„Vormgeving is veel meer dan een
sausje dat je ergens overheen giet"
1 eu
sd
e
r
krn
n
b
Grafisch vormgever Hans Kentie uit Leusden „scoort" met Mondriaan
OP WEG
NAAR
AMERIKA
Piet Mondriaan
DONDERDAG 10 MAART 1988
(tekst: Stan van Eek, foto's: Hans Verhorst)
LEUSDEN - „De vormgever is een interme
diair tussen zender en ontvanger," zo vat Hans Kentie, gra
fisch vormgever uit Leusden zijn werk samen. De produkten
van Kentie zijn sterk geinspireerd door de wereldberoemde
Piet Mondriaan.
Enkele jaren geleden won de Leusdenaar een eerste prijs
met een door hem ontworpen kalender over Mondriaan. De
kalender werd opgenomen in de internationale collecties van
musea in Tel Aviv en New York. Twee weken geleden werd
in Den Haag een Mondriaan-tentoonstelling geopend. Tegelijk
met de opening werd het eerste exemplaar van het boek
„Mondriaan, een leven in maat en ritme" uitgereikt. Schrijver
van het boek is de Haagse journalist Coos Versteeg, het boek
is ontworpen door... Hans Kentie.
Kentie is overrompeld door de grote
belangstelling rond de tentoonstelling en
het boek. Uitgebreide verslagen en recen
sies verschenen in bijvoorbeeld de dag
bladen Trouw en NRC-Handelsblad en de
tijdschriften Vrij Nederland en De Tijd. De
meeste aandacht ging en gaat uit naar de
inhoudelijke kant van het boek en de ten
toonstelling. „Voor mij is het een pluspunt
dat de vormgeving op de achtergrond
staat. Bij iedere uitgave is natuurlijk het
handschrift van de ontwerper aanwezig.
Het mag echter niet in zo'n mate zijn dat het
een remmend element voor de leesbaar
heid wordt, het gaat om het verhaal. Ik ben
niet meer en niet minder dan een interme
diair tussen zender en ontvanger."
Hoewel hij zich objectief op wil stellen, is
Kentie ervan overtuigd dat zijn „hand
schrift" m elk produkt dat hij vorm heeft
gegeven aanwezig is. „Daar ontkom je niet
aan. Het kan gaan om een klein lijntje, om
de keuze van de letter, de verhouding tekst
en illustraties of het aantal regels op een
pagina. Dat zijn allemaal hele bewuste keu
zes. De koper van een boek heeft daar
echter geen boodschap aan, die is niet
geïnteresseerd in wie Hans Kentie is, die
heeft mteresse voor Mondriaan." De lezer
dénkt dat hij niet kijkt naar de vormgeving.
Door het aanbrengen van visuele emoties
speelt de vormgeving echter wel degelijk
een roL „Het doel van de uitgave is een
monografie over Mondriaan die ook toe
gankelijk moet zijn voor zeg maar Jan met
de Pet. Er zijn schitterende catalogi in alle
talen, nooit is geprobeerd Mondriaan uit
die ivoren toren te halen. Kunsthistorici
probeerden steeds met primeurs elkaar de
loef af te steken. Bij deze uitgave stond ook
de inhoudelijke kwaliteit voorop, maar
daarnaast was de visuele kwaliteit belang
rijk. Beide zijn zo gecoördineerd dat het
boek voor een breed publiek toegankelijk
ORDENING VROEG AANWEZIG
De interesse voor vormen zat Hans Ken
tie van jongs ai aan in het bloed, zijn bio
grafie toont dat aan. Kentie werd geboren
in Leerdam, hij groeide op tussen het glas.
„Toen ik zes, zeven jaar was wist ik het al:
ik wilde glasontwerper worden. Ik ben
ervan overtuigd dat de periode in Leerdam
sterk van invloed is geweest." Afgekeurde
ontwerpen van glazen, kaarsenstandaards
en dergelijke verdwenen op glashopen,
eens in de zoveel tijd werd zo'n glasberg
opnieuw gesmolten. Als het jochie van
Kentie tenminste niet langs geweest was,
die nam regelmatig glas mee naar huis. „Ik
nam gericht bepaalde vormen mee, die
gebruikte ik om het tuintje dat ik had op te
sieren. Ik gebruikte het glas als afschei
ding, alles was zeer sterk geordend."
De glasverzamelaar was acht jaar toen
zijn ouders naar Gorkum verhuisden. Het
spelen tussen de glashopen maakte plaats
voor voetballen én muziek maken. Tijd
voor school bleef er nauwelijks over. Na de
lagere school volgde de lagere technische
school. „Het is mijn grote geluk geweest
dat ik naar die school ging. Daar ontmoette
ik Ad de Keijzer, ik liep de deur plat bij
deze tekenleraar. Hij heeft mij enorm ge
vormd." De Keijzer was klasgenoot van
R.D.E. Oxenaar, de ontwerper van bijvoor
beeld het briefje van vijftig gulden. Zij wa
ren leerlingen van Willem Rozendaal, do
cent aan de Koninklijke Haagse Academie.
„In de vier jaar dat ik les had van De Keijzer
verschoof hij van realistische naar geo
metrische abstracte kunst. Door zijn proces
heb ik leren goed te kijken, hij leerde me
ook inzien dat je met tekenen alleen er niet
bent."
De Keijzer en Kentie zijn goede vrienden
geworden. De tekenleraar en enkele ande
ren exposeren dit jaar in de Veremgde
Staten minimal-art (een uitvloeisel van geo
metrisch abstracte kunst). Kentie verzorgt
de vormgeving van de bijbehorende cata
logus en hoopt in september naar Amerika
te kunnen gaan voor het inrichten van de
tentoonstelling.
Het internationale kunstenaarssympo
sium dat in 1974 in Gorkum werd gehouden
heeft eveneens een belangrijke mvloed
gehad op Kentie. „In Gorkum woonden
verschillende nu internationaal doorgebro
ken kunstenaars, als jonge kerel vond ik
aansluiting bij die cluster. Door het commu
niceren met die mensen heb ik een enorm
esthetisch geweten gekregen." Het sympo
sium sterkte Hans Kentie in de mening dat
vormgeving meer is dan een sausje dat
ergens overgegoten wordt. „Procesmatig
moet je tot een produkt komen, het is met
zo dat de vorm volgt op de funktie." Uit de
tijd van het symposium stammen de kon
takten met de Duitse grafisch ontwerper
Wolfgang Sprang. Sprang is nu professor
aan Kunst Schule, hij en Kentie wisselen
eikaars ontwerpen regelmatig uit.
KEUZE:
VING
MUZIEK/VORMGE-
Aan de Grafische School in Utrecht
kreeg de Leusdenaar „een potlood in de
handen om mee te tekenen." „Daar werd
mij de technische kant aangereikt, ik leer
de de ontwikkelde stellingen in de praktijk
te brengen. Houtman is in die penode sterk
van invloed geweest. Hij sleep de „ruwe
diamant", hij bracht nuanceringen aan in
mijn denken over vormgeving. Ook bij hem
stond de procesmatigheid voorop." Na het
behalen van het diploma grafisch ontwer
per volgde een moeilijke keuze. Niet alleen
op het gebied van vormgeving had hij zich
in de loop der jaren sterk ontwikkeld, ook
muzikaal was hij allang uit het embryonale
stadium. Als jazzmuzicus (tenor sax) zat hij
eveneens in de avantgarde-hoek. Er waren
mogelijkheden beroepsmusicus te wor
den. „Ik koos voor de grafische vormge
ving, dat is volgens mij toch mijn sterkste
kant."
In Culemborg ging de gediplomeerd
grafisch vormgever in 1969 aan de slag bij
uitgeverij Stam (later Educaboek). Twee
jaar werkte hij hier, Kentie zag zijn werk
zaamheden als een tussenstation. De Staats
Drukkenj en Uitgevenj was zijn volgende
werkgever. „Daar ben ik als ontwerper
allround geworden." Kentie liet nadrukke
lijk zijn stem horen in de groep die werkte
aan een nieuwe vormgeving voor parle-
i
Twee pagina's uit de monografie over Mondriaan. Opmerkelijk zijn de krachtige korte
titels van de hoofdstukken. De titel staat in drie delen tussen de tekst. Links naast ieder
nieuw hoofdstuk staat een foto en een uitspraak van Mondriaan uit de periode waarover het
betreffende hoofdstuk gaat. De foto hangt aan de lijn die vanaf de bovenkant van de tweede
titelregel (in dit geval het woord „naar") doorgetrokken kan worden.
I
Hans Kentie „Een grafisch vormgever is een intermediair tussen zender en ontvanger"
mentaire stukken. De werkgroep stond on
der leiding van de toenmalige kamervoor
zitter Anne Vondeling. „In het pakket van
eisen stond voorop de stelling van Vonde
ling dat de politiek niet boven de hoofden
van burgers plaatsvindt. Zij moeten de vol
gende ochtend al kunnen beschikken over
informatie. We moesten dus ontwerpen
vanuit de techniek, toen al werkten we met
vormgeving met behulp van computers.
Tot op de dag van vandaag wordt gewerkt
met de vormgeving die wij ontwikkeld
hebben. Die vormgeving is anoniem, het is
niet trendgevoelig en heeft geen signatuur
die tot speculaties zou kunnen leiden."
GEEN BEELDMIDDELEN
Voor de Staats Drukkerij en Uitgeverij
gaf hij vorm aan vele nota's en rapporten.
Het zogenaamde „Rapport Hofstra" van
een jaar of tien geleden, beschouwt Kentie
nog steeds als één van de produkten die
duidelijk zijn maiuer van werken weer
geeft. „Ik beperk mezelf altijd enorm in
beeldmiddelen, natuurlijk op voorwaarde
dat de inhoud dat toelaat. Met gecombi
neerde abstracte vormen wilde ik toch het
probleem zichtbaar maken. Het rapport
ging over onzuiverheden in het belastings
telsel. Ik koos voor een dun kader met
daarin een gekanteld vierkant, dat geeft de
onzuiverheid aan. Het vierkant verloopt
van kleur, de onzuiverheden lopen van per
ongeluk tot frauderen. Dat mocht niet bij
name genoemd worden, op diepere ma
meren kim je dat echter toch laten voelen."
Het beperkte gebruik van beeldmiddelen
(tekeningen, foto's) heeft Hans Kentie de
bijnaam „Stille Ontwerper" opgeleverd. Hij
maakt weinig gebruik van beeldmiddelen
om de boodschap optimaal te kunnen laten
functioneren.
Ondanks weinig beeldmiddelen, ken
nen zijn ontwerpen toch grote nuancerin
gen. „Neem bijvoorbeeld een krant en het
boek over Mondriaan. De doelgroep is
gelijk: een breed publiek met algemene
interesse. Het verwachtingspatroon is
echter heel anders. Een krant is direkt en
aktueel. Een boek leg je weg en je pakt het
weer op, het heeft een langere adem. Dus
met alleen de inhoud is bepalend voor de
vorm. Wel is er sprake van een kruisbestui
ving tussen de inhoud van een produkt en
de vormgeving van dat produkt."
In 1978 verliet Hans Kentie de Staats
drukkerij, weg van de werkplek waar ie
dereen op de hoogte was van vormgeving.
De Grontmij werd zijn nieuwe baas. „Ik
stapte bewust over naar een bedrijf waar
vormgeving niet de hoogste prioriteit had.
Samen met marketing- en public relation-
mensen hebben we het beeld van een
agrarisch aandoend bednjf toch weten te
veranderen in een hedendaags modern
ogend ingenieursburo." Op zijn initiatief
kwam er bij de Grontmij zelfs een vormge-
vingsbeleid. Behalve grafische vormge
ving hield Kentie zich ook bezig met ruim
telijke inrichtingen, zoals een stand voor
een beurs.
EERSTE PRIJS KALENDER
Jaarlijkse hoogtepunten waren voor hem
het vormgeven van het jaarverslag en de
kalender. „Mijn grote wens was al die jaren
een kalender te maken van het werk van
Mondriaan. Een kalender die ten eerste
funktioneel is, dat staat m al mijn werk
voorop, maar daarnaast ook educatief is."
In 1985, zijn laatste jaar bij de Grontmij,
maakte hij deze kalender. De kalender
(getiteld: Wisselwerking) won de hoofd
prijs in de kalenderwedstnjd van het
weekblad Graficus. De Mondriaankalen-
der is opgenomen in de internationale ka-
lenderkollektie van het Museum of Modern
Art in zowel Tel Aviv als New York. Bij het
samenstellen kreeg de vormgever veel
medewerking van Herbert Henkels die
werkzaam is bij het Haags gemeentemu
seum en wetenschappelijk onderzoek ver
richt naar Mondriaan.
Sinds 1986 werkt Kentie vanuit Leusden
als zelfstandig ontwerper en adviseur. Hij
geeft vorm aan boeken, jaarverslagen, bro
chures, affiches, advertenties, briefpapier
en verpakkingen. Al tijdens de Grontmij
periode werd het werkterrein uitgebreid
van het tweedimensionale vormgeven
(vlak) naar het driedimensionale (ruimte
lijk). Een lijn die nu voortgezet wordt. Ken
tie verzorgt ook bewegwijzeringen en ncht
tentoonstellingen in. Het ontwikkelen van
een huisstijl voor een bepaald bednjf is
eveneens in opkomst. Het gaat dan om
bnefpapier, logo's, huiskleuren en eventu
eel stands. „Een bepaalde vormgeving kan
een positieve uitwerking hebben op een
bedrijf. Heel belangrijk daarbij is dat de
mens centraal moet staan. Een ontwerper
die bezig is met het identiteitsprogramma
van een bedrijf is bezig met de leefomge
ving van de mensen die er werken. Zij
moeten de huisstijl dragen. Ook daarom
moet vormgeving niet alleen een sausje zijn
dat je ergens overheen giet. Als de inhoud
niet klopt met de vorm krijg je miscommu
nicatie en irritatie."
Het werken met dne dimensies resul
teerde enn dat Kentie een docentschap
aangeboden kreeg aan de Akademie voor
Industriële Vormgeving m Eindhoven.
Sinds drie jaar is hij verbonden aan de
vakgroep mens en informatie. In 1985 was
er in het Stedelijk Museum in Amsterdam
de tentoonstelling „Letter en boek" van
Hans Kentie en andere vormgevers en let
terontwerpers. De aandacht voor deze
tentoonstelling, mede dankzij de opening
door Hugo Brandt Corstius, vormde de
aanleiding voor een tweede docentschap,
nu aan de Hogeschool West Brabant Aka
demie St. Joost in Breda.
De zelfstandig ontwerper en adviseur
heeft nog veel kontakten met zijn twee
oude bazen. Voor de Grontmij ontwerpt hij
nog steeds de jaarverslagen. De Staats
Drukkenj en Uitgeverij was vong jaar eén
van de vele bedrijven die Kentie verzocht
plaats te nemen in het management. „Twee
maanden ben ik aktief geweest als direk-
teur van de afdeling vormgeving, een af
deling met twintig ontwerpers. Ik ben ech
ter te jong (41 jaar, SvE) om ten onder te
gaan in het dagelijks vergaderen en het
zakelijk leiden van een ontwerpgroep. Ik
voel me meer ontwerper dan manager.
Waarmee ik niet uitsluit dat ik over een
aantal jaren wel zo'n funktie aanneem." Als
adviseur is hij met het oog op de privatise
ring van de Staatsdrukkerij nog wel be
trokken bij het bedrijf. Ook verzorgt hij in
opdracht nog wel eens het ontwerp van
een bepaald produkt
Het boek „Mondriaan, een leven in maat
en ritme" bijvoorbeeld. Toen bekend was
dat in het Haags Gemeentemuseum in fe
bruari een tentoonstelling over Mondriaan
(„Van figuratie naar abstractie") zou wor
den geopend, ontstonden er onmiddellijk
plannen voor een boek over Mondriaan.
Gezien de kontakten met de Staatsdrukke
rij, het museum en de kennis van Mon
driaan was het niet meer dan logisch dat
Leusdenaar Hans Kentie de vormgeving
voor zijn rekening zou nemen. Aldus ge
schiedde. Het eerste exemplaar werd tij
dens de officiële opening van de tentoon
stelling, zondag 21 februan, aangeboden
aan museumdirekteur Rudi Fuchs.
Mondriaan is in, zijn stijl komt voor op
verschillende produkten (van huidverzor
ging tot ski-verbindingen). Kentie ontwerpt
eerst een kalender over Mondriaan en dan
een boek over deze kunstenaar, kan het
ook teveel van het goede worden? Kentie
onderkent het gevaar en zegt ervoor te
waken teveel te worden vereenzelvigd met
Mondriaan.
SCHEIDING VORMGEVING/KUNST
Tot slot waarschuwt Kentie voor het ont
werpen om het ontwerpen „Design moet
geen verkoopargument worden Een
vormgever moet daarom altijd op zijn hoe
de zijn en de opdrachtgever kritisch bena
deren. Er wordt zoveel ongein uitgehaald
met gebruiksvoorwerpen, de helft kan zo
weggegooid worden. Het nadeel is dat
alles al vormgegeven is. Dat is een pro
bleem waar een reaktie opkomt. In Italië
zie je nu al dat design neigt naar perfor
mance. Dat is bijvoorbeeld het geval als
aan een stoel elementen toegevoegd wor
den die buiten de funktie van een stoel
liggen, er wordt dan een link gelegd naar
beeldende kunst."
„Ik wil een strikte scheiding tussen
vormgeving en beeldende kunst. Als ont
werper moet je niet de kunstenaar uit
hangen."
Het boek „Mondriaan, een leven in
maat en ritme" wil een indruk geven
van de mens achter de kunstenaar Piet
Mondriaan. Naast de kunst blijkt Mon
driaan ook aandacht voor andere za
ken gehad te hebben. Hij hield ook van
dansen, lekker eten en vrouwen. Het
verhaal begint m Amersfoort, de ge
boorteplaats van de kunstschilder Via
Amsterdam, Parijs en Londen belandt
hij in New York, waar hij 1944 overlijdt.
De vele kunstwerken die in het boek
staan afgebeeld vertellen hun eigen
verhaal. Stap voor stap is Mondriaans
ontwikkeling van figuratie naar ab
stractie te zien.
„Mondriaan, een leven in maat en
ritme" is een uitgave van de Sdu-uitge-
verij. Auteur is Coos Versteeg, journa
list bij de Haagse Courant, met mede
werking van Herbert Henkels van het
Haags Gemeentemuseum. Ontwerp en
vormgeving zijn van de hand van Hans
Kentie, zelfstandig ontwerper en advi
seur te Leusden. Het boek, een paper-
backuitgave van 15,1 bij 21,5 cm, kost
ƒ34,90.
De tentoonstelling „Mondriaan, van
figuratie naar abstractie" in het Haags
Gemeentemuseum is nog te zien tot 29
mei. Naast de kollektie van het mu
seum is ook de privé-kollektie van de
negentigjarige Sidney Janis uit New
York te zien.
