IN DE NEVELEN
ROND LEUSDEN
Witte juffrouwen zaggen
ze hier ook rondlopen
,Ze stookten net zo lang
dat de heks wel kwam'
Midi werd Boogschutter
Fraai toneelstuk brengt
de KPO in kerststemming
zakelijkheden nieuwe
i=uit net bedrijfsleven
leusder k
't Had de gedoante van een mens, moar geen voeten
KP] viert
kerst
,Het goede haventje" trekt volle zaal
Schillenboer
DONDERDAG 22 DECEMBER 1988
plaatselijk nieuws
Dwaallichten, heksen, lijkstaties, doodsvoorspellingen,
tienurenhonden, erfluis, weerwolven en ijzeren veulens.
Het zijn verschijnselen die je niet verwacht in de nieuw
bouwwijken van Leusden. Toch zijn ze in deze omgeving
ooit eens waargenomen. Leusden was minder dan vijftig
jaar geleden nog platteland. Zonder televisie en video en
met niet meer literatuur dan de bijbel. De mensen zagen in
hun omgeving meer dan wij nu om ons heen zien. Dingen
om nooit te vergeten. Op stille heiden, in mistige weilan
den, op slapende dijken en in donkere bossen. In Leusden
en in de plaatsen er omheen. De mensen vertelden erover.
En zo onstonden er verhalen, die zich in de nevelen rond
Leusden afspeelden. Spookverhalen zouden wij ze nu noe
men.
Tussen 1972 en 1977 verzamelde de heer W.E. Heupers
in opdracht van het Amsterdams Instituut voor Dialectolo
gie Volks- en naamkunde deze vertellingen. De Leusder
Krant heeft toestemming een aantal van deze verhalen te
publiceren. Zij werden door Marianne de Valck bewerkt.
De plaatsen die in de verhalen vorkomen, werden met
behulp van onze medewerker Goos van Leeuwen door
onze fotograaf vastgelegd. Elke week wordt in deze krant
iets van de sfeer teruggeroepen die hier vijftig jaar gele
den nog heerste en misschien nog niet helemaal verdwe
nen is. Dit keer gaat het over heksen en witte juffrouwen.
In de nevelen rond Leusden wer
den regelmatig witte juffrouwen
gesignaleerd. Ze waren licht, ze
zweefden. Soms hadden ze een ge
schiedenis, soms waren het voorte
kens, maar altijd waren het dames
om serieus te nemen. Gerrit Tim
merman, dezelfde die het vrouwtje
van de betoverde karn kon aanwij
zen, wist zich te herinneren: „Op de
Poppebrug bij het herenhuis op de
Heiligenberg liep vroeger altijd
een witte juffrouw. Ze liep altijd
tussen twee zware beuken Ze za
gen haar ook wel eens op de Pop
pebrug lopen, maar ze deed geen
kwaad." Lambertus Rutten gebo
ren en getogen m Achterveld zag
iets dergelijks in het Veeribos,
waar dat ook moge wezen.
„Ik liep eens een keer deur het
Veenbos, zo'n hoge beukenbos. Ik
was toen nog maar een jongen van
zo'n jaar of elf. Opeens zie ik aan de
kant van de weg een vrouw onder
de bomen deur komen en ineens
zag ik dat ze met hep moar zweef
de. Ik zag dat ze noar de kant van
de weg zweefde, maar ik kon haar
met m het gezicht zien. Ze had een
ouwerwetse muts op met van die
oren en een halve blauwe boezel
veur. 't Was klaarlichte dag en ik
had er goed erg in. 't Is mij zo waar
overkomen.
Op Hamersveld zag Hermanus
van de Pol, geboren in 1871 een
dame, nou ja dame.een lelijk
mens dat zweefde. Hermanus ver
telde: „Noe hebben de mensen
geen tied meer om an de weg te
kieken, meer vroeger hadden ze
doar de tied veur. Zo zag ik eens
een spook en 't is de enigste keer
geweest in m'n leven dat ik een
spook heb gezien, 't Had de ge
doante van een mens, meer 't had
geen voeten en 't zweefde over de
weg. Het kwam recht op me af, net
of het mij moest hebben. Ik weg op
huus an zo hard as ik lopen kon. 't
Was de geest van een lelijke vrouw
zei m'n moeder toen. „Ze kan zeker
nog gin rust vmden, dat wijf." Cor
nelia Druyf-van Kolfschoten die
sinds 1944 in Achterveld woonde,
wist tenminste wie de witte dame
die zij zag was. „Toen mien groot
moeder is gestorven, zweefde op
die eigenste dag een witte juffrouw
bie ons huus heen. Wie zaten een
eindje van de weg af en ons huus
stond er nogal eenzoam en wie za
gen dat die witte juffrouw op ons
huus afkwam. M'n grootmoeder
stond nog boven aarde. De luken
veur de ramen waren dicht. Meer
die witte dame zweefde alsmoar
om 't huus heen. Toen grootmoeder
begroaven was, was die juffrouw
ook weg en wie hebben hoar nooit
weer gezien."
Klares Versteeg, geboren in 1883
te Leusden en zijn leven lang in
Leusden en Asschat gewoond, wist
een verhaal via zijn zusters: „Ik had
twee zusters en die waren nogal
biegeleuvig. Zie durfden 's avonds
de weg niet op. 't Was hier vroeger
ook stil en donker. Op een keer
hadden ze een witte juffrouw op het
hek zien zitten an de overkant van
de weg. Een poar avonden achter-
mekoar had ze doar moar gezeten.
Op een keer zijn m'n zusters bij dat
hek zo moar van de weg afgezet.
Moar wat dat is geweest, zijn ze
nooit te weten gekommen. Ze dach
ten dat het die witte juffrouw was
geweest. Die zou er wel meer van
geweten hebben." Jacob van Don
kelaar meldde de witte juffrouw
nogal laconiek: „Ach", zei hij: „Wit
te juffrouwen zaggen ze hier ook
wel rondlopen zo af en toe. Die
zweefden over 't land en deur de
bossen. Ze zaggen ze zo deur de
lucht zweven, meestal zonder voe
ten en soms hadden ze gin hoofd."
Het herenhuis op de Heihgerbergerweg. „Ze zagen haar ook wel eens op de Poppebrug lopen, maar ze deed H
geen kwaad."
In boerderij „de Korte Niep" op
Stoutenburg woonde ééns iemand
die kon toveren wanneer 't niet bo
terde, Doodgaan was vroeger geen
simpele zaak. Integendeel.... sim
pel was verdacht. Gerrit Timmer
man geboren m 1863 vertelde zelfs:
„Je had hier een boerin, 't Was de
vrouw van de boer van de Korte
Niep en die betoverde bij andere
boeren hier in de buurt de boter
karn. Ze woonde op Stoutenburg an
en ze hadden maar wat een last van
haar. Ze gmg verdacht dood. Op
eens, zo maar, zonder ziekbed en
toen konden de boeren ook ge
woon weer kamen". Die Gemt, die
wist er wat van want „vroeger moet
hier m de buurt een vrouw ge
woond hebben, die kon toveren als
de beste. Zo vertelden de buren
altijd. Ze kon zich veranderen m
een haas of een kruen en zo meer.
Op een keer schoten ze op d'r,
meer ze konden het beest niet ra
ken al vlogen de hagelkorrels d'r
om de oren. Anderdaags liep dat
wijf met een hoofddoek om d'r kop,
want ze was aangeschoten aan
heur oren. Goed raken kun je een
toverheks nooit!"
Van ellende met buren heb ik al
eerder gehoord, maar zo kras lijkt
me vreselijkvooral voor de
buurvrouw met het hoofddoekje
Was daar nou niets tegen te doen?
Jazeker.... Gerrit vervolgde „Er was
ook eens een kind betoverd door
dat zelfde wijf, waar ik zo net van
vertelde. In 't eerst wisten ze met of
wat ze deed. Ze konden d'r niet
achter kommen. Maar in de buurt
daar namen ze toen een pikzwarte
kip en die stopten ze levend met
veren en al in een pot met kokend
water. Deksel d'r stevig op en een
uur lang werd die pot opgestookt
zo hard als 't kon en toen moest die
toverheks wel veur de dag komen.
En ze kwam voor de dag, ze moest
en toen wisten ze wie of het deed.
Jacob van Donkelaar, ook al zo'n
oud Leusdenaar had ook een reme
die voor betoverde kam; „De kam
bie de boeren was ook wel eens
betoverd. Als ze gin botter kregen,
dan had je het. Dan was er vast
iemand in de buurt, die het gedaan
had. Er wie getoverd, zeien ze en
dan wier er uut gekeken of er bie
geval gin ouwe vrouw m de buurt
woonde of toevallig langs was ge
komen die dat deed. Als 't met
gauw genoeg overging dan gingen
ze maor weer noar een kerel toe
die had een poeiertje of ander mid-
Welja, die laatste mededeling
noem ik op z'n mmst seksistisch
Een vrouw die haar hoofd niet ge
bruikt, dat bestaat niet! Giepje van
Tweel-Westerlaak uit Achterveld
was mmstens zo lacomek maar
meer vrouwvriendelijk; „Ach, witte
wieven die zaggen ze wel is af en
toe hier rondgoan. 't Waren spoe-
kwieven, meer ze deden je mks. Ze
durfden met, eens dicht bie een
mens te kommen." Jacob Pieters
had een andere verklaring: „Vroe
ger zaggen ze ook altied witte vrou
wen lopen, zo meer in 't bos of op
eenzame wagen. Waren vast non
nen of schimmen van nonnen, ver
telde men." Misschien was hij met
die verklaring in de buurt. Want
volgens mij, volgens mij waren die
witte juffrouwen in de nevelen van
Leusden.kerstengelen.zeker
weten.
LEUSDEN - Leusdenaren in Zuid, die van een patatje houden, kenden bijna dne weken geleden hun vertrouwde
cafetaria Midi niet meer terug. Onder leiding van nieuwe eigenaar Veen endaal ondergmg de snackbar een
uitgebreide face-lift. De tent werd zogezegd grondig verbouwd. We hebben het totale interieur aangepakt", laat
de nieuwe eigenaar weten. „In anderhalve week, maar dan wel dagen en nachten, hebben we de verbouwing
gerealiseerd". Het cafetaria kreeg een nieuw plafond, een nieuwe bakwand, een nieuwe bar en een nieuwe
zithoek. Ook de voorpui werd drastisch aangepakt. Als fimshing-touch werd een meuwe naam aangebracht. Midi
gaat voortaan verder onder de naam De Boogschutter
Bij alle veranderingen bleef in ieder geval één ding zoals het was. Mieke van 't Hof, die ook in Midi de klanten
bediende, houdt in De Boogschutter de dagehjkse zakehjke leiding.
De Boogschutter, die 1 december de deuren voor het publiek heropende, hjkt een schot in de roos. We
hebben enorm veel positieve reacties gekregen van de klanten", laat eigenaar Veenendaal weten. „Kennehjk
was deze verbouwing datgene waarop men zat te wachten
LEUSDEN - De schillenboer komt
volgende week met op maandag
(tweede kerstdag) naar Leusden-
zuid en het Claeverenblad/Wilden-
burg, maar op zaterdag 24 decem
ber. Inlichtingen: 946753.
ACHTERVELD - Zondagavond
werd door de plaatselijke KPJ af
deling de Kerstavond gevierd in
de Moespot. Zestig leden namen
hieraan deel. Een aantal leden
maakten kerststukjes en eten
klaar.
De avond werd geopend door
de voorzitter die na een welkomst
woord een heel toepasselijk ge
dicht voor las. Nadat een halve mi
nuut stilte was gehouden konden
de aanwezige leden hun gang gaan
en zich te goed doen aan het berei
de eten. Er was van alles, voor elk
wat wils. Het diner verliep heel ge
zellig in een sfeervolle stemming
Na afloop van het diner konden de
danslustigen hun gang gaan. De
Muzikale medewerking werd ver
leend door Black Power. Een aantal
mensen maakten met van de dans
gelegenheid gebruik omdat ze te
vol waren en moe van het eten.
Maandag 26 december zal de
afdeling deelnemen aan het volley-
bal-kersttournooi, dat zal worden
gehouden m Emmeloord. Voor
deelname kan men zich nog opge
ven bij André Voorburg, tel. 03425
- 1638
deltje en dan gong het vanzelf weer
over.
Meer 't was vaak een grote last."
Trouwens die zwarte kip kwam
hem ook bekend voor „Wanneer 't
huis betoverd was deur een tover
heks, dan zaten er deur de regel
bloemen in 't hoofdkussen. Als ze
het dan in de gaten kregen, dan
wier er gauw een zwarte kip ge
haald en die werd levend in een pot
met kokend water gestopt, 't Dek
sel d'r goed op. Dan moest de heks
komen en ze stookten net zo lang
tot er op de deur geklopt wier. Dat
was de heks, die most kommen en
ze kwam ok. Zo vertelde mijn moe
der het vroeger."
Mana Everarda Vos, noemde de
vreemde mevrouw die vooral rond
Stoutenburg aktief lijkt te zijn ge
weest, maar ook elders m Leusden
haar sporen achter liet, bij naam. ,,'t
Was Gartje en ze nam daar geen
snoepjes, noch appels of peren van
an. Dan had je er niets geen last
van"
Een hele goede oplossmg om
van de „betoverde" karn af te ko
men had haar broer Wilhelmis Ri-
chardus Vos. Volgens mij een gelo
vig. nuchter man.
Hij hield de pnester m zijn waar
de en pakte ondertussen de zaken
praktisch an. Hij vertelde tenminste
,,'t Kwam wel eens veur bie erg
biegelovige boeren dat de karn
betoverd was. 't Wou niet boteren,
zo heette het dan. En een heks,
meestal een oude vrouw uut de
buurt die er voor bekend stond,
had het natuurlijk gedaan. Duurde
het te lang en bleef de boterkarn
betoverd zodat van boter maken in
dagen geen sprake was, dan werd
een priester gehaald. Dat hielp al
tied en kon geen kwaad. M'n moe
der deed er warm of koud water
bie en dan lukte het wel. Meer dat
had niks met toveren te maken."
De heksenj beperkte zich met tot
Stoutenburg, ook op Hamersveld
kun, of kon, je de melk maar beter
's nachts binnen halen. Want vol
gens Jan van de Pol, geboren in
1879 in Hamersveld: ,,'t Melkgerei
wier 's nachts betoverd deur een
heks. Gin boer in Hamersveld die
m mien jonge tied 's nachts de mel
kemmers op 't melknk buten liet
stan. 's Nachts reden de heksen
deur de lucht en as d'r ene d'r locht
van kreeg dat melkgerei buten
sting dan haalde ze er wat mee uut.
De melk was anderdaags bedor
ven en deugde nergens meer voor.
De kalveren en de varkens gingen
dood as ze er van zupe. Komt zulke
melk in de karn dan kun je de
botter er niet of kriegen. De pas
toor loaten kommen, dat wil nog
wel 's helpen. Moar niet altied."
Maar als de pastoor niet hielp
dan misschien „de ouwe Van der
Munt", een tip van Jan van Loenen,
in 1884 geboren in Leusden.
„Iedere boer karnde hier vroe
ger zelf. 't Was wel eens dat je gin
boter kon knjgen. D'r kwam geen
boter op. Ik heb mijn vader wel
eens horen vertellen dat als 't vaak
gebeurde de karn of de melk be
toverd was. 't Was niks goed. Er
werd iemand bij gehaald die de
karn beleesde en dan was 't gauw
over. Zo'n kerel was ouwe Van der
Munt, die beleesde ook koeien die
een dikke poot hadden. Hij bad er
bij, nam z'n pet af en streek met
beide handen over de zere poot,
maar hij raakt 't niet aan. Hij kon het
ook bij mensen, maar deed het ook
bij de kam als er gin boter of-
kwam."
Tot zover onze raadgevingen
betreffende de kerstboter. Mocht
het niet boteren met de Kerst kunt
U dus kiezen; of een zwarte kip met
veren en al gebruiken voor het
trekken van ee stevige soep, of de
buurvrouw de schuld geven, of
naar de kerk. Wanneer dit alles
niet hielpt, rest slechts één moge-
lijkheicL-pak §£n,b^el^pn wacht tot
het weer botert.
door
Anne Bunt
LEUSDEN - De Katholieke Plattelandsvrouwen Organisatie
(KPO) vierde dinsdagavond in „Groot Krakhorst" een vrolijk
kerstfeest. Centraal stond het door de eigen leden gespeelde en
door Marijke Cromvliet geschreven kerstspel „Het Goede Ha
ventje". Meer dan 100 aanwezigen genoten van vijf kwartier
ongedwongen volkstoneel met op de valreep de geboorte van
een Christuskind. Een goed glas wijn en een flink stuk lekker
kerstbrood na afloop vervolmaakten het gezellige en gemoe
delijke feest.
ruststellende invloed op deze ver
vreemde vrouw.
Maar wat vreemd lijkt, hoeft nog
niet meteen gek te zijn. Nadat te
elfder ure een hoogzwangere jon
ge dame, Ria, aan de deur klopte
en aldaar een kmd ter wereld
bracht, kwam de concrete waar
heid namelijk aan het licht. Het vi
sioen van de pensionhoudster
bleek haar betrokkenheid op de
blijde boodschap te zijn. De aan
kondiging ervan door een echte
engel van boven bevestigde dat
In de kerstsfeer ademende
boerderij „Groot Krakhorst" was
bijna geen plaats meer vrij. Veruit
de meeste plaatsen werden inge
nomen door de dames van de KPO.
Maar ankele mannen, die behulp
zaam waren geweest bij de voor
bereiding van deze feestavond,
werden gastvrij verwezen naar de
voorste rij. En nadat voorzitter Joke
Snijder de avond had geopend en
de aanwezigen een kerstlied had
den gezongen, kon het kerstspel
beginnen
Dat kerstspel was aangenamer
dan sommig cabaret of toneel,
waarbij acteurs wel de gevange
nen lijken van het publiek en de
pers. De acterende dames An Her
der, Adne Eibergen, Gemma Mos-
terman, Gerda Herder, Truus Riet
man, Minie Swencke, An Boersen,
Door van der Zee en Betty Vrijhoef
waren voor hun plezier de typetjes,
die ze moesten uitbeelden. De ty
petjes samen maakten het verhaal
van in een door kou en mist m het
verkeer gestrande mensen, die al
lemaal in het pension „Het Goede
Haventje" belanden.
KERSTVERHAAL
De vereenzaamde pensionhoud
ster Maaike wees hen aanvankelijk
af, omdat zij zich wilde concentre
ren op een visioen en omdat haar
pension was verwaarloosd. Maar
waar moesten de gasten op die
decemberavond naar toe? Er re
den geen auto's en er voer geen
veerboot. De gasten mochten uit
eindelijk door toedoen van een zin
gende en spelende troubadeuse
blijven overnachten Zij bedacht
telkens liedjes, die vervolgens sa
men werden gezongen. Die Ga-
bnële, de engelachtige naam ver
klapt het al, had daardoor een ge-
Kortom, een wonderbaarlijk ver
haal over de kerstnacht, dat in deze
tijd past.
Dankzij het afwisselend serieuze
en geestige spel en wat daar mis
schien ter plekke nog wel bij werd
verzonnen, viel het verhaal van
schrijfster Marijk Cromvliet bijzon
der m de smaak van de aanwezi
gen. Onder meer de typetjes van
de vereenzaamde pensionhoud
ster (Minie Swencke), de uiteinde
lijk met meer verachtelijke dame
van stand (Gemma Mosterman), de
lachlust oproepende en weerbar
stige dochter (Adrie Eibergen) en
de luisterende en muziekmakende
troubadeuse (An Boersen) veraan
genaamden dit kerstfeest.
BAND
Na afloop vertelde regisseur Si-
me Roessink bij een goed glas wijn
en een flink stuk lekker kerstbrood
nog, dat de KPO elk jaar met ande
re leden een kerstspel instudeert.
Dat schept volgens haar een band
tussen de jongere en oudere leden,
die hebben gerepeteerd in de
boerdenj van de souffleur van deze
avond, mevrouw Van de Hengel.
Mane Voskuilen heeft deze toneel
speelsters geschminkt en pruiken
opgezet en pianiste Fiet van de
Hurk versterkte het spel van de
troubadeuse. En om bijna volledig
te zijn, de heren Van de Hengel en
Herder hebben geholpen bij het
decor en musicus Bert Eerden
zorgde ervoor, dat de dames met
alleen de melodie in het hoofd had
den.
Dit op zondag al in 't Hamersveld
gespeelde kerstspel trekt nog een
derde keer pubhek. Namelijk, van
avond in De Zonnebloem.
De acteurs in het kerstspel Het Goede Haventje buigen zich over de zuigeling, die door Ria ter wereld
gebracht. Het verhaal, dat overtuigend op de planken werd gezet, vertoonde grote overeenkomst met het
kerstverhaal.
t
