Rehabilitatie 'Pon-lijn' niet waarschijnlijk
leusder* k
Nederlandse Spoorwegen houden vast aan dubbel spoor Barneveld-Ede
Door Jan Kas
Oorlogshandelingen
bij Rhenen doodsteek
voor internationaal baanvak
Provincie Utrecht:
„Grondige
afweging belangen nodig"
plaatselijk nieuws
WOENSDAG 31 MEI 1989
De NS voelen niet voor rehabilitatie van de
Pon-lijn, het baanvak dat overigens is genoemd
naar Pon, de in Leusden gevestigde importeur
van Volkswagens. Nog enkele malen per week
wordt het intact gebleven restant van het oude
spoortraject gebruikt voor de toevoer van nieu
we auto's. „Verdubbeling van de lijn Barne-
veld-Ede blijft onze voorkeur houden," deelt
een woordvoerster van de NS desgevraagd
mee. Goederenvervoer via Barneveld-Ede
moet de spoorverbinding Utrecht-Arnhem ze
ker op spitsuren enigszins ontlasten van trans
port vanuit het Amsterdam-Noordzeekanaal-
gebied via het noordelijk deel van de Randstad
naar het Westduitse achterland.
De NS-woordvoerster: „Een lijn Amers-
foort-Overberg is voor ons niet zo bijster inte
ressant. Het eventuele aanbod van reizigers zal
zeer gering zijn, doordat deze lijn nauwelijks
kernen doorkruist En de doorsnee-reizigers-
stroom gaat een andere richting uit. Wat het
goederenvervoer betreft zou een weer tot vol
doende capaciteit brengen van de lijn een te
grote investering vergen, die de moeite niet
direct loont. Bovendien heeft de gemeente
Amersfoort uitbreidingsplannen in gedachten
en daarin past een reactivienng van de Pon-lijn
minder. Die willen wij niet in de wielen rijden
Voorlichter R. W. J. Witten van de gemeente
Amersfoort heeft ook de indruk dat de NS
vooralsnog niet denken aan herleving van de
Pon-lijn „Al zouden onze plannen dat voorlo
pig nog niet helemaal onmogelijk maken."
Voor „een betere ontsluiting" van het NS-sta-
tion Amersfoort en de binnenstad wil de ge
meente langs de Pon-lijn tot aan de grens met
de gemeente Leusden een parallelweg van
tweemaal twee verkeersstroken laten aanleg
gen. „Maar dat zal zeker niet vóór 1992 gebeu
ren," aldus Witten.
De Pon-lijn liep vroeger van Amersfoort via
Leusden, Woudenberg, Overberg (De Haar),
Veenendaal en Rhenen naar het Betuwse Res
teren. Een halve eeuw was de lijn, tot aan de
Tweede Wereldoorlog, zelfs de verbinding voor
internationale treinen naar Duitsland en Zwit
serland, van Amsterdam naar Keulen, via
Amersfoort en Resteren. Voor een deel is het
traject recentelijk weer in ere hersteld door de
aanleg van de 'Veenendaallijn' van Rhenen
naar Overberg, waarmee Rhenen een aanslui
ting heeft gekregen op het baanvak Utrecht-
Arnhem.
De spoorlijn Amersfoort-Kesteren dateerde
van 1886 In 1878 namen de beide Kamers der
Staten-Generaal het wetsontwerp tot aanleg
van de lijn aan en in datzelfde jaar begonnen
daarvoor onteigeningen om over de benodige
grond te kunnen beschikken. Vijf jaar later
werden de stationsgebouwen van Wouden-
berg-Scherpenzeel en Veenendaal opgeleverd.
Het station tussen Woudenberg en Scherpen-
zeel kreeg gezelschap van het 'Stationskoffy-
huis' van A. Schimmel (nu hotel-café-restau
rant Schimmel). Maar niet alles verliep even
vlot: in 1884 moest door stagnerende onteige
ningsprocedures in Leusden enige tijd het
grondwerk aan het baanvak Amersfoort-De
Haar (bij Veneendaal en Overberg) gestaakt
worden. Juni 1885 kwam de gehele lijn gereed
men kon van Amersfoort naar Resteren sto
men. De officiële openingsrit van Amersfoort
naar Rhenen was 17 februari 1886. De door de
Staat der Nederlanden gebouwde spoorlijn
kon door de exploitante, de Hollandsche (IJze
ren) Spoorweg Maatschappij (HSM), na ruim
tien lange jaren in gebruik worden genomen.
De lijn voldeed goed. In 1914 werd om die
reden voorgesteld het baanvak Amersfoort-
Kesteren dubbelsporig te maken Tegelijk zou
dan bij De Haar een dubbelsporige (eventueel
enkelsporige) aansluitingsboog aangelegd
moeten worden tussen de lijnen Utrecht-Arn
hem en Amersfoort-Kesteren, wat vooral be
doeld zou zijn om de druk op het nauwe spoor
wegemplacement bi) Arnhem wat te verlich
ten. Belangrijk element was het omvangrijke
Het is te proberen, moeten burgemeester en wethouders van Ede en gedeputeerde staten van
Gelderland hebben gedacht. De ten dele opgebroken voormlaige 'Pon-lijn' van Amersfoort naar
Overberg zou nieuw leven ingeblazen kunnen worden. De vooral voor goederenvervoer
noodzakelijk geachte verdubbeling van de 'Kippenlijn' Amersfoort-Barneveld-Ede-Wageningen
is dan meteen van de baan. Deze suggestie, die de indruk wekt van 'problemen verschuiven naar
het terrein van de buurman', lijkt echter geen enkele schijn van kans te maken. De Nederlandse
Spoorwegen houden vast aan dubbel spoor van station Barneveld-Noord naar station Ede-
Wageningen.
Station Woudenberg-Scherpenzeel toen: de laatste decennia vooral goederenvervoer
Station Woudenberg-Scherpenzeel nu: de rails zijn weggebroken, het tracé is nog aanwezig.
emplacement bij Maarn (de huidige zandafgra-
ving, red.) Vandaar konen de zware goederen
treinen rechtstreeks over de aansluiting naar
Resteren gevoerd worden. In de jaren 1921-
1922 kwam het ervan dat de baan tussen
Amersfoort en Woudenberg dubbelsporig ge
maakt werd. De aansluitingsboog met twee
seinhuizen bij De Haar werd gebouwd, dubbel
sporig, als west-zuid-verbindingen tussen bei
de hoofdlijnen, maar voorzover bekend heeft
deze boog nimmer dienst gedaan. De bewoners
van Leusden en omgeving, merendeels boeren
en boerenarbeiders, bleken niet al te reislustig:
de passagiers die bij de in 1927 opgeheven halte
Leusden instapten waren meest boeren die
naar de markt wilden of een enkele vrouw die
op bezoek ging bij familie.
De Tweede Wereldoorlog betekende 'het be
gin van het einde' van de ooit welvarende
spoorlijn. Het baanvak ondervond nogal wat
schade door sabotage van verzetsstrijders en
aanvallen van geallieerde vliegtuigen. De van
ouds internationale spoorverbinding kreeg in
direct de doodsteek doordat de door oorlogs
handelingen verwoeste spoorbrug bij Rhenen
niet met voorrang hersteld werd. Andere trein
verbindingen wonnen het van Amersfoort-
Kesteren. In oktober 1945 reden weer inciden
teel goederentreinen tot aan Woudenberg-
Scherpenzeel. Pas een jaar daarna konden goe
derentreinen verder, tot Rhenen. Werd in 1955
de lijn Amersfoort-Rhenen lokaalspoorweg
met veel minder goederenvervoer, in 1972
stopte de goederendienst naar Veenendaal en
Rhenen helemaal. Een enkele keer zou daarna
nog een goederentrein voor een oud-ijzerfirma
tot Veenendaal rijden. Het goederenvervoer
naar het station Woudenberg-Scherpenzeel
bleef bestaan. Geleidelijk aan verminderde het
gebruik van de spoorbaan, vooral na de fusie
van de coöperatie in Woudenberg met 'De Val
lei' in Barneveld. Voor de transportfirma Van
Willigenburg arriveerde nog wel eens een
transporttrein, terwijl de NS zelf het emplace
ment bij het station Woudenberg-Scherpen
zeel gebruikten voor de op- en overslag van
afgedankte ballast. De rails tussen Wouden
berg en Leusden zijn nu ook weggehaald. Al
leen tot aan de 'naamgever' is de 'Pon-lijn' nog
in gebruik
Meer dan eens hebben belangengroepen
(voor onder meer het openbaar vervoer) en en
thousiastelingen zich opgeworpen voor het op
nieuw in gebruik nemen van de oude spoorlijn.
Daarbij heeft zich weer opnieuw, want niet
voor het eerst, de gemeente Ede gevoegd. B en
w zijn tegen nog meer goederenvervoer, onder
meer van gevaarlijke stoffen, door Ede. „Het
tracé van de Pon-lijn is nog aanwezig, ligt
vrijwel geheel buiten bebouwde kommen,
maar wordt niet gebruikt," aldus Ede. Mede
standers zijn gevonden in GS van Gelderland.
De gedeputeerden hebben in een reactie op het
Tweede Structuurschema Verkeer en Vervoer
van het ministerie van verkeer en waterstaat
laten weten dat zij er „op voorhand niet van
overtuigd zijn" dat verdubbeling van de
spoorlijn Barneveld-Ede „noodzakelijk is ten
behoeve van de afwikkeling van het personen
vervoer over dit traject". Volgens de Gelderse
bestuurders betekent een eventuele spoorver-
dubbeling een doorsnijding van in elk geval de
bebouwde kom van Ede, „met ingrijpende con
sequenties voor het stedelijk gebied".
Voor de provincie Utrecht is herstel van de
spoorlijn Amersfoort-Overberg „in principe
bespreekbaar", zo deelt een woordvoerder
mee. „Maar dat moet dan wel gebeuren op basis
van een grondige afweging van Jtlle locale en
regionale belangen ten aanzien van zowel ver
breding van de lijn Barnevëld-Ede als van
reactiviering van het baanvak Amersfoort-
Overberg, zeker ook gezien de plannen die de
gemeente Amersfoort heeft."
Enkele historische gegevens zijn ontleend aan het
ondertussen uitverkochte boekje 'Amersfoort-Kes
teren - 'n veelbesproken spoorlijn' van G. A. Russer,
in 1981 verschenen in de Schaffelaarrecks van de
Bameveldse Drukkerij en Uitgeverij (BDU) in Bar
neveld.
