijst telkens weer zijn bijzondere kwali
teiten, waarin de aandacht voor het
detail zijn kenmerk draagt. Het kamera-
werk van nestor Almendros is in de
filmwereld een geheel eigen leven gaan
leiden. Hij werd ooit bekroond voor zijn
fotografie in „Days of heaven". Met
Robert Benton werkte hij eerder samen
in „Kramer versus Kramer" en „Still of
the night", laatstgenoemde film werd
overigens geen sukses Ook voor
„Sophie's choise" werd gebruik ge
maakt van zijn onbetwiste kwaliteiten.
Ann Roth is verantwoordelijk voor de
schitterende kostumering van „Places
in the heart" De aankleding van de
personages in het door Robert Benton
geschetste tijdbeeld laat geen ruimte
voor kritiek Dekorontwerper Gene Cal
lahan tenslotte, ook al een Oscar
winnaar, heeft ongetwijfeld een belang
rijke bijdrage geleverd in de visualise
ring van het vooroorlogse landleven.
THEATRAAL SLOT
Om terug te keren naar het verhaal
van Robert Benton's voorouders, „Pla
ces in the heart" speelt zich af in het
midden van de dertiger jaren, als ook
Amerika is overgeleverd aan een diep-
snijdende krisis, waarin menselijkheid
als een onwelkome last van het gewe
ten wordt beschouwd Het is 1935 als
Edna Spalding haar man, sheriff van
Waxahachie, het huis ziet binnen ge
dragen worden, doodgeschoten door
een dronken neger. Op dat moment
begint voor haar een eenzame strijd. In
een tijd, waarin niemand zich stoorde
aan vrouwenrechten en ingeburgerde
onvolmaaktheden als „wet" werden
gezien. Sally Field toont in haar vertol
king van Edna Spalding de moed en de
nadrukkelijke wil de wurgend lijkende
moeilijkheden te trotseren. Het welsla
gen van de kaloenoogst vormt haar
enige levensader, met de opbrengst
ervan moet ze haar bestaan redden
Met de hulp van mr Will en Moze slaagt
ze daar ook in. Robert Benton heeft aan
die strijd geen hedendaagse moralisti
sche visie toegevoegd, hij laat de beel
den voor zich spreken. Daarom temeer
ontroert Sally Field in haar rol als de
volhardende weduwe. Waar bij de dood
van haar man de gezinseenheid leek
doorbroken, vormen Edna Spalding, de
blinde mr. Will en de zwarte katoenpluk
ker Moze, samen met de kinderen
Frank en Possum, een nieuwe eenheid,
die zich vol overgave stort in de strijd
tegen uitbuiting, korruptie en onder
drukking.
Robert Benton citerend uit het inter
view in Vrij Nederland. „Het was de
minst waarschijnlijke kombinatie van
mensen een weduwe die nog nooit van
haar leven een rekening heeft betaald
of zelf een beslissing heeft genomen,
een blinde oorlogsinvalide en een ne
ger: en voor die periode en die plek de
minst waarschijnlijke mensen om te
slagen. En als het ze gelukt is en hun
familie wordt weer kapot gemaakt, dan
weet je dat ze het opnieuw zullen
redden, dat hun ervaringen hen zullen
helpen om ook dat te overleven."
In hun strijd tegen de wanhoop tonen
deze drie mensen een ongekende
saamhorigheid en waardoor „Places in
the heart" kon uitgroeien tot een bijzon
der warme film. In die warmte moeten
ook de uitmuntende akteerprestaties
van de hoofdrolspelers worden ge
plaatst.
Als er echter zoveel aardigs over een
film valt te vertellen, zouden wezenlijke
fouten wel eens over het hoofd kunnen
worden gezien. Zoals het feit dat „Pla
ces in the heart" welhaast lijkt te sterven
in schoonheid. Het slot is namelijk zo
theatraal gekozen, dat de geloofwaar
digheid zondermeer teniet wordt ge
daan. De slotscènes brengt alle perso
nages, vriend en vijand, broederlijk
bijeen in de kerk Prekend en zingend
hobbelt „Places in the heart" naar een
teleurstellend einde, welke scènes je
eerder op een EO-landdag zou ver
wachten. De gekozen vorm doorbreekt
alle idealen, die in „Places in the heart"
lijken verzameld.
De strijd voor een menswaardig be
staan voorop Gedrenkt in het Gespro
ken Woord, zoals Benton „Places in the
heart" laat eindigen, wordt die strijd
gereduceerd tot een excuus voor wat
goed en kwaad is Toch heeft Robert
Benton ons daarvoor zoveel moois
laten zien, het tot de verbeelding spre
kende vooroorlogse landleven, de ge
beurtenissen en de personages daarin,
het waarheidsgetrouw geschetste tijds
beeld, dat we het slot gemakshalve
maar even vergeten.
