rotale aanbod leerlingen
blijft komende jaren stijgen
11 m r
MI MI tl
55 jaar lief en leed gedeeld
•Jit prognoses blijkt: prognose
Swingend optreden
van Vaudeville
DONDERDAG 29 JANUARI 1987
plaatselijk nieuws
door G van Leeuwen
t i 1 1 1 j_ rapport. Vast staat in ieder geval
A J 1992 ingrijpend zal veranderen.
gen en zorgen voor veel water. Als
het zeewater warmer is dan de
lucht daar boven, ontstaat er op de
scheiding van water en land een
opwaartse luchtstroming, een soort
thermiek en inderdaad vormt de
stijgende lucht een belemmenng
voor die buien om de zee in te
drijven.
De tabakscultuur verschafte met
alleen de telers een behoorlijke
boterham, in Amersfoort alleen al
waren naar schatting 1200 mensen
werkzaam in de tabak. Veel andere
bedrijfstakken pikten hun graantje
mee. Aanvankelijk gebruikte men
voor het drogen van de tabak de
zolders van de bestaande gebou
wen als pakhuizen, kerken en
kloosters, maar al spoedig was het
aanbod van geoogste tabaksblade
ren zo groot dat er speciale droog
schuren voor moesten worden ge
bouwd. Zowel in als buiten de stad
verrezen enorme tabaksschuren
„waarvan vele in lengte en breedte
als kerkgevaarten, ja sommige nog
groter zijn", aldus een beschrijving
uit die tijd.
Ook in Hamersveld bouwde men
schuren, de één nog groter dan de
andere. Zo stond er bij Munnickho-
ven een schuur van 80 meter
lengte en bij de Zuidwind éen van
96 meter lang.
De droogschuren rond Amers
foort waren hoger dan die in de
omgeving van Amerongen en Eist.
De tabaksvelden werden hier door
hoge hagen beschermd tegen de
wind die uit de Zuiderzee over de
Eempolders waaide en de droog
luiken moesten boven die hagen
uitsteken.
Het bouwen en onderhouden
van die schuren gaf werk aan am
bachtslieden, maar ook voor an
dere werknemers was er werk in
overvloed, zowel voor mannen als
vrouwen en kinderen, voor het
zaaien verplanten, begieten, wie
den, het "dieven" (uitbreken van
zijscheuten) het plukken, kerven
en aanrijgen van bladeren, kortom,
er was werk voor een ieder die
maar werken wilde. Voor het ver
voer moesten kisten, vaten en man
den worden gemaakt.
Toen de tabakscultuur een dus
danige grootte had aangenomen,
was al spoedig de beschikbare
mest onvoldoende. Voor grote be
dragen werden enorme hoeveel
heden mest, m hoofdzaak schapen-
mest, in Zeeland aangekocht en
over water naar Amersfoort ver
voerd, waar het op de Eem op klei
nere schuiten werd overgeladen
en zover mogelijk over beken en
sloten naar de landerijen werd ver
voerd.
Tabaksteelt
Amersfoort was al vanaf het be
gin van de tabaksteelt het middel
punt van de handel in de Gelderse
vallei. Vanuit Amsterdam, het lan
delijke middelpunt van de handel
en verwerking, kwamen handela
ren en makelaars naar Amersfoort
om zich hier te vestigen.
Niet alleen de Amersfoortse ta
bak werd in Amsterdam verwerkt,
maar ook Amerikaanse, Gnekse
en Turkse tabakken werden inge
voerd en verwerkt in Amsterdam
en als Amsterdamse tabak, zowel
pruim- rook- en snuiftabak weer te
worden uitgevoerd naar de Scandi
navische landen, Noord Duitsland,
Rusland en de Baltische landen,
Toen die landen als exportlanden
gedeeltelijk afvielen door de con
currentie van de goedkopere
Duitse tabakken, werd een ander
afzetgebied gezocht en gevonden
m de Zuidelijke Nederlanden en
Frankrijk. Vooral Frannjk werd de
voornaamste afnemer waar niet
minder dan 85% van de Amers
foortse tabak terechtkwam
in 1690 vestigde een vooraan
staande tabakshandelaar zich in
Amersfoort. Zijn naam was Eze-
chiel Cohen, vader van een groot
gezin, voornamelijk jongens die al
len ui die branche grote sommen
geld verdienden. De zaken gingen
over van vader op zoon en zo was
er een kleinzoon, Benjamin, die de
zaak tot grote bloei bracht. Hij
kocht in 1777 de Biesaart m Ha
mersveld en verder nog enkele
percelen opt tabak te telen. De weg
tussen zijn landerijen door kreeg
spoedig de naam van Jodensteeg.
Toen aan het einde van de vonge
eeuw ook hier te lande een min
achting voor de Joden ontstond,
veranderde die naam in een sma
delijk „Smoussesteeg" en de plaat
selijke bevolkmg wist spoedig niet
beter dan dat de weg altijd zo had
geheten, men vond er niet hatelijks
in.
Ook liet Benjamin in 1870 een
nieuw huis bouwen aan de Zuidsin
gel dat als het grootste huis in
Amersfoort werd gerekend. Het
staat nog steeds aan de Zuidsingel
en staat bekend als „het-huis-met-
de-paarse-ruitjes"
De Franse bezetting in 1795 deed
de tabaksteelt meer goed dan
kwaad. Door de veroveringen van
Napoleon breidde de afzetmarkt
zich zelfs uit. Ook de soldaten van
Napoleon waren goede klantea Er
werden zelfs bijzondere Goudse
pijpen voor het Franse leger ge
maakt, waarvan er zo nu en dan een
exemplaar in de buurt van vroe
gere kampementen wordt gevon
den.
TEKORT
ae Hogeweg en de Hooglandse-
weg. Al spoedig bleek dat de op
brengsten van tabak veel hoger
lagen dan van de gebruikelijke
graanverbouw.
Als een soort goudkoorts ver
breidde de rage zich: een ieder
probeerde tabak te telen, maar
elke akker bleek niet even ge
schikt. In Hamersveld echter was
het succes buitengewoon groot.
Het bleek over het geheel geno
men, dat de Gelderse vallei bij uit
stek geschikt was, niet alleen wat
de grondsoort betreft, maar vooral
met het oog op de klimatologische
omstandigheden. Tabak vraagt
een mild klimaat met, vooral in de
maand augustus als de enorme bla
deren veel water nodig hebben,
overvloedige regen. Een heel oude
bewering is. dat na de langste dag
de zee geen onweersbuien meer
aanneemt. De onweersbuien, die
vanuit het Zuiden de Gelderse val
lei binnen dnjven, blijven hier han-
Na de bevrijding van het Franse
juk verwachtte men, op de oude
voet te kunnen doorgaan met de
teelt en de handel van de tabak.
Maar de oude tijden waren voor
goed voorbij. Men kon op de we
reldmarkt de verloren positie met
meer heroveren. De teelt van tabak
werd steeds minder lonend en zo
heel ongemerkt verdween die, in
de loop van de 19de eeuw, geheel
uit onze omgeving. Amerongen en
omstreken wist het nog even lagen
uit te houden, maar ook daar is de
teelt nu geheel verdwenen.
Als enige herinnering aan die tijd
zijn nog emge namen overgeble
ven. Naast de genoemde Smous
sesteeg kennen we nog de Tabaks-
steeg en ook Munnickhoven doet
nog aan die tijd denken. Op 't Spul
staat nog steeds (1930) de laatste
tabaksschuur van de hele wijde
omgeving.
Noot: De naam Smoussesteeg is on
langs veranderd in Cohensteeg. De
laatste tabaksschuur heeft het onder
spit gedolven in de strijd tegen de
vooruitgang.
Met betrekking tot de basis
scholen Het Startblok en De Regen
boog verwacht men geen wijziging
van de bezetting van de lokalen.
„Dat wil zeggen dat in het gebouw
van De Regenboog permanente
leegstand zal zijn van één lokaal",
zo luidt éen der conclusies.
In Leusden-Zuid zal in de pe
riode tot 1992 het leerlingenaanbod
dalen met twintig procent. In vo
nge jaren was er nog een sterke
daling van 45 procent te constate
ren. Met de mogelijke komst van
leerlingen uit het gebied Claveren-
blad/WUdenburg kan, zo verwacht
men, de basisschool 't Palet qua
leerlingenaantal binnen afzienbare
tijd in een stabiele fase komen. Bij
de Loysderhoek verwacht men
nauwelijks nog emge schommelin
gen. Dat houdt m dat m de Loysder
hoek permanent éen lokaal zal
leeg staan.
KLEINERE DALING
In de wat oudere wijken in Leus
den-Centrum hield men oorspron
kelijk rekemng met een sterke da
ling van het leerlingenaanbod: 34
procent in de periode tot 1992.
Maar dat aantal zal nog maar ze
ventien procent bedragen, omdat
dit jaar een aanvang zal worden
gemaakt met de realisatie van wo
ningen m 't Ruige Veld Die wijk zal
vermoedelijk 248 leerlingen ople
veren.
Als gevolg daarvan stijgt het
aantal leerlmgen op de basisscho
len De Wegwijzer, De Klimrakker,
De Bnnk, Gereformeerde Basis
school en 't Ronde. De Vallei en De
Bongerd zullen naar verwachting
met profiteren van de instroom uit 't
Ruige Veld.
Ondanks die instroom is er ook
bij deze scholen een leegstand te
verwachten. Bij De Vallei, De Weg
wijzer, De Bongerd en De Bnnk zal
er sprake zijn van een overcapaci
teit van één lokaal per school. Bij
de scholen De Klimrakker en De
Rossenberg zal er per 1 januari
1992 een leegstand van twee loka
len per school aanwezig zijn.
CAPACITEIT
De Gereformeerde basisschool
en de Montesson basisschool 't
Ronde zouden bij het huidige wo
ningbestand qua leerlingen zo
goed als onveranderd blijven.
Maar gelet op de nog te realiseren
woningen zullen beide scholen aan
hun huidige capaciteit met genoeg
hebben. „Vanwege de nog te reali
seren uitbreiding van de Gerefor
meerde Basisschool, alsmede ge
bruik te maken van de voormalige
kleuterschool De Wip-Wap kan de
leerlingenuitbreiding worden op
gevangen", aldus het rapport.
Bij 't Ronde ligt de zaak wat an
ders. Daar zijn geen opvangmoge
lijkheden voorhanden. „Het
spreekt daarbij voor zichzelf dat
een schoolbestuur het recht heeft
te besluiten een school niet verder
uit te laten groeien", zo staat m het
Bij de scholen m de tweede fase
liggen de problemen anders. Daar
verwacht men m de periode tot
1992 geen overschot, maar een te
kort van maar liefst twaalf lokalen.
Dat is het gevolg van de leerlingen-
aanwas in de tweede fase en het
gebied van Groenhouten.De scho
len De Hobbit, De Heerd, Kinder
land, De Holm en Groenhorst pro
fiteren van die groei.
In de praktijk kan dat betekenen
deze scholen mogelijk met een de
pendance in een andere school ko
men te zitten. Dat heeft te maken
met een maatregel van het ministe
rie. Die maatregel staat uitbreiding
van lokalen slechts toe als binnen
een straal van 1,5 kilometer van de
school geen leegstaande lokalen
aanwezig zijn. Is dat wel het geval,
dan moeten eerst die leegstaande
lokalen bezet worden. Vanuit on
derwijskundig oogpunt acht men
dat m onderhavig geval „onge
wenst en misschien wel een onmo
gelijke situatie".
Om de groei van het aantal leer
lingen in de tweede fase goed op te
kunnen vangen, wil men de lege
lokalen m De Rossenberg gebrui
ken. Maar volgens de onderzoe
kers lijkt het plaatsen van noodlo-
kalen c.q. permanente uitbreiding
onvermijdelijk. „Voor het open
baar onderwijs, dat voor 1992
ongeveer negen noodlokalen be
hoeft, zou het stichten van een
meuwe openbare school niet ge
heel ondenkbeeldig kunnen zijn",
aldus een opmerkelijke conclusie.
Of die nieuwe school er inder
daad zal komen, is nog maar de
vraag. Voordat men daartoe kan
overgaan, zal er een prognose voor
een langere termijn nodig zijn.
„Derhalve is het te prematuur om
uit deze prognose een dergelijke
conclusie te maken", aldus het rap
port.
LEUSDEN - De heer en mevrouw Van de Berg-Steenhagen aan de Geenrudishof 13 te Leusden vierden vonge
week hun 55-jarig huwelijk. In verband daarmee kwam burgemeester Rademaker het echtpaar iets later, en wel
afgelopen dinsdagochtend, zijn felicitaties overbrengen. En die gmgen vergezeld van een bos bloemen
natuurlijk.
Johannes van de Berg is een rasechte Leusdenaar; hij werd er op 10 juli 1907 geboren. Zijn vrouw, Helena
Steenhagen, zag op 5 oktober 1904 al het eerste levenslicht en welinDussen (Noord-Brabant). Het echtpaar kreeg
drie londeren. Pa Van de Berg werkte jarenlang op een bierbrouwerij
LEUSDEN - De Amsterdamse
rockformatie Vaudeville
zorgden afgelopen zaterdag
avond voor een swingend en
geslaagd optreden in het
Jeugdhonk aan de Hamers-
veldseweg 100. Jammer was
alleen dat slechts weinig
mensen getuige waren van dit
optreden.
Het was voor Vaudeville het
tweede optreden na een periode
van lange rust. Maar dat was nau
welijks te merken. De stevige,
maar toch uitstekend dansbare mu
ziek viel goed in de smaak bij het
aanwezige publiek.
Het programma bestond uit ei
gen nummers en af en toe een
cover. Opvallend was onder meer
de interpretatie van de Beatles
song „All you need is love".
del
lg;
diEeuwenlang heeft de tabaksteelt
re, onze omgevmg en zeker in Ha-
r cersveld, een grote economische
ggl gespeeld. Na de ontdekkmg
m >or Columbus van Amerika in
42, leerde men in Europa de ta-
'arik kennen. Men zag hier echter
jU'itvankelijk alleen een nieuw ge
neeskrachtig kruid in.
efIn de loop der 16de eeuw ont-
ikte men het meer en meer als
inotmiddel. Zeevarenden brach-
9'n het pruimen (kauwen) en roken
^eback drincken) van tabak,
SUiarschijnlijk overgenomen van
i Indianen, vanuit Amenka naar
iropa over. Deze gewoonte werd
1 ;oedig overgenomen door ander
e:w volk als soldaten. In havenca-
>IQb en ander duistere kroegjes
B.ïrd dit genotmiddel gecombi-
tierd met het gebruik van alcohol.
geWaren verschillende regeringen
3"re Europa aanvankelijk sterk ge-
■^nt tegen het gebruik van tabak
werd dit onder bedreiging met
enge straffen verboden, spoedig
beter voor voedselteelt bestemd
kon worden. De werkelijke reden
was waarschijnlijk, om de Virginia
Company de beschermende
hand boven het hoofd te houden.
Emge kwekers uit Schotland
kwamen naar het vasteland van Eu
ropa en met name naar Zeeland,
om te trachten daar het telen van
tabak op poten te zetten. Dit werd
echter een groot fiasco; de grond en
het klimaat waren daar blijkbaar
niet geschikt, maar vooral de altijd
heersende zeewind maakte de
teelt onmogelijk. Tabak verdraagt
geen wind.
In 1610 vestigde zich een aantal
Schotse piomers m Amersfoort. Op
enkele onbebouwde terreinen bin
nen de stadswallen werd een voor
zichtig begin gemaakt met het telen
van tabak, wat al dadelijk een bui
tengewoon succes bleek te zijn.
Hierdoor aangemoedigd zocht
men naar andere gronden buiten
de stadswallen en vond die langs
traditionele tabaksschuur (tekenmg A. van Leeuwen).
De tabaksplant (tekening G. van Leeuwen).
(Van de redaktie)
LEUSDEN - Het totale aanbod van leerlingen voor het
basisonderwijs in de gemeente Leusden blijft in de ko
mende jaren stijgen. Wel verwacht men dat dat aantal na
voltooiing van 't Ruige Veld zal afnemen. Eén en ander
blijkt uit de onlangs gepubliceerde leerlingenprognose tot
en met 1992. Volgens die prognose telt Leusden op 1
januari 1992 3637 leerlingen voor het basisonderwijs. Op
dit moment zijn dat er nog 3345.
zagen ze daann een geldelijk voor
deel door de handel in tabak te
belasten. Hoe verder de eeuw vor
derde hoe meer gebruik, ook in
andere lagen van de bevolking,
ingang vond.
Om de hoge kosten van vervoer
over zee en een aanvoer die vaak
door de verschillende oorlogen on
derbroken of bemoeilijkt werd te
ondervangen werden pogingen on
dernomen om ook in Europa tabak
te telen. In 1581 blijkt de verbouw
van tabak al voor te komen m
Franknjk, de Zuidelijke Nederlan
den en Schotland.
Toen bij het Twaalfjarig bestand
(1609-1621) de handel van de Ne
derlanden en vooral de tabakshan-
del door Spanje aan banden werd
gelegd, werd de behoefte van ta
baksteelt in Europa steeds groter
In de tijd verbood de Engelse
regering het telen van tabak onder
de motivering dat de tabak van
slechte kwaliteit was, dat de teelt
de grond uitputte en dat de grond
merkt, dat in de dorpskern Achter
veld het totaal aantal leerlingen m
een stabiele fase zal komen." Na 1
januari 1988 verwacht men in Ach
terveld nauwelijks emge schom
melingen wat aantallen betreft
Een ander opmerkelijk gegeven
is dat op de Achterveldse scholen
maar liefst 45 leerlingen aanwezig
zijn die niet afkomstig zijn mt Leus
den. Dat is zestien procent van het
totale aantal leerlmgen in Achter
veld.
AANPASSING
Ten aanzien van de basisschool
St. Jozef wordt geadviseerd om een
begin te maken aan een plan over
de aanpassing van het schoolge
bouw aan de Walter van Amers-
foortstraat Met die aanpassing wil
men bereiken dat de leerlingen
van de voormalige kleuterschool
Hummeltjeshonk in hetzelfde ge
bouw ondergebracht kunnen wor
den. Als dat is gebeurt, zijn alle
Leusdense basisscholen ieder m
één gebouw samengebracht.
,De toename van het geboorte-
fer na 1982 heeft tot op heden
g geen merkbare invloed gehad
het totale leerlingenbestand",
lus B&W van Leusden. Maar daar
le'mt in de komende jaren veran-
0rring in. „Na 1986 zal de invloed
ee'h langzaam doen gelden op het
1) ale leerlingenbestand. Het is op-
llend dat het geboortecijfer in
t gebied van de tweede fase zeer
*k stijgt en die in het gebied van
eerste fase zeer sterk daalt."
hfïn constateert dan ook dat een
I obleem inzake de verdeling van
leerlmgen over alle scholen zich
ndient.
d:
De problemen gaan vooral spe-
jaa in Achterveld, Leusden-Zuid en
j wat oudere wijken van Leus-
,em-Centrum. In Achterveld, zo
)n>ncluderen de onderzoekers, zal
irr in de penode van 1986-1992 een
mailend leerlingenaanbod zijn van
1 ^gen procent. „Ten aanzien van
irige jaren, waarbij een sterke
u iling was te constateren van maar
l Sfst 42 procent kan worden opge
