Gerrit van Berkum heeft 900 spellen
en 40.000 verschillende speelkaarten
e
Ir
Verzamelen ook in Leusden een haast fanatieke bezigheid:
kaarters hebben liever gewone kaarten, anders werkt het verwarrend en wil de
speler ruiten twee niet weggooien, omdat die er toevallig leuker uitziet, dan het aas.1
'...het Red head spel is helemaal niet zo'n
mooi spel maar het heeft natuurlijk wel
een woest romantische geschiedenis.
FNV winnaar
schutjasavond
Thema-avond
over hart- en
vaatziekten
LHV zoekt
rommel
Het lijkt een
Belgenmop,
maar het
is historisch
Contactblad voor verzamelaars van
Speelkaarten, Jokers, -azen,
Rugzijden, Reclamekaarten enz.
DONDERDAG 19 MAART 1987 BOilSflfl* hPTITlt
10
LEUSDEN - Hij heeft 900 spellen en ruim 40.000 verschil
lende speelkaarten, die hij keurig in vakjes in albums
bewaart. De doosjes heeft hij apart in een kamer staan.
Sommige verzamelaars bewaren de kaarten in de doos
jes. Het voordeel daarvan is dat je alles tegelijk ziet, maar
je moet steeds opnieuw de doosjes openmaken en de kaar
ten er uit halen, waardoor vooral de doosjes slijten. De
Leusdenaar Gerrit van Berkum geeft daarom de voorkeur
aan albums.
De kaarten zitten netjes in plastic vakjes geschoven.
Van elk spel aas, koning, vrouw en boer naast elkaar. Dan
de tienen en andere nummers, als ze interessant genoeg
zijn. Vaak enkele rugzijden, de jokers en puntentelling
of andere extra's die sommige spellen hebben. Ook heeft
Van Berkum in zijn verzameling kaarten met pin up girls
van wie de meest decente keurig in badpak gehuld zijn.
Maar er bestaan veel ondeugender kaartspellen.
In de eerste helft van de 19e eeuw vond een speelkaar
tenmaker de methode om erotische voorstellingen in een
kaartspel te verstoppen. Alleen degene die het geheim
kende kon 52 „standjes" zichtbaar maken door de kaarten
tegen het licht te houden.
„Wij zijn met een bepaald clubje
in Nederland wat toegespitst op
een specifiek gebied. Dat zijn
speelkaarten en alles wat er mee
samenhangt. Speelkaarten zijn
meest complete spellen, maar je
kunt ook gedeeltes verzamelen, zo
als de jokers waarvan mijn zoontje
Tom er al zo'n 700 heeft, of rugzij
den die een reclame-element heb
ben. Dan zijn er nog allerlei buiten
gebieden. Je hebt keramiek waar
van voor de eerste wereldoorlog,
19e eeuwse zelfs. Niet veel hoor,
want ze liggen met voor het opra
pen. Er is moeilijk aan te komen.
Als de kaarten van voor de tweede
wereldoorlog zijn, zijn ze qua ou
derdom al interessant. Als ze van na
de tweede wereldoorlog zijn zou
den ze qua originaliteit interessant
kunnen zijn."
„Als je kaartspeelt kijk je meest
al niet zo erg naar wat er op die
Het spel, dat Gemt van Berkum
zelf ontwierp, met Amersfoort als
aas, met Lange Jan en
Koppelpoort.
kaarten. Anders werkt het verwar
rend en wü de speler ruiten twee
met weggooien omdat die er toe
vallig leuker uitziet dan het aas.
Pinup-kaarten zijn natuurlijk wel
een bijzonder voorbeeld. Je kunt
nummer een in mijn verzameling
opgenomen. Zo heb ik nog een
paar spellen gehouden uit die tijd.
Voor mij heeft het dus verband met
het kaartspel, want vroeger sor
teerde ik de kaarten al uit als ik ze
leuk vond." „Maar het grotere ver
zamelwerk is echt van de laatste
jaren."
DE SPEELKAART
Gerrit van Berkum is met kaart-
verzamelaars Kees Broekman, Rien
Jansen en Jelle Sietsma redakteur
van het kontaktblad De Speelkaart
dat vier keer per jaar verschijnt in
juli 1986 is opgericht. Zo'n ruim 300
leden in Nederland, Belgie, de Ver
enigde Staten, Engeland, Polen, In
dia en Australië zijn er abonnee op
voor 10,- per jaar.
De Speelkaart heeft een aantal
vaste rubrieken als „Whist u,
datDaarin lees ik in het num
mer van oktober 1986 dat een „jo-
kermes" werd aangetroffen bij een
Kaasboerderij. Het dient om zachte
substanties als kaas en tomaten te
smjden. Het lemmet is verhou
dingsgewijs vnj breed. Omtrent de
herkomst van de naam bleek niets
bekend te zijn.
In de vaste rubnek „Troef ge
vraagd" kunnen abonnees inlichtin
gen vragen over bepaalde spellen
of kaarten. In de rubriek „Vers van
LEUSDEN - Tussen de illustra
ties, die de heer Van Berkum
ons ter beschikking stelde,
vonden we nog de volgende
notitie van zijn hand.
'Op de valreep vond ik nog
iets leuks. Het lijkt op een Bel
genmop, maar het is historisch.
Op een Belgische kaart met
speelkaartsymbolen stond op
de achterzijde: Verboden na
druk'.
'Wij zouden dat net
andersom formuleren...'
vrouw een D van drottning of konin
gin."
„Ik heb veel standaardtypen, ge
produceerd door de Speelkaarten-
fabriek „Nederland", bijvoorbeeld
op de plaatsen waar Diny en Jelle
geboren en getrouwd zijn, en waar
ze nu wonen. Het echtpaar woont in
Kraggenburg in de Noord Oost pol
der, hetgeen Gerrit van Berkum
heeft gesymboliseerd door op een
kaart het land uit het water te doen
verrijzen.
Gemt van Berkum heeft het spel
ontworpen in de jaren 1984 - 1985.
Het 12!/2 jarig jubileum vond plaats
in november 1985. Het ontwerp
maakte hij in potlood en werkte het
bij met fineliner, waarbij zwart en
rood apart aangeleverd moesten
worden, omdat de drukker niet
over de outillage beschikte om een
volledig gekleurde kaart mee te ne
men. Er werd voor twee kleuren
gekozen om de prijs enigszins in de
hand te houden.
Jelle Sietsma gaf het spel van
Gerrit in 300 exemplaren uit. Jelle
verzorgde de commerciële kant. Er
zijn verschillende spellen wegge
geven, maar ook is er heel wat ver
kocht, waardoor Jelle quitte speel
de.
„Het is er een leuk voorbeeld
van, dat je als particulier het initia
tief kunt nemen om een leuk spel uit
te geven. Het spel is op de markt
erg goed ontvangen."
BIJLAGE
Gemt van Berkum is ook erg blij
op kaartmotieven zijn afgebeeld,
schenkkurken, asbakjes. Daar heb
ik er ook wat van."
COMPLEET
„Ik verzamel complete spellen.
Als je daaraan begint, tenminste dat
is de ervaring van de meeste verza
melaars, pak je alles wat je onbe
kend is. Later ga je toch meer selec
teren en toespitsen op een land,
een fabriek of een motief soms."
„Hoe ouder een spel is, hoe
moeilijker er aan te komen is. Op
die oude spellen wordt momenteel
jacht gemaakt. Ik ben ervan over
tuigd dat er nog een heleboel lig
gen op zolders van allerlei mensen.
Soms kun je daar door een adver
tentie aan komen. Vaak hebben die
kaarten de twee wereldoorlogen
overleefd en is het een wonder dat
ze er nog zijn."
„Zelf heb ik een aantal spellen
kaarten staat. Aas, koning, vrouw,
boer. dat zijn funkties, en daarmee
uit. Dat verzamel ik dus niet. Ik heb
er wel een type van, maar meer
niet. Een origineel spel met andere
motieven kan voor mij veel interes
santer zijn. Dan zijn soms zelfs re
cente spellen nog leuk."
NEDERLAND
„Voor mij is het zo dat ik alles
verzamel wat in Nederland ontstaan
is, ook al is het gisteren gebeurd.
Nederland is de specialisatie die ik
mezelf heb aangelegd. Eigenlijk
iets meer nog, want ik heb een
voorkeur voor getekende pin up
kaarten. Pin up kaarten zijn er heel
veel. Die zijn meer ontworpen voor
de aantrekkelijkheid voor degenen
die ze verzamelen dan dat er mee
gespeeld kan worden. Kaartspe
lers zijn in wezen tamelijk conser
vatief. Die hebben liever gewone
best kaarten hebben die een beetje
anders dan anders zijn en waar je
toch mee kunt spelen. Maar: hoe
bijzonderder het ontwerp wordt,
hoe moeilijker er mee valt te spe
len. Zulke ontwerpen mikken, ook
internationaal, op de verzame
laars."
Is Gerrit van Berkum via het
kaartspelen tot het kaarten verza
melen gekomen, of speelt hij über
haupt geen kaart? Vroeger heeft
hij, ook in zijn schooltijd, vertelt hij,
heel vaak gebridged
„Het viel me wel eens op, dat een
bepaald spel leuke afbeeldingen
had. Het oudste spel dat ik zelf heb,
het spel dus dat ik het langste in
nujn bezit heb, heb ik in 1954 ge
kocht, ik geloof bij V D in Amster
dam. Dat is een spel van de oude
Nederlandse speelkaarten fabnek
die nu al lang ter ziele is. Dat spel
heb ik altijd behouden. Het is wel
erg beduimeld, maar ik heb het als
de pers" worden onder meer de
boeken behandeld die er over
speelkaarten uitkomen. In „Here
boertjes" kunnen de abonnees klei
ne advertenties plaatsen. Verder
schrijven abonnees in het blad over
deelonderwerpen, als de geschie
denis van de joker, over falsifika-
ties, over de produktie van de Ne
derlandse speelkaartenfabneken
van 1909 tot 1969, Antwerpse kaart
spelen in de 16e eeuw enzovoorts.
INCOMPLEET
Gerrit van Berkum laat me zijn
album zien, wijst op incomplete of
gehavende spellen. „Ik heb spel
len, daar zit van een kaartje maar de
helft in. Toch doe ik dat spel met
weg. Ik hoop op een betere kaart.
Soms moet je een incompleet of be
schadigd spel accepteren bij ge
brek aan beter."
„Soms heb ik varianten van het-
het Kastelenspel, dat erg bespeeld
en geel is. Het is een zeer origineel
spel. Zo ook het Maritiem of
Scheepvaartspel van 1938, een
mooi ontwerp. Soms ken je de ont
werpers, soms ook niet. Er is inmid
dels een tamelijk dik boek versche
nen over de Nederlandse fabriek,
waar alles vrij uitputtend in behan
deld wordt."
UITGEVEN
Iedereen mag kaartspelen uitge
ven. Dat wordt niet door regels be
lemmerd, zoals bij postzegels en
munten. Gerrit van Berkum heeft
zelf een spel ontworpen voor Dinie
en Jelle Sietsma, allebei verzame
laars, die 12 Vz jaar getrouwd waren
en voor die gelegenheid een spel
wilden uitbrengen.
Gemt ontwierp voor Schoppen
Aas een kaart met beeltenis van zijn
geboortestad: Amersfoort com-
zelfde spel. Dan staan alle beelden
precies andersom. Zelfs de joker
kijkt de andere kant op. Daar zijn
verzamelaars dol op. Een bepaalde
joker die ik heb schijnt te corres
ponderen met het origineel van ene
meneer M. A. Koekkoek een ne-
derlands beeldend kunstenaar. Ik
heb ook Skandinavische varianten.
Daann staat bijvoorbeeld voor de
pleet met Lange Jan en Koppel
poort. Dat deed hij omdat hij geen
enkel spel kende waann Amers
foort voorkwam.
Dime als 121/2 jaar gehuwde
vrouw, kreeg een kroontje, Jelle
werd als joker verzamelaar de Jo
ker. Op de ovenge kaarten beeld
de Van Berkum familieleden uit. De
verdere Azen hebben betrekking
De schoppenvrouw uit het spel A 1895 van de Duitse fabrikant bij Donder,
uit Frankfurt am Main.
met en trots op een ander spel, dat
hij gedeeltelijk zelf getekend heeft.
„In 1977 was er een bijlage van
Vrij Nederland van Max Pam en
Peter van Straaten. Ik ben zo snug
ger geweest gelukkig om die niet
weg te gooien: toen verzamelde ik
nog niet echt. Het is een politiek
kaartspel, een zogenaamd forma-
tiespel. Ik kreeg toen wat „huis
werk": sommige kaarten moesten
wat aangepast worden. Bij de azen
maakte ik er kaders m. Verder heb
ik de kaarten ingekleurd, daarbij
een zekere consequentie hante
rend: je moet koning, vrouw, boer
natuurlijk wel een beetje hetzelfde
behandelen."
„Zo ontstond er een spelletje. Ik
heb er zelfs een joker bij gemaakt:
Luns, die de koppen van alle voor
mannen van de partijen in zijn hand
houdt of naast zich heeft neerge
legd: Van boven naar beneden op
de joker: Jan Terlouw D'66, Hans
zamelbeurzen gehouden, in Bos
koop. Er is onlangs zelfs een spe
ciaal kaartkwartetspel, gencht op
Boskoop, uitgegeven. De eerstvol
gende beurs, typisch gericht op
speelkaarten, vindt op 17 mei in
Bergen op Zoom plaats. Over prij
zen is moeilijk iets te zeggen. Prijs
lijsten van handelaren geven emge
indicatie. En verder is het natuurlijk
wat de liefhebber, de fanaat of de
kaartengek er voor wil bpt^l^r
Op de valreep vertelt Gerrit nog
een anecdote over een van de
spellen m zijn verzameling.
„Het gaat met over een Neder
lands spel. Het is een spel dat voor
de Australische markt zou worden
geproduceerd door een onderne
ming die ook lucifers produceerde.
Maar het mocht met en de pan
werd voor de Australische kust i
zee gedumpt. Die kaarten mochte
niet meer worden gemaakt. Ma-
later liet iemand ze via een achte:
deurtje in Hongkong fabricere
Dat is heel anoniem. Wie daaifc
bnceert, dat weet je nooit. Zo ii
porteerden ze de kaarten toe
weer stiekem in Australië. Dat ïsd
reden waarom het spel heel moe
lijk ligt. Je ziet het ook inderdaa
bijzonder weinig. Ze noemen h
het Red head spel. Het is helema
niet zo'n mooi spel, maar het heë
natuurlijk wel een woest roman!
sche geschiedenis."
In zoete gedachten verzonk-
streelt Gemt met zijn vingers or,
het albumblad met de gesmcl
kelde red heads
Wiegel WD, Joop den Uyl PvdA,
Dries van Agt CDA. Die heeft hij
allemaal afgekeurd. De Joker geeft
de stijl van het spel weer."
„Ik heb er een paar copieën van
gemaakt en aan kennissen gege
ven. Dat is een stukje huisvlijt waar
ik altijd veel plezier aan beleef."
Tenslotte voor liefhebbers: in
Nederland worden veelvuldig ver-
De Speelkaart', het kontaktblad voorde verzamelaars.
De politiek mag ook een gehefd onderwerp heten te zijn: Jan Terlouw, Hans Wiegel en Joop den Uyl blijken hier
gewoon gedaantewisselingen van de Joker te zijn...
LEUSDEN - In het jongeren
centrum De Til werd vorige
week een schutjasavond
gehouden voor twaalf per-
soonsploegen van het
F.N.V., de A.B.T.B., de
Postduivenvereniging en
De Til. Dit evenement vindt
al vele jaren twee keer per
seizoen plaats. Ook nu
werd het weer een heel ge
zellige en sportieve avond.
Tot het laatst bleef het de
vraag welke ploeg als eer
ste zou eindigen. Zelfs bij
de laatste ronden kwam de
einduitslag anders dan eer
der werd vermoed.
De ploeg van de postduiven
vereniging werd winnaar met
994 punten. Tweede werd het
F.N.V. met 972 punten. Derde
werd De Til met 900 punten en
als vierde eindigde de A.B.T.B.
met 878 punten.
De vier hoogst geplaatste bij de
verschillende ploegen werden:
P.V.L.: 1. R. Tijmensen 87 p 2.
Wim Vrijhoef 95 p., 3. C. Dus-
schoten 91 p., 4. Wout Vrijhoef
89 p. F.N.V.1. Job. Tijmensen
107 p., 2. B. Bransen 94 p.. 3.
Andre Smal 91 p., 4. A. Schim
mel 87 p. De Til: 1. Herman
Schimmel 98 p., 2. Marcel
Schimmel 86 p., 3. J. van de
Grootevheen 81 p., 4 Nico
Schimmel 80 p. A.B T.B.: ge
deelde eerste plaats Dirk Daat-
selaar en Antoon Hilhorst met
91 p., 3. N. Brouwer 87 p., 4. H.
v. Egdom 80 p.
LEUSDEN - Hart- en vaat
ziekten ontstaan niet plotse
ling: ze hebben alle een lange
voorgeschiedenis. Soms duurt
het tientallen jaren eer ze tot
uiting komen.
Onder auspiciën van de Pa
tiënten Belangen Vereniging
Leusden wordt op donderdag
26 maart 's avonds om kwart
over acht een thema-avond
gehouden over het onderwerp
„hart- en vaatziekten". Eén en
ander zal plaats vinden in het
Kruisgebouw aan de Asschat-
terweg 25 (beter bekend als
de oude „Springplank-
school").
Hart- en circulatiestoonussen
zijn in de westerse landen de meest
voorkomende doodsoorzaken, het
LEUSDEN - De Leusdense
Handbalvereniging houdt
eind april haar jaarlijkse rom
melmarkt. Iedereen die daar
voor spullen ter beschikking
wil stellen, kan die nu al kwijt.
In overleg met mensen van de
vereniging is het mogelijk
materiaal te laten ophalen.
Een belletje naar één van de
onderstaande telefoonnum
mers zal in de regel vol
doende zijn.
Spullen kunnen ook gebracht
worden. Zaterdag 21 maart (aan
staande zaterdag dus) kan overtol
lige rommel tussen 11.00 uur en i
14.00 uur worden ingeleverd bij de
familie Schut, Trekerweg 7 in Leus-
den-Zuid.
Onnodig te zeggen dat de ver
eniging de medewerking van een
ieder bijzonder op pnjs zal stellen.
Voor meer informatie kunt u zich
wenden tot W. de Voogd, telefoon
946060 of tot M. Rademaker, tele
foon 033-943727.
percentage wordt boven de zes
geschat. Aandoeningen van dt
vorm treden tegenwoordig tier
vijftien jaar eerder op dan vrom
en (kunnen) leiden tot vroegtiji
invaliditeit. Het is derhalve
groot belang dat deze ontw#
ling tot staan wordt gebracht.
Met name twee bij uitstek fl
kundige mensen zullen voor!
ting geven aan de hand van
diasene en het nodige docume:
tiematenaal: Dr. Kolsters. als
dioloog verbonden aan het SirJ.
zabeth-Ziekenhuis, en Mevfl r'
Stapelbroek, als dietiste verb
den aan de Kruisvereniging
Met name zal aandacht gege )j$
worden aan de betekenis van
en vaatziekten, hoe ze tot stand
men, wat de verschijnselen j ai
hoe men preventief te werk
gaan. Er zal aandacht geg*
worden aan facetten van de
ding en van een correcte leef*
terwijl behandeling en revalitë
processen zullen worden te*
licht.
Er is ruimschoots geleger-
tot het stellen van vragen. De
gang is gratis.
