I
1 eu
Slfl
er
krn
Is
De dwaallichten op de
Heiligerbergerweg
Boer Warnekopde Zuidwind
ROND LEUSDEN
IN DE NEVELEN
VVV begon met honderd gulden
R.<FO'Q RTJ
Expositie van elektrografiek
Inh uldiging Wilhelmina in 1898luidde start in Amersfoort
'P
plaatselijk nieuws
DONDERDAG 1 DECEMBER 1988
Dwaallichten, heksen, weerwolven, ijzeren veulens, lijksta-
ties, doodvoorspellingen, tienurenhonden en erfluisHet zijn
verschijnselen die je niet verwacht in de nieuwbouwijken van
Leusden. Toch zijn ze in deze omgeving ooit eens waargeno
men. Als je tussen de Eurowoningen van Rozendaal loopt, lijkt
het misschien moeilijk voor te stellen dat zich daar dingen
hebben afgespeeld die mensen koude rillingen en doodsang
sten bezorgden. Als je binnendoor naar Barneveld over de oude
weg rijdt, merkje niets meer van een schimmige wereld achter
de bomen, langs de slecht verlichte weg. In een snelle auto ben
je veilig voor spoken en geesten. Maar vroeger gingen de
mensen te voet naar de buren en naar de stad. Kleumend, moe
en eenzaam door het stille donker, kilometers lang, zonder
lichtpunt of menselijk wezen. Zo lopend zagen zij dingen, die
ons niet meer opvallen, verbazen of schrik aanjagen.
Leusden was minder dan vijftig jaar geleden nog platteland.
Zonder televisie, video en met niet meer literatuur dan de
bijbel. Er waren geen strips, waarin dingen en mensen te zien
waren, die eigenlijk niet kunnen bestaan. Dus zagen de mensen
in hun omgeving meer dan wij nu om ons heen zien. Dingen om
nooit te vergeten. Op stille heiden, in mistige weilanden, op
slapende dijken en in donkere bossen. In Leusden en de plaat
sen er omheen. De mensen vertelden erover. En zo onstonden
er verhalen, die zich in de nevelen rond Leusden afspeelden.
Spookverhalen zouden wij ze nu noemen.
Tussen 1972 en 1977 verzamelde de heer E. Heupers deze
vertellingen ten dienste van het Amsterdams Instituut voor
Dialectologie Volks- en naamkunde. De Leusder Krant heeft
toestemming van dit instituut om een aantal van deze verhalen
te publiceren. Zij werden door Marianne de Valck bewerkt. De
plaatsen die in de verhalen voorkomen, werden met hulp van
bomen bewoog. Toen sloeg met
een harde klap bij ons m huis op
zolder, hel luik uiohi.vVas duide
lijk te horen geweest, 't Was het
begin van toveren, want anders
kon het niet zijn. Bij ons was de
karnton ook eens betoverd ge
weest. Maar 't was moar voor één
keer gebeurd, 't was gauw verhol
pen Ons vader deed wat schraap
sel van vlierhout er in en 't was zo
over."
De vader van Hendnkje maakte
volgens haar verhalen wel meer
mee. „Wat mien vader zei of vertel
de, geloofden wij als kinderen.
.want wat onze vader vertelde,
was waar."
AMERSFOORT - Van vnjdag 2
ecember tot en met zaterdag 24
ecember 1988 exposeert Lieve
ruis elektrografiek in Studio 177A
m de Amhemseweg 177A. De
mtoonstelling zal vrijdag 2 de-
ember om 19.00 uur worden ge
pend met een performance door
e kunstenares bijgestaan door Jan
aas, beeldend kunstenaai.
Lieve Prins is voornamelijk be-
end door haar werken met foto-
opieerapparaten. Haar werk is te
vergelijken met een druk- of foto
techniek, echter zonder tussenne
gatief. Het onderwerp of model
wordt op ware grootte vastgelegd.
Deze kunstvorm „elektrografiek"
geheten, geeft een eindresultaat
dat dicht bij de werkelijkheid ligt.
Tijdens haar expositie zal haar
videoband „Intensive Care", een
zelfportret, worden vertoond Ope
ningstijden: vrijdag 14.00-17 00 uur
en 19.00-21.0 uur, zaterdag/zondag
14.00-17.00 uur.
onze medewerker Goos van Leeuwen door onze fotograaf vast
gelegd. Vanaf deze week zal in deze krant elke donderdag iets
worden teruggeroepen van de sfeer die hier vijftig jaar geleden
nog heerste en misschien nog niet helemaal verdwenen is.
Neem bijvoorbeeld de Heiligen-
bergerweg. Tegenwoordig een
lekker binnenweggetje waar voor
al middelbare scholieren dankbaar
gebruik van maken. Ze moesten
eens weten.
Cornells van de Hengel, geboren
m 1880 te Hamersveld, boer, gebo
ren en getogen m Leusbroek en
Hamersveld vertelde op 10 april
1963: Op de Heiligenbergerweg
tussen Hamersveld en Amersfoort
spookte het vroeger wel eens. Er
heeft daar op dat buiten een familie
gewoond en daar heeft zich er één,
meneer Jan, doodgeschoten, 't Is
lang voor mijn tijd gebeurd, maar 't
werd vaak verteld. Moar mijnheer
Jan kwam weerom toen hij een tijd
lang dood was en dan hep hij in de
bossen daar bij de Heiligenberger-
weg, eenzaam met het geweer on
der de arm, net of hij aan 't jagen
was.
Als je hem tegenkwam werd je
koud of heel, heel warm. Dat lag
aan jezelf of je er wel of niet tegen
kon.
ren in 1894 vermeldde de dwaal
lichtjes op de Heiligerberg ook. En
zij kon het weten, haar moeder
woonde daar: ,,'t Was iets. Er moest
wat gaan gebeuren daar. Later
kwam daar de spoorlijn naar Rhe-
nen toen langs. Die is er toen van
gekomen. Dat was dat dwaallichtje
geweest."
Die Heihgenbergweg daar
spookt het goed, volgens Hendrika
op 30 augustus 1966 't Moet bij ons
thuis gebeurd zijn, toen we nog bij
de Heiligerberg woonden. Vader
vertelde het meermalen, 't Waaide
of stormde niet, geen blad aan de
Zo vaak rijden we binnendoor naar
de provinciale weg nchting Wou
denberg. De Hamersveldse weg af
en bij boerdenj Zuidwmd de
spoorlijn over. Ook 's nachts nam ik
vaak dit weggetje binnendoor. Tot
nu toe onbekommerd Wanneer ik
al ooit een lichtje bij boerdenj Zuid-
wind aan de spoorbaan heb gezien,
vond ik het horen bij die vriendelijk
ogende hofstede. En nam daarbij
automatisch aan dat eventuele hel
dere onverklaarbare lichtpuntjes
dus ook wel vriendelijk zouden
zijn.
Had ik maar nooit gelezen wat
Jan van de Pol, géboren in 1879 te
Hamersveld op 19 oktober 1962 te
gen de officiéle geschiedschrijver
van volksverhalen, de heer E. Heu-
per vertelde:
„Achter op Hamersveld stierf,
toen ik nog maor zo'n aankomende
jongen was. boer Warnek Hie
woonde bie z'n leven op de Zuid-
wind, zo heette die boerdene Hie
had heel slecht geleefd en 't was
gin beste. Hie stmg d'r om bekend.
Boer Warnek kwam kwam noa z'n
dood nog wel eens terug bie de
boerdene. Hie kwam nooit varder
as de achterdeui. Doar zagen ze
hem opeens. Dan hing die met z'n
gloeiende pijp, over de onderdeur.
De meid of de knecht schrokken
Jacob Pieters, geboren in 1897 te
Leusden, vertelde op 10 november
1966 dat hij daar over mee kon
praten. „Vroeger zaggen ze hier en
doar in de weilanden, langs de
grond en in de bodem dwaallichten
goan. Dan waren ze is weer leig,
dan weer hoog. Op de Heiligen
berg zaggen ze ze vaak en dan zag
ze gint opgoan. 't Waren lichtjes
e noar zieltjes liepe te zeuke. Zo
irtelden ze het bie ons vroeger.
Hendrika Sips-van Ginkel, gebo-
De Burgemeester de Beaufortweg, vroeger nog een deel van de Heiligerbergerweg. 't Waren lichtjes die noai
zieltjes liepe te zeuke. Zo vertelde ze het bie ons vroeger..."
zich dan half beduusd. Toch hield
het een keer op met boer Warnek
z'n gesprek. Ze lieten nogal veul
missen lezen en dat hielp op 't lest."
Nooit zal ik meer rustig langs
boerderij de Zuidwmd rijden zon
der even naar boer Warnek uit te
kijken.
Boerdenj Zuidwmd. Dan hmg die met zijn gloeiende pijp over de onderdeur..
en voorbeeld van elektrografiek van Lieve Prins.
AMERSFOORT - „Reeds vrij vroeg werd getracht Amers
foort naar buiten bekend te maken, natuurlijk met het doel,
meer gegoeden te bewegen, zich metterwoon hier ter stede te
vestigen", schrijft de heer R. J. Fredericks van Cleeff in één van
zijn notities „Amersfoort, voorheen en thans", waarin hij het
vreemdelingenverkeer onder de loupe neemt. Het is een niet
juist uitgangspunt voor een verhaal over het vreemdelingen
verkeer, zomin als bevordering van het toerisme en Amers
foort promotiebegrippen zijn die elkaar volledig dekken. Want
het is niet de taak van een vereniging voor vreemdelingenver
keer om mensen te bewegen zich te vestigen, wel om het
toerisme te bevorderen.
In dat licht moet dan ook de
Wandelgids voor Amersfoort ge
zien worden, die in juni 1893 door
twee kapelaans van de Oud-bis-
schoppelijke Clerezij - de huidige
Oud-katholieke kerk -, de heer J.
H. Berends en C. A. Mittelbeck
werd samengesteld en in een op
laag van duizend exemplaren ver
scheen In juli 1899 verscheen een
tweede, in november 1908 een der
de druk.
„Heel wat van die Gidsen zijn
verkocht bij het 25-jarig bestaan
van het eskadron ordonnansen: bij
het groote kegelfeest in de socië
teit „Concordia" toen de Kegelaars
te paard, officieren van bereden
wapens uit alle garnizoenen, weder
naar hier kwamen; bij de feesten
van den Nederlandschen Schutte-
rij-Kader-Bond, die van den lande-
lijken Koninklijken Bond van oud
onderofficieren; van den Neder
landschen Schermbond; die van de
Rijschool; die van het 25-jarig be
staan der Gemeentelijke Hoogere
Burgerschool; en bij de vele Ke
gelfeesten m de sociëteit „Vereeni-
ging" bij alle welke vele honderden
naar Amersfoort kwamen of weder
kwamen en zoo'n werkelijk inte
ressant boekje meenamen", schrijft
de oud-journalist van de Amers-
foortse Courant.
Hoewel wij die Wandelgids voor
Amersfoort vooral gebruiken om
er het Amersfoort rond de eeuw
wisseling uit te leren kennen is het
ook wat de Amersfoortse histone
betreft een zeei gedegen boekje,
waarvoor de samenstellers alle lof
verdienen.
„Reeds in 1896 werd gevraagd of
het niet meer dan tijd werd om, in
navolging van andere plaatsen,
waar er reeds bestonden sedert
1876, ook hier op te richten een
Vereeniging tot bevordering van
het Vreemdelingenverkeer; doch
het duurde ondanks allerlei aan
sporingen om daartoe over te gaan,
tot September 1898 eer er iets meer
geschiedde dan een verklaring van
de wenschelijkheid", vervolgt de
notitie in de serie Amersfoort, voor
heen en thans.
NIET TEN BATE
Op 6 september 1898 wordt de
18-jarige koningin Wilhelmina in
gehuldigd. Heel Nederland staat in
het teken van inhuldigingsfeesten,
zo ook Amersfoort. In de Lange-
straat gelukt het de straatcommis
sie de eindrekening van de versie
ringen en feestelijkheden met een
batig saldo van bijna 100,- af te
sluiten. De voorzitter van de straat
commissie, de heer B.N. van Ruij-
ven, maakt er de ronde som van
honderd gulden van. Dit bedrag
wordt ter beschikking gesteld voor
het oprichten van een Vereniging
voor Vreemdelingenverkeer, die
op 27 september 1898 met 43 leden
wordt opgericht.
Op 17 januari 1899 bedraagt het
aantal leden reeds 140, terwijl alom
medewerkmg wordt verkregen,
behalve van de kant van het ge
meentebestuur B W brengen op
het verzoek om een subsidie van
300,- een ongunstig advies aan de
gemeenteraad uit, omdat „de ver
eeniging niet was de uitvoerster
van werken ten bate van de Ge
meente, omdat het aangevraagd
subsidie toch niet voldoende was
om er iets essentieels mee te kun
nen doen, en omdat het verzoek te
laat was ingekomen".
De gemeenteraad verleent
desondanks een subsidie van
100,-. „Particulieren steunden
de vereeniging en zóó kon zij
reeds begin April houten banken
plaatsen in het Plantsoen bij den
Kleine Haag, welke echter zóó
werden vernield, dat zij, na gron
dig te zijn hersteld, moesten wor
den verplaatst.
Gelukkiger was de vereeniging
met de houten handwijzers, welke
zij te zelfder tijd liet plaatsen aan de
nog in aanleg zijnde lanen op den
Berg. In 1901 liet zij twee bloemper
ken aanbrengen op het pleintie bii
de Kortegracht. In 1902 trachtte zij
een bad- en zweminrichting tot
stand te brengen op het terrein der
voormalige gasfabriek aan de
Kampstraat en schonk zij twee zwa
nen aan de Gemeente, wier aantal
op 31 Mei 1910 reeds vijftig be
droeg.
De vereemgmg nam gestadig
toe m ledental en wierf zelfs een
aantal begunstigers en donateurs,
zoodat zij voortaan ijzeren banken
kon laten plaatsen - de eerste bij
het station - en wandelpaden kan
laten aanleggen langs den Ouden
Gids voor Amersfoort" uit 1914
Dievenweg en langs de mulle pa
den op den Berg".
Het is verleidelijk om de hele
notitie van de heer Fredericks van
Cleeff over te nemen, maar we zul
len ons beperken tot enkele cita
ten.
GEMEENTE: WEL BETALEN
„Het jaarlijksch subsidie van de
Gemeente bleef behouden op
100 - en toen Vreemdelingenver
keer begin 1907 poogde, de door
haar aangelegde wandelpaden op
den Berg te doen verharden met
slakken uit de Gemeentelijke gas
fabriek, voor wier vervoer drie le
den karren, paarden en knechts
kosteloos wilden afstaan, eischte
de Gemeente 25 cent per stère,
benevens arbeidsloon voor die
smtels, zoodat er niets kwam van
die verharding.
De vereeniging liet zich gelukkig
niet ontmoedigen, kreeg steeds
meer steun van stadgenooten,
vooral begunstigers, wier aantal in
1909 was gestegen tot 87. en veel
medewerkmg van eigenaren van
gronden langs welke zij wandelpa
den wilde aanleggen"
Amersfoort maakt zich in die ja
ren sterk als verblijfplaats voor
verlofgangers uit Nederlands Oost
Indië - 1500 exemplaren van de
Gids voor Amersfoort worden
daarheen gestuurd - en „de verzor
ging en de opvoeding van Indische
kinderen, óók van gegoede inlan
ders en Chineezen, die een der
inrichtingen van onderwijs te
Amersfoort zouden bezoeken".
Met de komst van burgemeester
graaf Van Randwijck gaat er een
andere wind waaien. Op voorstel
van de meuwe burgemeester ver
leent de gemeenteraad op 24 Octo
ber 1912 een subsidie van 500,-
„om Amersfoort meer naar buiten
bekend te maken". „Mede door
dien steun van Gemeentewege kon
de heer Joh. H. van der Meiden in
1914 gevolg geven aan zijn plan om
Amersloort meer naar buiten be
kend te maken en zóo ontstond het
keung uitgegeven boekwerk ,,A-
mersfoort als woonplaats", dat nog
altijd de lezmg overwaard is".
Samen met het boekwerk „A-
mersfoort en de industrie" ver-
door
Henk Poots
scheen het in begm 1919, waarbij
echter zij aangetekend, dat het met
de VW, maar de propagandacom-
missie der gemeente was die de
beide boekwerken uitgaf.
GEMISTE KANSEN
Hoewel de benaming Vereni
ging voor Vreemdelingenverkeer
- of liever de afkorting VW - nog
altijd in gebruik is, richt de VW
zich minder op de vreemdeling
dan wel op de toerist. Die kan bij de
VW alle informatie over „stad en
ommelanden" krijgen. In de ne
gentig jaren van haar bestaan is dat
zo gebleven, hoewel daarnaast de
taak van de VW sterk is uitgebreid
met name naar het Amersfoortse
publiek toe In feite moet gecon
stateerd worden, dat de bevorde
ring van het toerisme naar Amers
foort moeilijk is. Behalve de oude
binnenstad heeft Amersfoort wei
nig toeristische trekpleisters. Een
daarvan is het Dierenpark, maar
bijvoorbeeld het Sportfondsenbad
- hoewel het wel zo wordt voorge
steld - is het nauwelijks, evenmin
als het Bosbad, terwijl ook wat pu-
bliektrekkende manifestaties be
treft Amersfoort met hoog scoort.
Zelfs tijdens de Keistadfeesten „ou
de stijl" is Amersfoort er nauwelijks
m geslaagd bezoekers uit de regio
te trekken. Er zou veel meer propa
ganda gemaakt moeten worden
onder de in Amersfoort werkende
forensen uit de regio voor Amers
foortse evenementen. Zij zijn het,
die in hun omgeving bekendheid
kunnen geven aan „Amersfoort,
kei van een stad". Amersfoort heeft
de mogelijkheden om publiektrek-
kende accommodaties en mani
festaties aan te trekken, maar is in
dat opzicht te weinig actief.
Te denken is aan gemiste kan
sen als een Johan van Oldenbar-
nevelt herdenking, aan Amers
foort 125 jaar spoorwegknoop
punt, aan de historische banden
van Hoogland - en bijvoorbeeld
Nijkerk - met de stichters van
New York.
Ook aan de mogelijkheid om van
Amersfoort, waarvan de binnen
stad zich daartoe bij uitstek leent,
de KerKstaa van Nederland te ma
ken, terwijl een idee om Amers
foort een unieke grote publieksat-
tractie te bezorgen enkele jaren
terug ter kennis van de voorzitter
van Amersfoort Promotie is ge
bracht, echter zonder enige res
ponse.
Een VW-gids uit 1935 met het welluidende opschrift: 'Amersfoort.
De Stichtsche tuinstad verwacht IT
Het lijkt erop, dat - terwijl
Amersfoort genoeg capabele men
sen heeft, die bereid zijn zich er
voor m te zetten - men er tegen
opziet „echte" initiatieven te ont
wikkelen. Dat komt omdat - ook in
het gemeentelijke TROP (Toeris
tisch Recreatief Ontwikkelings
Plan) - een werkelijke visie ont
breekt. Overigens is de idee van de
grote publieksattractie thans in Bel
gië in ontwikkeling midden op de
Heizelvlakte m de Belgische hoofd
stad. maar nog lijken er goede mo
gelijkheden aanwezig om in het
centrum van Nederland - dat geen
attractieparken kent - een perma
nente, voor het grote pubhek aan
trekkelijke en instructieve recrea
tieve voorziening te creeren
Gelet op de in het begm van c
artikel gesignaleerde houding v<
Amersfoorts B «Sc W mt het jaar 18
kan gesteld worden dat er in
negentig jaar. dat de Verenigd 1
voor Vreemdelingenverkeer t
bestaat, weinig is veranderd. W(
ïswaar wordt de VW nu door
gemeente met een flinke subsid
gesteund, maar zolang Amersfo:
voor een groter publiek weinig
bieden heeft blijft de taak, die m
zich m 1898 stelde, onder de kore
maat.
Eerst als Amersfoort meer p
bliektrekkende accommodati
en manifestaties heeft kan
VW zich beijveren om „Amei
foovt meer naar buiten bekend
rd
