„Ik ben een soort bruggenbouwer geweest
tussen de verschillende bevolkingsgroepen"
A. ter Maten neemt afscheid van bibliotheek
,De bibliotheek werd een
sociale ontmoetingsplaats"
„We zijn begonnen op de zolder
van een jeugdgebouw"
,,Ik vmd dat er na vijfendertig jaar
nu nieuwe mensen moeten komen'
Ik was ervan overtuigd, dat
we bij de tijd moesten blijven"
VERGROTEN?
te
lT
~r
)-
LEUSDER KRANT
LEUSDER KRANT
DONDERDAG 25 SEPTEMBER 1986
interview
:vti
njgj
I88l,
3nra
agk
aols iEUSDEN - „Als ik die vijfendertig jaar bibliotheek werk
:r o, yerzie, ben ik er zelf verbaasd over met hoeveel dingen
bel i; bezig ben geweest. Wat me bezielde? Het was voor mij
W een bijzondere aanvulling van een bezig zijn naast mijn
(erk. Door mijn handicap ben ik beperkt op het gebied
ran sporten en andere dingen. Het is voor mij de uitleving
ran een hobby geweest. De groei van de Leusdense bi-
iliotheken heeft het bovendien voor mij interessant ge-
iakt om vanuit het praktische werk in het beleidsvlak
[óór te gaan."
.d?
JZ. eu:
.Ban het woord is J.A. ter Maten,
lie, na vijfendertig jaar betrok-
en te zijn geweest bij het Leus-
- ens bibliotheekwerk, donder-
ig 9 oktober afscheid gaat ne-
nen. ,Het werk is mij constant
bjven boeien en dan denk ik
chteraf, als je zo'n periode
verziet, dat er hier veel posi-
fs tot stand is gekomen. Na-
iurlijk is dat niet aan één per-
oon te danken, maar aan de
oede samenwerking in de be-
iren èn met de talloze mede-
-erkers. Dat ik daar richting
an heb mogen geven is fijn ge
'eest."
'ijfendertig jaar betrokken-
eid bij het bibliotheekwerk,
en betrokkenheid die in ver-
j Ichillende fasen uiteenvalt. Het
v'i erste voorzitterschap be-
f leedde Ter Maten vanaf 1965,
>en er een stichting ontstond,
laar reeds vanaf 1951 was hij
lerkzaam in het bibliotheek-
rerk in Leusden-zuid, toen nog
lusbroek. Successievelijk
loeiden daar allerlei andere
flijwillige) functies bij de bi-
jLlliotheek uit voort.
Y| /at motiveert iemand om zo'n
T4 inge periode in het biblio-
U leekwerk bezig te zijn, hoe
iiakte hij er in verzeild, en hoe
'I Komt het, dat hij er zo lang is
Ét lijven hangen?
^•Van 1951 tot 1965 was de bi-
liotheek in Leusbroek een ini-
itief van een groep mensen
mnt hun belangstelling voor
et boek, om te zien wat men
it zo'n kleine bibliotheek
ir de gemeenschap in Leus-
>ek kon doen. Ik had des-
de leiding van de biblio
theekcommissie van het Chris
telijk Jongeren Verbond van
raaruit de bibliotheek eigen-
ik gestart is. Voor die biblio-
leek deed ik met vele ande
en alles wat wat er gedaan
toest worden. De aanschaf van
e boeken werd in hoofdzaak
oor mij gedaan. Dat had ook
Jijn belangstelling,
let werk is dus gestart in Zuid,
anuit een heel klein gegeven:
et voor het publiek toeganke-
in brengen. Haar bibliotheek
bestond uit zo'n 900 exempla
ren, waarvan uiteraard na de
oorlog wel het een en ander
verouderd was. Een heel pril
begin: drie stukken van biblio
theken, waarin drastisch gesa
neerd moest worden om te ko
men tot één opzet. In 1952 start
ten we met een eerste catalo
gus met 619 boeken. Daarmee
zaten we op de zolder van het
jeugdgebouw aan de Ooie-
vaarshorsterweg. De lezers be
taalden een dubbeltje per boek
per week, hetgeen in verhou
ding tot de abonnementsprijs
van nu een vrij hoge bijdrage
was. Met een beetje lezen in
een gezin betaalde men al vrij
gauw toch ten fors bedrag
EERSTE SUBSIDIE
De eerste subsidie kreeg de bi
bliotheek in december 1952
van Provinciale Staten van
Utrecht. In de jaren vijftig be
stond er een regeling, waar
mee de provincie het biblio
theekwerk ging steunen. De
provincie, op zijn beurt, pro
beerde daartoe van elke ge
meente een bijdrage te knjgen
in een fonds. De bibliotheken
werden vanuit de provincie ge
steund via de organisaties, die
het bibliotheekwerk beheer
den. In Leusden was dat de
Landelijke Stichting CJV Lec
tuurvoorziening te Amsterdam,
in Hamersveld en Achterveld
zal dat het Katholiek Lectuur
Centrum zijn geweest.
Ter Maten: „Je had allerlei
kleine groeperingen, die in die
jaren het bibliotheekwerk dre
ven, afgezien van de grote
plaatsen, waar een openbare
bibliotheek was. In vele plaat
sen gebeurde het werk vanuit
confessionele achtergrond,
vanuit parochie of vanuit het
Nut van het Algemeen. De pro
vincie maakte een pot, en ver
leende via de organisaties sub
sidie. Zo kregen wij in 1952
126,30. Dat was een mooi
De heer Ter Maten.
jk maken van een bibliotheek
fón dat CJV-werk, dat uit uit
leen aan leden daarvan be
tond In die beginjaren is daar
aan toegevoegd de resterende
ibliotheek, die toen nog on
der beheer was van mevrouw
oëll-de Beaufort. In feite was
er in 1905 in Leusden al een bi-
liotheek opgestart door de fa
milies De Beaufort, Royaards,
an Hardenbroek en Roëll. Tot
aan de oorlogsjaren deden zij
te: bibliotheekwerk in Leus-
den. In mijn jeugd, tijdens de
chooltijd in de jaren dertig,
ing ik altijd op de vnjdagmid-
l naar de bewaarschool op
Ooievaarshorsterweg' en
tear zaten twee dames met
•ruge hulpen achter de tafel en
teenden de boeken uit. In de
torlogsjaren was de school be
et en had mevrouw Roëll de
toeken naar Groot Schutter-
hoef gehaald. Daar had ze nog
Jel enkele klanten, die bij haar
•wamen lenen, maar ze werd te
tod en kwam begin vijftiger ja-
ten bij ons, toen wij het initiatief
temen om met die volwasse
ten-en jongerenbibliotheek
ten de CJV iets te gaan opzet
ten voor de bevolking in Leus-
en-zuid, met het verzoek om
tear boeken bij ons te mogen
startbedrag. Wat kostte toen
een boek? Dan moet je denken
aan prijzen van 2,75 tot 5,-!
Deze regeling zette zich in de
jaren daarna voort en de ge
meente Leusden bleef aan de
provincie zijn bijdragen geven.
Pas in 1961 ging de gemeente
Leusden rechtstreeks de bi
bliotheek in Zuid en de paro
chiebibliotheken in centrum en
Achterveld subsidiëren. Dat
begon met een subsidie van 25
procent van de totale op
brengst van het leesgeld Een
aardig voorbeeld: Voor 1961
had de gemeente ons 100,-
gegeven als voorschot, en bij
de eindafrekening in de exploi
tatie over 1961 bleek te totale
opbrengst van leesgelden
321,52 te zijn. 25 procent
daarvan was 80,38, en wij
hebben keurig netjes 19,62
aan de gemeente moeten te
rugstorten van het voorschot
^an 100,-!
BIBLIOTHEEK
COMMISSIE
Na de eerste aanloop werd het
werk verricht door een biblio
theekcommissie bestaante uit
een groot aantal jonge mensen.
aan wie Ter Maten leiding gaf.
Voor hem kristalliseerde zich
toen al de opvatting, dat dit
werk alleen maar te realiseren
was door een groep mensen,
die zich daar vrijwillig voor
wilde inzetten. Zoals het toen
was, is het nu nog: het biblio
theekwerk in Leusden zou zon
der vrijwilligers ook nu niet
kunnen bestaan. Grote bewon
dering heeft Ter Maten voor al
deze vrijwilligers. De biblio
theek is in de loop der tijd
mede daardoor een sociale
functie gaan vervullen de vrij
willigers hadden en hebben
werkzaamheden, waar contac
ten uit voortvloei(d)en en door
de wisselwerking werd de bi
bliotheek een sociale ontmoe
tingsplaats.
Ter Maten: ,,In de jaren '50 tot
'60 hing de bibliotheekcommis
sie een beetje in de lucht, af
hankelijk van de goedwillende
medewerking van de besturen
van het CJV, die in feite nog ei
genaren waren van de biblio
theek. Daarom ben ik in 1957 al
begonnen om een stichting te
creëren, hetgeen tenslotte in
1965 tot stand kwam. Door deze
stichting kreeg het bestuur zelf
standigheid en kon, los van
achter zittende invloeden, gaan
opereren, hetgeen een duide
lijke verbreding voor Leusden-
Zuid betekende. Ik heb het
toen voor elkaar gekregen, dat
er een bestuur kwam van uit
eenlopende confessie met ze
ven mensen, en dat was voor
die tijd, afgezien van de verbre
ding, ook een vorm van brug
genbouw In die jaren zaten
daar al Hervormden, Gerefor
meerden, een Doopsgezinde
en vertegenwoordigers van het
Christelijk en openbare onder
wijs in. Wij begonnen naast de
avonden ook met middaguitle
ningen. Verscheidene lezeres
sen voelden zich tot het werk
aangetrokken en gingen mee
helpen bij de uitlening. Daarbij
werd absoluut niet gekeken uit
welke hoek je kwam, daar
werd de verbreding meteen
verder doorgezet Mijn werk
van alles doen in die eerste vijf
tien jaar werd daarna door
meerdere bestuursleden over
genomen.
Ik heb met dat ook zelf uitlenen
natuurlijk een ontzettend
goede leerschool gehad. Ik
ben van mening dat je, als je
inspraak in een bestuur wilt
hebben, ook een goed inzicht
moet hebben in hetgeen
waarom het gaat. Inspraak zon
der inzicht leidt tot uitspraken
zonder uitzicht, wat maar al te
vaak is gebleken. Vele van de
medewerkers hebben een
zelfde opleiding in de praktijk
ondergaan en konden daar
door ook mee gaan praten over
de aanschaf van boeken in de
tijd toen dat nog niet door bi-
bliothecaresses geregeld
werd."
DE BOEKENMOLEN
„Kort daarop werd in zuid de
naam 'De Boekenmolen' inge
voerd, ook al weer om aan te
geven dat, al was je een stich
ting van Protestantse signatuur,
je niet een eenzijdig naar de
Protestantse hoek gerichte in
stelling was. Mijn streven is er
altijd op 'gericht geweest om
voor de bevolking in al zijn ge
ledingen boeken beschikbaar
te hebben en dat is redelijk
goed gelukt. Van de nieuwe in
woners die dachten: 'Ik ga
maar eens kijken op die Ooie
vaarshorsterweg: het zal wel
niks zijn, het zal wel barstensvol
staan met streekromans', waren
er velen, die verrast waren wat
ze er allemaal vonden. Zo
kwam de groei er behoorlijk
in."
Het aantal beschikbare boeken
steeg gestaag. Was men in 1952
begonnen met zo'n goeie 600
exemplaren, in 1958 beschikte
men over 1200 boeken, mede
door schenkingen. Het aantal
uitleningen steeg in dat jaar tot
3280, terwijl het leesgeld
211,69 bedroeg, met dubbel
tjes per boek per week bijeen
gebracht. Nog even een paar
cijfers: het aantal uitleningen
liep van 1953 tot 1976 op van
1850 tot 26.000, terwijl de ont
vangsten stegen van 135,- tot
4 300 - per jaar H^t subsidie-
beeld laat zien, dat er van 1952
tot en met 1969 van provincie
en gemeente samen 4 .761,-is
binnengekomen, van 1970 tot
1975 is de subsidie al 8.349,-,
terwijl deze van 1976 tot en met
1986 maar liefst f 3.662 423,-
bedraagt voor alle Leusdense
bibliotheken tezamen.
In 1978 nam het bestuur van de
stichting Leusden-zuid de be
slissing om op te gaan in het be
stuur van de Openbare Biblio
theek Leusden. Landelijk was
er een ontwikkeling opgestart
om te komen tot één overkoe
pelende bibliotheekorganisa
tie, en van 1965 tot 1972 waren
de organisaties van de open
bare bibliotheken en het Katho
liek Lectuur Centrum, de Stich
ting C.J.V. lectuurvoorziening,
het Christelijk Lectuur Cen
trum, het Nut voor het Alge
meen en vele andere groepe
ringen met elkaar daarover in
onderhandeling. In 1972 werd
het Nederlands Bibliotheek en
Lectuur Centrum in Den Haag
opgericht. Inmiddels was Ter
Maten bestuurslid geworden
van de CJV Lectuurvoorziening
in Amsterdam en zo had hij
zicht op het landelijk gebeu
ren.
de subsidie kon De Boekenmo
len tenslotte na jarenlange om
zwervingen en gesol om loka-
ties in het scholencomplex in
zuid worden ondergebracht.
Achterveld zal over enige tjd
hopelijk ook in een paar
schoollokalen gevestigd wor
den. Waar ik mee bezig ben
geweest vanaf 1976? Op 9 okto
ber 1976 werd de openbare bi
bliotheek in Leusden geopend
en vanaf die tijd hebben wij
subsidie ontvangen krachtens
de wet op de openbare biblio
theken. Vanaf 1976 tot 1986
praat je over een gemeente
subsidie van ruim drieëneen
half miljoen gulden! Daar zit
dan nog niet in het deel dat
rechtstreeks door het Rijk
wordt gesubsidieerd aan per
soneelskosten, óók nog een an
derhalf a twee miljoen!
Wij hebben toen een beleid
opgezet op grond van bevol
kingsaantallen en prognoses
voor de toekomst. Toen de
openbare bibliotheek in 1976
voorzitterschap van de Stich
ting Openbare Bibliotheek in
zijn geheel op me te nemen.
Dat deed ik van 1979 tot en met
1984. Toen ben ik begonnen
met aan te kondigen, dat ik
wilde terugtreden en de heer
Groenman, die inmiddels in de
VUT was gegaan, heeft mijn
plaats in de Stichting Openbare
Bibliotheek in 1985 weer over
genomen."
Ter Maten acht. terug kijkend
op die vijfendertigjarige be
trokkenheid bij het biblio
theekwerk, zijn functioneren
als 'bruggenbouwer' misschien
wel het belangrijkste facet van
zijn bezig zijn: het ernaar zoe
ken om de verschillen in de
vele bevolkingsgroepen van
Leusden te overbruggen en
iets tot stand te brengen voor
de totale bevolking van Leus
den.
„Het ziet er naar uit, en dat
moet ik nog wel even kwijt, dat
wij in Leusden-centrum over
enkele jaren toch naar een
BIJ DE TIJD BLIJVEN
Ter Maten: „Ik was ervan over
tuigd, dat we in Leusden ook
bij de tijd moesten blijven. Ook
in Leusden zouden wij elkaar
moeten vinden om het biblio
theekwerk ook voor de toe
komst gestalte te kunnen ge
ven. In 1975 werd de wet op de
openbare bibliotheken aange
nomen en toen zou de ge
meente zonder meer een initia
tief uit de bevolking tot het ves
tigen van een openbare biblio
theek hebben kunnen honore
ren. In zuid zijn wij in 1973 om
de tafel gaan zitten met de pa
rochiebibliotheken uit Hamers
veld en Achterveld om over
een vorm van federatieve sa
menwerking te spreken. Het
waren moeizame besprekin
gen: met name Achterveld was
heel erg bevreesd voor zijn ei
gen zelfstandigheid. Terecht.
Achterveld heeft een heel ei
gen dorpsgemeenschap en ligt
ver verwijderd van Leusden-
centrum.
Na veel bemiddeling ook van
de Provinciale Bibliotheek
Centrale en invloed van zijn di-
rekteur de heer Kemme ont
stond tenslotte toch de samen
voeging in federatief verband.
Voor Leusden-centrum was
pastoor Ritselaar adviseur. Ik
herinner me nog levendig dat
pastoor Ritselaar in onze verga
deringen zei: „Als er een fede
ratie komt, moet er geen Katho
liek voorzitter worden van dat
bestuur, anders lijkt het weer of
het alleen een Katholieke zaak
is." Die man zag dus duidelijk
het bredere, dat er in Leusden
gmg komen. Begin 1974 schoof
hij mij als voorzitter van het
voorlopig bestuur van die fede
ratieve stichting naar voren.
Samen met Kemme hebben wij
de zaak opgezet en in oktober
1975 werd de stichtingsakte ge
passeerd. Van 27 oktober 1975
tot nu ben ik voorzitter van de
federatieve stichting Biblio
theekvoorziening Leusden. Het
was een goede zaak, dat de fe
deratie er kwam, en dat daar
door bereikt is, dat in alle dne
de kernen een bibliotheekves-
tiging is gebleven. Als het niet
gelukt was, ben ik er heilig van
overtuigd, dat er één grote
openbare bibliotheek in Leus
den-centrum gekomen was.
maar dat de gemeente gezegd
had: zuid en Achterveld, jullie
willen verder niet mee. dan val
len jullie buiten de boot ten
aanzien van de subsidie en de
mensen moeten dan maar naar
centrum komen.
HET HEEFT GOED
GEWERKT
Nu we zo veel jaren verder zijn,
kunnen we zeggen: dat heeft
goed gewerkt. Er is een prima
subsidieregeling tot stand ge
komen, waarin zowel Achter
veld als zuid ook financieel zo
danig méé zijn gaan draaien m
het geheel vanaf 1976, dat er
een mooie bibliotheekvoorzie
ning is verwezenlijkt. Dankzij
begon, beschikten we over
20.000 banden. Voor het werk
gebied Leusden-centrum is de
norm 44.000 banden. Wij stel
den toen voor tien jaar een plan
op om te komen tot het norm-
bezit voor de aantallen, die
toen voor centrum, zuid en
Achterveld waren vastgesteld.
Dat is redelijk gelukt, zij het dat
wij in de beginjaren '80 werden
geconfronteerd met de grote
bezuinigingen, zodat we de
streefdatum naar 1990 hebben
moeten vooruitschuiven. Dit
was één van de door ons ge
stalte gegeven bezumigings-
vormen.
In al die jaren zijn wij uitgeko
men met de begrotingen zoals
we die bij de gemeente heb
ben ingediend. Wij hebben
zelfs een aantal jaren gehad,
waarin wij batig overschotten
hadden, dat wil zeggen dat er
geld terugvloeide naar de ge
meente, hetgeen tot oorzaak
had dat de bevolkingsgroei
zich sterker doorzette dan in de
prognoses. Toen in 1982 een
ronde kwam van bezuiniging
van 10% op vrijwel alle grote
onderdelen van de subsidië
ring hadden wij ter plekke in
de Raadsvergadering een voor
stel liggen, waarin wij zelf aan
gaven door welke maatregelen
wij op een reële manier ons
werk in stand konden houden
en toch konden bijdragen aan
de bezuiniging. Als ik de
Raadsstukken zo eens doorlees
moet ik zeggen, dat er door alle
partijen in Leusden heel vaak
met lovende woorden over het
bibliotheekwerk is gesproken.
Als er kritisch werd gesproken
was het meer naar de zijde van
de gemeente toe! Ik kan niet
anders zeggen dan dat wij als
bibliotheek altijd zeer con
structief met de gemeente in
gesprek zijn geweest. Men
heeft in het algemeen de bi
bliotheken toch wel als een pri
maire voorziening in de ge
meente willen zien."
VASTE KRACHTEN VAN
START
In 1976 gingen de vaste krach
ten in de bibliotheken van start
en vanaf dat moment trok Ter
Maten zich in zuid terug uit het
geheel van praktische zaken,
waarmee hij voordien bezig
was geweest Vanaf 1976
volgde hij de zaken alleen be
leidsmatig. In centrum had o a
Cylia Blom de praktische kant
zo'n 25 jaar uitgevoerd en in
Achterveld, was dat o.m. de
heer Berg. Cylia Blom kon zich
niet vinden in alleen maar dat
bestuurlijke gegeven en haakte
af.
„Ik heb het bestuurlijk beleids
matige ervaren als iets heel po
sitiefs. De Federatie heb ik nu
elf jaar als voorzitter mogen
dienen. Per 1 januan 1979 werd
het bestuur in zuid opgeheven
en gmg op in het bestuur in
Leusden-centrum, waar de
heer Groenman voorzitter van
was De heer Groenman trad
vanwege zijn vele werk terug
als voorzitter en vroeg mij het
meuwbouw moeten koersen.
De boerderij Nieuw Langen-
beek is al lang veel en veel te
klein, en uitbreiding van dat
pand is niet meer mogelijk
door de vestiging van winkels
achter het pand.
Ter afsluiting zou ik willen zeg
gen: Vandaag voert onze bi
bliotheek op de Culturade een
aktie voor Tarrafal, een plaatsje
op één van de Kaap Verdische
eilanden en dan met name voor
een stukje bibliotheekwerk
daar, waarvoor een verzoek via
de gemeente in Leusden te
recht gekomen is. Ik heb een
schets gegeven van hoe wij 35
jaar terug hier heel voorzichtig
begonnen en hoe iets uit kan
groeien. Je kunt natuurlijk geen
vergelijk trekken naar een ei
land als Tarrafal. maar ik vind
het fijn om iets te gaan opzetten
voor een ander, die in een veel
moeilijker en mindere situatie
verkeert. Niet dat wij dat ruim
uit eigen middelen kunnen
doen, maar het trof me als zéér
positief."
„Waarom ik er uit stap? Ik
werk nog volledig tot volgend
jaar. Er komen nieuwe ontwik
kelingen ook op het gebied
van de wet openbare bibliothe
ken. Hoe gaat die straks inge
kaderd worden? Er komt een
decentralisatie naar gemeen
ten toe wat betreft subsidiege-
ving: hoe gaat de gemeente
daar straks mee om? Kortom,
er zijn nieuwe ontwikke
lingen, waarvan ik zeg: ik heb
er nu zo veel jaren leiding aan
gegeven, dat er nu nieuwe
mensen moeten komen, die
deze nieuwe facetten naar het
jaar 2000 toe willen oppakken.
Dit werk moet verder gebracht
worden en daar moeten andere
mensen zich nu eens mee be
zig houden. Het heeft drie jaar
geduurd, voordat het een feit
gaat worden, maar op 9 okto
ber neem ik definitief af
scheid."
VERKLEINEN?
Op A3- of A4-formaat?
Het kan allemaal bij de
Een snelle fotokopieer-
service tegen redelijke
prijzen.
Asschatterweg 19
(Bij de Biezenkamp)
Kantoor geopend van
maandag tot en met vrijdag
van 9 uur tot 12 uur.
van 14 uur tot 17 uur.
