„De kapelaan is geen boerenjong,
maar hij weet wel veel"
u- u.
WOENSDAG 1 FEBRUARI 1989
plaatselijk nieuws
Wie kan zich nog de t.v.-serie Dagboek van een Herders
hond' herinneren, die de KRO al weer enige jaren geleden
uitzond. Het ging over het leven van een kapelaan in een
plattelandsgemeente. Een serie die heel erg gewaardeerd
werd door met name katholieken die daarin vaak iets
I herkenden uit hun eigen verleden. Leusdenaars, die hier
al voor de oorlog woonden zullen er zeker ook met veel
belangstelling naar gekeken hebben hebben. Wat in de
serie te zien was, zou zich bijna precies zo in het oude
Hamersveld afgespeeld kunnen hebben. Die vergelijking
dringt zich nog sterker op bij het lezen van de dagboekaan
tekeningen van kapelaan A. van de Voort, die hier vijftig
jaar geleden diende' onder pastoor Croonen. Onlangs
bracht de Achterveldse geschiedschrijver J. Schouten een
bezoek aan hem in het dorpje Grave. De kapelaan is nu
emeritus pastoor. Schouten kreeg toestemming om in zijn
dagboek te lezen en daaruit te publiceren. Hieronder volgt
koT een bloemlezing uit het dagboek van een ,Hamersveldse
herdershond'.
Hamersveld/Leusden - 26 augustus 1938: Hamersveld krijgt
een nieuwe kapelaan. Geertje Tolboom uit Asschat voorspelt
het: "niks waard, de nieuwe kapelaan komt uit de stad, wat
*weet hij nu van een vaars, een Oldenburger of een eigenhei
mer. Als hij van boerenafkomst is, is dat veel beter voor hier."
De nieuwe kapelaan, A. v.d. Voort, fietst door het Tolglidje zijn
eerste parochie binnen.
Hij komt aan bij pastoor Croonen, die met zwart doorborende
ogen aangeeft wie hij is en wie de ander: de pastoor is de baas
en de kapelaan de dienstknecht, het kan goed samengaan.
Vaak gaat de kapelaan naar huize Tolboom, waar Aart al bijna
itig jaar verlamd op bed ligt. Mijnheer kapelaan is toch een
ie kapelaan.
de dienstknecht in de wijngaard des Heren schrijft in zijn
gboek over de martelaar Aart, over de koedokter Willem van
Berg, over de altijd ja ja knikkende oude koster Iperenburg
over bovenmeester Hendriksen van de jongensschool. De
vindt het lichtelijk jammer dat de hond van vrouw
maar drie poten heeft en hoort dat de koe bij Tijmensen
is. De paarden van de vrachtvervoerder Prinsen uit
moeten extra zwaar trekken vanwege een vracht ste-
door de Lopperse zandweg naar de buurtschap "Voskui-
Het is een halve eeuw later.
Aart heeft bijna dertig
verlamd gelegen op bed en
i is zo vergroeid dat voor zijn
itste gang de sponningen uit het
Jam moeten worden gehaald
De koedokter hoort van zijn vrouw
^ite Cilia: "Ik denk dat ik met een
de hemel eens uitga
iude huis De Geut, mis-
ik daar regelend optre-
oude koster Iperenburg zegt
de hemelpoort: "Jaja mag ik
binnen jaja." De driepoots-
ligt begraven onder de lin-
op de splitsmg van de
ichatterbeek en de hof. Kape-
van de Voort is vorig jaar 1987
op visite geweest bij meester Hen-
dnksen, med omdat pastoor van
,de Steen zijn gouden feest vierde.
ierDe spulkse koe krijgt de kop-
Vo:Ziekte en veearts Wellensiek laat
t beestje op de vrijbank verko-
'DE HERDERSJONGEN
Jet is vrijdag 26 augustus 1938 als
herdersjongen in zijn dagboek
grschnjft: "Vandaag gaat mijn kape-
in. Ik naam afscheid van
dumijn Ouders in Utrecht. Moeder
oo?heeft zorggedragen voor glim-
lantmende schoenen, het zwarte pak
el, is afgeborsteld, het stijve witte
ias£boord is nog stijver gemaakt, zo-
noedat je je nek wel moet uitsteken"
tevDan wordt de reis ondernomen
or met een volbeladen fiets, een
k jgoede 25 kilometer trappend,
ietiOver de Biltstraat en Soesterberg
naar Amersfoort. De Berg af, de
lemseweg, Metgensbleek, de
defrieiligenbergerweg op. Rechts
mooi oud tolhuisje zonder tol,
■J
De pastoor wordt op zijn verjaardag toegezongen door de Hamersveldse jeugd
het Zwanenwater links en daar te
genover de witte villa Hohorst van
de kreupel lopende burgemees
ter Karei de Beaufort. Ik zie de to
ren reeds van ver en bomen
rondom. Het grote huis "Made-
lage" van schilder de Raay is def
tig en ziet er goed geschilderd uit.
Dan is er het grote doktershuis van
dokter M. Lap en links ervan is
nog de ingang te zien waar eens
een koetsier werd onthoofd. Nu
kom ik aan een bijna viersprong.
Op dne van de vier hoeken staat
een café. Rechts een tolboom en
links ook een tolboom, die heb
ben ze bij mekaar gezet zodat ze
aanspraak aan elkaar hebben. De
dikke smid is tolbaas en hij is vaak
buiten, om zijn waren langs de
weg bij te houden. Ik fiets de klin
kerdorpsstraat in. Hier en daar
een boerderij of een burgerhuis
met stukken weilanden er tussen.
Er staat nog een stuk koren en ik
hoor later dat dat boekweit is. In
de slootkanten houten palen met
dne stroomdraden en de sloten
zelf zijn onwelriekend omdat het
huisvuilwater er in uitkomt.
DE HUISHOUDSTER
De klingelbel van de pastorie
klinkt hol en hard door een grote
brede gang. Er wordt openge
daan door de huishoudster. Zij
heet Tinie en zal zo tegen de veer
tig jaar lopen. Haar gezicht gelijkt
een trek van afscheid aan de
jeugd. De zal haar leren kennen.
Niet uitgesproken vriendelijk,
soms kort van stof en gauw kwaad,
maar toch wel vaak redelijk. Ze is
trouw aan de Pastoor maar niet
bang voor hem.
Het tweede meisje Dinie, goed 20
jaar, waarvan ik de liefheid die
naar de pastoor uitgaat, met kan
uitstaan De pastoor is zo lief voor
de mensen, heel anders dan de
kapelaan want die kijkt zo nors
voor zich uit...
Ze is niet vrij van preutsheid. Op
mijn kamer hangt een schilderijtje
van de Madonna van Rafaël en de
kleine Jezus en Sint Janneke staan
voor haar. Maar Sint Janneke staat
er blootachtig bij. Dinie plakt er
een stuk donker papier overheen
en zo blijft de kuisheid bewaard.
METS KLETS
Eén van de gezelligste winkeltjes
is die wel van Mets. Er is een post
en telegraafkantoor, je kunt er
grutterswaren kopen, textielgoe-
deren, tabak, briefpapier en zelfs
zoggendrank. Ik doe er wel eens
een brief op de bus en koop er
zaterdags eem klein doosje siga
ren. Man en vrouw, geen kinde
ren De man is een vlugge en aan
houdende prater, zonder punten
en komma's. De vrouw is door
hem wel zo'n beetje stilgepraat.
Hij heet Mets en de mensen zeg
gen daarom Mets-Klets. Door zijn
goedheid en vaak geestige voor
stellingen van personen en ge
beurtenissen toont hij zich altijd
een gezellige keuvelaar. Hij njdt
in een gammel autootje overal
naar toe. Mets hoort bij Hamers
veld
HET WEESJE
de wijkzuster: "Die de zieken een
thermometer in het achterwerk
steekt, en dat lijkt nergens op. U zij
gegroet door het Weesje uit Ha
mersveld"
Als ik in de Kerk het Epistel voor
lees waarin Sint Paulus aanspoort
om weduwen en wezen te bezoe
ken staat zij op in de bank vlak on
der de preekstoel en zegt luid:
"Dan kunnen ze ook wel eens bij
mij komen, d'r komt niemand". In
de Wijngaard des Heren is nog
veel werk te verrichten.
GEESTELIJK ADVISEUR
In de grote zaal van de Pastorie
word ik door de Pastoor aan het
bestuur van de Jonge Boeren Tuin
ders Bond voorgesteld als de
meuwe Geestelijk Adviseur. Allen
zitten rondom de tafel. Er wordt
vrij lang over en weer gesproken
over een proefveldje. Daarna over
de koeienschaar. Zo'n ding is mij
onbekend, en al wat er wordt ge
zegd komt mij onwaarschijnlijk
voor. De koeienschaar; ik ben nog
niet zo lang student af en ben nu
op mijn hoede, denkend dat ze mij
enn willen laten lopen. Later kom
ik ervan op de hoogte dat met zo'n
koeienschaar de uiers van de
koeien worden geschoren, dat is
schoner voor het melken en zo
meer De jonge boeren gaan sche
ren om de kas van de vereniging
te spekken.
Geertje Tolboom zei het al. "Een
stadskapelaan heeft geen boeren
verstand". Voor een feestavond
heb ik met de jonge boeren inge
studeerd het toneelstukje "De dui-
vel koopt een lapje grond". Op de
•repetities blijkt dat ze niets van
buiten hebben geleerd, het is niet
veel anders dan voorzeggen en
nazeggen zonder handeling. De
feestavond voor de gehele Paro
chie - op een gammel toneeltje -
Eén van de jonge boeren Piet H. is
ook aanwezig, hij geldt als een
kwaje. Op de vergaderingen komt
hij om heibel te schoppen en ruzie
te zoeken. Na afloop van een ver
gadering is er in het duister strijd
rumoer, met Piet H. er altijd bij.
Het is voor mijn tijd hier geweest
dat de toen nog met zieke Pastoor
Piet H. in de kerk een paar harde
klappen heeft gegeven om hem
tot eerbied te brengen.
De naweeën zijn er op deze feest
avond. Het praten in de zaal stokt
en allen kijken naar de plaats waar
de Pastoor Piet H. ook eens en
kele dreunen heeft gegeven en
Hamersveld heeft een bekende
dorpsfiguur, zij is gekrenkt in haar
verstandelijke vermogens, Grada.
ongeveer 50 jaar oud. Ze woont al
leen, in een vertrek naast het huis
van haar broer. Volgens zeggen is
een ongelukkige liefde vroeger
haar in het hoofd geslagen. Ze
noemt zich het "Weesje" en on
dertekent daarmee de brieven die
ze naar deze en gene schnjft. De
Pastoor toont mij een open kaart
die is geschreven naar de Vicaris
van het Bisdom en ter kennisname
hier op de Pastorie is gekomen.
Het "Weesje" protesteert tegen
verder achtenn zit nu Piet, hij
houdt zijn gemakt
Het toneelspel is een puinhoop, er
wordt ruw gedaan, met dingen ge
smeten en hard geschreeuwd en
waar de tekst ontbreekt wordt er
maar wat gezegd over zichzelf, in
de hoop dat de toeschouwers
zoiets lollig vinden. Na veel hape
ringen en open- en dichttrekken
van het gordijn - om erachter even
te onderhandelen over de tekst
komt er toch een einde aan
DE PASTOOR
De 49-jarige Pastoor is hier vijf jaar
in de parochie van 1100 zielen. Hii
is ziekelijk, al versleten, een rim
pelig gezicht boven de gebogen
schouders. Hij rookt en drinkt met
en neemt alleen 's avonds een
glaasje olijfolie in. De klank van
zijn stem is soms diep en zoekt
zeer logisch rechtlijnig een uit
weg. Hij heeft een hoge opvatting
van zijn ambt en zijn verantwoor
delijkheid voor de Parochianen,
hij is met gezag bekleed Hij houdt
vensters open voor zijn innerlijk
leven naar buiten, maar slechts en
kele. De rest blijft gesloten. Op
zijn verjaardag komen honderd
schoolkinderen voor de Pastorie
en zingen hem toe. dat vindt hij
prachtig. Soms toont hij weimg
buigzaamheid, maakt zich voor
korte tijd kwaad als iets met naar
zijn zin verloopt. Vaak komt er een
bitterheid naar voren, dan hekelt
hij de geleerden die theorieën
verkondigen die in de praktijk
mets waard zijn. Later zal ik in mijn
dagboek schnjven: Pastoor Croo
nen komt te overlijden op 13 mei
Rector Van de Hengel. Kapelaan van de Voort noemt hem zijn
meelevende vriend.
grootsteen
Een ansichtkaart van Hamersveld uit 1940, de tijd waarin kapelaan Van de Voort er woonde.
Pastoor Croonen. Hij was de baas en de kapelaan was niet meer dan zijn
dienstknecht.
1944, hij is 56 jaar geworden. De
Predikant bij de Uitvaart houdt
een grote lofrede. Maar daar ben
ik het niet mee eens, de geur van
Heiligheid overheerst de een
voud
DEMOCRAAT
Zonder invoering van de Pastoor
ben ik Geestelijk Adviseur gewor
den van de toneelvereniging
'Eendracht'. Bijna alle toneelspe
lers zijn getrouwd en behoren tot
de arbeidersstand, ze werken in
de Amersfoortse fabrieken. In hun
kleding en manier van denken zijn
ze heel anders dan de boeren. Het
zijn goeie kerels voor wie hun to
neelvereniging een grote plaats
inneemt. Ze hebben geen regis
seur zodat ik enige tijd die taak op
mij mag nemen en wordt er opge
voerd het toneelstuk 'Haaien op
de kust', met sterk spel van de
hoofdrolspelers Vautour en Sally.
Mijn omgang met de Eendracht
spelers valt bij de Pastoor in met
goede aarde. Hij werpt me
daarom een 'scheldwoord' toe dat
wel het einde voor hem alles is:
,,Je bent een democraat"... Nu
zwijgt de Herdersjongen.
Als de R.K. Toneelvereniging vijf
jaar bestaat en dat viert in het café
'Ros Beyaert' treedt het gezel
schap C. Verkerk uit Uithoorn op.
De voorzitter J. Berg heet onder
meer welkom Deken van den
Hengel en de geestelijk adviseur.
De Pastoor zegt dat hij door om
standigheden verhinderd is, maar
de 'Democraat' is er wel!
DE RECTOR
Mijn grootste en meelevende
vnend is de Ementus-Deken van
Hilversum Reinier van den Hen
gel. die hier in het dorp woont tus
sen zijn grote familie in. Hij is een
vrolijk enthousiaste man. Een
forse stem, groot in lengte en met
een prachtige priesterkop waarop
de dichte grijze haren golven. Al
leen al om zijn uiterlijk heeft hij het
verdiend om een prelaat in het
paars te zijn, wat hij nooit is gewor
den. Een vroom mens, een zeer
voorbeeldig Priester. Heel wat
goede raadgevingen heb ik van
hem mogen ontvangen. Misschien
is hij er voor beloond, hij is ruim 82
jaar geworden.
KAARTCNCOURS
De Jonge Boeren Bond - aldus de
courant - van Hamersveld hield
een kaartavond in café E. van den
Hengel met 32 deelnemers. De
heer R. Roest heette allen hartelijk
welkom, de heer Jac.Berg had de
leiding en alles verliep naar wens.
De heer W. van Zandbrink zorgde
voor een vroijk stukje muziek.
De kastelein en zijn zoon droegen
zorg dat de spelers van hun natje
werden voorzien. De Geestelijk
Adviseur Kapelaan van der Voort
kwam ook een spelletje doen. Hij
probeerde de beste troef tot het
laatst te bewaren, maar de voorzit
ter ook niet mis, wist hem toch een
troefje te steken. De le prijs werd
gewonnen door De Schilder, 2 P
Hilhorst, G. v.d. Hengel Hzn. en H.
Blom, 3. J. Schothorst, 4. L. Roest 5.
T. Greefhorst 6. R v.d. Hengel, W.
v. Roomen en H. Valkengoed.
ZEGENING
Er heerst mond- en -klauwzeer on
der de koeien. Ze staan er ellen 1
dig bij met lange slierten kwijl ui'J
hun bekken. De Pastoor wijdt he'
zout dat de boeren moeten probe t
ren de koeien in te geven. Ik krijc
de opdracht om bij alle boeren de i
koeien te zegenen. Bij de darrun
gang is op een brede paal een ge
drukt groen papier bevestigc
waarop met grote letters staa
Mond- en Klauwzeer en in kleine:
druk besmet terrein. De boerer
hebben dan liever geen bezoel 'i
vanwege het besmettingsgevaa
maar de Kapelaan is wel welkom |ii
Op enige afstand van het hek of de
stal zegen ik de arme beesten die
veel pijn lijden door de met blarei
aangetaste tongen. De koeiei j
gaan met dood, behalve één die a
bijna zover is. De Pastoor zegt me
,,Je mag geen geld aannemen
want de boeren zijn al genoeg ge
troffen, nu de koeien minder mell
geven." Aan de waarde van ge
bed en zegening twijfelt de gelo
vige met. Het is uitgesproken na
mens de H Kerk, dus namens de
gemeenschap van de Gelovigen.
Geertje Tolboom, het gelovige
mensje zegt het: „De stadskape
laan knjgt al aardig boerenver
stand en het zegenen helpt, wan
hierachter op De Bantuin zijn de
koeien weer beter geworden."
