c
Humanistisch vormingsonderwijs
zoekt mensen die les willen geven
Monnikenklooster
0
tH i D nr'
..op menselijke gronden bestaat wel
degelijk een normen- en waardenpatroon..
DONDERDAG 18 SEPTEMBER 1986
plaatselijk nieuws
TAJ
OGl
jnd
Soj
u
koo;
ïban
(Van een onzer medewerkers)
LEUSDEN Wie in een encyclopedie het woord „humanis
me" opzoekt, vindt dat het een voortzetting is van een eeuwen
oude humanistische traditie, die ouder is dan het christendom,
waarmee zij in het westen op een eigenaardige manier ver
strengeld is in een voortdurend proces van aantrekking en
afstoting.
De vraag die het moderne humanisme stelt, is volgens pro
fessor dr. J. P. van Praag, hoe de moderne mens het bestaan zin
kan geven en zinvol kan ervaren.
Wie in de Wet op het Basisonder
wijs kijkt bij artikel 37, komt tot het
inzicht dat op openbare scholen
voor basisonderwijs behalve de
„normale" vakken ook levensbe
de basisscholen te kunnen geven.
Dit is voor het Humanistisch Ver
bond reden om een cursus te star
ten voor het opleiden van HVO-ge-
venden. Dit soort cursussen wor
de andere kant ook voor het volgen
van levensbeschouwelijk onder
richt. Op sommige openbare scho
len in de regio wordt bijvoorbeeld
katholiek onderricht gegeven op
daarvoor bestemde tijden; protes
tantse katechese vindt eveneens
plaats; als derde grote stroming
heb je tegenwoordig het humanis
tisch vormingsonderwijs.
BEVOEGD
Het vormingsonderwijs wordt
gegeven door mensen die als zoda
nig bevoegd zijn: zij geven op der
degraads mveau les namens het
schouwelijk vormingsonderwijs
gegeven kan worden en dat dat on
derwijs opgedragen kan worden
aan een niet aan de school verbon
den leraar.
Dit zijn de ingrediënten van een
gesprek dat wij voerden met het
echtpaar Lely, woonachtig in Leus
den aan de Rozenhaag 2.
De heer U. Ph. Lely vertelt dat er
in de loop van de jaren een grote
belangstelling in Amersfoort en
omgeving is ontstaan voor het Hu
manistisch Vormings Onderwijs.
Daardoor is er een tekort ont
staan aan mensen die de bevoegd
heid hebben om dit onderwijs op
den al langer gegeven; wat uniek is,
is het feit dat een dergelijke cursus
nu m onze regio gegeven wordt.
Een cursus de in september van
start gaat.
STROMING
De heer Lely: „Het is een cursus
onder leiding van HVO-gevenden
die op de openbare basisschool les
geven in het kader van het levens
beschouwelijk onderwijs. Op de
openbare scholen is er aan de ene
kant de mogelijkheid voor het vol
gen van godsdienstonderwijs, aan
Humanistisch Verbond. In principe
heb je ook de bevoegdheid om in
het voortgezet (openbaar) onder
wijs les te geven.
De cursus die in Amersfoort
wordt gegeven, duurt twee jaar. Het
eerste jaar bestaat uit één cursus
avond per week gedurende het ge
hele schooljaar. Het tweede cursus
jaar heeft om de veertien dagen een
cursusavond met daarnaast een sta
ge op een basisschool van twee tot
dne uur per week gedurende dat
jaar."
Mevrouw Lely geeft verduidelij
king: „In feite heb je te maken met
een applicatiecursus. Het getuig
schrift komt eventueel bovenop de
gewone onderwijsbevoegdheid. In
principe zouden alleen bevoegde
onderwijsgevenden afgestu
deerden aan de PABO-opleiding
in aanmerking kunnen komen om
deze cursus te volgen; maar er zijn
uitzonderingen. De wet kent ook de
mogelijkheid om mensen bevoegd
te achten. Er ligt een reele moge
lijkheid voor mensen die bijvoor
beeld goed met groepen kmderen
kunnen werken en een bepaalde
basisopleiding hebben (ongeveer
havo-niveau)."
WENSELIJK
De heer Lely vertelt dat dit niveau
wenselijk is, om dat je toch wel
énigszins in staat moet kunnen zijn
om te gaan met het gedachtengoed
van het humanisme. Die gedachten
moeten trouwens onderschreven
worden. De cursus richt zich er
vooral op om dat hanteerbaar te
maken: hoe draag je dat over naar
kinderen binnen het basisonder
wijs? Als zodanig houd je je dus
bezig met pedagogiek en de le
vensbeschouwelijke achtergron
den. Er komt een stukje psycholo
gie aan te pas, juist omdat je mag
verwachten van de lesgevenden
dat ze een affiniteit hebben met kin
deren en het omgaan met groe
pen."
STAGE
Mevrouw Lely merkt op. dat er m
het eerste jaar een stageperiode
van zes weken wordt gehouden on
der leiding van een bevoegde
HVO-gevende die reeds werkzaam
is op een basisschool. In het tweede
jaar is de stage enigszins anders: je
krijgt dan „zelfstandig" een school
met cursusbegeleiding.
De heer Lely brengt een verfij
ning aan: „Eigenlijk heeft de basis
school weinig te zeggen over de
inhoud van het HVO-lesprogram-
ma. Immers, dit onderwijs wordt
ook buiten de verantwoordelijk
heid van de school gegeven: het
Humanistisch Verbond is hier de
verantwoordelijke instantie. Als zo
danig maakt het voor een school
ook weinig uit of daar nu een be
voegd lesgever staat of een stage
loper. Het Humanistisch Verbond
ziet er natuurlijk nauwlettend op
toe, dat de stagiaires c.q. stagiairs
voldoende capaciteiten hebben om
de stage tot een goed eind te bren
gen. Doorgaans hebben we trou
wens te maken met vrouwelijke
cursisten. De cursusavonden in het
tweede jaar zijn er juist op gencht
om de aanloopproblemen van het
lesgeven te bespreken. Het is dus
een zeer praktijkgerichte oplei
ding."
ENQUÊTE
De heer Lely vertelt, dat de basis
scholen aan het eind van het jaar
geénquêteerd worden om een in
zicht te krijgen in het aantal kinde
ren dat in dit onderwijs is geïnteres
seerd. Van de groepen 5 tot en met
8 krijgt de werkgroep die een
afgeleide is van het Humanistisch
Verbond die hier het vormings
onderwijs organiseert, zo de gege
vens binnen. Dan maakt die groep
een rooster voor de verschillende
lessen.
In Leusden worden de lessen
momenteel verzorgd door een
dnetal HVO-gevenden. De belang
stelling is goed te noemen. De deel
name is qua getal even groot te noe
men als die aan het bijbelonder
richt. Op alle basisscholen worden
er lessen gegeven.
De heer en mevrouw Lely.
IDEALISME
Het echtpaar Lely vertelt verder:
„De mensen die zich opgeven voor
deze cursus moeten toch wel ge
dreven door een stuk idealisme,
door roeping. Ter gelegenheid van
het veertigjarig bestaan van het Hu
manistisch Verbond heeft premier
Lubbers het verbond geprezen en
gewaardeerd om het mede pal
staan voor een maatschappij die het
nihilisme bestrijdt
sche is, dat je bezig bent met kinde
ren m een andere situatie dan die
van leraar op school. Het feit dat er
kleinere groepen zijn, gemiddeld
rond de twaalf, is goed voor de per
soonlijke vorming. Een groep van
twintig is eigenlijk al te grópt. Met
name in Leusden levert de regeling
op het formeren nogal wat proble
men op. Een verordening die be
duidend anders is dan elders in het
land en die ook erg nadelig uitpakt
voor wat betreft de groepsgrootte.
VRIJWILLIGERSWERK
Uit het gesprek blijkt dat mensen
al een baan als leraar hebben bin
nen het reguliere basisonderwijs,
er financieel niet beter op worden
als zij als HVO-gevende zouden
gaan functioneren in plaats van de
baan te blijven uitoefenen, die ze al
hebben. Er wordt slechts een klei
ne onkostenvergoeding gegeven
door de gemeente. Het Humanis
tisch Verbond beschikt niet over
middelen om tot salariëring over te
gaan. In pnncipe is het liefdewerk.
Vandaar ook dat de cursisten door
gaans met in het onderwijs werk
zaam zijn: je kunt je brood er niet
mee verdienen."
„Als nevenverdienste is het na
tuurlijk prachtig. Er zijn veel cursis
ten die huisvrouw zijn, de kinderen
op school hebben en tijd over heb
ben om dit werk te doen. Vandaar
dat de norm van de vooropleiding
met zo strak gehanteerd wordt. Be
langrijker is de kernvraag: Wie ben
je eigenlijk. De cursus selecteert
natuulijk wel."
Dat is in feite de grote drijfveer
van de HVO-gevende: vanuit de hu
manistische gedachte wordt niet
gezegd dat iedereen die ongelovig
is meteen maar normloos is. Op
menselijke gronden bestaat wel
degelijk een normen- en waarden
patroon. Ook voor mensen die met
direkt een of ander geloof aanhan
gen. De kmderen daarmee leren
omgaan, het onderscheid leren tus
sen goed en kwaad is een stuk ge
drevenheid.
Een tweede aspect naast het ethi
KANS
Waar het hele verhaal eigenlijk
om draait is simpel: er is een relatief
grote vraag naar humanistisch vor
mingsonderwijs terwijl er te weinig
onderwijsgevenden zijn. Een unie
ke kans voor ouders die tijd over
hebben en die zich geroepen voe
len om zich voor dit doel in te zetten,
zodat m de naaste toekomst de les
sen (weer) normaal verzorgd kun
nen worden op onze openbare ba
sisscholen.
Bij de kerk van Oud-Leusden
heeft een klooster gestaan, een
monnikenklooster. Sommigen ne
men aan dat er nog een tweede
klooster is geweest; dat zou dan
een nonnenklooster geweest moe
ten zijn. Zware funderingen en
dichtgeworpen kelders, die ooit
zijn gevonden, moeten daarvan ge
tuigen. Hoe die kloosters er hebben
uitgezien en hoe ze waren, is moei
lijk meer na te gaan. Maar namen
als Kapel weg en Monnikenpad wij
zen wel in die richtmg. De Kapel-
weg, die in Amersfoort begint als
Appelweg, bestaat nog steeds en
het Monnikenpad bestaat nog
n gedeelte. Het heeft vroeger,
Linflvanaf Oud-Leusden, gelopen tot
Amersfoort.
De kloosters zouden in de Spaan-
i tijd zijn verwoest. Misschien is
lARD
bracl
3
P
i. te
a dit
leubt
kleil
nieir
Joste
lake
iwe t
Met
rradii
e La
loeit
die verwoesting ook wel op de re
kening te schrijven van Maarten
van Rossum, die in 1543 de omge
ving onveilig maakte en nogal wat
vermeld en geplunderd heeft. Vast
staat dat hij ook m Leusden flink
heeft huisgehouden. Volksverhalen
vertellen nog steeds dat er achter
het kerkhof, waar lang geleden ze
ven wegen bij elkaar kwamen, bij
lichte maan, de schimmen van bre
vierende monniken ronddwalen.
Ze zweven daar, met wapperende,
witte pijen, tussen de bomen.
Jarenlang groeide er, naast de to
ren, een heksenkring van padde
stoelen. Dat moest, vooral omdat het
op een kerkhof was, toch wel iets
betekenen. Enige nieuwsgierige en
dappere mannen zijn op die plaats
gaan graven en vonden een zeer
oud monnikengraf. Wat zou die
monnik wel op zijn geweten heb
ben gehad dat er, honderden jaren
na zijn dood, zijn graf op die manier
werd gemarkeerd. Wat het ook ge
weest moge zijn, gelukkig was hij
toen van zijn zonden bevrijd, want
de heksenkring is daarna (uiter
aard) nooit meer opgekomen.
Er doen ook hardnekkig verha
len de ronde dat er verschillende
onderaardse gangen geweest moe
ten zijn. Zo zou er een gang hebben
gelopen van het klooster naar de
kerk en ook een vluchtgang die er
gens, halverwege Amersfoort, op
het Monnikenpad boven de grond
kwam. Enig bewijs van die verha
len is nimmer gevonden. Het mon
nikenklooster is trouwens rond het
jaar 1000 verplaatst naar de Ho-
horst. Daar is meer van bekend,
doch daarover later.
LUIDKLOK
Over de luidklok in de toren gaan
de meest wilde verhalen. In de to
ren zou een gouden klok hebben
gehangen die, in onrustige tijden,
ergens is begraven. Veel avontu
riers hebben hun geluk in de omge
ving beproefd, maar de gouden
klok is nog nooit gevonden.
Meestal zit er achter een volks
verhaal wel een kern van waarheid.
Een feit is dat de toren plaats biedt
aan twee luidklokken en er maar
één aanwezig is. In een oud ge
schrift staat dat op de klok een ge
dichtje zou staan: „Ik moet de tijd,
nood en dood beduiden. Men
spoed zich derwaarts, als men mij
hoort luiden".
Herberg m Leusden omstreeks 1600 tekeningC. van Leeuwen).
Op de thans aanwezige klok staat
slechts het korte opschrift: „1672
Gerard Koster, Amsterdam me fe
cit". Onmogelijk is het dus niet dat
er een tweede, al dan met „gou
den", klok aanwezig is geweest.
Het is nog niet zo lang geleden dat
de traditie van het „overluiden" nog
bestond. Zodra het overlijden van
iemand uit de gemeente bekend
werd, dan werd de klok door vier
man geluid; één uur luiden met
tweemaal zeven minuten rust voor
een man en eén uur luiden met één
maal zeven minuten rust voor een
vrouw.
CENTRUM
Ongeveer vijfhonderd jaar is de
kerk van Leusden het centrum van
het kerkelijk, en m die tijd ook van
het burgerlijk leven, van de wijde
omgeving gebleven Het Flevo-
meer veranderde langzamerhand
in de Zuiderzee en daardoor kreeg
het water in de Gelderse Vallei wat
meer de gelegenheid om af te
vloeien. Ook werd hier en daar een
schuchter begin gemaakt met dijk-
aanleg. In het oosten en westen
van ons land ontstonden steden die
behoefte hadden voor de handel,
door wegen, met elkaar verbonden
te worden.
De Vallei, eerder een moeilijk te
nemen hindernis, werd op sommi
ge plaatsen meer begaanbaar en
ontstane wegen van oost naar west
en van noord naar zuid maakten
dankbaar gebruik van de door
waadbare plaats door de Eem. De
moerassige oevers werden voor
zien van een verharding door mid
del van boomstammen. Resten
hiervan zijn nog tevoorschijn geko
men bij de aanleg van de riolering
in de Langestraat m Amersfoort.
Op het hoger gelegen gedeelte,
thans de Hof, vestigden zich zaken-
heden die een graantje meepikten
van de reizigers en het handelsver
keer dat de Voorde passeerde. Zo
ontstond Amersfoort, de Voorde
door de Amer (Eem).
Hoewel daar al spoedig een ka
pel werd gesticht, de Heilige
Geestkapel (aan de Langestraat),
bleef Leusden het kerkelijk cen
trum. Abraham van Bemmel schrijft
daarover in zijn „Beschrijving van
de stad Amersfoort", uitgegeven in
1760:
dat het eerste kerkje, ge-
4-
r&t
;'A-w£-
V-
f. V T
,V' :-•••. I ,r i
l.£ü
HOTCL _CuO LtUiOC»1"
Hotel Oud Leusden" anno 1930 (tekening: C van Leeuwen).
staan hebbende aan de Langestraat
bij de Plaatze, nu Vismarkt. Theo-
dorus Verhoeven, in zijn Amers-
foortse aantekeningen, zegt ook dat
de Heilige Geestkapel, zoals ge
loofd wordt, daar gestaan heeft
vóór het opbouwen der stad. Dit te
zeggen is ook aannemelijk; omdat
men naar het stichten van St. Jons-
kerk en Lieve Vrouwecapelle ner
gens vindt aangetekend wanneer
of bij welke gelegenheid de voor
noemde kapel of kerkje gebouwd
zoude zijn, niettegenstaande na die
tijd de stichtingen beter geboekt
zijn geworden."
„Maar werd evenwel in de be
ginne in dit kerkje of kapel geen
kinderen gedoopt, geen doden be
graven of sacramenten vemcht,
waarschijnlijk door de pastoor van
Leusden, omdat de doden van
Amersfoort mede naar Leusden
vervoerd, en het ovenge van de
Godsdienst aldaar verricht moes
ten worden; want die van Amers
foort daar toe in het jaar 1132 nog
geen recht schijnen gehad te heb
ben; dewijl bisschop Andreas in het
voorzeide jaar zeker land genaamd
Hoevelaken als erfgoed wegge
schonken hebbende, geordoneerd
heeft, dat de personen die hetzelve
land zouden bewonen, voor een
tijdlang hun doop, hun Synode
(kerkdienst) en hun begrafenis zou
den hebben te Leusden, ter tijd toe
dat ze zelf een kerk hadden. Alle,
hetwelk bevoegelijker tot Amers
foort had kunnen geschieden, in
dien daar in die tijd een Parochie
kerk ware geweest. Doch die van
Amersfoort hadden naderhand een
andere of grotere kerk omtrent het
voornoemde plein, genaamd de
Hof gesticht, welke in het jaar 1248
door bisschop Otto is ingeweid," al
dus Van Bemmel.
HERBERG
Behalve dat er sinds cngeheuge-
lijke tijden, altijd m Leusden een
kerk is geweest, was er ook altijd
een herberg. Zowel als een rust
punt voor de ziel was een rustpunt
voor het lichaam ook noodzakelijk.
De mensen, die voor hun kerkelijke
plichten en met te vergeten ook
voor trouwen, dopen en begraven,
soms uren moesten lopen, waren
wel aan een hartversterking toe als
zij aankwamen.
Tijdens de duur van zijn bestaan
is de herberg vele malen her- en
verbouwd, steeds weer aangepast
naar de omstandigheden en eisen
van die tijd, wat uiteindelijk resul
teerde in „Hotel Oud-Leusden", zo
als we het nu nog kennen.
Ofschoon het nu met meer als zo
danig wordt gebruikt, is het ge
bouw dat diende voor stalling van
rijtuigen en paarden, nog steeds
aanwezig. Een paardehoofd tegen
de gevel geeft de bestemming aan.
In het midden van het gebouw is
gelegenheid voor het stallen van de
rijtuigen, langs de kanten bevinden
zich de paardestallen en boven zijn
de logeerkamertjes voor de koet
siers.
Noot: De luidklok werd in de laat
ste wereldoorlog door de Duitse
bezetters uit de toren gehaald en op
transport gesteld naar Duitsland,
om te worden omgesmolten tot oor
logsmateriaal. De klok is echter
nooit verder gekomen dan Gronin
gen en is daar, na de oorlog, terug
gevonden. Alleen de klepel ont
brak.
