Fascinerend maar nog onbekend
museum binnen Leusdens grenzen
leusflei" Ie
Museum Don Bosco in oprichting:
plaatselijk nieuws
LEUSDEN - Sinds enige tijd is er binnen de grenzen van
Leusden een uniek museum gehuisvest binnen de poorten
van Huize Don Bosco, het provincialaat van de Neder
landse Salesiaanse Familie. Voor velen van u beter bekend
als de technische school Don Bosco, gelegen aan de Dode-
weg 6 alhier.
De stuwende drijfveer achter dit museum is de voorma
lige directeur van de Amersfoortse LTS Niek Savio. Zijn
naam is Jan Rijven, Salesiaans broeder. Enige tijd geleden,
tijdens het bezoek van de Roomse generaal Don Egidio
Vigano van de Salesiaanse Orde, kon een select publiek
kennis nemen van dit museum-in-oprichting, dat zijn poor
ten open stelt voor een ieder die daarin geïnteresseerd is.
Het maken van een afspraak verdient beslist de voor
keur. Desgewenst kan men dan een rondleiding meema
ken van broeder Jan Rijven, een Salesiaan die veel over
het leven en de aarde, kortom Gods schepping heeft nage
dacht en die het grootste gedeelte van het museum zelf
verwerkelijkt heeft.
Onze medewerker Jaap Riewald was de gast van Jan
Rijven. Zijn impressies worden hieronder weergegeven.
Door
Jaap Riewald
Bij de binnenkomst wordt de be-
eker van het museum gecon-
inteerd met de woorden „The-
itische tentoonstelling over Be-
ijding". Schematisch vindt hij
a; lergegeven het onderscheid tus-
f\in enerzijds politieke bevrijding
n armoede, onrecht, discnmma-
onvrede, uitbuiting en vervol-
ig naar solidariteit, recht voor
lereen, broederschap, vrede en
mocratie.
iderzijds wordt het begin
lystieke bevrijding" uitgebeeld:
kans op geluk voor allen; een
van vervreemding, ontworte-
angst, afgunst, vooroordeel,
oisme en haat, naar herstel, c.q.
rdieping van de relatie met God,
ontwikkeling van een eigen
h rnteit. bevestiging en de kans om
rsoonlijk uit te groeien
WERKEN
Volgens pater H. Lieberom die
voorzitter van de museumcom-
„Vrijheid is een uitstekend on
derwerp: het idee boeit de mensen
van deze tijd enorm: je kunt kijken
naar kinderen, naar grote mensen.
Aan de andere kant had ik ook nog
het verhaal van oud-medebroeders
die „weg" gingen: die zeiden nog
wel eens tegen mij: „Dat was een
hele bevrijding voor mij." Maar dat
was voor mij een sein, dat er ergens
iets goed fout zit. Want als je uit een
klooster weggaat, een klooster dat
het christendom eigenlijk tot in de
kern toe moet beleven, dan zou het
eigenlijk geen bevrijding moeten
zijn."
VRIJE KEUZE
„Een veel gestelde vraag is na
tuurlijk: Is die vrijheid dan zo be
langrijk? Zeker, want daar daait al
les om: zonder vrijheid kun je niet
liefhebben: je kunt iemand bijvoor
beeld niet dwingen om lief te heb
ben; je kunt niet geloven zonder
vnjheid: gedwongen geloof gaat
ook al met; je kunt met dankbaar
zijn."
„Wat is nu vnjheid? Eenvoudig
gezien, zou je kunnen zeggen: je
kunt kiezen. De vnje keuze is ele
mentair belangnjk in het schep
pingsverhaal. Maria is de nieuwe
kristal, het ontstaan van materie
sie functioneert, verdient het
beveling om rustig eens een
uur alles op je in te laten
ken, zondat dat je „uitleg"
jt. Daarna is een rondleiding
i zinvoller. Dat advies heb ik
evolgd.
emge tijd verscheen broeder
zoals ik hem verder zal noe-
l Broeder Jan blijkt al gauw een
i te zijn, die zeer veel heeft na-
acht over de zm van de schep
en over het funcioneren van
nens daarin.
miJDING
Eva, omdat zij wel voor God koos.
Er zijn in de bevrijding twee anti
krachten: politiek en innerlijk.
Vaak zijn die door elkaar heen ge
strengeld: kapitalisme enerzijds,
hebzucht aan de andere kant;
Zuid-Afrika en angst; die twee
krachten horen bij elkaar. Voor mij
is vnjheid Gods wil. De allereerste
keus, die mensen maken is ook: is
er wel een God? Ook dat is weer
een keuze. Sommigen maken de
keuze niet, maar ze worden er wel
voor gesteld. Door middel van het
evolutieverhaal geef ik weer hoe
de schepping is. Heel eenvoudig is
het hier gesymboliseerd."
Een stenen bijl uit Nieuw Cumea.
is. Daar blijkt het wonder uit van
een knstal. Zo kun je natuurlijk ook
praten over het wonder van een
plant, een dier.
DE MENS
„En dan krijg je het genie van de
mens, die zo enorm overtuigd is
van zijn eigen grootheid: een
enorme vooruitgang is geboekt op
de weg van het stenen beiteltje
naar de raket. Deze stenen bijl is
van mensen uit Nieuw-Guinea. En
dan krijg je duizenden jaren later
onze molen. En weer veel later de
maanraket. Meestal doe ik er hele
verhalen bij; en de mensen vinden
dat geweldig, want ze hebben na
tuurlijk helemaal niet in de gaten,
dat die enorm hoge raket nodig is
om de zwaartekracht van de aarde
te overwinnen, terwijl dit heel
kleine raketje hierboven nodig is
om de zwaartekracht van de maan
te overwinnen."
WETENSCHAPPELIJK
We bevmden ons m een andere
afdeling van het museum: „Het
zelfde verhaal van de evolutie
wordt dan hier wetenschappelijk
verteld. De mensen hebben vaak
geen gevoel van de enorme tijd
gedurende welke zich de evolutie
zich heeft afgespeeld en zich nog
altijd aan het afspelen is. Dit zuiltje
bijvoorbeeld is precies zeventig
centimeter lang: dan is een centi
meter tienduizend jaar; Christus is
dan twee millimeter hoog; Jericho
is de oudste stad, achtduizend jaar
geleden: een centimeter! Chnstus
en Jericho: twee zekere gegevens:
eigenlijk alles wat we zeker weten.
De rest is afleidbaar We hebben
het geheel getrapt opgesteld, als
we dat met gedaan zouden hebben,
dan zouden we met een lengte van
twaalf kilometer moeten werken.
Om een kleine indruk te geven, de
brontosaurussen bijvoorbeeld
hebben meer dan honderd miljoen
jaar op de aarde geleefd."
FILOSOFEREN
„In dit stukje van de tentoonstel
ling is de schoonheid van de natuur
weergegeven: kristallen, een aqua
rium, een nabootsing van de plan
tenwereld. De wetmatigheid, de
orde, heel de menselijke drang met
al zijn duizenden vragen en alle
geweldige dingen die wij ontdek
ken in het ontstaan van de aarde:
dat is een zeer uitgebreid terrein."
„We ontdekken aleen maar hoe
het was, hoe het gebeurd kan zijn.
En dan hebben we nog vragen ge
noeg: „Hoe komt het, wie heeft die
drang tot ontdekken in ons gelegd;
waarom word ik bijvoorbeeld maar
twee meter lang en geen tien meter
bijvoorbeeld; hoe zit het met de
menselijke groei, wat is magne
tisme en elektriciteit?"
„We zijn nauwelijks in staat om
daar een antwoord op te geven,
waarom zet ijzer uit, als het warmer
wordt? En dan praat ik nog niet
over wat er leeft in onszelf aan het
aanvaarden van schoonheid, van
goedheid dat zijn weer totaal an
dere elementen. Je kunt zeggen:
het is allemaal toeval, maar dan zeg
ik toch met wijsheid: het is nog
grotere onzin om dat toeval te noe
men dan de „onzin" dat er geen
God is."
MARIA
„Veel mensen zeggen steeds
weer opnieuw „ja" tegen allerlei
dingen. Dat heeft tot gevolg dat je
niet alleen staat. Over vnjheid ge
sproken: God stelt Maria voor de
keus: ze krijgt de vnjheid om ja of
nee te zeggen. Dat is toch gewel
dig? Dit is iets, dat te maken heeft
met de wortels van ons leven: de
eerste wortel is de schepping, de
tweede die van de traditie. En het
geweldige van de geschiedenis is
natuurlijk het verbond dat wij heb
ben met God. Als er een dmg vast
staat, dan is het dat verbond. En dat
geldt voor iedereen. Gods volk on
derweg: God heeft blijkbaar dus
mensen nodig. Hier uitgebeeld is
énerzijds Gods trouw, anderzijds
de ontrouw van de mensen. Na
tuurlijk een aantal hoogtepunten.
Broeder Jan onderbreekt zijn
uitleg en vraagt mij, of het mis
schien te lang duurt. Ik vertel hem
dat dat geenszins het geval is,
waarop hij zijn enthousiaste verhaal
weer vervolgt.
BIJBEL
„Abraham is natuurlijk een ge
weldige figuur: hij geeft mij eigen
lijk de eerste aanleiding tot verdie
ping. Hij gaat van de stad Ur de
woestijn in. Een stad houdt traditio
neel veiligheid in. In de weotijn
daarenteen is contact met de na
tuur. Stilte is rust: dat is horen, dat is
luisteren, dat is je eigen ziel. Daar
kom je je zelf tegen. Ik denk dat dat
één van de eerste boodschappen is
van Abraham."
„Bovendien heeft Abraham ons
een identiteit gegeven, een thuis.
En als Abraham Izaak boven op die
berg moet afslachten, dan belooft
God in Zijn trouw: Ik zal je nakome
lingen maken zo talnjk als de zand
korrels van het strand. En daarmee
zijn wij niet meer zo gewoon men
sen, maar Gods volk onderweg."
GEBODEN
We lopen verder en staan stil bij
Mozes. Ten tijde van Mozes, zo
vertelt broeder Jan, was er duide
lijk sprake van een politieke bevrij
ding
„De uitdrukking bevrijdings
theologie is tegenwoordig ook
weer erg actueel. Politieke bevrij
ding is een typisch symbool. Maar
een tweede belangnjk gegeven is,
dat Mozes ons de tien geboden gaf.
Bij ons heeft dat een slechte bij
smaak gekregen, want „geboden"
mogen niet meer. Eigenlijk moet je
misschien ook wel van leefregels
praten. Onze Christus drukt de tien
geboden anders uit: „God liefheb
ben en de naaste"
PSYCHOLOOG
„De profeten hebben ons per
spectief gegeven. Een bekende
pastoraal-pscholoog gaf eens de
volgende definitie: een gezond
mens is iemand, die identiteit heeft,
die normen en waarden kent, die
een geweten heeft en die perspec
tief en zin aan het leven geeft. Dati s
puur menselijk-humanistisch ge
dacht. De tegenpool is hier uitge
beeld in het afwijzen van de broe
derschap: Kam en Abel, Babel als
symbool van de vervreemding;
veelgodendom: het gouden kalf
(geld, dat mag in deze tijd, grapt
broeder Jan). God was echter zo
gek met ons, dat Hij Zijn eigen Zoon
stuurde, die mens moest worden.
Hij moest immers dezelfde weg
gaan: anders was er geen sprake
van vnjheid. Als God zelf had inge
grepen, waren wij niet vnj ge
weest; er was dan geen daad van
liefde geweest. Jezus geeft ons
twee modellen: dat van bevrijding
en dat van verzoening Dat zijn de
wortels, onze traditie en de schep
ping. Van daaruit ga ik verder."
VERANDERING
„Je moet daarbij twee dmgen be
denken.' de tijden veranderen en
wij veranderen met hen mee De
verandering van de tijden heb ik
hier aangegeven met een aantal
scheepsmodellen, allemaal histori
sche bootjes. Een Griekse boot. 400
voor Chrisms, een oorlogsschip dat
dor slaven voortbewogen werd; de
Santa Maria van Columbus, iemand
die het begrip sponsors al kende,
een koopvaardijschip uit de ze
ventiende eeuw, dan de glorie van
Nederland in de gouden eeuw, het
Statenjacht, het officiële schip van
de Staten van Holland; het eerste
schip dat onder stoom de haven
kon uitvaren; aan dit schip kun je
fraai zien, wat eigenlijk een „brug"
van een boot is; het probleem met
die allereerste stoommachmes was
het zéér lage rendement: zo'n 4
procent. Vaak moesten dan onder
weg hutten worden afgebroken om
toch maar de eindbestemming te
DE TIJOEN veranderen
en wij verande
DONDERDAG 27 NOVEMBER 1986
kunnen halen. De See-Adler uit de
negentiende eeuw en de wat mo
derner de Smit-Rotterdam uit 1975
zijn dan de laatste twee modellen."
DON BOSCO
Een belangrijk thema wordt in
dit deel van het museum verduide
lijkt: Hoe heeft Don Bosco zijn rol m
zijn tijd gespeeld' Fotomateriaal is
te zien van bijvoorbeeld de sacristie
van de kerk, waar hij definitief
heeft gekozen voor de jeugd. Na
vele omzwervingen met „zijn" jon
gens krijgt hij een klein gebouwtje.
Pikante bijkomstigheid: de huis
vesting is naast een bordeel.
„Don Bosco heeft „bouwkwali-
teiten": diverse bouwwerken heeft
hij tot stand gebracht. Daarnaast
heeft hij erg veel moeten bedelen
om het benodigde geld voor het
doel bij elkaar te knjgen.Hij stichtte
ook de Congregatie van de Salesia-
nen. Interessant met name vindt
Broeder Jan ook het politieke as
pect van die tijd, gekenmerkt door
vele aanslagen en oorlogshande
lingen. De slag bij Waterloo in 1815
is wel een héél bekende. Gevolg
van de Napoleontische tijd is onder
andere dat er overal revoluties uit
braken die te maken hadden met
het begnp „eenheid". Italië be
stond destijds uit vele kleine
staatjes. Deze tijd werd het revolu-
tietijdwerp bij uitstek."
„De sociale kant is eveneens ui
termate interessant, hoewel hier
met uitgebeeld: de overeenkomst
met wat nu in de derde wereld aan
de hand is, is groot te noemen.
Tachtig procent van de bevolking
was m die tijd agrarisch: een mis-
oost betekende derhalve hongers
nood met epidemieen als gevolg.
Minstens dne hongersnoden zijn er
geweest in de orde van grootte van
de huidige hongersnood in de Sa-
hel-landen. De bevolking werd
meermalen zeer uitgedund."
INDUSTRIE
„Een vroege stethoscoop, een
stoomtrein, de telegraaf en meer
staan voor de opkomst van de in
dustrie. Gevolg van de industriali
sering was ontvolking van het plat
teland, een trek van velen naar de
steden. Een randverschijnsel was
de problematiek die daardoor ont
stond bij vele jongeren. Een sfeer,
te vergelijken met de hedendaagse
grote-stads-problematiek. Daar
juist is Don Bosco op ingespron
gen."
„Door de opkomst van het pro
letariaat blijft de zorg van Don
Bosco noodzakelijkerwijze door
gaan. Hij bezocht de kinderen op
de fabrieken. Rond 1855 begon hij
met de oprichting van technische
scholen. Vaak hadden allerlei kin
deren geen onderdak. Vandaar dat
de internaten zo belangrijk ge
weest zijn bij de Salesianen."
„De kerk komt natuurlijk even
eens ter sprake. Het interessantst
hierbij is het thema „vrijheid".
Rousseau, Voltaire en de opkomst
van de vrijmetselarij hebben
enorm veel mvloed op het kerke
lijk leven gehad. De Vrijmetse
laarsbeweging was zéér fel gekant
tegen het instituut kerk Veel ruzies
tussen Don Bosco en de Vrijmetse
laars waren dan ook onvermijde
lijk. De opkomst van het libera
lisme zorgde voor de filosofie: „Ik
voor mezelf en God voor ons al
len"."
DOGMA'S
„In deze tijd is ook een tweetal
dogma's tot stand gekomen: dat
van de Onbevlekte Ontvangenis
van Maria en dat van de onfeilbaar
heid van de Paus."
VERBOD
„Congregaties (religieuze orden
van paters, broeders of zusters)
werden door veranderende poli
tieke inzichten op een bepaald mo
ment verboden. Bekend was na
tuurlijk bij de politieke leiders van
Italië, dat Don Bosco goed werk
deed door de jongeren in die tijd
van de straat te houden. Cavour
(een Italiaans staatsman die ge
leefd heeft van 1810 tot 1861 en die
zich onder andere tot 1839 heeft
bezig gehouden met de oprichtmg
van kindertehuizen en scholen
voor het volk) heeft m samenwer
king met Don Bosco een zeer ge
durfde ontsnappingsmogelijkheid
gecreéerd: de Salesianen konden
hun werk blijven voortzetten, mits
ze als wereldheren gekleed gin
gen. Tot op de dag van vandaag is
dag nog steeds zo."
Behalve de uitbeelding door fo
to's - sommige daarvan zijn zéér de
moeite van het bekijken waard, het
zijn de eerste voorbeelden van fo
tografie - en oude geschriften is in
het museum ook een prachtige ma
quette te zien van de hand van
broeder Jan. De maquette geeft
een prachtig inzicht m de levens
loop van deze heilige.
SELECTIECRITERIUM
Broeder Jan vervolgt zijn rondlei
ding: „Don Bosco had een zeer
apart selectiecriterium om jongens
op te nemen in zijn tehuizen: vijftien
procent mag slecht zijn; natuurlijk
zeer aanvechtbaar, maar voor hem
was het een gegeven. De rest
moest normaal of goed zijn. Iets is
er natuurlijk wel van te begrijpen:
als je een grotere groep „slechten"
hebt, dan gaat die groep domine
ren. De geestelijke omgeving werd
gekenmerkt door de begrippen
vertrouwen, vrolijkheid en vnjheid.
Een typisch voorbeeld van die vnj
heid was bijvoorbeeld het ter
communie gaan: dat mocht niet in
njen gaan. Kinderen moesten de
vrijheid hebben om eventueel niet
te communiceren. Op andere inter
naten was dat niet zo.
„Don Bosco stelde heel nadruk
kelijk, dat je kinderen moest laten
voelen, dat je van ze hield. Toen hij
bijvoorbeeld op 8 december 1840
de mis wilde lezen, toen stond er
een jongetje m de sacristie. Don
Bosco vroeg hem of hij kon helpen
met misdienen. Dat kon dat jon
getje met volgens eigen zeggen.
De koster jaagde hem weg. Don
Bosco haalde hem weer terug. Hij
begon met het jongetje te praten.
Hij vroeg of hij wel kon lezen, maar
ook dat bleek het jongetje niet te
kunnen; schrijven nog veel minder
en rekenen ook niet. Het begon nu
toch wat moeilijker te worden voor
Don Bosco. Zingen bleek hij al
evenmin te kunnen. Maar fluiten
kon hij wél. Op de voet van het
altaar begonnen ze samen te flui
ten. Uit dat verhaal mag duidelijk
worden wat Don Bosco bedoelde
met zijn stelling kmderen te laten
voelen dat je van ze hield.
„Bij ons is surveilleren een vies
woord. Wij speelden met de kmde
ren mee. Toch moest je natuurlijk
wel de zaak in de gaten houden. Je
at met hen mee; je was bij hen; op
de slaapzaal sliepen we bij die km
deren. Tegenwoordig is dat met
meer zo: de internaten zijn langza
merhand het éne na het andere
verdwenen."
„Het negatieve van deze tijd
wordt voorgesteld door de vervui
ling van het milieu, het slechte om
gaan met de schepping: roofbouw
plegen op de natuur; eveneens de
schrille tegenstelling tussen njk en
arm wordt duidelijk gemaakt: m
1984 bijvoorbeeld waren er 450
miljoen armen op de wereld, men
sen die balanceren op de rand van
leven en dood. In 1990 zijn dat er
850 miljoen. Een mens uit het rijke
westen verbruikt en vervuilt even
veel als veertig mensen m de derde
wereld. Er valt maar een les uit te
leren: de rijke mens zal onherroe
pelijk zijn levensstijl moeten wijzi
gen. En wat te zeggen van de onge
veer veertig oorlogen die op het
moment gevoerd worden m de we
reld? Ze zijn een heel eind bij ons
vandaan, daarom doen ze oris mis
schien ook met zo veel. Maar ze zijn
allemaal net zo gemeen en erg als
die van ^OAIS. Meestal veel
gemener.
POSITIEF
„Gelukkig zijn er ook positieve
dmgen m deze tijd. Bijvoorbeeld,
dat er een nieuwe mentaliteit van
de volken onder elkaar ontstaan:
dat wij kunnen leren van de derde
wereld; en wat wij kennen en kun
nen, willen we tegenwoordig ook
geven aan de derde wereld."
„Ik beoordeel alles wat grens-
doorbrekend werkt ook als zeer
positief. Eén wereld of géén we
reld. Daar draait het om. Green
Peace is een zeer positieve ontwik-
keling; zo ook oecumenische be
wegingen. Niet omdat het nu zo
geweldig werkt, maar omdat er
grenzen doorbroken worden. En er
zijn legio van dit soort
activiteiten.
„Vroeger werd de Kerk gedra
gen door de Paus. kardinalen en
bisschoppen; tegenwoordig wordt
de Kerk gedragen door een heel
volk. In Nederland zelf zijn ook veel
bewegingen die een ommekeer
willen bewerken.
INDRUK
Met gemak zou ik dit verhaal
eens zo lang kunnen maken. Ik ben
dermate onder de indruk geraakt
van dit museum en niet in de ge
ringste plaats van de zeer verhel
derende indruk van Broeder Jan
Rijven, dat ik een ieder een bezoek
aan dit kleine museum van harte
kan aanbevelen; een museum, dat
nog bij lange met klaar is. maar nu
reeds duidelijk de moeite van be
zichtiging waard met als bijko
mend voordeel dat je behoorlijk
aan het nadenken bent gezet over
het fenomeen „aardse vrijheid" m
al zijn facetten.
De tijd, aangegeven op een zuil, waaruit blijkt hoe kort onze 'beschaving'
eigenlijk bestaat.
•eder Jan: „In 1984 was Don
15 jaar heilig en toen werd
Ie vraag gesteld om een ten-
lelling in te richten over Don
In eerste instantie voelde ik
niet zo veel voor. Want dan
je weer zo'n optimistisch ver
over hoe goed en hoe heilig
lan wel niet was."
angzamerhand is echter het
np „bevrijding" bij mij opge-
L Dat is voor mij een heel
tuur geworden. Toen ben ik
in de thematiek gedoken, ter-
het daarvoor voor mij nog zon-
betekenis was."
EVOLUTIE
Broeder Jan filosofeert over het
zeer knappe van de schepping:
„Door middel van de evolutie ver
tel ik hoe de schepping in zijn werk
gegaan moet zijn. Heel eenvoudig
is dat hier gesymboliseerd door
een knstal, met een absoluut zui
vere kubusvorm, waarvan de
lengte een zeventig miljoenste mil
limeter bedraagt. Iets dat voor
menselijke begrippen nauwelijks
voorstelbaar is en met onze meest
precieze apparatuur niet meetbaar
'De tijden veranderen, en wij veranderen mee' weergegeven aan de hand van scheepsmodellen.
Broeder Jan Rijven bij de maquette die hij maakte, waarop het leven van Don Bosco wordt weergegeven.
