„De naam van de school geeft
voor mij de essentie weer"
eester van Aken neemt afscheid van 'zijn Palet'
De meeste kinderen waren boeren- en
arbeiderskinderen uit de omgeving. Het gezag
lag toen anders dan tegenwoordig.
Kinderen zijn niet zoveel
veranderd. Wanneer ze
spontaan iets komen
vertellen, is dat nog altijd
een teken dat het goed zit.
plaatselijk nieuws
SDEN - „Op een openbare school komen kinderen van
[lei pluimage. Ze zijn allemaal verschillend. Geen twee zijn
etzelfde. Zelfs èéneiige tweelingen die ik op deze school
ld heb, waren nooit helemaal hetzelfde. Dat eigene heeft
lltijd geboeid. Om daar oog voor te hebben en toch in de
p samenhorigheid te brengen. Ik wil eenheid in een klas
erkstelügen, waarin een kind zich zelf kan zijn. Een klas
rin kinderen open staan voor andere meningen, respect
ten voor elkaar, waarbij ieder kind zich vrij voelt om zijn
Ing te geven," aldus de beschouwing van meneer A.M. van
i naar aanleiding van de naam van 'zijn' Openbare Basis-
ol t Palet in Leusden-Zuid. Met het einde van het school-
komt voor de heer van Aken het einde van zijn onderwijs
kan, waarvan hij de laatste dertig jaar hoofd van de
bare school in Leusden-Zuid was.
door
Mananne de Valck
jelegenheid van zijn vijf-en-
g jang jubileum als direkteur
le openbare school in Leus-
luid zei de heer van Aken nog
n interview in 1984 met de
Ier krant: „De ben voorlopig
uet van plan om er mee op te
en." Wat hem betreft kon hij
en jaar doorgaan. Een opmer-
:e uitspraak, want maar wei-
choolhoofden van rond de 60
lurfden in die tijd de verande-
n die zich toen aandienden
)e lagere school werd basis-
>1, wat ondermeer inhield dat
holen moeten samengaan met
jeuteronderwijs. Aan ingrij-
b veranderingen, zowel in or
atie als in onderwijs geven,
uet te ontkomen. De heer van
zag daar niet tegenop. Ook
vestigt hij dat de ontwikkelin-
lem geen moeite gekost heb-
,De veranderingen verliepen
iL Met het hoofd van de toen-
e kleuterschool hebben we
loze gesprekken gevoerd,
ijn naar de integratie toege-
L We waren het met elkaar
De grootste verandering in-
werd veroorzaakt doordat de
rs in de school kwamen. De
ileef aanvankelijk hetzelfde,
drongen de veranderingen
imer door. Het heeft goed uit-
ctToch maakt de heer van
J, Bram voor ingewijden, eind
ebruik van de regeling die
n de gelegenheid stelt vroeg-
uit te treden. „Ik heb vrijwillig
ten om met de VUT te gaan.
ind heeft gelukkig tegen me
ld. „zou jij niet eens...." Ik ben
jn beslissing gekomen door-
genoeg kreeg van de minis-
b maatregelen. Door al die
ngen die je op je bord krijgt,
ezuingingen wordt het heil-
werken. Regels, regels, re-
daar wordt je simpel van. En
indeloze vergaderen. Maar
dat is niet het ergste. Wat mij
temende mate is gaan benau-
die ministeriële invloed. Het
en het moet. Het onderwijs
compleet vastgelegd."
ft>ij de heer van Aken over-
lis van een nadelige invloed
1 kwaliteit van het onderwijs:
Éde vierjarige regeling ben ik
■jvoorbeeld totaal niet eens."
beslissing is genomen met
higmg. „Maar ik zal het con-
[Jtet de kinderen wel heel erg
»sen."
jaar schoolhoofd in Leus-
r^uid. Begonnen in een tijd zon-
Ueuwbouw. De emge openba-
Jool in de verre omtrek stond
le Ooievaarshorsterweg. Het
pw waarin twee lokalen zaten
]er nog steeds. Er zit nu een
ikerij in. De heer Van Aken
Jt naar Leusden-Zuid, toen nog
froek geheten, in een tijd dat
Jovenmeester nog tot de 'nota-
I werd gerekend. Alhoewel:
e tijd kregen de dominee, de
kr, en de dokter bij gelegen-
peleens een haas of een ko-
juffrouw van de Boom.
|Pasen of Kerstmis of zo. Bij
stelling werd besloten dat
|venmeester' tot de lagere go-
orde. Ik heb bijgevolg nooit
s gehad," herinnert hij zich
jalouzie. Geen kwaad
overigens over juffrouw van
om. Ze was volgens de heer
f en een echte adelijke dame.
d zeker aandacht voor onze
Wanneer wij bijvoorbeeld
k>ra' organiseerden, waarbij
(ekjes verkochten, stelde zij
*n aantal grote planten uit
beschikbaar om de
t te kleden."
I openbare school in Leus-
|werd opgencht in 1882. „Het
t werd beschikbaar gesteld
irgemeester de Beaufort te-
ten erfpacht van één gulden
per jaar," weet de heer van Aken.
Hij was in 1959 officieel de opvol
ger van de heer La port. Zijn voor
ganger had het slechts twee jaar in
Leusbroek uitgehouden. Officieus
was meneer van Aken dan ook de
opvolger van de heer Monsma,
want die was vóór de heer Laport,
veertig jaar schoolhoofd geweest.
Meester van Aken had de voor
schoolhoofd noodzakelijke onder
wijservaring in Amersfoort opge
daan. Na de, toen nog twee jaar
durende, 'kweekschool-opleiding'
in Utrecht werkte hij als onderwij
zer op de 'Lisidunaschool' in
Amersfoort. Daar leerde hij zijn
vrouw Jouke kennen, na een woor
denwisseling in het Fries, waarbij
Bram van Aken te hulp geschoten
is. Het Fries is Jouke trouw geble
ven. Dankzij haar heeft de biblio
theek in Leusden-Zuid een Friese
afdeling. Dat de leerlingen van 't
Palet onder leiding van de direk
teur vaak en intensief de biblio
theek, die onder leiding staat van
'mevrouw de bovenmeester" be
zoeken, lijkt voor de hand liggend.
Maar dat is allemaal van later.
In 1959 werd de jonge onderwij
zer Bram van Aken door de in
specteur van het onderwijs per
soonlijk gepolst voor een baan m
Leusbroek. Terwijl de sollicitatie-
termijn voor de vacature al geslo
ten was. De heer van Aken was niet
direkt enthousiast. Hij vreesde te
weinig ervanng te hebben en te
jong te zijn. „Burgemeester Buining
van Leusden belde mij echter per
soonlijk op en na een gesprek met
de betreffende wethouder heb ik
ingestemd." Behalve dat school
hoofd worden een promotie bete
kende, wilde het gezin van Aken
graag buiten gaan wonen. De
Schuttershoeflaan mag "buiten' ge
noemd worden.
GEZAG
Misschien was Van Aken dan wel
geen notabele die goed voor een
haas was, gezag had de nieuwe
bovenmeester wel. „De meeste
kinderen waren boeren- en arbei
derskinderen uit de omgeving. Het
gezag lag toen anders dan tegen
woordig. Vroeger was ik als een
koning in de school. Maar het was
een gedwongen autoriteit. Men
plaatste je in die situatie. De heb er
altijd een hekel aan gehad. Met de
samenwerking zoals deze tegen
woordig is, met de leerkrachten en
de ouders kan ik veel beter over
weg." Maar wanneer de Medezeg
genschapsraad ter sprake komt
grinnikt meester van Aken veel
zeggend. „Ach, we hebben op
deze school een goede Medezeg
genschapsraad. Een groep ouders
bereidt om mee te denken. Maar ze
praten over onderwijskundige za
ken, waar ze geen verstand van
hebben. Ze vertegenwoordigen de
ouders, het zijn geen bestuurders.
Dat is wel eens moeilijk uit te leg
gen."
Het gezag van de jonge boven
meester kende aan het begin van
zijn loopbaan wel grenzen. „Ik had
alles te zeggen, zolang het maar
geen geld kostte." Een van de eer
ste veranderingen die door het
nieuwe schoolhoofd werd doorge
voerd, betrof een verandering van
de schooltijden. „Toen ik hier
kwam, bestond hier nog geen vrije
woensdagmiddag. In de grote ste
den, en ook in Amersfoort, was dat
toen al gebruikelijk. In de begin
tijd ging het niet best met het twee-
klassige schooltje aan de Ooie
vaarshorsterweg. Het leerlingen
aantal van de onderbouwgroep van
mevrouw B.IJkema (alweer een
Friese naam) en de bovenbouw-
groep van bovenmeester van Aken
zakte van 44 tot 33 leerlingen in
1962. „Het risico bestond toen dat
ik alleen op de school zou komen te
staan. Alleen voor zes klassen, dat
zag ik echt niet zitten." Zover is het
niet gekomen, want de eerste
nieuwbouwhuizen in Leusden-Zuid
De scheidende directeur Van Aken van basisschool 't Palet: „Ik ben niet sentimenteel over het verleden. Ik ga graag met mijn tijd mee.
waren inmiddels gebouwd en be
woond. Het aantal leerlingen groei
de snel en zodanig dat het gebouw
aan de Ooievaarshorsterweg te
klein werd. Na enige aandrang bij
de burgemeester, onder andere
door een lijst met 95 handtekenin
gen aan te bieden, werd de nieuwe
openbare school in Leusden-Zuid
gebouwd. Aan de overkant van de
Arnhemseweg die steeds meer
verkeer te verwerken kreeg. Tus
sen de huizen waarin de huidige en
toekomstige leerlingen woonden
of kwamen te wonen. De verhui
zing in oktober 1967 betekende het
afscheid van een oud maar dier
baar schoolgebouwtje.
PALET
„We kregen een school met licht
en ruimte zoals we nog niet gekend
hadden. Ramen die gemakkelijk
open konden. In de oude school
hadden we van die kleine
raampjes. De bovenste moesten
opengemaakt worden met zo'n
haak op een stok. In plaats van een
oliekachel kregen we centrale ver
warming. De oude tweepersoons
banken werden vervangen door
tafels en stoelen. De banken wer
den verkocht. In een mum van tijd
waren ze weg. Ze waren niet stuk te
krijgen." Het nieuwe gebouw was
een verbetering. Met enige wee
moed wordt teruggedacht aan de
mogelijkheden tot aanschouwelijk
onderwijs, die door het nabijgele
gen bos geboden werden. „Soms
zag je vanuit je klas reeèn grazen of
konijnen spelen. Aanschouwelijk
onderwijs binnen handbereik. Na
tuurlijk mochten de kinderen ook
kijken. Waarom zou ik het alleen
mogen zien en de kinderen niet.
Daarvoor onderbraken we de les."
De nieuwe school moest een naam
krijgen. Een prijsvraag werd uitge
schreven. De heer van Aken zat
niet in de jury. Hij was blij verrast
toen de verkozen naam 't Palet
bleek en nog verraster toen de
naam bleek te zijn bedacht door
zijn eigen dochter Hairiét. Ze bleek
de intenties van haar vader uitste
kend begrepen te hebben. „Ik ben
onderwijzer geworden omdat het
mij plezierig leek, zoals uiteindelijk
ook bleek, om met kinderen te
werken afkomstig uit diverse mi
lieus en achtergronden. Ik heb het
een voortdurende uitdaging ge
vonden om deze kinderen voor te
bereiden op het voortgezet onder
wijs. Om ze een basis te geven
waarop ze in hun verdere leven
kunnen voortbouwen. Ik ben blij
dat ik mijn idealen heb kunnen uit
voeren. Het lukte de ene keer wat
kaar en mond houden zijn voorbij.
Een meester moet zijn ongelijk dur
ven te bekennen, moet kunnen
zeggen 'Ik weet het niet', om ze
vervolgens de weg te wijzen om
aan de gevraagde informatie te
kunnen komen. Ze vragen soms de
gekste dingen: „Hoe werkt een
straalmotor?" Zoek het daar maar
op, beste jongen!" zeg ik dan. Je
hoort wel dat kinderen tegenwoor
dig lastig of te vrij zouden zijn. Daar
ben ik het helemaal niet mee eens.
Ze hebben veel meer kansen. Ze
zijn mondiger. Maar het is nog
steeds belangrijk ze zover te krij
gen dat ze een spreekbeurt voor de
klas durven te houden. Aandacht
hebben voor kinderen, bepaalt de
manier waarop je met ze omgaat. Ik
vraag mij bijvoorbeeld altijd af
waarom een kind huilt. Huilt het
omdat het pijn heeft of verdnet, dan
heeft het recht op aandacht. Maar
huilt het om aandacht te trekken,
dan krijgt het dus mets."
ONDERWIJS
Het onderwijs veranderde. „Ik ben
als onderwijzer begonnen in de ja-
zichten denk ik weieens dat die
ouwe kerels van vroeger het bij ht
rechte eind hebben, maar wanneer
'ik een beter idee hoor volg ik dat
graag. Niet alle onderwijsvernieu
wingen hebben we klakkeloos toe
gepast. Ik heb altijd proberen te
bekijken of een meuwe methode
enige poot had om op te staan. In
een speel-leer school heb ik nooit
geloofd. Wel in spelend-leren. In
het voortgezet onderwijs is het le
ren en niets anders dan leren. Daar
moet een kind op worden voorbe
reid. Ik ben bijgebleven doordat ik
altijd stagières in mijn klas liet
meelopen. Zij kwamen hier om te
leren en ik heb van hen geleerd."
Kntiek op het tegenwoordige
onderwijs heeft de scheidende di
rekteur, net als de blijvende direk-
teuren, overigens weL „We krijgen
tegenwoordig te weinig tijd om
goed onderwijs te geven. Er ko
men steeds maar nieuwe vakken
bij, terwijl er geen afvallen. Wat
vroeger geïntegreerd zat in de an
dere vakken moet nu apart gege
ven worden. Zo'n vak als maat
schappelijke redzaamheid bijvoor
beeld. De lesstof zat vroeger inge
bouwd m alle andere vakken. Te
genwoordig moet alles apart in het
schoolwerkplan omschreven staan
en vervolgens toegepast. Dat kost
beter als de andere keer, maar
toch heb ik het steeds opnieuw
kunnen proberen."
KINDEREN
Hoewel de meerderheid van boe
renkinderen in snel tempo plaats
maakte voor een meerderheid van
'import' kinderen, veranderden
daarmee de kinderen volgens
meester van Aken nauwelijks.
„Kinderen zijn met zoveel veran
derd. Wanneer ze spontaan iets
komen vertellen, is dat nog altijd
een teken dat het goed zit. De ver
houdingen zijn veranderd. Geen
kind heeft nog angst voor mij, om
dat ik de direkteur ben. De verhou
dingen zijn veel opener geworden.
Een kind heeft recht op een weer
woord. De tijd van armen over el-
ren dat instampen nog gebruikelijk
was. In die tijd werden maniertjes
aangeleerd. Inzicht waarom die
maniertjes werkten werd niet of
nauwelijks gegeven. Je moet be
grip bijbrengen. Dat heb ik altijd
gevonden, maar ik ben niet vanaf
het begin in de gelegenheid ge
weest om mijn ideeën toe te pas
sen. Dit inzicht verschaffen, dat is
vakwerk. Daarom kan men met ie
dereen inzetten als onderwijzer.
Iets wat goed begrepen is, hoeven
ze niet meer te leren. Hoewel ik
jaren bezig ben geweest met in
stampen van jaartallen heb ik er het
nut nooit van ingezien. Ik vertel
graag. Als ik eenmaal bezig, ben
vergeet ik de tijd. De jongens we
ten dat en houden zich dan muisstil.
Niet dat ik mij laat uitlokken tot een
verhaal. Maar als ik bijvoorbeeld
iets uit de geschiedenis moet ver
tellen, bereid ik dit voor. Tijdens
het vertellen draaf ik soms door en
maak ik er een mooi verhaal van."
De liefde voor verhalen blijkt ook
uit het belang dat de heer van Aken
hecht aan het goed en met liefde
lezen. Klassikale bezoeken aan de
bibliotheek zijn gebruikelijk. Tij
dens de schooltijd is een half uur
lezen verplicht. „Niet alle kinderen
vinden dat even leuk. Maar ik heb
de ervaring dat ze door deze ver
plichting het op den lange duur
gaan waarderen. Ze mogen rustig
een beeldverhaal lezen wanneer
het echt niet anders kan, maar le
zen is belangrijk. Het hele verdere
leren is immers op goed lezen ge
baseerd." Het gehele taalonderwijs
heeft de voorkeur van de heer van
Aken. Het goed gebruiken van stijl
vormen, punten en komma's
wordt door hem bijzonder op prijs-
gesteld. „We hebben altijd veel
aandacht besteed aan het ontleden,
het woordbenoemen en het reken
kundig ontleden. „Van globaal le
ren lezen ben ik nooit een voorstan
der geweest. De nieuwe leesme
thodes bestaan voor een groot deel
uit variaties op de oude AAP,
NOOT, MIES-methode."
In de beginjaren ontwikkelde de
heer van Aken zelf methodes waar
mee bijvoorbeeld de exacte spel
lingsregels werden geleerd. De
door hem bedachte methode vond
hij later terug in een lesboek ge
schreven door een docent van een
van zijn stagières. Aan de verande
ringen in het onderwijs pastte de
heer van Aken zich schijnbaar
moeiteloos aan. „Ik ben niet senti
menteel over het verleden. De ga
graag met mijn tijd mee. Ik sta open
voor nieuwe ideeen. In veel op-
extra tijd die er gewoon niet is."
Het leerlingen aantal van 't Palet
steeg tot 250 leerlingen in het
schooljaar 1977/1978. Daarna be
gon de vergrijzing in Leusden-Zuid
en liep het leerlingenaantal terug.
De bouw van de wijk Claeveren-
blad/Wildenburg en de komst van
jonge gezinnen in Leusden-Zuid
doet de laatste jaren het leerlingen
aantal langzaam maar zeker weer
stijgen. Dit jaar zitten er 130 leerlin
gen op 't Palet, werken er vijf vaste
leerkrachten en twee part-timers.
Onder leiding van de heer van
Aken is de afgelopen dertig jaar
intensief getracht het onderwijs
aan te laten sluiten up het vervolg
onderwijs. De verwachtingen van
de ouders lijken daarbij in de afge
lopen dertig jaar in veel gevallen
180 graden gedraaid. In het begin
van de jaren zestig had boven
meester van Aken vaak moeite de
ouders te overtuigen van het feit de
lagere school geen eindonderwijs
hoefde te zijn.
VERVOLGONDERWIJS
Vervolgonderwijs behoorde tot de
mogelijkheden, ook voor de boe-
ren- en arbeiderskinderen. Tegen
woordig moet de basisschooldi-
rekteur de ouders soms afremmen
in hun verwachtingen. Hoe ook
acht jaar lang geprobeerd wordt
'eruit te halen wat erin zit', niet alle
kinderen zijn geschikt voor het
gymnasium. „Gelukkig heeft de di
rekteur bij een uiteindelijke keuze
het laatste woord. Op zijn voor
spraak worden de leerlingen im
mers bij het vervolgonderwijs toe
gelaten. Overigens altijd in goed
overleg met de ouders." Het af
scheid nadert. Een terugblik op de
hoogtepunten lijkt niet te voorko
men. Het honderdjarig bestaan van
de school met de bovenmeester in
een jaquet dat hem niet pastte, de
verhuizing en de voortdurend
noodzakelijke uitbreiding, de in
voering van de basisschool, het
vijf-en-twintig jarig jubileum. De
kinderen waarmee hij naar huis
fietste. Zijn vraagbaakfunctie, want
een bovenmeester weet toch alles,
dus ook waar je stoelen kunt huren.
Het lijkt moeilijk voor te stellen dat
meester van Aken zich in het ver
volg uitsluitend bezig zal houden
met zijn postzegelverzameling, zijn
tuin, het lezen van dectives en fi
guurzagen. Hij blijft in Leusden. Hij
blijft bereikbaar. En waarschijnlijk
blijft hij voor de ongeveer 750 Leus-
dense kinderen die hem in de af
gelopen jaren hebben meege
maakt 'meester van Aken'.
