'De essentie van mijn werk is, niet snel te
willen toegeven dat iets verloren is gegaan'
Succesvol muziek
concours DWS
I Ie—silen krant
Scholie
ren kiezen
'het ruime
sop'
r
Achtervelder Ed de Vaal, hoofdopzichter restauratie Utrechtse bmnenstadkerken:
ook restauratie is aan
allerlei inzichten onderhevig.
'...ik zou de Koningin wel
bij de hand willen nemen.
je kunt je idealen hebben, maar
het is geen romantisch vak.
natuursteen is mijn aller
grootste liefde in dit vak.1
Feestprogramma De Holm
Tienerdisco
Rommelmarkt
De Hobbit
Weer subsidie
voor
duiventoren
DONDERDAG 30 JUNI 1988
plaatselijk nieuws
5
ACHTERVELD/UTRECHT - Woensdagavond 16 juni j.l., tus
sen acht en tien uur. Een mooie lenteavond, in de schemering.
Honderden, voornamelijk blauwe, glas-in-loodruitjes kleuren
nog even op. We stonden in de grote, gerestaureerde Domkerk
in Utrecht. De cantorij oefent voor vrijdag 18 juni. De dag
waarop de afronding van de restauratie plaatsvindt van deze
en nog vier andere Utrechtse kerken in de binnenstad, in
aanwezigheid van Hare Majesteit Koningin Beatrix.
En van Ed de Vaal. Ed de Vaal, de man die in belangrijke
mate medeverantwoordelijk is, voor de schoonheid zoals die
avond te zien was; binnen en rondom de Domkerk, de binnen
tuin, de kloostergang. Daar vertelde hij enthousiast, vakkundig
en met liefde voor zijn vak, hoe het zo gekomen is. Marianne de
Valck, luisterde en raakte steeds dieper onder de indruk van
wat zij zag en hoorde. Ed de Vaal moet wel een schaap met vijf
poten zijn. Hij is hoofdopzichter bij het architectenbureau T.
van Hoogevest. Het bureau voor restauratie en rehabiliteit, dat
de opdracht van de vijf Utrechtse kerken uitvoerde. Ed de Vaal
woont in Achterveld. Net als zijn vader, over wie we het beslist
ook moeten hebben.
door
Marianne de Valck
Rond het beroep van opzichter
leven misverstanden. Het beeld
van een man waarvoor het werk zo
fascinerend is, dat hij er uren naar
kan kijken. Met de handen op de
rug wippend op zijn voeten, zijn
mannen aanmoedigend om vooral
door te blijven werken. De werke
lijkheid is iets anders.
aan het graven is, mag niet automa
tisch denken bi) iedere steen die hij
tegen komt „Oude troep, weg er
mee". Een kei kan belangrijk zijn.
Verrassingen zitten in zijn werk
ingebakken. „Je weet nooit precies
van te voren wat je tegen komt. We
werken met met een gedetaillieerd
bestek. We hebben alleen richtlij
nen. De rest wordt al werkend op
gelost. Dat is juist het unieke van dit
soort werk."
ren. We zijn er nog met helemaal
uit."
Maar de eerste resultaten kan hij
in de kloostergang laten zien. Het
lijkt daar net alsof ze bi) de restau
ratie een stukje vergeten zijn. Maar
de orginele materialen zitten weer
keihard en stevig bevestigd, hoe
brokkelig ze er ook uitzien. Waar
mee aangetoond is dat restauratie
niet per definitie herstel in de oude
orde betekent.
BEELDENSTORM
Daarvan bewijzen ook de blij
vend zichtbare gevolgen van de
beeldenstorm. Een aantal prachtig
gerestaureerde beeldreliëfs blijft
zonder gezicht. „Restauratie is ook
onderhevig aan allerlei inzichten.
In de jaren zestig en zeventig wilde
men nog alles vernieuwen. Alles m
de oorspronkelijke vorm terug
brengen en alle sporen, aanbouw
sels en veranderingen die m de tijd
waren aangebracht, weghalen. Nu
willen we alles houden, hoewel dat
eigenlijk niet mogelijk is."
afsluiten van de steen. Het water
kon er niet meer in, maar ook niet
uit. Daardoor werd de muur van
binnenuit leeggevreten. „Natuur
steen is mijn allergrootste liefde m
dit vak" bekent hij.
Hij reist zelf naar de steengroe
ven in Frankrijk, Duitsland en Italië
om de geschikte kleur, kwaliteit en
sterkte uit te zoeken. Hij verhaalt
met plezier, hoe hij daarover ooit
eens een toelichting voor de EO-ra-
dio mocht geven. Want aan belang
stelling voor zijn werk heeft hij niet
te klagen.
NIEUWSGIERIG
„Mensen willen altijd graag ho
ren waarmee je bezig bent. Restau
reren maakt meuwsgieng. Soms
halen mensen levensgevaarlijke
toeren uit om achter hekken en op
steigers te komen." Trouwens, zijn
bouwvakkers kunnen er ook wat
van „Het is regel dat er geen graf
geopend wordt zonder dat de heer
Hoekstra, de stadsarcheoloog, of ik
daarbij ben. Maar voordat je het
graf echt openmaakt is toch wel
een kijkgaatje gemaakt
GRAVEN
Hij benadrukt direkt dat restau
reren geen grafschennerij mag
zijn. „We komen er alleen als er
een reden voor is", verklaart hij.
Het graf dat hem het meeste bij
staat is een vloergraf m de Smt
Janskerk. Het graf van David van
Mollem. „Helemaal betegeld, het
was net een badkamer."
Ed de Vaal vertelt, zeker tiental
len graven geruimd te hebben.
„Alleen de eerste keren voel je je
„Al moeten boeken soms aange
vuld of herschreven worden, op
basis van wat wij gevonden heb
ben" vult hij er lachend aan toe. Het
vertrouwen dat bijvoorbeeld de
stadsarcheoloog in hem stelt bete
kent dat hij beslist „tot zover gra
ven en niet verder. Het moment
moeten weten waarop ik hem erbij
moet halen." Het vertrouwen is ge
baseerd op onderlinge waardering
voor het vakmanschap.
„We werken met veel mensen al
jaren. Vele bedrijven zijn betrok
ken bij de restauratie van alle vijf
de kerken. Een goede leidekker,
loodgieter, koperslager of beeld
houwer, die koester je".
Echt gerust op de toekomst is hij
niet. Veel vakmensen vallen weg,
terwijl daar weinig aanwas tegen
over staat „Want hoe gaat dat.
Goede mensen worden op een be
paalde leeftijd chef. Hun prakti
sche vaardigheid valt weg." Er is
wel interesse bij jonge mensen om
dit vak te leren, hetgeen onder an
dere blijkt uit de grote belangstel
ling voor stageplaatsen, maar
„slechts een klem aantal hebben
het". Bovendien komt er steeds
minder geld beschikbaar voor der
gelijke grote projecten.
„Ik ken goede steenhouwers die
uit oogpunt van zekerheid, postbo
de zijn geworden". Jonge mensen
die „hét" hebben, herkent Ed de
Vaal overigens al tijdens rondlei
dingen die hij af en toe voor leerlin
gen van technische scholen ver
zorgt. „In een groepje zit er soms
maar één, die het ziet en de goede
vragen stelt. De meesten lopen
maar mee en hebben slechts op
pervlakkige interesse."
VOORTGANG JACOBIKERK
Ed de Vaal (42): „Het is veel
meer dan toezicht houden. Je
draagt de dagelijkse verantwoor
ding voor de voortgang van het
project, zowel technisch als admi
nistratief. Je bent de rechterhand
van de architect. In rrujn geval inge-
Zeventien jaar geleden begon de
restauratie van de Jacobikerk in
Utrecht. Op 11 november 1974
werd Ed de Vaal daar bij hoofdop
zichter. Een datum om nooit te ver
geten. Hij volgde m die functie zijn
vader op, die sinds 1947 bij hetzelf-
nieur T. van Hoogenvest. Je hebt de
eindverantwoording onder de ar
chitect over alle mensen die aan
het project werken: opperman, tim
merman, glazenier, beeldhouwer
en wie er maar bij betrokken is.
Hetgeen betekent dat je verstand
moet hebben van alle technieken
die bij een restauratie te pas ko
men. Van natuursteen, tot electro-
nica".
„Je kunt het zo gek niet verzinnen
of ik heb er mee te maken. Van het
openen van een graftombe tot aan
het uitzoeken van de closetpapier
houders". Zijn werk loopt van de
allereerste voorbereidingen, zoals
het maken van herstelbeschrijvin
gen, begrotingen, het klaarmaken
van de subsidie-aanvragen tot aan
de financiële afwikkeling en de
laatste klemmende deur na de res
tauratie.
DRIE KANTEN
Het werk van een opzichter bij
het restaureren en rehabiliteren
kent dne kanten: Het organiseren
de regiewerk, het bouwkundige-
technische werk en een deel ar
cheologische verantwoording.
„Wat betreft dat laatste doe ik
uiteraard niet het onderzoek. Maar
ik moet wel het een en ander kun
nen herkennen. De stadarcheoloog
doet veel voorwerk. Maar je kunt
ieder moment op iets onverwachts
stuiten. Je moet de mensen die aan
het werk zijn, zowel kunnen in
strueren als motiveren. De man die
ergens een sleuf voor een kabel
de architectenbureau aan het werk
was.
Ed de Vaal kreeg de interesse
van huis uit mee. Al lang voor hij op
16 augustus 1966 in dienst trad bij
Hoogenvest had hij in zijn vakantie
meegeholpen. Hij volgde de LTS,
de MTS en het Hoger Technisch
Instituut. Nog altijd vindt hij dat de
beste weg om af te leggen.
Je moet het vak m alle aspecten,
van onderaf leren. Alleen aan theo
rie heb je niets. Je moet het in je
handen voelen". Met zijn vader als
baas had hij het gevoel alles twee
maal zo goed als een ander te
moeten doen.
WAARDERING
Zijn vader was kritisch. „Ik leer
de enorm veel van hem, heb en had
een enorme bewondering en waar
dering voor hem. Dat mag hij best
eens op deze wijze horen". In 1974
kwam veel geld beschikbaar voor
restauraties. Zijn vader was op
zichter bij de restauratie van de
Nicolaikerk en op zijn voorspraak
werd de beslissing genomen om
Ed de Vaal hoofdopzichter bij de
restauratie van de Jacobikerk te
maken. „Ineens moest ik het hele
maal zelf doen. Een grote klus. De
Jacobikerk neemt in mijn denken
nog altijd een aparte plaats in."
„Ik had bijna een kater toen hij
klaar was. Zolang je aan een kerk
beziq bent. is die kerk van jou. Jij
hebt het voor het zeggen. Jij hebt de
sleutels. Zodra hij klaar is, draag je
hem over. Gevoelsmatig verandert
Achtervelder Ed de Vaal was nauw betrokken bij de restauratie van Utrechtse binnenstadskerken.
er dan wat. 't Is je kerk met meer. Bij
de Jacobikerk kostte die verande
ring van gevoel mij de meeste
moeite. De vier kerken die daarop
volgden gaven me dezelfde bin
ding, maar ik kon ze gemakkelijk
loslaten. Bij elkaar is het een fan
tastisch project, dat zich niet snel
zal herhalen. Ruim 83 miljoen is er
in op gegaan, zeventien jaar inten
sief werk. Het resultaat kan weer
jaren mee."
ESSENTIE
De essentie van zijn werk om
schrijft hij als „niet snel willen toe
geven dat iets verloren is gegaan".
Om zaken te behouden, wordt in
overleg met deskundigen uitput
tend gezocht naar oplossmgen.
Een voorbeeld daarvan is te vinden
m de kloostergang bij de Domkerk.
Overigens, de Domtoren valt niet
onder de restauratie. Smds de
stormramp het grote middenge
deelte heeft weggevaagd, staat de
Domkerk los van de toren. De toren
staat onder verantwoording van de
Gemeente. De kerk onder de Her
vormde Gemeenten en Monumen
tenzorg.
De restauratie van de klooster
gang is nog in volle gang. Gedeel
ten van „het tufsteen" waren zo
slecht dat Ed de Vaal ze omschreef
als „van bladerdeeg" en ze voor
goed verloren leken. Toch is het
plan de situatie zoals het nu is te
conserveren. In Duitsland wordt
daar momenteel een procédé voor
ontwikkelt, waarbij de tufsteen met
hars geïmpregneerd wordt.
„Dit is een meuwe ontwikkeling,
waar we nog niet eerder mee te
maken kregen. Op aandrang van
Monumentenzorg, van wie de op
dracht tot restauratie komt, ben ik
op zoek gegaan naar deskundigen
en firma's die dit willen uitprobe
Daarbij dient men wel rekening
te houden met de bouwkundige
staat van de kerken. Met als gevolg
dat m de meeste van de vijf Utrecht
se kerken het oorspronkelijke
aantal steunpilaren, binnen en bui
ten de kerk, weer is aangebracht.
„Na de reformatie wilde men graag
een groot en ruim schip in de kerk
hebben. Met als gevolg dat men
veel steunpilaren in de kerk weg
haalde, omdat deze het uitzicht op
het spreekgestoelte tegenhielden.
Met als gevolg dat de daken van
die kerk ongesteund bleven han
gen."
Hij beaamt dat het eigenlijk een
wonder mag heten, dat zoveel da
ken het nog zoveel eeuwen wankel
hangend hebben vol weten te hou
den. Bij de Domkerk m Utrecht
kwam daar nog bij dat de zoge
naamde streefpijlers, aan de bui
tenkant, met bekroning, groten
deels verdwenen waren. Deze
streefpijlers houden het verband m
de grote kerk, aan de buitenkant.
De bekroningen werken als ge
wichten („contre-forts"). In het to
taal werden zes steefpijlers, met
bekroning, waarvan twee met nieu
we luchtschaagbogen en veel
beeldhouwwerk, opnieuw aange
bracht. Wie de Domkerk in zijn
gerestaureerde staat gaat bekij
ken, moet maar eens extra naar het
exterieur kijken waar rond het
koor van de kerk „de kleine toren
tjes" met bogen verbonden aan het
schip, duidelijk aanwezig zijn.
NATUURSTEEN
Ed de Vaal kan enthousiast en
veel vertellen over verrassingen,
avonturen en gevonden oplossin
gen. Op tafel voor hem, in de uit
valsbasis" van het architectenbu
reau „Achter de Dom 10", het adres
dat een begrip is voor kerkrestau
raties" volgens Ed de Vaal, ligt een
stuk steen. Hij vertelt dat het stuk
ongeveer zes- tot zevenhonderd
jaar oud is, en voor een interessant
probleem had gezorgd. Door het
stuk steen onder de kraan te hou
den, maakt hij duidelijk wat de ge
volgen waren van het waterdicht
daar wat eigenaardig bij", alhoewel
hij beeldend vertelt hoe hij eens bij
het afdalen in een grafkamer on
verwachts wegzakte en zijn lamp
verloor. „Dat is toch wel even raar,
als je daar in het donker hulpeloos
zit."
Overigens kan hij zich niet meer
heugen hoe vaak hij al per ongeluk
opgesloten is geraakt in torens en
gangen. Hij wijst me een hoog raam
in de Domkerk. 150 m2 hardglas,
met tweehonderd ruitjes. Helemaal
bovenaan is een smalle oversteek
te zien. „Toen we daar nog aan
moesten beginnen, liepen we al
dagelijks vele malen over de wan
kele verbinding van zo'n dertig
centimeter breed, met allerlei ka
bels erover." Ach, bij zoiets denkt
hij niet zoveel na.
„Je kunt je idealen hebben, maar
het is geen romatisch vak. Het is
hard werken en soms vies. Bedenk
maar dat je, om een kerkomgang
op het dak te moeten inspecteren,
regelmatig op zo'n dertig meter
hoogte door een halve meter dui-
venmest moet waden."
SLEUTELWOORD
Het sleutelwoord om tot een goe
de restauratie te kunnen komen,
noemt Ed de Vaal „vertrouwen".
Zowel naar de kant van de archi
tect, Monumentenzorg en de ar
cheoloog als naar de ingeschakel
de vakmensen. Met aanduiding
van zijn grenzen zegt hij „Ik ben
geen estheet, dat is de architect. Ik
ben praktisch bouwkundige. Mijn
werk bestaat vooral uit kijken. Kij
ken hoe het is, kijken hoe het moet
en kijken hoe het geworden is. Ik
heb praktische kennis. Geen boe
kenwijsheid."
KONINGIN
Ed de Vaal is alweer bezig met
zijn volgende project, de Gertruda
kerk. Afgelopen vnjdag was de
officiële overdracht van de Dom
kerk, in aanwezigheid van de Ko
ningin. Ed de Vaal heeft meer van
dergelijke officiële bijeenkomsten
meegemaakt en kan wel voorzien
hoe het ongeveer zal gaan verlo
pen. Hij zal opnieuw aan de Konin
gin worden voorgesteld bij de
overhandiging van een boekje
over de restauratie van de vijf bin
nenstadskerken. De Koningin zal
rondgeleid worden en het een en
ander te horen krijgen van de he
ren die daartoe de functie hebben.
Eigenlijk vindt Ed de Vaal dat wel
jammer.
„Ik zou haar graag bij de hand
willen nemen, om haar alles aan te
wijzen. Ik weet dat ze daar belang
stelling voor heeft en ik zou het
haar graag vertellen."
Terwijl hij ondergetekende de
Domkerk laat zien, bekruipt mij de
stiekeme voldoening, dat mij iets
ten deel valt, van hetgeen zelfs de
Koningin niet zal krijgen, terwijl ze
dat ongetwijfelt wel zou willen. Ik
bekijk op die mooie lenteavond de
Domkerk, gestuurd door de man
die ieder hoekje van voor, tijdens
en na de restauratie kent en daar
boeiend over weet te vertellen. Een
voorrecht. Toch jammer voor de
koningin.
ACHTERVELD - Zondag
hield muziekvereniging Door
Wilskracht Sterk in de Moes
pot een solistenconcours. Het
werd een goed georganiseerd
en gezellig concours.
Het hoogste puntental werd be
haald door Theo Steenbeek, samen
met zijn dochter Dka. Bij de solisten
werd Fred Spruyt uit Harderwijk
eerste, tweede Joris van Dijk (15
jaar), derde Jos Hoefkens en vierde
Willem Wouters, allen uit Achter
veld.
De deelnemers werden beoor
deeld door de heer A. Niemeyer uit
Hoogeveen. De deelnemers wer
den aan de piano begeleid door
Henk van Loo en mevrouw R. van
Hattum. Overige medewerkers wa
ren Hendry van Loo, Theo Steen
beek, Fred Spruyt en Jolanda Hey-
ne die op charmante wijze de op
tredens aankondigde Het werd
voor de deelnemers wel een zware
dag, maar beslist ook een gezellige
muziekdag die duurde van 11,00-
19.00 uur.
Na afloop van de optredens wer
den de behaalde punten bekend
gemaakt. Het hoogste aantal pun
ten werd behaald door Theo Steen
beek met zijn dochter Dka met de
uitvoering van „Divertimenti" van
W. A. Mozart. Zij behaalden 52Vz
punt.
Bij de solisten was het Fred
Spruyt, die het hoogste aantal pun
ten behaalde. Hij werd eerste met
52 punten, tweede werd de 15 jan-
ge Jons van Dijk met 51V2 punt, de
derde plaats was voor Jos Hoef
kens met 50V2 punt. De voorzitter
van DWS Willem Wouters wist op
de zware bas met 50 punten de
vierde plaats te behalen, vijfde
werden J. Heyne en P. Philipse elk
met 49 V2 punt, zesde met 49 punten
werden Willem van Bekkum en
Henk Schouten, een halve punt
daarachter volgden K. Huppel-
schoten, M. van Doornik en C.
Blom. Door K. Janssen, S. van Wie-
ringen en W. Eggenkamp werden
48 punten behaald.
LEUSDEN - Na al eerder een toe
zegging te hebben gekregen voor
Duokampioen werden T. en I.
Steenbeek met 52Vz punt, 2e wer
den M. Eggenkamp en J. Hilverts
met 48 V2 punt en derde W. van
Bekkum en F. v.d. Hengel met 48
punten.
Bij de tambours was het Mark
van Doornik die de eerste plaats
behaalde met 48V2 punt. Hij kreeg
tevens de aanmoedigingsprijs. De
tweede plaats werd behaald door
Ronny Tolboom en Jos Kerkhof. Zij
behaalden elk 48 punten.
Door Marja Bakker werd het A-
diploma muziek behaald. Het Ach-
terveldse muziekkorps trekt vol
gende maand voor enkele dagen
naar Oostenrijk waar door hen
meerdere optredens zullen wor
den verzorgd.
een subsidie van vijfduizend gul
den, heeft nu ook de K.F. Hein-
Stichting vijfduizend gulden subsi
die toegezegd voor restauratie van
de duiventoren de Heiligenberg.
Het bedrag wordt ter beschikking
gesteld van de Historische Kring
Leusden.
Zoals bekend beijvert de Histori
sche Knng zich, ook de medewer
king van de gemeente te krijgen
voor de beoogde restauratie.
LEUSDEN- De Leusdense liefheb
ber van kindermusicals kan deze
week ruimschoots aan zijn trek
ken komen. Op donderdag en
vrijdag nemen liefst drie groepen
afscheid van hun scholen ('t Ron
de, De Wegwijzer en 't Palet) met
een musical. Toeval of niet, twee
klassen studeerden dezelfde mu
sical in. Zowel De Wegwijzer, als
't Palet brengen vrijdagavond
'Raadsels rond het ruime sop'.
ACHTERVELD- Het seizoen van de
tieneractiviteiten m De Moespot m
Achterveld wordt vrijdag 1 juli af-
Groep 8 van de openbare basis
school 't Palet, Willem de Zwijger
laan 1 in Leusden-Zuid, neemt op
vrijdag 1 juli afscheid van de school
met voornoemde musical. Van
20.00 uur tot 22.00 uur zullen de
leerlingen op het toneel hun beste
beentjes vorzetten. Na de voorstel
ling worden de diploma's uitge
reikt.
Groep 8 van de openbare basis
school De Wegwijzer, De Biezen-
kamp 39, neemt op vrijdag 1 juli
eveneens afscheid van de school
met een musical. Van 20.00 uur tot
22.00 uur zullen de leerlingen de
musical 'Raadsels rond het ruime
sop' ten beste geven. De voorstel
ling wordt in De Korf gegeven.
De hoogste groep van montesso
rischool 't Ronde presenteert don
derdag ook een musical. De voor
stelling, die om 20.00 uur begint,
wordt vnjdagsmorgens herhaald.
gesloten met een tienercusco. L»n-
ve-in discotheek Xennon zal deze
avond de muziek verzorgen.
De avond begint om 19.30 uur en
de toegang kost fl. 2,50.
De prijzen van de consumpties
zijn aan de portemonnee van de
tiener aangepast.
LEUSDEN- Komende week viert
basisschool De Holm, Lingewijk
13, het feit dat men tien jaar be
staat. Er zijn allerlei activiteiten
op touw gezet om het feest gestal
te te geven. Maandag 4 juli wordt
de feestweek tussen 19.00 uur en
20.00 uur geopend met een op
tocht doort de wijk en een ballo
nenwedstrijd.
Dinsdag 5 juli is er 's avonds
(vanaf acht uur) een spellencircuit
voor de onder- en bovenbouw, en
een slotavond met feest voor ou
ders en belangstellenden.
Woensdag 6 juli voeren de leer
lingen van groep 8 een musical op.
Om 12.00 uur vindt de trekking van
de loterij plaats, 's Avonds van
20.00 uur tot 22.00 uur is er een
reünie voor oud-leerlingen en leer
krachten, waar de musical weder
om ten gehore zal worden ge
bracht.
Donderdag 7 juli wordt het spel-
circuit vervolgd, terwijl vnjdag 8
juli het feest wordt afgesloten.
LEUSDEN- Om de vienng van een
groot kinderfeest, ter gelegenheid
van het vijftienjarig bestaan van de
school te bekostigen, houdt basis
school De Hobbit zaterdag 2 juli
een rommelmarkt. Naast kramen
met spelletjes, speelgoed, boeken,
huishoudelijke artikelen en wat
dies meer zij, is er een gezellig
terras ingericht.
De rommelmarkt wordt gehou
den op het schoolplein (in de wijk
Groenhouten) en duurt van 12.00
uur tot 15.00 uur.
