leusderkraA
IN DE NEVELEN
ROND LEUSDEN
/[oord bij boerderij
Het Stenen Kruis'
De nachtmerrie was een vrouw
In de ruugte liep
een witte juffrouw
i
-Srote groep afwijzend
ïgenSamen op weg'
Chauffeur vergat naar
links te kijken
1 nthullende conclusie van telefonische enquête
(OENSDAG 15 FEBRUARI 1989
plaatselijk nieuws
11
Dwaallichten, heksen, lijkstaties, doodsvoorspellingen,
tienurenhonden, erfluis, weerwolven en ijzeren veulens.
Het zijn verswchijnselen die je niet verwacht in de nieuw
bouwwijken van Leusden. Toch zijn ze in deze omgeving
ooit eens waargenomen. Leusden was minder dan vijftig
jaar geleden nog platteland. Zonder televisie en video en
met niet meer literatuur dan de bijbel. De mensen zagen in
hun omgeving meer dan wij nu om ons heen zien. Dingen
om nooit te vergeten. Op stille heiden, in mistige weilan
den, op slapende dijken en in donkere bossen. In Leusden
en in de plaatsen er omheen. De mensen vertelden erover.
En zo ontstonden de verhalen, die zich in de nevelen rond
Leusden afspeelden. Spookverhalen zouden wij ze nu noe
men.
Tussen 1972 en 1977 verzamelde de heer W.E. Heupers
in opdracht van het Amsterdams Instituut voor Dialectolo
gie Volks- en naamkunde deze vertellingen. De Leusder
Krant heeft toestemming een aantal van deze verhalen te
publiceren. Zij werden door Marianne de Valck bewerkt.
De plaatsen die in de verhalen voorkomen, werden met
behulp van onze medewerker Goos van Leeuwen door
onze fotograaf vastgelegd. Elke week wordt in deze krant
iets van de sfeer teruggeroepen die hier vijftig jaar gele
den nog heerste en misschien nog niet helemaal verdwe
nen is. Nachtmerries en een moord zijn de onderwerpen
van deze week.
Ïïenen Kruis resteert alleen een aantal keien bij de nieuwbouw m de omgeving van de Lageweg.
j «DEN - Engelse volksverha-
swiKiet name de spookverhalen,
ichdjkwijls terug te voeren op
x>ltflriwelijke gebeurtenis. Do
enieten die nadat het bijbeho-
lichaam wreed ontnomen
n jfigeen rust konden vinden in
istelen, omliggende moe-
of verscholen herbergen,
esten die hun boodschap
ameren, totdat hun recht is
ed. De overleveringen uit
treek zijn minder kwaadaar-
Boer Wamek van boerderij
idwind kwam, volgens de
irhalen na zijn dood zo af en
pijpje roken langs wat nu
lijntje is. Hoewel tot schrik
latere bewoners, en ver-
oor "het lesen van een aan-
lijkt hij mij, niet erg
ekkend geweest te zijn na
>d, althans volgens de over
igen.
te juffrouwen, jagers zonder
of andere dolende schim-
ie in de nevelen rond Leus-
rden waargenomen lijken,
de verhalen, geen van al-
zijn voortgekomen uit
of doodslag. De verhalen
neergeschreven door E.
trs vermelden slechts één
spookverhaal hier in de
buurt. Niet eens in Leusden. Boer
derij 't Stenen Kruis stond aan de
Lageweg, in de gemeente Amers
foort, achter de plek waar nu de
rijksweg Leusden-Hoevelaken
loopt, parallel a*n dp Hogeweg.
Van de boerdenj resten volgens
Goos van Leeuwen, die met de fo
tograaf op zoek ging voor deze se-
ne. nog slechts een aantal keien
op een grasveldje in de nieuw
bouwwijk. Ter herinnering van
een gruwelijk gebeuren. Als moti
vatie om een Amersfoorts verhaal
in de Leusdense Nevelen te plaat
sen, kan aangevoerd worden dat
het verhaal verteld werd door een
Leusdenaar Gemt Timmerman in
1893 in Leusden geboren, een Ne
derlands Hervormde boer en tuin
der Zijn verhaal, simpel en kort,
vereist het nodige voorstellings
vermogen. Maar mensen die dit
kunnen opbrengen horen de klap
pende deuren, het onverklaarbaar
piepen, voelen de onverwachte
winden, de strijkende vingers en
de aanwezigheid van een dolende
ziel in de direkte nabijheid van je
nek. Ik geef toe, Gerrit zei hier
niets over, maar een goede ver
staander begreep hem
Zijn verhaal: ..Bij het Stenen kruis,
de oude boerdenj aan de Lage
weg hier, daar spookte het vroe
ger ook bar slim Heel lang gele
den moeten ze daar een man ver
moord hebben en moet daar een
huis gestaan hebben. Dat is nu al
lang weg. Die moord, die is nooit
uitgekomen Als je d'r langs ging,
dan kon het wezen, dat je van de
steeg afgezet werd en zo in de
sloot werd gegooid 't Is ouwe
mensen overkomen. Er kwam
daar een onzichtbare lijkstaatsie
heen van de man, die daar ver
moord werd"
Op de Lageweg, tussen Amersfoort en Hoevelaken, heeft het nog lang gespookt na de moord die in deze
omgeving gepleegd zou zijn.
Mooie gelegenheid om het over
nachtmemes te hebben. Het is
onze fotograaf met gelukt daar een
foto van te maken. Hij vond de
krant op zich al een nachtmerrie.
Volgens het woordenboek is een
nachtmerrie een slechte, nare,
vervelende droom dan wel angst
beeld. Oude inwoners van Leus
den en omstreken vulden dit na
der in. Wilhelmus Richardus Vos,
in 1897 m Leusden geboren en
sinds 1935 woonachtig in Achter
veld vertelde zo op het eerste oog
niets nieuws; „De nachtmerrie
kregen de peerden zo ineens. Ze
reed 's nachts op het peerd in de
stal Het dier werd onrustig,
stampte en hinnekte voortdurend
en dreef in 't zweet, 's Morgens
waren de manen opgerold en 't
hoar was zo verstrengeld dat het in
dikke proppen zat. Ook waren het
soms vlechten die op de nek zaten
en die niet los te kriegen waren.
Met geen geweld kon je ze losma
ken. An de nachtmerrie kon je
weinig doen. Ze kwam wanneer je
ze met verwachtte. Je most as boer
moar geduldig afwachten wan
neer ze weer wegging". Een ge
wone nachtmerrie, zoals we alle
maal wel eens hebben? Nee een
Leusdense nachtmerrie, want Wil
lem beschrijft de nachtmerrie als
een vrouw... Ouwe Leusdenaren
wisten zeker; Een nachtmerrie...
dat is een vrouw. Alweer Cornelia
Druif-van Kolfschoten wist hier al
les van. „Is eerlijk de woarheid en
ik geloof er wel iets van", zei ze.
„De nachtmerrie is een vrouw. Je
kon ze horen aankommen, wan
neer je in bed lag Een zuster van
me voader vertelde het zelfde Ze
kon de nachtmerrie horen komen
en dan ineens leit hie boven op
je (Cornelia!) Als je noen hoorde
dat ze er aankwam dan moest je
gauw zeggen: „0 God help me".
Dan ging hie dadelijk weer weg.
Moar aanders bleef hie bij je
Peerde reden ze over 't land. De
moanen gingen in de war zitten,
doar hield de nachtmerrie zich an
vast. Je kon er wel veur goed of-
Woar ze hep bogen de grootste bomen naar de grond.
kommen, meer dan moest je een
palmtakje uut een roomse kerk
bie je in bed leggen. Dat moet
heel goed helpen." „Iemand uit
Scherpenzeel vertelde dat je een
nachtmerrie ook op een andere
manier kon wegjagen: „Je kon de
nachtmerrie wel wegschieten met
een geweer, maar dan moest je
een dubbeltje op doen en dan was
ie zo vertrokken". Een palmtakje
lijkt mij rustiger 's nachts Klares
Versteeg m 1883 geboren in Leus
den, later verhuisd naar Asschat
wist ook een aardig hulpmiddel
om nachtmemes te lijf te gaan:
„De nachtmerrie kreeg je bie je in
bed. Meestal 's nachts. Dan
droomde je zeker, 's Morgens als
je dan niet uitgeslapen was dan
zeien ze „hij het de nachtmerrie
bij hem ehad". Ouwe mensen zet
ten hun klompen andersom veur 't
bed. Dan kon de nachtmerrie on
mogelijk bie je kommen". Zocht
die nachtmerrie natuurlijk aan de
verkeerde kant.
Gijs de Kruijff, in 1876 geboren in
Stoutenburg gaf nadere details
„De nachtmerrie, dat kregen moar
enkele mensen. Ik heb wel is heu-
ren vertellen, dat de nachtmerrie
bij heur m bed kroop en boven op
ze gong liggen. Kregen ze 't vrese
lijk benauwd 't Kouwe zweet
brook an alle kanten uut. 't Was
een vrouw ze jen ze. Zo iets cis een
geest. Je kon er niks teugen doen.
Er was ging kruud veur gewassen
Je most meer afwachten hoe 't
oflopenzou'
Sommige mensen hadden er re
gelmatig last van, volgens Ans
Boersen, sinds 1897 woonachtig in
Achterveld als timmerman, bar
bier, afslager en tollemaker. „O jé
joa, 's nachts kregen ze de nacht
merrie bie zich. D'r was hier een
boer en die had er toch zo'n last
van, van de nachtmerrie, zo wier
toen verteld. Hie most 's nachts
van bed, d'r uut. Hie woonde bie
z'n ouwe lu in de kamer en die
zaggen wat of er met hem ge
beurde en zo. Hie gong van 't bed
of, in z'n ondergoed spande ie de
peerde veur de woagen en ging
een voer hooi halen m Achterveld,
doar bie de brug. 't Was winter
dag en 't vroor as 't kraakte, meer
die boer had de nachtmerrie en as
weer zo ver was, dan most ie d'r
uut in z'n onderbroek. Met niks an
zat ie op de woagen. Zo vertelden
ze dat vroeger"
Een nachtmerrie is een vrouw in
Leusden. 't Is voor mij persoonlijk
even slikken. Persoonlijke overtui
ging maakt voor mij dit volksge
loof ongeloofbaar. Als het nou een
hengst was geweest... maar een
vrouw die in bed kruipt een nacht
merrie noemen dat bestaat niet!
Nu we het toch over Engelse
spookverhalen hebben, mogen
we de verhalen die de ronde de
den rond kasteel Stoutenburg niet
vergeten. Binnen de gemeente
Leusden hebben we tenslotte een
kasteel. Helaas, zonder veel bijbe
horende verhalen. Gezien de sta
tus van de huidige bewoners zul
len alle duistere schimmen zo ze
ooit aanwezig zijn geweest, onder
druk van wierook en gebeden al
lang geleden elders hun heil heb
ben gezocht
Slechts in drie verhalen zoals op
getekend in de inmiddels be
kende boeken van Eduard Heu
pers, wordt heerlijkheid Stouten
burg als plaats en alibi genoemd.
Peel van de Hengel, in 1885 gebo
ren in Stoutenburg, sinds 1954 wo
nend in Achterveld, een Rooms-
Katholieke boer, vertelde:
"Dicht bie de heerlijkheid Stou
tenburg liep vroeger zo'n eiken-
wal. Ze zeiden alüed Het Slot erte
gen. Doar liep in de ruugte 's
avonds een witte juffrouw Woar
ze liep bogen de grootste bomen
tot aan de grond toe. Wullie waren
er benauwd voor. Ook veur de
Vrouw-met-de boerenkoolstronk.
Die liep maar op Achterveld an".
En Wilhelmina Hilhorst-van Daat-
selaar, geboren in 1897 in Stouten
burg "M'n vader vertelde, toen hij
nog leefde, dat bij ene Kuit, een
boer die bij het kasteel Stouten
burg woonde, alles in z'n huis be
hekst was. Niks stond meer op z'n
plaats en toen zijn ze ook noar de
pastoor gegoan en toen was het zo
over met die hekserij" Wie meer
verhalen weet mag het zeggen.
Bij de heerlijkheid Stoutenburg hep een witte juffrouw.
idcfl
'SDEN - In juni 1988 werd door het bureau Marktrespons
irzoek van het Samenwerkingsorgaan van de Hervormde
ente en de Gereformeerde Kerk van Leusden een telefo-
ie enquête gehouden onder de aangesloten leden. De ge-
iteleden van beide kerken werden onder meer naar hun
g gevraagd over samenvoeging van beide kerken, geza-
i kerkbezoek, predikantenvoorkeur en samenwerkende
^chisatie. De uitkomsten van deze telefonische enquête
len door de begeleidingscommissie van dit onderzoek in
Leusder kerkblad van 10 februari „onthullend" genoemd.
Onthullend waren de cijfers
thet „Samen Op Weg"-proces
■sden: Van allen die op ker-
I* (Hervormd en Gerefor-
Leusden gericht zijn, zegt
iiS:heel te9©n samenvoeging te
20'° is niet geheel tegen, 19%
1Qt geheel voor en 37% is geheel
pi." Hetgeen volgens de begelei-
pJBcommissie betekent „dat wat
p.O| doet, er altijd een belangrij-
pjroep zal zijn die zich afwijzend
p.opstellen." Overigens bleek de
p.ep absolute afwijzers zich wei
nig open te stellen voor rationale
communicatie" volgens de bege
leidingscommissie. Hetgeen afge
leid werd uit het feit dat „slechts
19% van hen de groot-huisbezoe
ken heeft bijgewoond en 36% ont
kent het Leusder Kerkblad ont
vangen te hebben, hoewel dit on
der alle leden verspreid is." Het
enthousiasme voor de samenvoe
ging is in Centrum groter dan in
Zuid. Volgens de begeleidings
commissie is meer positieve hou
ding ten aanzien van de samenwer
kingsmogelijkheden bij de Gere
formeerden (66%) dan bij de Her
vormden (52%) te bespeuren.
PREDIKANT
Het Leusder Kerkblad wordt
sinds vijftien jaar verspreid onder
zowel de Hervormde als de Gere
formeerde kerkgemeente leden in
Leusden. In de vier kerken gaan
afwisselend Hervormde en Gere
formeerde predikanten voor in de
diensten. Wie wanneer voorgaat
staat te lezen in het Leusder Kerk
blad. Bijna 85% van zowel de Gere
formeerden als de Hervormde
kerkbezoekers kijkt voor de dienst
na wie men verwachten kan. Maar
„of het dan zal gaan om een her
vormde, een gereformeerde of een
gezamenlijke dienst maakt 54%
van de hervormden en 86% van de
gereformeerden niets uit." Waaruit
te concluderen valt dat 92% van de
gereformeerden en 65% van de
hervormden zonder problemen sa
men ter kerke gaat." Opnieuw een
hogere tolerantie, bij de gerefor
meerden dan bij de hervormden.
Waarbij nog komt dat gevraagd
naar de voorkeur voor bepaalde
predikanten, 67% van de gerefor
meerden aangaf te houden van af
wisseling, tegen slechts 37% van de
hervormden Van de hervormden
ziet meer dan de helft, namelijk
59% het liefst de eigen wijkpredi-
kant op de kansel staan.
JEUGDWERK
In tegenstelling met de wil tot
samenwerking tijdens de diensten,
lijkt er een wens voor een katechi-
satie naar eigen identiteit te be
staan. Volgens de begeleidings
commissie „schreeuwt men als het
ware om jongerenwerk en cate
chese." Waarbij vooral de cathe-
chisatie „predikant-gebonden" zou
moeten zijn. Jongeren door de ei
gen predikant onderwezen kunnen
vervolgens heel goed deelnemen
aan de gezamelijke diensten. Wan
neer de theorie goed zit, kan men
de gezamelijke praktijk op eigen
wijze beleven, schijnt de opvatting
te zijn. De begeleidingscommissie
vindt in de resultaten van de meest
voorkomende telefonische enquê
te; „wellicht had kerkelijk Leusden
de primeur in Nederland met zulke
modeme onderzoekstechnieken",
genoeg aanknopingspunten om
voorzichtig door te gaan met het
„Samen Op Weg" proces als een
beleving en beweging van zowel
gemeenteleden als amtsdragers.
In Eemnes op de Wakkerendijk was een ernstige aanrijding
ontstaan, toen iemand een uitrit wilde uitrijden en van links
werd aangereden. Verschillende getuigen konden melden dat
deze auto van links veel te hard gereden had. Op de Wakkeren-
dijk geldt een snelheidslimiet van 50 km. Eén getuige had ver
klaard dat hij zelf 70 reed toen hij, kort voor de botsing, door
deze bestuurder ingehaald werd. De man had ook nog te veel
gedronken en was inmiddels door de politierechter ver
oordeeld tot 1000,- boete en 6 maanden onvoorwaardelijke
ontzetting uit de rijbevoegdheid.
Op de strafzitting van het kanton
gerecht van 9 februari stond nu de
chauffeur terecht, die de uitrit uit
kwam en op zijn beurt fout ge
weest was, omdat hij alle verkeer
voorrang had moeten verlenen.
"De heb stilgestaan en naar links
gekeken, waar niets aankwam. Ik
moest wachten op rechts en toen
ik vervolgens optrok, was er toch
opeens die auto van links". "Een
bekénd verschijnsel" beaamde
de officier "De mensen vergeten
dat de situaUe inmiddels gewij
zigd kan zijn". Hij eiste 75,-
boete.
De raadsman pleitte voor afwezig
heid van alle schuld, gezien de
hele situatie. Bovendien had zijn
cliënt ernstig schade geleden, in
alle opzichten. Inmiddels meer
dan een jaar later moest er nog
een heupoperatie plaatsvinden en
verdachte lichtte zelf de financiële
strop toe "De week na het onge
luk hadden de aardappels uit de
grond gemoeten, maar ze waren
bij rruj thuis druk met het regelen
van mijn begrafenis en lieten die
aardappels zitten. Ik ben boven
dien de helft van mijn klanten
kring kwijtgeraakt". De manier
waarop de politie zijn 'verklaring'
had opgenomen wekte op zijn
zachtst gezegd enige verbazing.
De dag na het ongeluk was de po
litie in het ziekenhuis verschenen.
Verdachte kon niet spreken, maar
werd geacht te knikken. Op die
manier werd de hele toedracht
van het ongeluk gesuggereerd.
"Ik herinner me niets van wat er
gebeurd is en van wat ze gezegd
hebben. Alleen m'n ergernis dat
ze me niet met rust lieten" Een
twijfelachtig politieverhoor,
meende de raadsman Niettemin
stond vast dat verdachte gepro
beerd had om de Wakkerendijk
op te rijden en dat dat de aanlei
ding van het ongeluk was ge
weest. Boete 75.-. conform de
eis.
Op de Stichtse Rotonde bij Amers
foort ontstond een flinke aanrij
ding, omdat de éne auto geen
voorrang gaf aan de andere, die
van rechts kwam uit de richting
Soesterberg. Deze had echter op
zijn beurt veel te hard gereden.
Beide bestuurders waren dus fout
en kregen een dagvaarding. Het
parket verwisselde echter de par
tijen, zodat de dagvaarding op de
verkeerde naam werd uitge
bracht. Beiden meldden deze
fout, waarna een tweede en ge
corrigeerde dagvaarding arri
veerde, op dezelfde datum ge
steld.
"Zeer onsportief van Justitie. Ik
zeg nooit meer dat er een fout ge
maakt is", reageerde één van hen
teleurgesteld op de zitting. De
kantonrechter, Mr. de Klerk,
legde wat verbaasd uit dat een
fout in een bepaald stadium ge
corrigeerd mag worden. Ook als
pas op de zitting een fout blijkt en
een verdachte zou niet akkoord
gaan met een correctie ter plekke,
kan een nieuwe dagvaarding uit
gebracht worden. De dans op die
manier ontspringen, zoals men
vaak hoopt, is er dus meestal niet
bij. Vanwege de gedeelde schuld
bij de aanrijding paste de officieer
een 50% regeling toe: allebei
75,- Degene met de meeste
schade protesteerde en kreeg
50.-.
Een jongen uit Huizen was in het
bezit van twee vrienden, die zon
der rijbewijs en verzekering rond
reden en dan zijn naam voor het
gemak maar opgaven. "Ik weet
niet wat ik er aan doen moet" ver
zuchtte hij op de zitting, waar hij
terecht stond voor het rijden zon
der verzekering in Baarn. "De ben
daar niet geweest en een Citroën
bezit ik ook niet. Deze narigheid
heb ik al eerder meegemaakt".
Het was waar dat het kenteken op
een andere naam stond. De offi
cier beloofde een nader onder
zoek in te stellen.
Een jongen uit Hoevelaken had
zijn brommer opgevoerd. Op 6
juni werd hij aangehouden en de
verboden onderdelen werden in
beslag genomen. Overtuigd dat
de pech niet nog een keer toe zou
slaan, kocht hij nieuwe onderde
len, waardoor de brommer nog
harder lopen kon dan eerst. Op 11
juni herhaalde zich bovenge
noemd ritueel: aangehouden, on
derdelen in beslag genomend.
Om zijn afkeuring over deze hard
nekkigheid uit te drukken vond
de officier dat de tweede boete
flink hoger moest zijn. Hij eiste
f 150,- en 300,-. De kantonrech
ter maakte hier 100,- en 400,-
van, maar de helft van dit laatste
bedrag was voorwaardelijk
