I
IN DE NEVELEN
ROND LEUSDEN
,,'t Waren beestjes waar Ons
Lieve-Heer op gesteld was"
,Hie is nog maar net thuus,
ff ie zakt dood in mekaar"
!en ,spierversterkertje'
Zware straffen voor
snelheidsovertreders
Bingo in
De Klaveet
Belastinghulp
Sportinstuif
Herderstasje
1 -
JENSDAG 8 FEBRUARI 1989
-
plaatselijk nieuws
13
aallichten, heksen, lijkstaties, doodsvoorspellingen,
mirenhonden, erflnis, weerwolven en ijzeren veulens.
I zijn verswchijnselen die je niet verwacht in de nieuw-
javwvijken van Leusden. Toch zijn ze in deze omgeving
t eens waargenomen. Leusden was minder dan vijftig
r geleden nog platteland. Zonder televisie en video en
t niet meer literatuur dan de bijbel. De mensen zagen in
i omgeving meer dan wij nu om ons heen zien. Dingen
nooit te vergeten. Op stille heiden, in mistige weilan-
i, op slapende dijken en in donkere bossen. In Leusden
in de plaatsen er omheen. De mensen vertelden erover,
zo ontstonden de verhalen, die zich in de nevelen rond
usden afspeelden. Spookverhalen zouden wij ze nu noe-
n.
russen 1972 en 1977 verzamelde de heer W.E. Heupers
opdracht van het Amsterdams Instituut voor Dialectolo-
Volks- en naamkunde deze vertellingen. De Leusder
ant heeft toestemming een aantal van deze verhalen te
bliceren. Zij werden door Marianne de Valck bewerkt,
t plaatsen die in de verhalen voorkomen, werden met
Ihulp van onze medewerker Goos van Leeuwen door
Ize fotograaf vastgelegd. Elke week wordt in deze krant
Is van de sfeer teruggeroepen die hier vijftig jaar gele-
In nog heerste en misschien nog niet helemaal verdwe-
|n is. De verhalen van deze week gaan over de kapper
helderziende was en over zwaluwen en erfluis.
Zwaluwen brengen de lente mee.
Al brengt één zwaluw nog geen
lente. Zwaluwen zijn zo welkom
als de lente zelf Wanneer deze
vogels een huis uitverkozen heb
ben om daar hun nest tussen de
balken, onder de pannen te bou
wen, om daar hun kinderen groot
te brengen, beschouwde men dit
als een compliment. Het nestelen
van zwaluwen deed en doet den
ken aan geborgenheid, veiligheid
en daaruit voortkomend geluk.
Een overtuiging door volksgeloof
gestaafd in vele opmerkingen van
oude inwoners van deze streek
aan de officiële volksverzamelaar
gedaan;
Bijvoorbeel door Wilhelmus Ri-
chardus Vos, in 1897 geboren te
Leusden, sinds 1935 woonachtig
in Achterveld, een Rooms-Katho-
lieke boer; "Woar zwaluwen nes
telen sterven geen kalveren,
koeien of ander vee, zeiden de
ouwe mensen. M'n moeder ver
bood ons jongens om een zwaluw
nest uut te halen. Een merelnest
met vlugge jongen namen wij nog
wel eens mee. Moar aan zwalu
wen vergrepen wij ons niet. Vader
en moeder vooral waren doar
toendertijd erg zuinig op. 't Waren
beestjes waar Ons-Lieve-Heer ook
op gesteld was, zei ze altied".
Overigens beperkte deze overtui
ging zich niet tot zwaluwen. Ooie
vaars waren even welkom Des te
schrijnender was en is het, dat zo
veel ooievaars een andere woon
stede verkozen boven de ver
trouwde nesten in ons land.
Lambertus Rutten, in 1877 in Ach
terveld geboren, Nederlands Her
vormd en altijd boerenknecht en
los-arbeider geweest, zei daar
over: "Zwaluwen en ooievaars
hadden de mensen graag in huus
of in hun noabieheid. Ze hadden
doar schik in Woar een zwaluw
nest zat ging geen koe dood, zo
zeggen ouwe mensen Ze bedoe
len er mee dat een koe niet in dat
cappers- en de sigarenzaak vlak naast elkaar. De kapper zou volgens overlevering helderziende zijn. Deze
is enige tientallen jaren geleden genomen.
ia^ar nu de sigarenzaak aan de
piersveldseweg zit, zat jaren-
de kapper. Nu zit hij naast de
benzaak, maar de eigenaar-
ikelier van deze sigarenzaak is
van de kinderen van de vroe-
i kapper. Althans wanneer ik
Ij overlevering goed begrepen
Van die vroegere kapper -
irknipper'- op 't Hamersveld is
:en mooi verhaal bewaard geble-
em
c an van de Pol in 1879 geboren te
tcJamersveld, in 1924 verhuisd naar
Terschuur. boer en melkrijder
vertelde op 19 oktober 1962 aan
meneer Heupers; "In Hamersveld
had je een hoarkiupper en dat was
een helderziende. Op een keer
was er wat te doen in 't dorp. Die
hoarknipper er noar toe met de
scheer en moar knippen. Knippen
in 't wilde weg. Dan ziet die kerel
dat hie bezig is z'n eigen te knip
pen met z'n scheer. Hie werd ver
legen met z'n eigen, 't Was een
veurschimsel dat hie, die hoar-
krupper, binnenkort moest star
ven Hie zag het goed en dudelijk.
Hie goat hier vandoan en toen is
hie een hoop joaren weg eweest.
Moar Hamersveld trok hum arg en
toen is hie noa zoveul joaren komt
hier terug in Hamersveld in dat
zelfde huus woar hie vroeger
ewoond had. Nog moar net is hie
thuus of hie zakt in mekaar en is
dood. Hie had het wel goed ehad
Dat veurschimsel had hie al ezien,
doar was die helderziende veur".
LEUSDEN - Vorige week nam de politie in Leusden een grote partij anabole steroiden m beslag De grootste
I vangst in Nederland zei de politiewoordvoerder zelfs. Het haalde zelfs de landelijke pers en het journaal. Het
nuddel wordt ondermeer gebruikt door sporters om de spieren te versterken. Het gebruik is met verboden, de
handel erin wel. Er werden twee Leusdenaren en een inwoner uit Utrecht aangehouden. Op de foto een deel van
de ,buit' op het politiebureau in Leusden Zuid.
nest kan kommen en dus doar
nooit kan doodgoan (Een koe in
een zwaluwnest onder de pan
nen... ik zie het voor me en begrijp
dat deze verklaring te logisch is
voor een volksgeloof (mdv). Hele
ouwe mensen geloofden dat ooie
vaars en zwaluwen geluk broch-
ten meer doar blijf ik buten". Lam
bertus geloofde duidelijk niet in
de ooievaar.
Om het geluk te beschermen
werd waarschijnlijk het vergift aan
eieren aan zwaluwen toegedicht;
Gerrit Lagerweij, in 1874 geboren
in Renswoude, maar lange tijd in
Stoutenburg gewoond voor hij
naar Bameveld verhuisde, Neder
lands-Hervormde boer: "Als jon
gen gingen wie vogelnesten zeu-
ken. Wie kropen overal in en op.
An zwaluwennesijes mochten we
met komen. Vader zee dat de ei
tjes van de zwaluwen vergiftigd
waren. Je begnep dat wie er niet
ankwamen an zo'n zwaluwnest".
Sander Comelis van Hoven, gebo
ren in 1876 in Amersfoort en van
beroep reizend koopman wist:
„Zwaluwen zijn vergiftigd. Zo'n
nestje hoalden wullie niet uut. Wel
neen nooit Dat liet je wel. De ou
wen vliegen in je hoar en dan
moet je ze er weer uuttrekken.
Nee. zwaluwnesten moet je laten
zitten. Dat is wel het beste. Of ze
geluk aanbrengen weet ik niet."
Volgens een andere lezing lustten
katten belist geen zwaluwen, noch
zwaluweitjes. Mijn kat heeft laten
merken deze overtuiging nooit
van zijn moeder te hebben mee
gekregen. Hetgeen meer zegt
over zijn moeder, dan over de
waarheid.
Verschillende vertellers wijzen op
een verbod om zwaluwen iets aan
te doen, genoemd in de bijbel. Jan
van Loenen, m 1884 geboren in
Leusden en Nederlands-Her
vormd beweerde: ,,'t is verboden
naar de Schrift". Cornelis van de
Hengel, geboren m 1880 in Ha
mersveld en Rooms-katholiek zegt
met overtuiging: "Je mocht zo'n
kunstig nestje niet uithalen Dan
wachtte je een straf van Onze-
Lieve-Heer" en Klares Versteeg,
in 1883 geboren in Leusden is het
daar mee eens. Wanneer zo over
zwaluwen in en om het huis ge
dacht wordt is het te begrijpen dat
geprobeerd werd de zwaluwen
ieder jaar te doen terugkeren.
Niets mocht de veiligheid van het
nest verstoren.
Met als gevolg de maatregelen
genoemd door Gerrit Timmer
mans. in 1893 geboren in Leusden:
„Een zwaluwnest mocht je niet uit
halen. Vader en moeder wilde dat
niet hebben. „Waar een zwaluw
nest zit, sterft nooit een kalf' Maar
je mocht er niet aankomen Als je
met je adem er boven kwam. dan
kwamen de ouder zwaluwen niet
meer terug op het nest. 't Was een
soort bijgeloof, denk ik".
ERFLUIS
Zo ongeveer het tegenoverge
stelde van het geluk dat door zwa
luwen werd gebracht, was het on
geluk dat over het huis of de boer
derij kwam ten gevolge van de
erfluis.
Lezers van deze rubriek willen ons
hopelijk vergeven dat we ter illu
stratie van de erfluis geen boerde
rij hebben afgebeeld. Erfluizen
waren luizen waar je nooit vanaf
kwam. In sommige verhalen wer
den ze gezien als straf voor het af
leggen van een valse eed, het niet
nakomen van een belofte, het krij
gen van geld waar je geen recht
op had of op andere zaken ten ge
volge van een niet onberispelijk
leven. Ze kwamen vooral te voor
schijn bij het afleggen van een
dode. Jan van de Pol, geboren in
1879 in Hamersveld en sinds 1924
woonachtig in Terschuur vertelde:
"Erfluzen kun je niet kwijt wor
den. Min voader het eens een
knecht ehad en die had ze ook.
Slim zo die ze had. Op z'n goed en
overal. Voader was met hem op
een keer aan 't maaien. Ze rustten
een poos en toen zag voader dat 't
haarspit dat ze gebruukten onder
de erfluzen zat. Die knecht had ze
natuurlijk ekregen van een fami
lielid die dood was egoan en die
erfluus al had Daarom kon die
knecht ze niet kwietroaken ook
Vader het de kerel weg estuurd 't
was te arg."
Cornelia Druyf van Kolfschoten
die sinds 1944 in Woudenberg
woonde wist hoe je eraf kon ko
men: "De erfluus kreeg je van een
dooie. Doar kon je niet meer af-
komme of je moest een stukje van
het doodshemd nemen van een
andere dooie en dat meenemen
noar dat huus woar de erfluus zat
't Moet süekum gebeuren dat ze je
niet zagen, want anders hielp het
nog met."
Een andere veel genoemde remé
dié was het meegeven van een
kistje vol erfluis in het graf.
Afschuwelijke verhalen deden de
ronde in deze streek over wat erf
luis kon teweeg brengen. Daarvan
slechts een verdrietig voorbeeld;
verteld door Dirk van 't End, gebo
ren in 1880, weversjongen en
blokmaler in Amerfoort. Hij vertelt
in 1962. „Bij ons in de buurt stierf
een jonge vrouw tegelijk met haar
kindje, 't Was een buurmeisje van
me en ze heette Daatje van de
Geest Toen ze dood was, ging ie
dereen in buurt kijken. Ze lagen
met z'n beiden in een kist. Ze had
den de griep gehad woaraan ze
waren gestorven. Lange Toon van
Bekkem zei tegen mij- "Zeg Dirk,
moet jij je ouwe buurmeisjes nog
niet eens zien9" Nouw ik met
Lange Toon mee en doar lag ze
met hoar kindje in de arm. 't Zag
zwart van de luzen. Niks as erflu
zen. Toon zei: „Denk erom Dirk,
als je moar één zo luus an je li
chaam komt, dan krijg jij ze ook,
want 't zijn erfluzen en daar kom je
nooit meer af'
Volksverhalen brengen de ge
schiedenis ontroerend dichterbij
Dat is hun waarde, ongeacht hun
waarheid.
AMERSFOORT/LEUSDEN - De Fe
deratie Nederlandse Vakbewe
ging (FNV), afdeling Amersfoort en
Omstreken organiseert voor haar
leden hulp bij het invullen van de
belastingformulieren. Mensen, die
problemen hebben met het invul
len van zogenaamde A-, E-, B-. of
T-biljetten kunnen zich tot de FNV
wenden. Voor een afspraak kun
nen gemteresseerden zich aanmel
den bij De Amershof, Snouckaert-
laan 11 in Amersfoort, op 22 februa
ri (van 9.00-12.00 uur en van 13.30-
16.30 uur) en 23 februari van (van
i 19.00-21.00 uur).
ACHTERVELD - Door de plaatse
lijke KPJ-afdeling werd de sport
zaal van Achterveld een sportin
stuif georganiseerd. De opkomst
viel wat tegen. Er waren slechts
vijftien leden present. De avond
werd begonnen met een war-
ming-up van ongeveer 15 minu
ten.
Hierna werd er onder leiding van
Gitte Vos gewerkt aan de toestel
len, zoals trampoline springen,
touwklimmen, springen over de
kast en paard e d.
Na een korte pauze werd er nog
een zaalbalspel gedaan Men was
heel gezellig bezig en de twee uur
waren om voor men er erg in had.
Bij voldoende belangstelling ligt
het in de bedoeling om in de
maand april nog zo'n avond te or
ganiseren.
Discoavond
Zaterdagavond wordt er weer een
discoavond gehouden in de
Moespot. Welke band deze avond
zal optreden is nog met bekend.
De entree voor de leden is 4,-en
voor met-leden 6,-.
ACHTERVELD - Vanavond organi
seert de Lions Club .Utrechtse
Heuvelrug' weer een bingoavond
in De Klaveet. De opbrengst is be-
stemd voor de manege Bartimeus-
hage in Doorn ten behoeve van
paardrijden voor lichamelijk en
I geestelijk gehandicapten en is
een bijdrage in het onderhoud
Een leeg zwaluwnest onder een balk m een boerenschuur. Zwaluwnesten mochten niet aangeraakt worden of van rijpaarden.
weggehaald.
AMERSFOORT - Een automobilist had in de geméente Leus
den met een snelheid van 170 km gereden. Dit gevoegd bij en
rijtje snelheidsovertredingen tussen 1984 en 1987 maakte het
noodzakelijk om het deze keer maar eens niet bij een boete te
laten, vond de officier op de strafzitting van 2 februari. Hij
eiste, naast een geldboete van 700,-, een voorwaardelijke in
trekking van het rijbewijs voor 4 maanden,want uw rijgedrag
is gevaarlijk en slecht voor het milieu". Verdachte haastte zich
te verzekeren dat hij sinds zijn laatste aanhouding zeer con
sciëntieus reed. Dan zou de proeftijd van 2 jaar dus geen be
zwaar zijn, concludeerde Mr. Seton, die conform de eis ver
oordeelde.
Ook een fervente Mercedesnjder
had gedacht zijn zoveelste snel
heidsovertreding wel weer met
een acceptgiro al te kunnen doen
Maar nee
De kantonrechter legde uit dat aan
deze manier van boetedoening
een einde komt. Als iemand zo
duidelijk op herhaling is en dan
ook nog 160 gereden heeft, dan
wordt het tijd om hem eens per
soonlijk op het matje te roepen en
via een voorwaardelijke ontzetting
uit de rijbevoegdheid een stok
achter de deur te geven. Dus
werd hem conform de eis 600,-
boete opgelegd en kreeg ook hij
tevens een voorwaardelijke ver
oordeling voor 4 maanden, met
een proeftijd van 2 jaar
„Is die proeftijd ingegaan op het
moment dat het gebeurd is?"
vroeg verdachte hoopvol. Aange
zien zijn aanhouding van decem
ber 1987 dateerde, zou zijn proef
tijd in dat geval al mooi half om
zijn.
Maar ook die vlieger ging niet op.
„Nee, de proefperiode gat pas in
als u bericht krijgt."
„Jammer. "De officier deed er nog
een schepje bovenop door er bij
te vertellen „Het is zelfs zo dat als
u aangehouden wordt voor een
snelheidsovertreding tussen nu
en het moment dat u bericht krijgt,
we die 4 maanden al kunnen ten-
uitvoerleggen".
ZWARTRIJDERS
Vijf zwartrijders verschenen deze
ochtend op de zitting Het normale
boete-tanef voor rijden met de
trein zonder kaartje is 70,-, onge
acht het traject dat gereden is. In
sommige gevallen werd daar
vanaf geweken, zoals wanneer ie
mand kon aantonen zijn abonne
ment vergeten te zijn.
In één geval werd alleen een voor
waardelijke boete opgelegd. Dat
I betrof een Vietnamees, die zo
slecht Nederlands sprak dat daar
1 een tolk aan te pas moest komen.
Op de vraag waarom verdachte
geen kaartje gekocht had. kwam
als antwoord dat het in Vietnam
gebruikelijk is om zo op de trein te
stappen. Omdat hij pas een maand
in Nederland was. toen hij hier op
dezelfde manier van het openbaar
vervoer gebruik wilde maken,
was het misverstand wel alleszins
begrijpelijk. Dat er met de con
ducteur ook weinig communicatie
mogelijk geweest was, kon de offi
cier zich voorstellen. Vandaar de
voorwaardelijke boete van 50,-.
Toen de uitleg van de tolk tot hem
doordrong en met name het feit
dat er dus nu mets betaald hoefde
te worden, sprak verdachte stra
lend: „Nu begrijp ik alles!"
BLIKSCHADE
Een mevrouw, afgeleid omdat ze
de weg niet wist in Amersfoort,
lette met op het stoplicht en reed
langzaam en aarzelend door rood.
Een jongen op een brommer,
wiens licht op groen sprong, liet
daar geen gras over groeien en
spurtte er vandoor. Gevolg een
aanrijding, met slechts gennge
blikschade dankzij de geringe
vaart van de auto. Mevrouw kreeg
een acceptgiro thuis van 175,-.
„Het is mijn fout. Maar ik was op
weg naar het ziekenhuis en afge
leid door zorgen. Ik heb het geld
zo hard nodig", zei ze zachtjes op
de zitting. Zo zachtjes, dat bijna
niemand het hoorde. „Waar moet
u van leven?" vroeg de officier
„Mijn man heeft een spierziekte.
We leven van een uitkering, dat is
f 250,-per week."
„En hoeveel kinderen heeft u?"
„Elf. Nog zeven thuis."
Er viel een stilte.
„Zoveel mensen van 250,- per
week", sprak de officier naden
kend. „Ik zal wat minder eisen, nl.
de normale boete voor rijden door
rood, als er geen aanrijding op
volgt. Dat is 110,-. Nog veel
geld."
De kantonrechter veroordeelde
conform de eis. Jammer dat in dit
geval, waar mevrouw toch een
blanco strafblad had, niet een ge
deelte voorwaardelijk werd opge
legd.
Het bewijs dat de bloei van
het Herderstasje niet aan een
bepaald seizoen is gebonden
vond ik verleden week in
mijn tuin. Daar stond, gehol
pen door de zachte winter,
een plantje in volle bloei. Het
had zelfs al zaad gevormd.
De Nederlandse naam van
deze plant is letterlijke ver
taling van de Latijnse naam:
capsella bursa pastoralis;
beurs van de herder. Het is
niet zo moeilijk om in de
zaaddoosjes, de zogenaamde
hauwtjes, een beurs te zien.
Zo'n beurs of tasje, waarin de
herder zijn „twaalfuurtje"
meenam als hij met zijn kud
de de heide optrok, bestond
uit een schapeleren zakje dat
aan de bovenzijde met een
koordje werd dichtgetrok
ken. Veel volksnamen trek
ken zich echter niets aan van
de pastorale beurs, men zag
er meer een tinnen lepel in.
Zo ontstonden namen als le
pelaar, lepeltjeszaad, lepel
blad en lepeltjeskruid, om er
maar een paar te noemen.
Ook waren er die een geld
beurs in het vruchtje zagen.
Als het wordt opengepeuterd
kan men werkelijk de „dub
beltjes" zien zitten. Als het
rijp is gaat het trouwens van
zelf open. Daardoor onston
den namens als geldbeurs-
jeskruid en moedertasje
(moeder beheerde de dubbel
tjes). In Friesland zien ze
meer in de gelijkenis met
eendepoten.
Het plantje is een echte
pionier die als één der eer
sten op een braak terrein
verschijnt, maar zich even
gemakkelijk weer door ande
ren laat verdringen. Vaak
zijn het onaanzienlijke
plantjes maar ze kunnen, in
gunstige omstandigheden,
uitgroeien tot een hoogte van
wel tachtig centimeter. Elke
stengel die uit de bladrozet
komt begint dadelijk uiterst
onooglijke bloemetjes te vor
men. Bloeien ze lang achter
een dan hebben de onderste
hauwtjes de zaden reeds la
ten vallen terwijl bovenin
nog steeds bloemen worden
gevormd. Zo kunnen stengels
ontstaan met over de hon
derd hauwtjes, elke met zo'n
twaalf zaadjes.
Het zaad werkt laxerend,
waardoor de plant in de
volksmond een paar zeer on
parlementaire namen heeft.
Ook werd vroeger uit de za
den een olie gewonnen, die
als lampolie werd gebruikt.
De bloedstelpende eigen
schappen van de plant waren
al in oeroude tijden bekend.
Het gekneusde blad doet
wonderen op een bloedende
wond. Ook bij inwendige
bloedingen werd het met
goed gevolg toegepast. Het
heet in oude kruidenboeken
dan ook bloedkruid. Volgens
die boeken was het al vol
doende, bij een bloedneus,
het blad van de plant alleen
maar in de hand te houden
om het bloeden te stelpen.
Niettemin wordt het in de far
maceutische industrie nog
steeds gebruikt als grondstof
voor dergelijke middelen.
G. van L.
